tak charakterystycznych
"Quo Vadis" to kolejna powieść
H. Sienkiewicza o tematyce
historycznej, którą chciałbym
w niniejszej pracy zaprezentować.
Skrótowo można by powiedzieć,
że głównym wątkiem utworu
są dzieje rodzącego się i
rozkwitającego uczucia Winicjusza
i Ligii, poganina i chrześcijanki, na tle
starożytnego Rzymu za panowania
Nerona, którym owładnęło
prześladowanie pierwszych
chrześcijan. Wydarzenia rozgrywają
się w mieście, którego władca jest
bezlitosny, gwałtowny i po części
szalony. Motyw gnębienia chrześcijan
i romans owej dwójki bohaterów
są ze sobą wzajemnie splecione
przez fakt, że rodzina Ligii przyjęła
chrześcijaństwo a Winicjusz jest
rzymskim patrycjuszem,
praktykującym poganinem, dlatego
ich zakazana miłość doskonale
wtapia się w całą problematykę
powieści.
Przystojny Winicjusz pod wpływem
zauroczenia piękną dziewczynę
zaczyna przechodzić wewnętrzną
metamorfozę. Do przemian popycha
go silne uczucie i przywiązanie
do Ligii, ale jego odnowa wymagała
także wielkiej pokory, wytrwałości
i cierpienia. Całe jego duchowe
przeobrażenie na, wskutek, którego
rezygnuje ze swojego
dotychczasowego sposobu życia:
lekkiego, pełnego przyjemności, uczt
zakrapianych winem i umilanych
erotycznymi figlami, wieńczy
odrzucenie wcześniej wyznawanych
bóstw i przyjęcie wiary
chrześcijańskiej.
Jednakże to nie moralny zwycięzca-
Winicjusz jest tu kluczową postacią,
ale jego wierny kompan- Petroniusz.
On, bowiem stanowi w powieści
w pewnym sensie odzwierciedlenie
samego Sienkiewicza. Temu trzeźwo
stąpającemu po ziemi rzymskiemu
obywatelowi autor użyczył wielu
osobistych cech. To Petroniusz
najbardziej zaciekawia swoją
sylwetką czytelnika i wywołuje jego
sympatię.
Porównując strukturę tej powieści
do kolejnych części "Trylogii"
zauważyć można nieobecność,
że gdyby nie maniakalne uczucie
dla sienkiewiczowskiego stylu
pisania, scen bitewnych, ale lukę
tą zapełniają inne, równie
fascynujące i rozmaite sytuacje
z udziałem zbiorowości, równie
barwne i fascynujące, jak choćby opis
igrzysk, w których uczestniczą
chrześcijanie, czy przedstawienie
mszy odprawianej przez Piotra
w rzymskich lochach.
Dużym atutem powieści jest
wyjątkowa dbałość autora
o szczegółowe przedstawienie
realiów rzymskich, ówczesnej kultury
i obyczajów. Dodatkowo mamy
w utworze całą galerię różnorodnych
postaci, będących osobliwymi
indywiduami o przekonujących
charakterach i osobowościach.
Przykładem mogą tu być dokładnie
zarysowane postacie, jak choćby
Nerona, który szukając inspiracji
do swojej poezji wykazuje
się okrucieństwem i bezwzględnością
w działaniu, by takim zachowaniem
pobudzić swoją wyobraźnie, czy też
myśliciela Chilodinesa, który
jednocześnie jest szpiclem
i konfidentem. Być może zabrakło
w tej całej różnorodności postaw
osób związanych z funkcjonowaniem
metropolii, gdyż nie ma zwrócenia
uwagi na maszynerię podtrzymującą
państwowość, co dokładnie
zarysował B. Prus w "Faraonie".
Sytuacja konfliktowa między
prześladowanymi wyznawcami
Chrystusa i uciskającymi
ich poganami i jest dosyć
stereotypowa, Sienkiewicz
nie wprowadza tu żadnych
oryginalnych motywów ograniczając
się do szablonowego obrazu:
ciemięzców i ciemiężonych.
