Professional Documents
Culture Documents
Ηθική Της Επιστήμης Και Της Τεχνολογίας Γιάννα Κατσιαμπούρα ΑΠΘ
Ηθική Της Επιστήμης Και Της Τεχνολογίας Γιάννα Κατσιαμπούρα ΑΠΘ
Τεχνολογίας
Ενότητα 1
Παράδοση της σχέσης
Γιάννα Κατσιαμπούρα ΑΠΘ
Μέσα από μια διερεύνηση της σχέσης της επιστήμης και της
τεχνολογίας με την ηθική και τη θεωρία των αξιών, καθώς και μέσα
από τη συστηματική και ουσιαστική παρουσίαση των
σημαντικότερων ηθικών θεωριών, και των βασικών τους αρχών,
επιχειρείται η θεώρηση, αξιολόγηση και αντιμετώπιση
συγκεκριμένων περιβαλλοντικών, και βιοηθικών , γενικότερα,
Στόχοι της Ηθικής:
ζητημάτων, και η αποκατάσταση της χαμένης ενότητας μεταξύ της
τεχνοεπιστήμης και της χαρακτηριστικών
•Εντοπισμός των ποιοτικών ηθικής θεωρίας τηςκαι πρακτικής.
ζωής του ανθρώπου και
προσδιορισμός, με αυστηρά εννοιολογικά περιγράμματα, των κριτηρίων
βάσει των οποίων μια πράξη είναι αξιολογικά θετική ή παρουσιάζεται ως
τέτοια.
Ηθική – στόχοι
Στόχοι της Ηθικής:
Δαίδαλος
• Γνώση, τεχνική
• Λαβύρινθος, εγκλωβισμός στο
έργο
• Τιμωρία
Οδυσσέας
• Γνώση: μέσα από τη
γνώση ο βίος εξελίσσεται
• Ανανέωση, αλλαγή,
μετασχηματισμός,
απρόβλεπτο
• Ο ήρωας μπροστά στις
ατομικές και κοινωνικές
ευθύνες του
Εβραϊκή παράδοση
• Απαγορευμένος καρπός -
γνώση = έκπτωση του
ανθρώπου
Φυσικοί φιλόσοφοι
Ιωνία-Κ. Ιταλία
• Διαδικασία
-μετασχηματισμού των μύθων και των κοσμογονικών
στοιχείων σε λογικά συστήματα εννοιών, συλλογισμών και
επιχειρημάτων
• Προσπάθεια ορθολογικών απαντήσεων σε γενικά
κοσμογονικά, κοσμολογικά και οντολογικά ερωτήματα
• Ο άνθρωπος οργανικός παράγοντας της φυσικής πορείας
• Κοινωνικά ενεργό ον
• Ερμηνεία της φύσης
Αναξίμανδρος
Μίλητος, Ιωνία Μ. Ασίας
• Ο κόσμος κυριαρχείται
από έναν σύμφυτο νόμο
• Κατά το χρεών
Ξενοφάνης
Κολοφών Κ. Ιταλίας
570 π.χ.-475 π.Χ.
Δημόκριτος
Άβδηρα, π.460 π.Χ.-370 μ.Χ.
Αρχή της συμμετρίας
•Ευθυμία: συμμετρία διαγωγής του
ανθρώπου που δεν διαταράσσεται
από υπερβολή ή έλλειψη
•Η πλειονότητα των συμβάντων στη
ζωή του ανθρώπου κατευθύνεται
από την ανθρώπινη λογική-φρόνηση
ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Σωκράτης: Αρετή=Γνώση
Αθήνα, 470 π.Χ.-399 π.Χ.
•Κέντρο της φιλοσοφίας ο άνθρωπος,
αποκλειστικό ενδιαφέρον για ηθικά και
πολιτικά ζητήματα
•Ουδείς εκών κακός
•Γνώση=εγκράτεια
•Διαλεκτική-ορισμοί: Συμφωνία για το
νόημα των ηθικών όρων απαραίτητο
στάδιο για την εφαρμογή της ηθικής στην
πράξη
• Αντικείμενο γνώσης
Ι. Γνώση του στόχου και του τελικού σκοπού της
ανθρώπινης ζωής, πάνω από τους επιμέρους
στόχους και τις τέχνες (υγεία, πλούτος, πολιτική
δύναμη κλπ.)
