Professional Documents
Culture Documents
Αντικοινοβουλευτισμός Και Δικτατορίες Στην Ελλάδα Σπύρος Μαρκέτος ΑΠΘ 1to1
Αντικοινοβουλευτισμός Και Δικτατορίες Στην Ελλάδα Σπύρος Μαρκέτος ΑΠΘ 1to1
στην Ελλάδα
Σπύρος Μαρκέτος,
Επίκουρος Καθηγητής
Τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ
https://opencourses.auth.gr/courses/OCRS286/
ι
Γί
· 4
Pt I
:r a
'
ff / »
' I
·,
¥
X
*
1 rA 0
i&£&c· 3
Ά
>
V
*
Το μάθημα καλύπτει την πολιτική ιστορία του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα στην Ελλάδα, σε
συνάρτηση με τα κοινωνικά και διανοητικά της συμφραζόμενα κι επίσης αναζητώντας μια συγκριτική οπτική, η
οποία να διακρίνει παράλληλα τις εξελίξεις σε άλλες χώρες.
Διεθνώς η εποχή αυτή χαρακτηρίστηκε από την ανάπτυξη των φασιστικών ιδεών και κινημάτων που
οδήγησαν στην καταστροφή του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, εξέλιξη την οποία και η Ελλάδα
παρακολούθησε, από κάποιες απόψεις προδρομικά και από άλλες καθυστερημένα.
Τα κομβικά σημεία της ιστορίας που εξετάζουμε εδώ είναι, διεθνώς, οι έννοιες και η ιστορία του
φασισμού και της άκρας δεξιάς, κι επίσης στο ελληνικό πλαίσιο είναι η εξάπλωση των αντικοινοβουλευτικών
οργανώσεων και ιδεολογικών ρευμάτων γύρω στα 1900, η καταλυτική επίδραση του σύγχρονου τύπου
πολέμου στην πολιτική συνείδηση μεταξύ του 1912 και του 1922, οι κοινωνικές εντάσεις που προκλήθηκαν
από το αγροτικό ζήτημα και τη Μικρασιατική Καταστροφή, η στρατοκρατική παλίρροια του Μεσοπολέμου που
κορυφώθηκε στην κονδυλική και τη μεταξική δικτατορία, η ανάπτυξη φασιστικών τάσεων μεταξύ του
πλέγματος εξουσίας και των αστών, και η δημιουργία μαζικών φασιστικών κινημάτων τη δεκαετία του 1940,
που δρούσαν σε συνεργασία με τις συντηρητικές ελίτ. Στην πορεία του μαθήματος θα διατρέξουμε πολλές
πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές της πολιτικής και διανοητικής ιστορίας εκείνων των χρόνων, στις οποίες
αποτυπώθηκαν οι κυμαινόμενες σχέσεις μεταξύ φιλελευθερισμού, συντηρητισμού και φασισμού.
Η Διανοητική Προϊστορία του Φασισμού 3
Διάκριση φασισμού και άκρας δεξιάς, εξέταση των προϋποθέσεων εμφάνισης του φασισμού και
ανάλυση της διανοητικής προϊστορίας του φασισμού.
Ο Εθνικός Διχασμός 73
Ανάλυση της πορείας της χώρας προς τον Εθνικό Διχασμό και κατά τη διάρκεια του,
συσχετισμός του Διχασμού με τις εξελίξεις στα Βαλκάνια και διεθνώς, ανάλυση του ρόλου της
εθνικιστικής άκρας δεξιάς μέσα σε αυτές τις συνθήκες.
Σκοποί ενότητας
• Η διάκριση φασισμού και άκρας δεξιάς
• Η εξέταση των προϋποθέσεων εμφάνισης του
φασισμού
• Να αναλυθεί διανοητική προϊστορία του
φασισμού
Φασισμός και άκρα δεξιά
• Ο Φασισμός είναι υποσύνολο της άκρας
δεξιάς. Η άκρα δεξιά και ο φασισμός μπορεί
να μην έχουν διαφορές σε φραστικό επίπεδό.
Ο φασισμός όμως βασίζεται στην ανάπτυξη
ενός μαζικού κινήματος.
• Όλοι οι φασίστες είναι ακροδεξιοί - Όλοι οι
ακροδεξιοί δεν είναι φασίστες
• Ο φασισμός είναι πολιτική πρακτική και όχι
ιδεολογία.
Ευγονική
• Παράλληλα αναπτύσσονται οι πρώτες ιδέες περί
ευγονικής:
> Βελτίωση της κοινωνίας μέσω της κληρονομικότητας
και απαγόρευση της αναπαραγωγής αυτών που
θεωρούνται κατώτεροι.
> Προσπάθεια βελτίωσης του εθνικού «στοκ».
> Ιδέες που κράτησαν μέχρι το 1970 πχ στη Σουηδία.
• Οι ιδέες αυτές ξεκίνησαν από φιλελεύθερους
φιλοσόφους με διαφορετικό τρόπο από αυτόν
που μετέπειτα τις χρησιμοποίησε ο φασισμός.
Απέναντι στο Χριστιανισμό
• Αυτές οι αντιλήψεις ερχόταν σε τεράστια σύγκρουση με τη
χριστιανική παράδοση, που είχε αναπτυχθεί στα πλαίσια
μιας διαφορετικής κοινωνίας, η οποία αναγνώριζε κάποια
δικαιώματα στους κατώτερους και είχε αξίες όπως ο
οικουμενισμός, η φιλανθρωπία και η ισότητα.
• Η αντιπαράθεση των νέων ριζοσπαστών του κοινωνικού
δαρβινισμού στο χριστιανισμό και η αρχικά προοδευτική
προέλευση τους, δε στάθηκε εμπόδιο στο πέρασμα
αρκετών εκ των διανοούμενων αλλά και των ιδεών αυτών
στην άκρα δεξιά.
• Οι ιδέες αυτές αφορούσαν κυρίως ανώτερα στρώματα
(διανοούμενοι και μεσοστρώματα). Ο λαός ήταν ελάχιστα
εκτεθειμένος στις ιδέες αυτές μέχρι και το Β' ΠΠ, όταν
μαζικοποιήθηκε η εκπαίδευση.
Ολοκαύτωμα
• Ολοκαύτωμα: η συστηματική προσπάθεια
των Ναζί για τον αφανισμό των εβραίων.
• Ο ναζισμός στήνεται με βάση το νέο
αντισημιτισμό, όμως ο φασισμός δεν είναι
αναγκαστικά αντισημιτικός (χρειάζεται έναν
εχθρό αλλά δεν είναι απαραίτητα ο εβραίος,
πχτώρα είναι κυρίως οι μετανάστες και οι
μουσουλμάνοι)
Φασισμός και εβραίοι
• 0 ιταλικός φασισμός δεν είναι αντισημιτικός όταν
στήνεται. Πάρα πολλοί φασισμοί στηρίχθηκαν από
εβραίους. Αν ο αντισημητισμός ήταν δομικό στοιχείο του
φασισμού, δε θα μπορούσε να εξηγηθεί πώς π.χ. στο
Ισραήλ υπάρχουν φασιστικά κινήματα.