Obłąkany władca podkłada
zagrażający miastu ogień, by znaleźć
inspiracje do opracowywanego
tomiku a później oskarża o to
wyznawców nowej religii, by umocnić
wśród społeczeństwa słuszność
swojego działania zmierzającego
do ich zagłady. Częsty u Sienkiewicza
motyw pojedynczej ludzkiej istoty,
jej siły, potęgi, mocy za pomocą,
których zdolna jest kreować
rzeczywistość (takie wątki pojawiły
się już choćby na łamach: "Ogniem
i mieczem") pojawia się i w "Quo
vadis", o czym świadczy choćby fakt,
Winicjusza do Ligii, to wyznawcy
Chrystusa być może nie zostaliby
naznaczeni piętnem. Zresztą jego
kreacja jest zmyślona,
ale oddziaływanie, jakie miała
na dzieje imperium rzymskiego
i chrześcijan wydaje się być
gigantyczne. Postać Petroniusza,
także jest fantastyczna, ale i jego
wpływ na dzieje ludzkości i Rzymu
są spore, poprzez jego oddziaływanie
na samego Nerona.
Główne założenie powieści-
pokazanie ostatecznego zwycięstwa
prawdziwej wiary, jedynego Boga
nad zdegenerowaną społecznością
rzymską pogrążoną w materialnych
i cielesnych przyjemnościach jest
zbyt naiwnie odmalowane, by w pełni
ukontentować wymagającego
czytelnika i przekonać go do takiego
triumfu. Większym sukcesem
Sienkiewicza mogą pochwalić
się pojedyncze sceny odmalowane
rzetelnie i realistycznie, w których
można odnaleźć szerokie spektrum
artystycznych możliwości autora,
jego niezliczonych talentów, które
niezbyt wyraźnie zarysowują się na
tle całego utworu. Autor stworzył
niesamowitą i fascynującą kreację
Petroniusza, nieźle zrekonstruował
wewnętrzną metamorfozę Winicjusza
i jego związek z Ligią, ale za to dość
trywialnie i prymitywnie zarysował
cierpiących chrześcijan
pod niewyobrażalnym,
niesprawiedliwym jarzmem swych
oprawców, co zdecydowanie stępiło
ostrość ideologicznego założenia
powieści, która w tym wymiarze
miała być jasną przytyczką
do współczesnych Sienkiewiczowi
czasów, w których wiara podupadała.
Autor pod osłoną maski historycznej
chciał podreperować katolicyzm,
dać wskazówki, ideały i wartości,
którymi powinni się charakteryzować
prawdziwi chrześcijanie
a jednocześnie dążył
do zdemaskowania całej obłudy
Kościoła mu współczesnego.
Nie jest łatwo jednoznacznie określić
gatunek, do jakiego winno
się przypisać tą powieść. W głównej
mierze to typowy obraz romansu
ukazanego na rozbudowanym
tle historycznym. Przez szerokie
scharakteryzowanie ówczesnego
Rzymu, pokazaniu jego upadku
moralnego i degeneracji
i skontaminowania tego obrazu
z idealnymi obliczami Piotra i Pawła
autor udowadnia, że skromność
to cecha chwalebna. Pomimo
przeważającej tendencji realistycznej
Sienkiewicz niekiedy wplata
do utworu motywy nierzeczywiste,
jak widzenie Piotra, co miało na celu
wyrazistsze zaakcentowanie
wyjątkowości chrześcijaństwa i jego
wyższości nad pogaństwem.

Można na koniec stwierdzić, że ten

konkretny utwór wyrósł
z zainteresowania autora początkami
chrześcijaństwa, ale także z jego
niepokoju, buntu przeciwko
panoszącej się niemoralności
i wszechobecnym zakłamaniu
we współczesnym
mu Kościele.dlatego