ΙΙ. Αναγκαία γνώση η αυτογνωσία: αν ο άνθρωπος
κατανοήσει τη φύση του, θα γνώριζε τον ορθό και
φυσικό σκοπό της ζωής, άρα θα κατακτούσε την
αρετή
Πλάτων
Αριστοτελική ηθική
Ελληνιστικοί χρόνοι
Επίκουρος-Επικούρειοι
Σάμος, 341 π.Χ.
Σχολή στην Αθήνα-Κήπος
• Αυτά είναι εμπόδιο για την επίτευξη της ευτυχίας, κι όσο περισσότερο
πόνο προξενούν, τόσο μεγαλύτερα εμπόδια είναι.
• Για να ξεπεραστούν αυτά (και να φτάσουμε στην αταραξία της ψυχής και
στην α-πονία του σώματος) πρέπει είτε να εξαλειφθούν, οπότε δεν θα
προξενούν πόνο, είτε να καταλάβουμε εμείς ότι δεν πρέπει να νιώθουμε
πόνο από αυτά.
Στωική ηθική
• Η ανθρώπινη ευτυχία μπορεί να κατακτηθεί με τη ζωή σε
αρμονία με τη φύση και τον φυσικό νόμο → αξιοδότηση
φυσικής φιλοσοφίας
• Λόγος: ορθός λόγος που διέπει τη φύση και τον άνθρωπο.
• Στόχος: πώς να ζούμε, απαραίτητη προϋπόθεση η απόκτηση
σαφούς γνώσης της αλήθειας και κατανόηση του κόσμου →
αντικείμενο φιλοσοφίας το λογικό σύμπαν
• Πηγή γνώσης: η αισθητηριακή εμπειρία
• Απαραίτητη για την ευδαιμονία η αρετή. Προσιτή στον άνθρωπο μέσω της
φιλοσοφίας.
• Αγαθά, κακά, αδιάφορα. Πάθη, απάθεια.
• Αρετή: πρότυπο συμπεριφοράς εναρμονισμένο με τον ορθό λόγο που διέπει τη
φύση. Φρόνηση, δικαιοσύνη, ανδρεία και σωφροσύνη
• Σύνδεση αρετής-ελευθερίας και ειμαρμένης –εξωτερικής αναγκαιότητας.
Λόγος: ο σοφός αυτόνομος, υπεύθυνος για την προσωπική ενέργεια.
• Καθήκοντα, κατορθώματα.
• Σοφός: Προσπάθεια κι όχι αποτέλεσμα. Επιλογή όσων είναι σύμφωνα με τη
φύση, με βάση συγκεκριμένες αρχές.
• Ο σοφός εντός της κοινωνίας. Συμμετοχή του στα κοινά, ακόμα και σε
ανώτατα αξιώματα, όπως η βασιλεία, αφού διαθέτει, μέσω του Λόγου,
απόλυτη γνώση του καλού και του κακού. Κρίση των θεσμών με βάση
τη γνώση και την ελευθερία.
• Οι σοφοί ικανοί κυβερνήτες, δίκαιοι δικαστές και δεινοί ρήτορες.
Εφαρμογή νόμων, με βάση τη φύση.
• Γνώση της έλλογης φύσης των γεγονότων: προστασία από τα πάθη
(φόβος, ανασφάλεια) που επιφέρουν στέρηση της αίσθησης της
ελευθερίας.
• «Να θέλουμε αυτό που συμβαίνει»: αποδοχή των χαρακτηριστικών της
ανθρώπινης ζωής-κατάστασης, μέχρι και το θάνατο. Αφ’ενός η
αποδοχή αυτή, αφ’ ετέρου η γνώση του αγαθού οδηγούν τον σοφό στην
ευδαιμονία και την ελευθερία.
Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
(Βασιλεία των Ρωμαίων) : 529-1453
Δύση: 476-1453
ΝΕΑ ΣΥΝΘΗΚΗ: χριστιανισμός
Θεσμική εκπροσώπηση: Εκκλησία
Η Εκκλησία βαθμιαία οικοδομεί ένα
συγκεντρωτικό σύστημα αυθεντίας
καλύπτοντας το κενό που άφησε η
πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
Ο χριστιανικός λόγος μη αυτόνομος
Χριστιανική ηθική
Βάση: αποκάλυψη και πίστη,
Στόχος: τελείωση του ανθρώπου θέωσή
του, δηλαδή τελείωσή του κατά το
πρότυπο του Θεού.