• Σιωνισμός : σχέδιο δημιουργίας αποικιακού κράτους στα
ιερά εδάφη της Παλαιστίνης.
- Χερτζ: ο φιλελεύθερος πατέρας του σιωνισμού.
- Ζαμπουτίνσκι : ιδρυτής εβραϊκού φασιστικού
κόμματος στον Μεσοπόλεμο, θαυμαστής του
Μουσολίνι.
Περίληψη προηγουμένων
• Ο φασισμός είναι υποσύνολο της άκρας δεξιάς. Η βασική
διαφορά του από την άκρα δεξιά και τους συντηρητικούς
έγκειται στο ότι στοχεύει στην κινητοποίηση των μαζών.
• Ο ναζισμός είναι υποσύνολο του φασισμού.
• Ιστορικές καταβολές φασισμού:
— 1η οργάνωση με φασιστικά χαρακτηριστικά : Κου Κλουξ Κλαν
- διανοητικές προδιαθέσεις που δημιούργησαν τις δεξαμενές
του φασισμού (δεν φτιάχτηκαν από τους φασίστες):
> τέσσερεις προκείμενες, δεν είναι όμως πάντοτε αναγκαίο να
συνυπάρχουν: εθνικισμός, ρατσισμός, κοινωνικός δαρβινισμός,
αντισημιτισμός
• Δεν είναι αυτονόητη η σύνδεση αντισημιτισμού και
φασισμού.
Φασισμός και Θρησκεία
• Κάποιοι φασισμοί άντλησαν από τη θρησκευτική παράδοση των
χωρών τους. Υπήρξαν αρκετά παραδείγματα, χωρίς αυτό να είναι
χαρακτηριστικό όλων των φασισμών:
π.χ. το φασιστικό ρουμανικό κίνημα στο μεσοπόλεμο συνδέθηκε με την
εκκλησία και είχε αναφορά σε θρησκευτικά σύμβολα: ονομαζόταν
Λεγεώνα του Αρχάγγελου Μιχαήλ (συνδέεται με τη ρητορεία για τους
Ρουμάνους ως απόγονους των αρχαίων Ρωμαίων).
• Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι συχνά ο φασισμός έχει
αντιθρησκευτικές συνδηλώσεις. Πριν κυβερνήσει ο Μουσολίνι
δήλωνε άθεος, αλλά αμέσως μόλις κυβερνά προχωράει σε
τεράστιες παραχωρήσεις στην Καθολική Εκκλησία. Σε αυτό το
παράδειγμα φαίνεται ξανά η εργαλειακή χρήση των ιδεών από το
φασισμό, που είναι μια μεγάλη διαφορά με τις υπόλοιπες
ιδεολογίες. Στο φασισμό όποια ιδέα φέρνει υποστήριξη μπορεί να
χρησιμοποιηθεί.
Μπενίτο Μουσολίνι
• Η καρικατούρα που έχει φτάσει σε εμάς μέσω των πομπωδών
εκφράσεων του, της φάτσας του ή του ύψους του δεν έχει καμία
σχέση με την εικόνα του εκείνη την εποχή.
• Ήταν πανέξυπνος, μορφωμένος, γνώριζε ξένες γλώσσες, διάβαζε
φιλοσοφία. Είχε πολλές σχέσεις με γυναίκες και συνολικά ήταν
αριβίστας, αδίστακτος.
• Ο Μουσολίνι και ο ιταλικός φασισμός στήθηκε στο μοντέλο του
γαριβαλδισμού (Γκαριμπάλντι: επαναστάτης της αριστερός που
έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην ένωση της Ιταλίας ). Βασίστηκε
στο ατομικό πρότυπο του Γκαριμπάλντι και στο πολιτικό πρόταγμα
του εθνικού ισχυρού ενιαίου ιταλικού κράτους.
• Στήθηκε τόσο απέναντι στην αριστερά, όσο και σε τοπικές ελίτ με
αυτονομιστικές τάσεις. Ο Μουσολίνι υποστήριζε ότι ο ίδιος δεν
είναι ούτε αριστερός, ούτε δεξιός.
Ο Μουσολίνι στην εξουσία
• Υπήρχε μια θεμελιώδης πολιτική σύγκρουση. Ένα μειοψηφικό μέρος της
αριστερός υποστήριζε την άνοδο της Ιταλίας ως έθνους, με το σκεπτικό ότι η
αριστερά δεν μπορεί να κυριαρχήσει στη χώρα αν δεν πάρει με το μέρος της
το στρατό και την αστυνομία, άρα αναγκαστικά οφείλει η αριστερά να
μιλήσει για έθνος. Πάρα πολλοί αριστεροί που έβλεπαν την ευκαιρία να
πάρουν την κυβέρνηση εγκατέλειπαν τη ρητορεία που αφορούσε τάξεις,
αγρότες και στρέφονταν στην εθνική ρητορεία: «να βρει η Ιταλία μια θέση
στον ήλιο», δηλαδή να βρει αποικίες. Όταν έγινε ο ιταλοοθωμανικός πόλεμος
το 1911 η αριστερά εξαγοράστηκε με κάποιες παραχωρήσεις εκλογικού
τύπου (δικαίωμα ψήφου στους φτωχούς) και μέρος της υποστήριξε τον
πόλεμο.
• Ο Μουσολίνι πήρε την πρωθυπουργία την 28η Οκτώβρη του 1922.
Ουσιαστικά, ο βασιλιάς και ο πρωθυπουργός του παραχώρησαν χωρίς μάχη,
παράνομα, την εξουσία αυτή. Σύντομα επιδίωξε την εξάπλωση της Ιταλίας και
την αναδημιουργία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Μεσόγειο.
— περισσότερους
Ο Μουσολίνι για να πάρει την εξουσία σκότωσε πολύ
απ' ότι ο Χίτλερ.
— Ακολούθησε ωμή πολιτική απέναντι στις αποικίες
(βομβαρδισμοί με αέρια σε άμαχους πληθυσμούς).
— φυλετικό
Ισχύει ωστόσο ότι ο ιταλικός φασισμός δεν είχε έντονο
ρατσισμό.
Μαρκ Μαζάουερ
Σκοποί ενότητας
• Να αναδειχτεί η σχέση του φασισμού με τις
υπόλοιπες ιδεολογίες και τις επιλογές των
ελίτ.
• Να μελετηθεί η εμφάνιση του φασισμού σε
σχέση με την ανάπτυξη του καπιταλισμού.
• Να παρουσιαστούν τα βασικά σημεία του
έργου του μελετητή του φασισμού, Ρόμπερτ
Πάξτον.
Φασισμός και Δεξιά
• Κριτήρια κατάταξης του φασισμού στη δεξιά:
> Μοιράζεται κοινές αξίες με τους συντηρητικούς.
> Στηρίζει τα οικονομικά και κοινωνικά συμφέροντα που
στηρίζει παραδοσιακά η δεξιά (τράπεζες, κεφάλαιο -
ειδικά στην Ελλάδα το εφοπλιστικό).
Για παράδειγμα, η Χρυσή Αυγή τίθεται υποτίθεται ενάντια στην
πολιτική εξουσία και προωθεί ένα αντισυστημικό προφίλ. Έχει κάνει
όμως 140 ερωτήσεις υπέρ εφοπλιστών, ενώ δεν έχει καταψηφίσει
τροποποιήσεις που αφορούν χρηματοδότηση τράπεζων κτλ.
> Ο φασισμός ποτέ δεν πήρε μόνος του την εξουσία αλλά
πάντοτε σε συνεργασία με συντηρητικές ή φιλελεύθερες
δυνάμεις. Χαρακτηριστικά, σε Ιταλία και Γερμανία,
υπήρχε ενεργητική προώθηση και εμφανής συνεργασία
των αστικών δυνάμεων με τους φασίστες.
Μαρκ Μαζάουερ
• Μαρκ Μαζάουερ, φιλελεύθερος ιστορικός του
20ου αιώνα.
• Στο βιβλίο του «Σκοτεινή Ήπειρος» αναφέρει: ο
φασισμός είναι ένα νέο πολιτικό φαινόμενο του
20ου αιώνα, παρόλα αυτά εφάρμοσε στην
Ευρώπη αυτά που οι Ευρωπαίοι έκαναν στις
αποικίες.
• Ο φασισμός συστηματοποίησε τέτοια στοιχεία
απέναντι στους ευρωπαϊκούς λαούς.
• Ήταν πιο ωμός ο φασισμός σε σχέση με τα
αποικιακά καθεστώτα?
Το επιχείρημα του Μπάουμαν
• Κατά τη δεκαετία του '90, διαδόθηκε πολύ το επιχείρημα του Πολωνού,
αριστερού/φιλελεύθερου κοινωνιολόγου Ζιγκμουντ Μπάουμαν, ο οποίος
εστίασε στο φασισμό ως προϊόν της νεωτερικότητας.
• Ο Μπάουμαν τόνισε ότι ποτέ προηγουμένως δεν είχε χτιστεί μια
βιομηχανική μηχανή εξόντωσης ανθρώπων (οι πιο προηγμένες
ανακαλύψεις της εποχής χρησιμοποιήθηκαν για τέτοιους σκοπούς - πχ η
IBM ανέπτυξε συστήματα μηχανογράφησης των ταυτοτήτων των
εβραίων). Χρησιμοποιήθηκαν τα πιο μοντέρνα μέσα για ένα σκοπό που
θεωρήθηκε ότι ανήκε σε πιο σκοτεινές σελίδες της ιστορίες.
• Η διαδικασία αυτή εξέπληξε τους ανθρώπους που πίστευαν στην ιδέα της
προόδου, καθώς η υλική και πνευματική πρόοδος ενός ανεπτυγμένου
λαού, του γερμανικού, χρησιμοποιήθηκε ενάντια σε άλλους, επίσης
ανεπτυγμένους. Ειδικότερα εξέπληξε αυτούς που έπαιρναν τοις μετρητοίς
τη φιλελεύθερη ιδεολογία και την ιδέα της προόδου και όχι όσους είχαν
επίγνωση των εγκληματικών πρακτικών της Ευρώπης στις αποικίες.
• Η πρόοδος δεν είναι μια γραμμική διαδικασία, δε συνοδεύεται
απαραίτητα από το «γενικό καλό».
Οι «ταραγμένοι» αιώνες
• Ο 20ς αιώνας ήταν αιώνας των γενοκτονιών. Όμως οι γενοκτονίες δεν ήταν
κάτι καινούριο στην ιστορία. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι οι
παλαω>τερες εξαλείψεις πληθυσμών, όπως των Ινδιάνων, δεν γίνονταν επί
σκοπού, αλλά οφείλονταν σε δευτερογενείς συνέπειες (αρρώστιες, κακουχίες
κτλ.)
• Υπάρχουν αιώνες ήρεμοι και αιώνες ταραγμένοι. Ο 20°ς αιώνας ήταν ο πιο
άγριος αιώνας. Σε μικρότερη κλίμακα, άγριος ήταν και ο 17ος αιώνας (με τον
30ετή πόλεμο που οδήγησε στην καταστροφή της Γερμανίας και την απώλεια
του 1/3 του πληθυσμού της). Τα χαρακτηριστικά του 17ου αιώνα συνδέονται
με την εδραίωση του καπιταλισμού, ενώ του 20ου με την τερματική κρίση του
καπιταλισμού.
• Ο καπιταλισμός είναι κοσμοσύστημα που ξεκινά από το 1500 και εδραιώνεται
στην Ευρώπη το 17° αιώνα : οι θρησκευτικοί πόλεμοι είναι παιδί του. Μετά το
17° αιώνα περνάει στην «ομαλή» του φάση: η βία ασκείται στην περιφέρεια,
OTIC rmoiKiFC. ενώ στην Ευοώττη είναι πιο σταθεηοπηιηυένη η κατάσταση.
Ο Αιώνας των «Άκρων»
I».
-
. -
'5
Λ/:
ΤΤ
*:>r’ --**3 w
ϊν
Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης
• Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης είχαν ισχυρή οικονομική λειτουργία.
Οι έγκλειστοι, μέσα από ένα μελετημένο τυπικό, επιλέγονταν να
οδηγηθούν είτε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης / εργασίας είτε σε
στρατόπεδα εξόντωσης.
• Στρατόπεδα συγκέντρωσης φτιάχνονται νωρίτερα στον
Αμερικανικό Εμφύλιο (1861-1865) και στον πόλεμο των Μπόερς
(1905) στη Νότια Αφρική, όπου οι Άγγλοι έκλειναν πληθυσμούς
ολλανδικής προέλευσης.
• Τα στρατόπεδα εξόντωσης είναι ναζιστική ανακάλυψη. Δίπλα στα
μεγαλύτερα στρατόπεδα συγκέντρωσης, υπήρχαν στρατόπεδα
όπου λάμβανε χώρα συστηματική, βιομηχανική εξόντωση
ανθρώπων. Θύματα ήταν κυρίως εβραίοι, τσιγγάνοι, κομμουνιστές
και ομοφυλόφιλοι. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης εξόντωναν
φτηνά, γρήγορα, μαζικά.
Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης (2)
• Θάλαμοι αερίων: ο πιο προηγμένος τρόπος εξόντωσης της εποχής.
Τα αέρια γίνονται πολεμικό μέσο στον Α' Π Π εναντίον αντίπαλων
στρατών και αμάχων. Νωρίτερα χρησιμοποιούνται από Αγγλία,
Ιταλία εναντίον εξεγέρσεων στις αποικίες. Το στρατόπεδο
εξόντωσης περιλάμβαναν θαλάμους αερίων και φούρνους όπου
καίγονταν τα πτώματα. Πριν φτιαχτούν τα στρατόπεδα εξόντωσης
υπήρχαν κινητοί θάλαμοι, φορτηγά που εκτελούσαν ανάπηρους
(κομμάτι του κρατικού συστήματος υγείας των Ναζί) με το σκεπτικό
ότι οι ανάπηροι δεν προσφέρουν στην κοινωνία». Μεταξύ των
εταιριών παραγωγής αερίων ήταν και η Μπάγερ.