Η χριστιανική ηθική, δεν αναφέρεται σε
όλους τους ανθρώπους, αλλά στους
πιστούς
Πίστη ότι ο Θεός είναι ο Δημιουργός του
κόσμου και Κύριος της Ιστορίας. Ο Θεός
καλεί τον άνθρωπο να ζήσει ανάλογα με
τον τρόπο ο οποίος αρμόζει στη φύση
του. Επομένως, ο άνθρωπος καλείται να
κατευθύνεται από το Πνεύμα του Θεού.
Αγία Γραφή.
«Ζην κατά Χριστώ»
Η χριστιανική ηθική
λειτουργεί στην ατμόσφαιρα της χάριτος,
ταυτίζεται με το εκκλησιαστικώς ζην
έχει σωτηριολογικό και εσχατολογικό
χαρακτήρα
αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ήθους που
θεμελιώνεται στην εν Χριστώ ζωή
Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να
ακολουθήσει το κάλεσμα του Χριστού προς
την θεία τελειότητα: τη θέωση
Η ηθική στηρίζει το περιεχόμενό της στο
υλικό της Αγίας Γραφής και της Ιεράς
Παράδοσης
Δύο είναι τα στοιχεία της μεθοδολογίας για
τη βίωση της χριστιανικής ηθικής: η
απόλυτη πίστη στον Χριστό και η
καλλιέργεια της συνείδησης με βάση τις
εντολές του
Μιχαήλ Ψελλός
Στα μέσα του 11ου αιώνα,
επικεφαλής της
αυτοκρατορικής σχολής
φιλοσοφίας (ύπατος των
φιλοσόφων), συγγραφέας
του εγκυκλοπαιδικού έργου
Διδασκαλία παντοδαπή.
Προσπάθειες συγκέντρωσης
και επανακαταγραφής των
έως τώρα γνώσεων για τον
κόσμο
Ο Ψελλός απαντά σε μια σειρά ερωτήματα
περί φύσεως ακολουθώντας την αρχαία
ελληνική παράδοση (με αναφορά κυρίως σε
Αριστοτέλη, αλλά και Πλάτωνα, Πρόκλο,
Πλωτίνο, Ιάμβλιχο, Ιπποκράτη, Γαληνό κ.ά.)
Τονίζει, ωστόσο, ότι η κύρια αιτία των
φυσικών φαινομένων είναι η θεία βούληση.
Π.χ. εξηγώντας τους σεισμούς αναφέρει:
Πέτρος ο Φιλόσοφος
(12ος αιώνας)
1197-1272
Ιδρυτής μονής και σχολής
στην Ημαθία, κοντά
στην Έφεσο
Εισαγωγικής επιτομής βιβλίον πρώτον, περί
λογικής, Εισαγωγικής επιτομής βιβλίον
δεύτερον, περί φυσικής,
Ιστορία περί της γης εν συνόψει… προς τινά
βασιλέα ορθόδοξον,
Γεωγραφία συνοπτική ή Σύνοψις γεωγραφική,
Λόγος περί ψυχής
Λόγος περί σώματος.
1270-1332
Γρηγόριος Παλαμάς
Μόνη αξιόλογη γνώση η θεοσοφία, που
μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν κάποιος
αποκαθαρεί από κοσμικές γνώσεις
Ο δημιουργημένος κόσμος μπορεί να
κατανοηθεί μόνο απ’ όποιον διαθέτει τη
«χάρη»
Η αληθής γνώση μόνο μέσω του
ησυχασμού
Μετά το 476
Βραχύχρονα σχήματα και πολυδιάσπαση
Συνδετικός κρίκος: Βατικανό και παπική
εξουσία
Η εκπαίδευση στην ευθύνη των μονών και
του κλήρου
Συνύφανση της φιλοσοφίας με τη Θεολογία
Υποταγή της γνώσης στην πίστη
Ιερός Αυγουστίνος
354-430, Νουμιδία
(σημ. Αλγερία)
Επίσκοπος Ιππώνος
Η πίστη και ο λόγος
συνυπάρχουν με την
διαφορά πως η
πρώτη προηγείται
χρονικά του
δεύτερου.