• Υπήρχαν αντιστάσεις ανθρωπιστικού, θρησκευτικού τύπου κτλ. Οι
Ναζί με προπαγάνδα προσπάθησαν να πείσουν τον πληθυσμό για
την αναγκαιότητα τέτοιου τύπου λύσεων, με βάση τη λογική του
κοινωνικού κανιβαλισμού.
Η μεταπολεμική «κάθαρση»
• Στη Γαλλία, αμέσως μετά την κατοχή, υπήρξε τιμωρία, από
σχετικά αθώους (γυναίκες με εραστές Γερμανούς
στρατιωτικούς) μέχρι ισχυρούς συνεργάτες των Γερμανών
(Πεταίν, λογοτέχνες) που φυλακίστηκαν ή κι εκτελέστηκαν.
Επίσης έκλεισαν κάποιες εφημερίδες. Όμως και στη Γαλλία
υπήρξαν συνεργάτες οι οποίοι έμειναν ατιμώρητοι, για
παράδειγμα ο Φρανσουά Μιτεράν.
• Μεγάλη αντίθεση με την Ελλάδα, όπου:
- οι συνεργάτες των Ναζί ενσωματώθηκαν στο μετεμφυλιακό
κράτος.
— οι μεγάλες εφημερίδες που υμνούσαν το φασισμό συνέχισαν
μετά τον πόλεμο μέχρι και σήμερα, συχνά με τους ίδιους
ιδιοκτήτες.
Η ανατομία του Φασισμού
• Με αφορμή ία παραπάνω ο Πάξτον εξέτασε την εμπλοκή των συντηρητικών και
των φιλελεύθερων.
• «Η Ανατομία του Φασισμού» εκδίδεται μετά από πολλές ειδικότερες μελέτες και
είναι η σύνθεση των απόψεων του για το φασισμό. Αντιμετωπίζει το φασισμό ως
κίνημα και τονίζει ότι ο φασισμός δεν είναι ιδεολογία (σαν τις τρεις μεγάλες),
αλλά ένα σώμα συνθημάτων που μετατρέπεται σε πράξεις, μια πολιτική πρακτική
που στηρίζεται σε πολιτικά πάθη, συναισθήματα. Ο φασισμός έχει συνθήματα,
δεν έχει ιδέες.
• Η μελέτη είναι γραμμένη συγκριτικά περιγράφοντας πολλές φασιστικές
προσπάθειες/κινήματα. Μέχρι τότε η προσοχή ήταν εστιασμένη στους «μεγάλους
φασισμούς» (Ιταλικός, Γερμανικός και Ισπανικός- αν και το καθεστώς του Φράνκο
κατά τον Πάξτον δεν ήταν ακριβώς φασιστικό, αλλά είχε ισχυρά φασιστικά
στοιχεία). Υπήρξαν ακόμα ο Γαλλικός, ο Ουγγρικός - που ήταν πρότυπο του
Χίτλερ, ενώ ερώτημα παραμένει η ταξινόμηση του Ιαπωνικού καθεστώτος (καθώς
είχε πολύ ισχυρά από τα πάνω ιεραρχικά χαρακτηριστικά, δεν είναι βέβαιο ότι
μπορεί να ενταχθεί στα φασιστικά κινήματα).
Περιεχόμενα ενότητας
Προτεινόμενες ταινίες
• Οι προτεινόμενες προς προβολή ταινίες δείχνουν ότι ένας από
τους βασικούς λόγους που ανεβαίνει η άκρα δεξιά είναι η ύπαρξη
μια ισχυρής πρόσκλησης από την αριστερά και η ανάγκη
σύγκρουσης με αυτήν.
> 1η πρόταση: «Η κομμούνα», του Peter Watkins:
Η ταινία δείχνει πώς την επομένη της στρατιωτικής ήττας της Γαλλίας
από την Πρωσία, ξεσηκώνονται τα λαϊκά στρώματα του Παρισιού και
τις συνθήκες που δημιουργούν:
— τη ριζοσπαστική αριστερά
— τις ωμές πρακτικές καταστολής που ακολουθεί μια συντηρητική
κυβέρνηση
• Το 1871 δεν υπήρχε φασισμός, δεν ήξερε η κυβέρνηση πώς να
χρησιμοποιήσει ένα μαζικό κίνημα. Η Κομμούνα του Παρισιού
ηττήθηκε με στρατιωτικούς όρους.
Προτεινόμενες ταινίες (2)
>2η πρόταση: «Γη κι Ελευθερία», του Κεν
Λόουτς.
• Ταινία για τον ισπανικό εμφύλιο, ο οποίος
ήταν κρίσιμη καμπή του 20ου αιώνα:
- Σύγκρουση ριζοσπαστικής δεξιάς και
ριζοσπαστικής Αριστερός στην Ισπανία από το
1936 ως το 1939. Τελειώνει με τη νίκη της άκρας
δεξιάς και δημιουργείταιτο καθεστώς του
Φράνκο που κράτησε μέχρι το 1975.
Ο αντιφασιστικός αγώνας
• Η μάχη κατά του φασισμού ήταν παγκόσμιας εμβέλειας.
• Το επίσημο κομμουνιστικό κίνημα, υπό τον Στάλιν, αρχικά
με λάθος εκτιμήσεις επέτρεφε να ανοίξει ο δρόμος προς το
φασισμό. Όμως, ήταν αυτό που τελικά επικράτησε
εναντίον του φασισμού.
• Στο μεσοπόλεμο όλος ο κόσμος είχε χωριστεί σε
πειθαρχημένα στρατόπεδα: υπήρχε το στρατόπεδο των
Ναζί, της αριστερός και των δυτικών.
• Η ταινία βασίζεται στα απομνημονεύματα του Τζορτζ
Όργουελ «Τιμή στην Καταλονία» .
• Ο αγώνας απέναντι στο φασισμό ήταν δύσκολος και λόγω
της αδυναμίας επεξεργασίας μιας παγκόσμιας
στρατηγικής.
Τακτικές απέναντι στο Φασισμό
• Το βιβλίο «Ποτέ Ξανά» του Βρετανού ιστορικού Κόλιν Στιαρκς
γράφεται στα τέλη της δεκαετίας του 1970 με αφορμή την άνοδο
ενός νεοναζιστικού κόμματος στη Μ. Βρετανία. Είναι κομμάτι ενός
κλάδου σπουδών που ονομάζεται «αντιφασιστικές σπουδές» : ο
Σπαρκς αναδεικνύει ως λάθος των αντιφασιστών στον Ισπανικό
εμφύλιο την προσπάθεια να φτιάξουν ένα υπερβολικά ευρύ
μέτωπο.