Η σύλληψη της ύψιστης ιδέας του αγαθού, της θεϊκής ουσίας που
καθοδηγεί την ανθρώπινη βούληση γίνεται με την έλλογη γνώση, με
τις διανοητικές αρετές, όπως η φρόνηση (Αριστοτέλης)
Τζορντάνο Μπρούνο
• Ιταλία, 1548-1600
• Απειρία σύμπαντος,
ηλιοκεντρική θεωρία
• Ηλιοκεντρικό κοσμοείδωλο
Καταστροφή ιεραρχικής τάξης με την κατάργηση
του
Πεπερασμένου
Κλειστού
Ανομοιογενούς
Κέπλερ
(Johannes Kepler)
• Γερμανία, 27
Δεκεμβρίου 1571-15
Νοεμβρίου 1630
• Αστρονομία (στο
αστεροσκοπείο του
Τύχο Μπράχε)
• Astronomia Nova
Γαλιλαίος
Galileo Galilei
Πίζα, 15 Φεβρουαρίου 1564-
Αρτσέτρι,
8 Ιανουαρίου 1642
Καθηγητής σε Πανεπιστήμιο
Πάντοβας, Πανεπιστήμιο
Πίζας
Αστρονόμος
• Καρτεσιανός δυϊσμός
Μπαρούχ Σπινόζα
1632-1677
Ντέηβιντ Χιουμ
• 1711-1776
• Εμπειρισμός
• Εμπειριστική προσέγγιση του ήθους και της
πράξης
• Βακωνικός πειραματισμός
• Λεπτομερής εξέταση και αποτίμηση εμπειρικών
δεδομένων (εμπειρισμός-νοησιαρχία)
• Πείραμα
• Ζήτημα μεθόδου
• Επιστημονική επικοινωνία-δίκτυα για παραγωγή
νέας γνώσης
1662: Βασιλική Εταιρεία Λονδίνου,
1666: Βασιλική Ακαδημία Επιστημών (Παρίσι, 1816:
Ακαδημία των Επιστημών),
1700: Βασιλική Εταιρεία Επιστημών Βερολίνου
(Ακαδημία των Επιστημών)
• Καρτέσιος
Νέα εποχή
• Νέο επιστημονικό πρότυπο –μηχανιστικό μοντέλο
• Νέο παραγωγικό μοντέλο, καπιταλισμός
• Βιομηχανική Επανάσταση
Εντατικοποίηση παραγωγής
Ανάγκη πρώτων υλών
• Νέα κοινωνική πραγματικότητα- αστική τάξη
• Κατάτμηση ευρωπαϊκής θρησκευτικής τάξης
ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
Νέες θεωρίες
Τεχνολογία
Επαγγελματοποίηση επιστήμης
Α΄ Βιομηχανική Επανάσταση
Εκτεταμένη χρήση νέων τεχνικών μέσων που περιόριζαν τη
χειρωνακτική εργασία, αυξάνοντας την παραγωγή και
μειώνοντας το κόστος των προϊόντων.
Καπιταλισμός
Ατμομηχανή
Watt James (1736-1819)
Carnot Sadi (1796-1832)
θερμοδυναμική
Εκτεταμένη χρήση νέων τεχνικών μέσων που
περιόριζαν τη χειρωνακτική εργασία, αυξάνοντας
την παραγωγή και μειώνοντας το κόστος των
προϊόντων.
Αξιοποίηση νέων μορφών ενέργειας.
Εφαρμογή καινοτομιών στη μεταλλουργία.
Ανάδειξη του εργοστασίου ως του βασικού τόπου
παραγωγής, όπου συγκεντρώθηκε η πλειοψηφία
των εργατών.
Υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης.
ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ
Παιδική εργασία
Εργατικό κίνημα
Γυναικείο κίνημα
Max Weber
13 Ιουνίου 1831- 5
Νοεμβρίου 1879
Ηλεκτρομαγνητισμός
Ηλεκτρική ενέργεια
Ηλεκτροκίνηση
Χημεία – Περιοδικός πίνακας
Ντμίτρι Ιβάνοβιτς Μεντελέγιεφ (1834-1907)
Ατομική θεωρία
Επικοινωνία
Σάμιουελ Μορς, 1791-1872
Τηλέγραφος
Τηλέφωνο
1847-1922
Ιατρική
Βίλχελμ Ρέντγκεν, 1845-1923
Ακτίνες Χ
Θετικισμός - A. Comte (Oγκίστ Κοντ)
Μονπελιέ1798-Παρίσι 1857
Πλαίσιο
Γιγάντωση εμπορίου και βιομηχανίας
Ανάπτυξη επιστημών (μετά την Επιστημονική Επανάσταση)
Επιπτώσεις στην κοινωνική δομή – αναζήτηση σταθερότητας
Επιτεύγματα επιστημών και μαθηματικών-παντοδυναμία
μεθόδου
Πίστη στην ύπαρξη κοινωνικών νόμων, όμοιων με αυτούς
των φ.ε., με κεντρικό τον νόμο της προόδου (επιρροή από
Σαιν-Σιμόν;)
Αντίθεση στη μεταφυσική
Ορθολογική κριτική θρησκείας
Θετικισμός με συντηρητικές εκφάνσεις
(ανάγκη εξουσίας, ιεραρχίας, παράδοσης, θρησκείας)
και νεωτερικές
(πρόοδος επιστημών-βιομηχανίας)
Θετικισμός
Αλήθεια: δεν υπάρχουν άλλα κριτήρια πέρα από αυτά της θετικής
επιστήμης.