• Στο αντιφασιστικό στρατόπεδο εκείνη την περίοδο παγκοσμίως
κυριαρχούσε η Γ Διεθνής που ελεγχόταν από τη Μόσχα και τον
Στάλιν. Η Γ Διεθνής επεξεργάστηκε τη τακτική του λαϊκού
μετώπου:
> Λαϊκό μέτωπο: πλατύ μέτωπο όλων των μη φασιστών ενάντια
στο ώασισυό.
Αννλία 1930
• Στην Αγγλία ακολουθήθηκε μια διαφορετική
οδός: τακτική επιλεγμένων συμμαχιών, αλλά
όχι με τέτοιο εύρος ώστε να καταντούν
ασπόνδυλες.
• Τακτική ενιαίου μετώπου της αριστερός όλων
των αποχρώσεων, που ήθελαν από κοινού να
αλλάξουν το καθεστώς.
Ενιαίο Αντιφασιστικό Μέτωπο
• Η τακτική του ενιαίου μετώπου: οργάνωση της αντίθεσης
στο φασισμό με προβολή μιας ισχυρής κριτικής του
συστήματος. Στόχος είναι η νίκη απέναντι στους φασίστες
να συνοδευτεί από μια συνολική κοινωνική αλλαγή. Αυτή η
τακτική οδήγησε στη νίκη στην Αγγλία του '30 και του '80.
• Το μαζικό φασιστικό κίνημα δεν μπορεί να νικηθεί
συμμαχώντας με εκείνους που ο κόσμος θεωρεί
υπεύθυνους για την κοινωνική καταστροφή στην οποία
απάντησε η δημιουργία του φασισμού.
Για παράδειγμα, σήμερα η δημιουργία ενός αντιφασιστικού
μετώπου με πρόσωπα όπως οι Γ. Παπανδρέου και Πάγκαλος, που
θεωρούνται υπεύθυνοι για τα μνημόνια, θα ωθούσε ακόμα
περισσότερο κόσμο προς τη Χρυσή Αυγή.
Ισπανικός Εμφύλιος
• Στην πρακτική πολιτική στον Ισπανικό εμφύλιο, υπήρχε μια σειρά από
πολύ διαφορετικές αντιλήψεις:
1. Αναρχικοί: επικρατούν κυρίως στην Καταλονία και προωθούν την
αυτοδιαχείριση γης και εργοστασίων, απαιτώντας άμεση εφαρμογή των
κοινωνικών σχέσεων που στόχευαν. Μεγάλα βήματα στην απελευθέρωση των
γυναικών (Mujeres Libres).
2. Poum (τροτσκιστές): έμφαση στη διεθνή επανάσταση, υπέρ της άμεσης αλλαγής
των κοινωνικών σχέσεων.
3. Κομμουνιστές: η πιο πειθαρχημένη δύναμη, με στόχο τη δημιουργία ισχυρού
τακτικού στρατού απέναντι στην ανωτερότητα των αντιπάλων (που ήταν πολύ
ισχυροί στρατιωτικά και ενισχύονταν από Χίτλερ και Μουσολίνι). Ο τακτικός
στρατός έπρεπε όμως να έχει αντίστοιχο οπλισμό, επιμελητεία κτλ, χωρίς
αντίστοιχη ενίσχυση από Γαλλία και Αγγλία που ήταν ουδέτερες απέναντι στις
δύο κυβερνήσεις (τη νόμιμη δημοκρατική και την «παράνομη» ακροδεξιά). Η
μόνη εξωτερική βοήθεια ήταν από το Στάλιν αλλά όχι τόσο ισχυρή.
• Μακροπρόθεσμα, η ενότητα υπό το Στάλιν αποδείχτηκε νικηφόρα
τακτική. Δε συνθηκολόγησε ποτέ και τελικά σε έναν απελπισμένο πόλεμο,
κέρδισε στο ανατολικό μέτωπο τον Β' ΠΠ.
Ενότητα 5η: Προβολή ταινίας:
Φασισμός Α.Ε.
• Ο τρόπος προβολής της Χρυσής Αυγής από τα ΜΜΕ βολεύει την ανάδειξη της.
Μόνο για πολύ μικρό διάστημα, μετά τη δολοφονία Φύσσα, αναδείχτηκαν
ζητήματα που την έπληξαν.
Βιβλιογραφία
Σκοποί ενότητας
• Με βάση τα αναλυτικά εργαλεία που έχουν
αναπτυχθεί να εξεταστεί η σχέση φασισμού,
νεωτερικότητας, καπιταλισμού και κοινωνικών
τάξεων.
• Να παρουσιαστούν οι ιστορικές καταβολές
και οι διαφορετικές εκδοχές της Ελληνικής
ακροδεξιάς στο μεταίχμιο 19ου και 20ου
αιώνα.
Το μεταπολεμικό σκηνικό
• Η Σοβιετική Ένωση πήρε ελάχιστες αποζημιώσεις σε σχέση με τις
καταστροφές που είχε υποστεί, όπως και η Ελλάδα. Από το
επιστημονικό δυναμικό των Ναζί πήρε ένα πολύ μικρό κομμάτι. Η
Σοβιετική Ένωση πάντως πήρε αυτούσια εργοστάσια και επίσης
κράτησε μέχρι το 1953 αρκετούς αιχμαλώτους πολέμου για την
ανοικοδόμηση της.
• Οι ΗΠΑ πρόλαβαν και απέσπασαν ως συνεργάτες τους
περισσότερους υψηλόβαθμους επιστήμονες του ναζισμού ακόμα
και πριν από το τέλος του πολέμου:
— Πχ τον Βέρνερ Φον Μπράουν που έφτιαξε το πρόγραμμα των ΗΠΑ
για την αποστολή ανθρώπου στη Σελήνη και ήταν επικεφαλής του
πολεμικού προγράμματος πυραύλων του Χίτλερ.
• Αντίστοιχες συνεργασίες υπήρξαν και με στρατιωτικούς, με τους
οποίους οργανώθηκαν αντικομμουνιστικά παρακρατικά δίκτυα σε
όλη την Ευρώπη.
Η Διάσκεψη του Λονδίνου
Νεωτερικότητα
Η Εθνική Εταιρία
• Οι μιλιταριστές είχαν ενωθεί σε μια δήθεν μυστική εταιρία (που συμμετείχαν
από τον υπασπιστή του βασιλιά μέχρι στρατιωτικοί και καθηγητές
πανεπιστημίου), την Εθνική Εταιρία, με δηλωμένο στόχο τον πόλεμο με την
Τουρκία. Αυτή οδήγησε στον πόλεμο του 1897 και στην προέλαση του
τουρκικού στρατού στη Θεσσαλία. Στο βιβλίο του ιστορικού Γιάννη
Γιαννουλόπουλου, «Η ευγενής ημών τύφλωσις», περιγράφονται αναλυτικά
στοιχεία για την Εθνική Εταιρία και για τον πόλεμο του '97 .Μετά τη
γελοιοποίηση σε αυτόν τον πόλεμο η ομάδα των στρατιωτικών δέχτηκε ένα
τρομερό πλήγμα και αδρανοποίησε την εταιρία για καμιά δεκαετία.
• Στο μεταξύ είχε καταφέρει όμως να ορίσει τη εξωτερική πολιτική και να
επιβάλλει στην κυβέρνηση έναν παράλογο πόλεμο, έχοντας ερείσματα στην
κυβέρνηση, ανθρώπους σε θέσεις κλειδιά, τα % των υπουργών ήταν στη
μυστική εταιρία.
• Όλα αυτά συνέβαιναν σε ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο λειτουργίας των
κομμάτων, χωρίς ισχυρή ιεραρχία ή γραφειοκρατία, όπου δεν υπήρχαν ακόμα
πανελλήνια κόμματα, παρά τοπικοί πολιτικοί. Το συντηρητικό κόμμα ήταν το
πρώτο υπερτοπικό κόμμα (πανπελοννησιακό), ενώ το πρώτο πανελλήνιο ήταν
το Κόμμα Φιλελευθέρων του Βενιζέλου, που φτιάχτηκε το 1910.
Συντηρητική άκρα δεξιά
• Πολιτευτές όλων των κομμάτων που είχαν τον
ίδιο στόχο με τα συντηρητικά κόμματα στην
Ευρώπη: τον περιορισμό του εκλογικού
δικαιώματος. Ήταν ενάντια στο σύνταγμα του
1864, που προέβλεπε σχεδόν καθολική
ψηφοφορία των ανδρών (εκτός από υπηρέτες,
φυλακισμένους και ψυχικά ασθενείς).
• Πρόκειται για κομματάρχες που μετά βρέθηκαν
διεσπαρμένοι τόσο στο κόμμα του Βενιζέλου όσο
και στα αντιβενιζελικά. Δεν ήταν τόσο ισχυροί,
καθώς κατά βάση η καθολική ψηφοφορία είχε
εμπεδωθεί.
Θρησκευτική φονταμενταλιστική
άκρα δεξιά
• Η αντίδραση των φτωχών στην ανάπτυξη του καπιταλισμού έπαιρνε συχνά
θρησκευτικό πρόσημο. Συχνά εμφανιζόταν καλόγεροι που τους ακολουθούσαν βοσκοί,
κατεστραμμένοι βιοτέχνες κτλπου ανέμεναν τη Δευτέρα Παρουσία, θεόσταλτες
καταστροφές κτλ.
• Υπήρχαν ισχυρά φονταμενταλιστικά κινήματα ως το τέλος του 19ου αιώνα και στις
αρχές του 20ου. Ένα παράδειγμα ήταν το κίνημα του μακρακισμού, υπό τον
χαρισματικό Απόστολο Μακράκη.
• Συνολικά, ασκούσαν συντηρητική κριτική της καπιταλιστικής ενσωμάτωσης της χώρας,
με αρκετούς διανοούμενους , αλλά είχαν μεγάλη πρόσβαση στο λαό καθώς ο παπάς
και ο δάσκαλος ήταν η μόνη επαφή του λαού με αφηρημένες ιδέες, και ο παπάς ήταν
πολύ σημαντικότερος από τον δάσκαλο. Έφτιαξαν ισχυρά δίκτυα διάδοσης των ιδεών
τους.
• Η φονταμενταλιστική ακροδεξιά κρυσταλλώνεται στις αρχές του 20ου αιώνα: το
περιοδικό «Τα Πάτρια» μοιράζεται σε χιλιάδες αντίτυπα δωρεάν στην εκκλησία. Το
εξέδιδε η «Εταιρία της περί των πάτριων αμύνης» που περιλάμβανε πολλούς ισχυρούς
(αυλικούς, πανεπιστημιακούς , πρυτάνεις, ανώτατους κληρικούς, επιχειρηματίες).
Ήταν μια πολιτισμικά συντηρητική μορφή ακροδεξιού συντηρητισμού: ζητούσε από
τον κόσμο να ασχολείται μόνο με τη δουλειά και την οικογένεια, κύρησσε υπακοή και
μίσος προς Βούλγαρους, και είχε έντονη αντιπολιτική διάσταση (ενάντια στους
πολιτικούς) .
Εθνικιστική άκρα δεξιά
• Όλες οι μορφές που είδαμε ως τώρα συνδέονταν με περιορισμένα συμφέροντα ή
με στρώματα που δεν είχαν κοινωνική δυναμική. Η τελευταία μορφή ακροδεξιάς
είναι η πιο σημαντική: η εθνικιστική άκρα δεξιά γεννιέται την περίοδο που οι
εθνικές συγκρούσεις χρησιμοποιούνται σαν αντίβαρο στις προσπάθειες
κοινωνικής μεταρρύθμισης. Ενώ αρχικά το έθνος συνδέθηκε με τους κοινωνικά
ριζοσπάστες (και στην Ελλάδα) εκείνη την εποχή το έθνος γίνεται η δικαιολογία
των ισχυρών για να μην κάνουν εσωτερικές παραχωρήσεις, καθώς η Ελλάδα είχε
επεκτατικές βλέψεις.
• Η ιδέα του έθνους ένωσε την άκρα δεξιά: υπήρχαν πάρα πολλοί που είχαν
εμπεδώσει μια λογική κοινωνικού δαρβινισμού, με βάση την οποία το ελληνικό
έθνος θα μπορούσε να γίνει το κυρίαρχο των Βαλκανίων αξιοποιώντας την
ιστορικότητά του, τη γλώσσα του, τους αστούς των Βαλκανίων και της Ανατολής,
το ανώτερο μορφωτικό του επίπεδο. Πολλοί έβλεπαν την Ελλάδα σαν διάδοχο της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη.
• Στόχος ήταν η εθνική κατίσχυση των Ελλήνων στην Ανατολή. Όμως η Ανατολή
ήταν μωσαϊκό εθνοτήτων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν ο βουλγαρικός
εθνικισμός, που απειλούσε να κυριαρχήσει με πολύ διαφορετικό κοινωνικό
φορτίο (στήριξη από αγροτικά στρώματα) από εκείνους που συντάσσονταν με τον
ελληνικό εθνικισμό (αστική τάξη, έμποροι κτλ).
Οι πρόσφυγες
• Οι συντηρητικοί είχαν αναπτύξει έναν αντιπροσφυγισμό μέσα στις
διαμάχες εκείνης της εποχής.
1. Οι πρώτοι πρόσφυγες έρχονται το 1906, μετά από ένα κύμα
ανθελληνικών διωγμών στην ανατολική Ρωμυλία· κατέφυγαν στη
Θεσσαλία.
2. Το επόμενο κύμα διωγμών γίνεται το 1914 από τα παράλια Μικράς
Ασίας.
3. Το τεράστιο τρίτο κύμα ακολουθεί τη Μικρασιατική Καταστροφή.