Σχετικότητα
Μαρί Κιουρί
Ράδιο, ραδιενέργεια
1. H λογική ανάλυση της έγκυρης γνώσης: Eπειδή όμως για τον Kύκλο της
Bιέννης η έγκυρη γνώση ταυτίζεται με την επιστήμη, ο στόχος γίνεται: η
ανάλυση της λογικής της επιστήμης.
Aπ' όλες τις επιστήμες μόνο η φυσική αποτελεί πεδίο εφαρμογής της
επιστημολογίας.
Aυτό οφείλεται στην καθαρότητα των εννοιών και των δομών της. Mόνο η
γλώσσα της φυσικής φαίνεται να πλησιάζει την πληρότητα του μοντέλου των
Principia Mathematica (Russel-Whitehead). H θετικιστική επιστημολογία
τείνει στην ανάλυση της γλώσσας της φυσικής, στην επισήμανση πιθανών
αντιφάσεων και την τελειοποίησή της.
Διαστημική
1957, ΕΣΣΔ: Σπούτνικ 1, ο 1961, ΕΣΣΔ: Γιούρι
πρώτος τεχνητός Γκαγκάριν, Βοστόκ 1, σε
δορυφόρος τροχιά γύρω από τη Γη
ΗΠΑ: Απόλλων 11, Νηλ Άρμστρονγκ, Σελήνη
Πληροφορική
1945: τρανζίστορ
1946: Eniac
Δεκαετία 80:
Διαδίκτυο
Η επιστήμη δεν μπορεί να δημιουργήσει σκοπούς... Δεν πρέπει να
υπερεκτιμήσουμε την επιστήμη και τις επιστημονικές μεθόδους σε
σχέση με τα σύγχρονα προβλήματα
Α. Αϊνστάιν
ΣΗΜΕΡΑ
Κοινωνικά κινήματα και επιστήμες
Ριζική κριτική στο θετικιστικό παράδειγμα
Συσχετισμός ιστορικής και φιλοσοφικής προσέγγισης με
την ανάδειξη του ανθρώπινου προσώπου της επιστήμης
Επισήμανση επιρροής ταξικών, ρατσιστικών και έμφυλων
προτύπων στην επιστήμη
Επιστήμονας ή διανοούμενος
Επιστήμες για ποιον
Μυθική σκέψη
Ζωή: αδιάσπαστη συνέχεια. Θεοί, άνθρωποι
και φύση είναι μια αδιάσπαστη ενότητα.
Κυκλικός χρόνος. Μυστικές τελετές (όπως στα
Ελευσίνια μυστήρια) αναπαριστούν συμβολικά
το πέρασμα στον Κάτω Κόσμο και την
επάνοδο στη ζωή. Μύθος Περσεφόνης
Ο κυκλικός χρόνος της φύσης, γέννηση-
θάνατος-αναγέννηση, αφορά το σύνολο της
κοσμικής τάξης. Κι ο άνθρωπος αποτελεί
μέρος αυτής της τάξης, διέπεται από τους
ίδιους νόμους.
Χριστιανισμός
Ανθρωποκεντρισμός: ο
άνθρωπος και μόνο ο
άνθρωπος έχει ηθική αξία
και άμεση ηθική υπόσταση.
Τα μη ανθρώπινα όντα και
τα πράγματα έχουν μόνο
εργαλειακή αξία.