• Τότε η συντηρητική, αντιβενιζελική παράταξη συγκροτήθηκε
ενάντια στους πρόσφυγες στους οποίους δεν ήθελαν να δοθεί
ψήφος.
• Μέχρι το Β' ΠΠ δεν είχε γίνει αποδεκτό ούτε από τους ίδιους τους
πρόσφυγες ότι είχαν έρθει στην Ελλάδα για να μείνουν μόνιμα (και
αυτή ήταν η πιο διαδεδομένη αντίληψη σε δεξιά και αριστερά).
Ενότητα 7η: Ο Εθνικός Διχασμός
Περιεχόμενα ενότητας
1922)
Ελευθέριος Βενιζέλος
• Η Κρήτη ήταν αυτόνομη ηγεμονία υπό τον πρίγκηπα Γεώργιο, της
βασιλικής οικογένειας της Ελλάδας, μετά το 1897. Ο Γεώργιος
προσπάθησε να επιβάλει ένα συντηρητικό κοινωνικό καθεστώς
ενάντια στο οποίο ξεσηκώθηκε ο νεαρός δικηγόρος Βενιζέλος που
ήταν ριζοσπάστης φιλελεύθερος. Ο Βενιζέλος συγκρούστηκε με τα
παραδοσιακά τζάκια της Δεξιάς και στην επανάσταση στο Θέρισο
συγκρούστηκε και με το Γεώργιο, προκαλώντας παρέμβαση των
ευρωπαϊκών δυνάμεων.
• Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος τον καλεί το 1909 ως ένα πολιτικό
ικανό, φόβητρο για τους βασιλικούς. Έρχεται στην Αθήνα ως νέος
επαναστάτης και χωρίς να το θέλει ούτε η αυλή, ούτε το πολιτικό
κατεστημένο, καταφέρνει να του ανατεθεί η πρωθυπουργία.
• Ιδρύει το Κόμμα Φιλελευθέρων που εδραιώνεται στη διάρκεια των
δύο εκλογών του 1910 για την εκλογή της Διπλής Αναθεωρητικής
Βουλής.
Συντακτική και αναθεωρητική Βουλή
Συντακτική Εθνοσυνέλευση Αναθεωρητική Βουλή
• Η συντακτική • Αφορά αλλαγές σε
εθνοσυνέλευση προκύπτει δευτερεύουσες όψεις του
κατά κανόνα μετά από πολιτεύματος.
επαναστάσεις. • Δεν αλλάζει το πολιτειακό
• Πρόκειται για διαδικασία καθεστώς (άρα στη
που καταλήγει σε συγκεκριμένη περίπτωση
επανίδρυση του κράτους δεν μπορεί να καταργήσει
μέσω της ψήφισης νέου τη βασιλεία).
συντάγματος.
• Αποφασίζει το πολίτευμα
που θα έχει το κράτος.
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι
• Η πρώτη σοβαρή ρήξη λαμβάνει χώρα κατά τους Βαλκανικούς
πολέμους:
- Α' Βαλκανικός Πόλεμος: Οκτώβρης 1912 - 1913. Η Βουλγαρία, η
Σερβία και η Ελλάδα επιτίθενται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία
— Β' Βαλκανικός Πόλεμος: καλοκαίρι 1913. Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία
συγκρούονται για τα εδάφη που έχασε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η
οποία επιτίθεται ξανά στη Βουλγαρία.
• Ο Βενιζέλος επιδιώκει τη συμμετοχή στους πολέμους. Η Ελλάδα
δεν ήταν παράγοντας που έπαιρναν σοβαρά οι υπόλοιποι παίκτες,
καθώς είχε πρόσφατα εσωτερική αναταραχή και ήταν
χρεωκοπημένη. Το ατού της Ελλάδας ήταν η κυριαρχία του
ναυτικού της στο Αιγαίο, που μετέφερε στρατεύματα και εμπόδιζε
τον ανεώοδιασυό του τουοκικού στοατού.
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (2)
• Στη διάρκεια των βαλκανικών πόλεμων γίνεται και η πρώτη σύγκρουση
πρωθυπουργού και Διαδόχου, για τη Θεσσαλονίκη. Ο Κωνσταντίνος θέλει
να κατευθυνθείπροςτο Μοναστήρι, καθώς θεωρούσε τη Θεσσαλονίκη
χαμένη υπόθεση. Ο Βενιζέλος επέβαλλε την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης
και τη διασφάλισε το καλοκαίρι του 1913, στο Β' Βαλκανικό Πόλεμο.
Μετά τις μάχες αυτές, η Ελλάδα κατάφερε να προεκτείνει τα σύνορα της
μέχρι το Νέστο, κάτι που θεωρούνταν αδιανόητο μέχρι πρότινος (καθώς
εκεί ζούσαν κυρίως βουλγαρικοί και τουρκικοί πληθυσμοί).
• Υπήρξαν διαρκείς συγκρούσεις μεταξύ Βενιζέλου και Κωνσταντίνου: μετά
την υποχώρηση του βουλγαρικού στρατού, ο Κωνσταντίνος αποφασίζει
να προχωρήσει στα στενά της Κρέσνας, αμέσως μετά τα
ελληνοβουλγαρικά σύνορα, όπου περικυκλώθηκε από τα απομεινάρια
του βουλγαρικού στρατού, ενώ ο Βενιζέλος βρισκόταν στο Βουκουρέστι
για την υπογραφή της ειρήνης. Μαθαίνει την κατάσταση πριν τους
Βούλγαρους διπλωμάτες και υπογράφει ειρήνη προτού προλάβει να
συντρίβει το ελληνικό στράτευμα (γεγονός που μαθεύτηκε και έπληξε τον
Κωνσταντίνο).
Οι κοινωνικές συμμαχίες
Η Μικρασιατική Καταστροφή
• Η κυβέρνηση δεν μπορούσε να εξασφαλίσει κάποια δημοτικότητα.
Καταστέλλει την πρώτη αντιπολεμική εξέγερση στο Βόλο με
μεγάλη αγριότητα. Τότε, την άνοιξη και το καλοκαίρι του '22 η
κυβέρνηση προσφεύγει ανοιχτά στο φασισμό (ο Μουσολίνι
παίρνει την εξουσία τον Οκτώβρη του '22, αλλά είχε ήδη
θαυμαστές πολλά στελέχη και στις δύο αστικές παρατάξεις).
• Ένας από τους υμνητές του φασισμού είναι ο Αρίστος Καμπάνης,
λογοτέχνης, διευθυντής της εφημερίδας «Πρωτεύουσα». Την
άνοιξη του '22 προτείνει την κινητοποίηση εφέδρων για να αντέξει
η κυβέρνηση, τάγματα που θα εφαρμόζουν τη μέθοδο της
κερασέας (αναφορά στο γερό ξύλο της κερασιάς από την οποία
φτιάχνονταν τα κλομπ της εποχής).
• Ο Μεταξάς, που μάλλον ήλεγχε ακόμα τους επίστρατους, δε
στήριξε αυτή την προσπάθεια και την άφησε να καταρρεύσει.