Άνθρωπος: κορωνίδα της
φύσης
Νεωτερικότητα – Επιστημονική
Επανάσταση
Ύψιστο καθήκον για την επιστημονική
γνώση είναι η κατάκτηση της φύσης
και η τελειοποίηση της ζωής του
ανθρώπου
Ανθρωποκεντρική θεωρία
Διαμόρφωση στα τέλη του 19ου αιώνα
Μόνο ο άνθρωπος μπορεί να είναι ηθικός
παράγοντας μέσα στη φύση
Η έννοια του σεβασμού προς τη φύση
περιορίζεται στο πλαίσιο της προστασίας
της φύσης από την υπερεκμετάλλευση γιατί
αυτό απαιτεί το συμφέρον του ανθρώπου
Τα ζώα, φυτά κλπ. δικαιούνται προστασίας
επειδή υπηρετούν τις ανθρώπινες ανάγκες
Φύση: πηγή αφθονίας και πλούτου για τον
άνθρωπο, η εκμετάλλευσή της συνετή γιατί
οι φυσικοί πόροι είναι πεπερασμένοι
Η ανθρώπιμη επιβίωση υπεράνω των
άλλων έμβιων οργανισμών
Η φύση αυταξία, με την έννοια ότι ο
άνθρωπος την ανακαλύπτει μέσω μιας
ενσυνείδητης σχέσης που συνάπτει μαζί
της και καθορίζει τα όρια της σώφρωνος
χρήσης της
Βιοκεντρική-φυσιοκεντρική
αντίληψη
Οι άνθρωποι είναι μέλη της γήινης
κοινότητας ζωής με την ίδια έννοια, με την
ίδια αξία και με τους ίδιους όρους με άλλα
έμβια όντα
Το ανθρώπινο είδος και τα υπόλοιπα
αποτελούν στοιχεία σε ένα σύστημα
αλληλεξάρτησης. Με τέτοιο ώστε η
επιβίωση κάθε έμβιου όντος και η
ευδοκίμησή του να εξαρτάται (πέραν των
φυσικών συνθηκών) από τις σχέσεις του
προς τα άλλα έμβια όντα και την αβιοτική
φύση
Ο κάθε οργανισμός είναι ένα μοναδικό
ον, το οποίο έχει την ιδιαιτερότητά του
και επιδιώκει το δικό του καλό με τον
δικό του τρόπο
Οι άνθρωποι δεν έχουν μεγαλύτερη
εγγενή αξία από τα άλλα έμβια όντα
Διαφορετικό, μη ανθρωποκεντρικό
κοσμοείδωλο
Η θεμελιώδης έννοια του οικοσυστήματος
Τάση αφθονίας
Ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να
βελτιώσει το βιοτικό του επίπεδο μέσα
από διαρκείς τεχνολογικές καινοτομίες
Οι μηχανισμοί της αγοράς σε συνδυασμό
με τεχνολογικές καινοτομίες θα δώσουν
ευκαιρία για την υποκατάσταση των
φυσικών πόρων
Θεωρία της διαχείρισης
Μπορεί να συνεχιστεί η οικονομική
ανάπτυξη με την προϋπόθεση να
συνεχιστούν κατάλληλες διαχειριστικές
πρακτικές ώστε να μειωθεί η χρήση των
φυσικών πόρων και οι επιπτώσεις στο
περιβάλλον
α)Πνευματιστική Οικολογία
(Spiritual Ecology)
β) Οικολογία του Βάθους ή Βαθιά
Οικολογία (Deep Ecology)
γ) Οικοφεμινισμός (Ecofeminism)
δ) Κοινωνικές Οικολογίες
(Social Ecologies):
Οικοαναρχισμός (Bookchin)
ε)Σοσιαλιστική Οικολογία
(οικοσοσιαλισμός)
α) θεωρίες που θέτουν την αλλαγή των
προσωπικών και ατομικών στάσεων,
αντιλήψεων και φιλοσοφικών απόψεων ως
προϋπόθεση για την αντιμετώπιση της
περιβαλλοντικής (πνευματιστική και βαθιά
οικολογία)
Εισαγωγικά
• Διεπιστημονικός κλάδος με αντικείμενο τη συστηματική προσέγγιση
των πολύπλοκων ηθικών ζητημάτων που ανακύπτουν από την
κοινωνική ένταξη των νέων επιτευγμάτων στις επιστήμες της ζωής και
τη βιοτεχνολογία
• Ο χώρος της Βιοηθικής είναι ένα πεδίο που αναπτύχθηκε στις
τελευταίες δεκαετίας του 20ού αι. ως μια διεπιστημονική περιοχή της
εφαρμοσμένης ηθικής, επιζητώντας να αξιολογεί τα ηθικά
προβλήματα, τα οποία προκύπτουν από την ραγδαία εξέλιξη της
τεχνολογίας και των επιστημών.
• Η Βιοηθική προσπαθεί να συμφιλιώσει τη θεωρία με την πράξη.
• Η Βιοηθική ως διεπιστημονικός κλάδος επιζητά την επιστημονική
συνεργασία σ’ένα εγχείρημα αντικειμενικού προσδιορισμού
διλημμάτων όπως αυτά που συνδέονται με τη δυνητική εφαρμογή της
γενετικής και της βιοτεχνολογίας
• Ενδιαφέρεται για επιστημονικά πονήματα τα οποία θα αναγνωρίζουν
την ανάγκη διεπιστημονικών προσεγγίσεων και κινείται προς τη
διατύπωση βιοηθικών επιστημονικών υποθέσεων, οι οποίες θα
οδηγούν τόσο σε αποφάσεις όσο και σε νομικές ρυθμίσεις.
• Αναλογικά με τη φύση και το περιεχόμενο των σχετικών διλημμάτων,
εστιάζοντας σε εμπειρικά δεδομένα, τα επιστημονικά πεδία με τα οποία
συνεργάζεται η Βιοηθική είναι: η Βιολογία, η Ιατρική, η Φιλοσοφία, η
Νομική, η Θεολογία, η Κοινωνιολογία και η Ιστορία.
• Δημόσιος λόγος
• Κριτικός αναστοχασμός
• Κανονιστική διερεύνηση των ηθικών
ζητημάτων που απορρέουν από τις σύγχρονες
βιοϊατρικές καινοτομίες και τις εφαρμογές τους
• Αντικείμενο: αποφάσεις που παίρνει κάποιος
για λογαριασμό άλλων, και μάλιστα
συμμετέχοντας σε συλλογικές αποφάσεις από
ομάδες ειδικών (π.χ. Επιτροπές Βιοηθικής)
• Προβλήματα
Αγοραπωλησίες οργάνων
Αντισύλληψη, 1960
• Είναι ανήθικη η αντισύλληψη και ενάντια
στη φύση και το νόμο του Θεού;
• Χαρακτήρας εμβρύου
Νομιμοποίηση ευθανασίας,
Ολλανδία 1993
Κλωνοποίηση, 1997
• Παρέμβαση στο γονιδίωμα
https://psychonomika.info/2017/10/19/η-
οικουμενική-διακήρυξη-για-τη-βιοηθι/
Βιοτεχνολογία-βιοεπιστήμες
Αλλά και
• Κατασκευασιμότητα
Τεχνητή αναπαραγωγή
•Προεμφυτευτικός έλεγχος-διαδικασία
επιλογής;
Εργαλειοποιημένο παιδί;
Νευρομάρκετινγκ
• Κλάδος «νευροοικονομίας»
Βιοτράπεζες
• Εμπορευματοποίηση
Το μετααναθρώπινο σώμα
Αλλά
• Απρόβλεπτες συνέπειες
• Κοινωνικός στιγματισμός
• Διαφορετικές αιτίες θανάτου στον Δυτικό
και τον Τρίτο Κόσμο
• Δημόσιος έλεγχος
• Κοινωνική δικαιοσύνη
ΑΞΟΝΕΣ
ΦΥΛΟ (συνείδηση φύλου)
ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
ΦΥΛΟ
Bιολογικό (sex)-Kοινωνικό (gender)
Η διάκριση ανάμεσα στα δύο εισήχθη στις
αρχές του 1970 από τη Βρετανίδα
κοινωνιολόγο Ann Oakley Sex, Gender &
Society,
Temple Smith, London 1972
https://books.google.gr/books?id=_Rb9CQA
AQBAJ&printsec=frontcover&hl=el&source=
gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f
=false.
Βιολογικό φύλο
Τα γενετικά-βιολογικά χαρακτηριστικά, η
φυσιολογία του ανθρώπου που
καταδεικνύει αν είναι άνδρας ή γυναίκα.
Αφορά χαρακτηριστικά που δεν
αλλάζουν:
έμφυλη διαφορά που παραπέμπει
στη φύση
Μεθοδολογικές προσεγγίσεις
Γυναίκες και/στις επιστήμες
Φύλο και επιστήμες
Το «γυναικείο ερώτημα»
στις επιστήμες
Το θέμα της θέσης των γυναικών στην ιστορία των
επιστημών» ήδη από τον 19ο αιώνα.