Η Μικρασιατική Καταστροφή(2)
• Την παραμονή της καταστροφής ο αντιβενιζελικός χώρος
αποκινητοποιούνταν. Με την καταστροφή το σκηνικό ολοκληρώθηκε, ο
στρατός έφυγε κυνηγημένος (εκτός από τον αντιμοναρχικό Πλαστή ρα
που κατάφερε να υποχωρήσει συντεταγμένα), διαλυμένος. Η κυβέρνηση
βαρύνεται από μια τεράστια καταστροφή.
• Μέχρι να έρθουν οι καραβιές προσφύγων, το Σεπτέμβρη, ο κόσμος δεν
είχε αντιληφθείτη διάσταση της καταστροφής, όντας
παραπληροφορημένος. Η πλήρης κατάρρευση έπιασε το καθεστώς
απροετοίμαστο.
• Ο πρώτος που αποφασίζει να κινηθεί είναι ο Μεταξάς για να επιβάλλει
δική του δικτατορία. Κάνει διαπραγματεύσεις με το ΚΚΕ (του οποίου η
ηγεσία ήταν στη φυλακή). Καλείτο Γιάννη Κορδάτο , γραμματέα του ΚΚΕ
προς βοήθεια του, ο οποίος αρνείται.
• Στις 14/9/1922 φτάνουν στην Αθήνα οι δυνάμεις της «Επαναστάσεως», το
στρατιωτικό κίνημα του Πλαστήρα που για πρώτη φορά εγκαθιστά
στρατιωτική κυβέρνηση στην Ελλάδα, καθοδηγούμενη από μια τριανδρία.
Βιβλιογραφία
1. Toynbee A. (2007) Το Δυτικό Ζήτημα μεταξύ Ελλάδας και
Τουρκίας, Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
2. Μαρκέτος Σ. (2006) Πώς φίλησα τον Μουσολίνι! Τα πρώτα
βήματα του ελληνικού φασισμού - τόμος 1, Αθήνα: Βιβλιόραμα.
3. Μαρκέτος Σ. (2009) Τα Νοευβριανά του 1916
4. Μαυρογορδάτος Γ. (1996) Εθνικός Διχασμός και μαζική
οργάνωση: 1. Οι Επίστρατοι του 1916 , Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
5. Πλουμίδης Γ. Αντιβενιζελικά φυλλάδια και η πολεμική τους (1910
- 1935) στο Βερέμης Θ. - Δημητρακόπουλος Ο. (επιμ.) (1980)
Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του, Αθήνα:
Φιλιππότης.
6. Χατζηιωσήφ X. (επιμ.) (2002) Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα,
Αθήνα: Βιβλιόραμα.
Ενότητα 8η: Ο Μεσοπόλεμος
στην Ελλάδα
Τα αντίπαλα Στρατόπεδα
• Βενιζελικοί εναντίον αντιβενιζελικών : σύγκρουση των
ελίτ που μέσω της κινητοποίησης λαϊκών στρωμάτων
διαίρεσε όλη την ελληνική κοινωνία.
• Συμμαχίες βασιλικών: υψηλή αστική τάξη,
μικροαγρότες κυρίως στην Πελοπόννησο, στρατιώτες.
• Συμμαχίες Βενιζελικών: πρόσφυγες, μερίδα αστικής
τάξης (νέα στρώματα), οργανωμένο εργατικό κίνημα,
αγρότες.
• Η κυβέρνηση των αντιβενιζελικών το 1920-1922
σταμάτησε κάθε εφαρμογή της αγροτικής
μεταρρύθμισης, καθώς στηρίζονταν στους
γαιοκτήμονες.
Το κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου
• Το Σεπτέμβριο του 1922 καταρρέει η κυβέρνηση, ενώ φτάνουν κύματα
προσφύγων. Ο στρατός περνάει στον έλεγχο της τριανδρίας ( Πλαστή ρας,
Γονατάς, Φωκάς), με επικεφαλής τον Πλαστήραπου καταλαμβάνει την
Αθήνα χωρίς αντίδραση από το καθεστώς.
• Ο Πάγκαλος (παππούς του σημερινού πολιτικού Θεόδωρου Πάγκαλου)
φυλακίζει πολλά μέλη των καλών οικογενειών της Αθήνας κι ετοιμάζεται
να τα εκτελέσει. Τη μήνιτου στρατού και του πληθυσμού συγκέντρωσαν
οι πολιτικοί υπεύθυνοι για την καταστροφή.
• Η «Επανάστασις» είναι η πρώτη στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα.
Δεν αναγνωρίζεται από τους Συμμάχους ενώ εκκρεμεί με την Τουρκία το
ζήτημα της Θράκης. Οι συνομιλίες ολοκληρώνονται με την υπογραφή
ελληνοτουρκικής ειρήνης στις 24/7/1923, με τη Συνθήκη της Λοζάνης που
καθόρισε τα σύνορα και ανταλλαγές πληθυσμών. Μέχρι τότε ο ελληνικός
στρατός ήταν επί ποδός πολέμου.
Βιβλιογραφία
1. Mavrogordatos G. (1983) Stillborn Republic: Social
Coalitions and Party Strategies in Greece, 1922-1936,
Berkeley: University of California Press
2. Μαρκέτος Σ. (1998) Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου
καί η εποχή του. Avuvouiec του υεταρρυϋμίσηκού
σοσιαλισμού, ανέκδοτη διδακτορική διατριβή,
Αθήνα: 1998.
3. Μαρκέτος Σ. (2006) Πώς φίλησα τον Μουσολίνί! Τα
πρώτα βήματα του ελληνικού φασισμού - τόμος 1,
Αθήνα: Βιβλιόραμα.
4. Χατζηιωσήφ X. (ετιιμ.) (2002) Ιστορία της Ελλάδας
του 20ου αιώνα, Αθήνα: Βιβλιόραμα.
Ενότητα 9η: Προβολή ταινίας:
«Η Πτώση»
Σκοποί ενότητας
• Η κατανόηση βασικών ιστορικών διαδικασιών
της φασιστικής κατάρρευσης.
• Παρουσίαση, μέσω της ταινίας, των λαϊκών
αντιδράσεων στην κατάρρευση του φασισμού
• Ανάλυση, με αφορμή την ταινία, των εσωτερικών
εχθροτήτων και ανταγωνισμών της φασιστικής
ηγεσίας.
• Συζήτηση, με αφορμή την ταινία, πάνω στη
λογική και τα αίτια της επανεμφάνισης του
φασισμού στην Ευρώπη
Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Κριτική
Ερωτήματα
1. Με αφορμή την ταινία, αναζητείστε
αναλογίες ανάμεσα στην πτώση του
γερμανικού ναζισμού και την ήττα της
Χρυσής Αυγής μετά τη δολοφονία του
Παύλου Φύσσατον Σεπτέμβρη του 2013.
2. Πώς αποτυπώνεται στην ταινία η κανιβαλική
διάσταση του ναζισμού («πόλεμος όλων
εναντίον όλων»;)