1894, Παρίσι: οι σαινσιμονιστές διοργάνωσαν το
πρώτο συνέδριο με θέμα τις γυναίκες και την
επιστήμη
Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και τις
πρώτες του 20ού, το γυναικείο κίνημα έθεσε και το
ζήτημα της ικανότητας των γυναικών να
ασχολούνται με τις επιστήμες – σουφραζέτες,
Ρωσίδες.
Βιολογίζουσες ερμηνείες II
18ος και 19ος αι.: ερμηνείες (Δυτική
Ευρώπη) για τις διαφορές των φύλων σε
διανοητικό επίπεδο με βάση τις φυσιολογικές
υπάρχουσες διαφορές των κρανίων. Υπό την
επήρεια των δαρβίνειων θεωριών της
εξέλιξης: ο γυναικείος οργανισμός = ένα
πρώιμο στάδιο του ανδρικού, που δεν
ολοκληρώθηκε η ανάπτυξή του.
Βιολογίζουσες ερμηνείες V
Ερωτήματα:
1. Αιτίες που κάνουν τόσο πειστικό το επιχείρημα για την
έμφυτη ανικανότητα του γυναικείου φύλου να έχει
επιστημονικά ενδιαφέροντα.
2. Γιατί οι έμφυλες βιολογικές διαφορές αποτέλεσαν
προνομιακό τομέα της έρευνας.
3. Πώς οι βιολογικές διαφορές χρησιμοποιήθηκαν για να
δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους
ανδρών και γυναικών.
Ψυχαναλυτική θεωρία
Freud
Ερμηνεία και διάκριση των δύο φύλων
φαλλικό στάδιο (3-6 ετών) - απόκτηση ταυτότητας φύλου
Για τα αγόρια:
Μέχρι τότε αγόρια και κορίτσια είναι εξίσου «θηλυκά» και
«αρσενικά»
– οιδιπόδειο σύμπλεγμα:
Το αγόρι στην ηλικία των 3-4 ετών αναπτύσσει έντονο
σύνδεσμο με τη μητέρα.
Πατέρας ως αντίζηλος > φόβος/άγχος ευνουχισμού
Κοινωνιοβιολογία
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά
χρησιμοποιήθηκαν για να αποδώσουν μια
βιολογική εξήγηση σε κοινωνικά φαινόμενα
όπως: η μοιχεία, η πολυγαμία, τα χαρέμια,
ο βιασμός από άνδρες.
- Ο βιολογικός ντετερμινισμός
χρησιμοποιήθηκε για να νομιμοποιήσει
την ανδρική κυριαρχία σε οικονομικό,
κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο
Βιογραφίες ΙΙ
Πρώιμες αναφορές στις λόγιες γυναίκες
Βοκάκιος, Περί ενδόξων γυναικών
Κριστίν ντε Πιζάν, Το βιβλίο της Πόλης των Κυριών
Gilles Ménage, Historia mulierum philosopharum
(1690) → στόχος: είσοδος των γυναικών της
εποχής του στη Γαλλική Ακαδημία
Jérome de Lalande, Astronomie des Dames
(1786)
Βιογραφίες ΙV
John Augustus Zahm (H.J. Mozans,1913),
Woman in Science: With an Introductory
Chapter in Women’s Long Struggle for Things
of the Mind: απάντηση στις θεωρίες
βιολογικού προσδιορισμού
ΚΡΙΤΙΚΗ
Αναπαραγωγή του παραδοσιακού
ιστοριογραφικού μοντέλου της
«ιστορίας των μεγάλων ανδρών»,
εμμένοντας στην ανάδειξη «εξαιρετικών»
γυναικών παράλληλα με τους
«εξαιρετικούς» άνδρες
Αγνόηση της ιστορίας ανώνυμων
γυναικών που απασχολήθηκαν σε
τομείς όπως ο υπολογισμός στα
αστεροσκοπεία ή η εικονογράφηση των
επιστημονικών εκδόσεων
Β. Σε άμεση σχέση με
την ανάδυση των νέων επιστημολογικών κριτικών
επεξεργασιών που αναπτύχθηκαν από τη δεκαετία του
1960, οι οποίες στον τομέα της επιστήμης
αμφισβήτησαν τις έννοιες της «αντικειμενικότητας» και της
θετικιστικής προόδου και
έθεσαν ζητήματα αναφορικά με τις χρήσεις της, π.χ. στον
στρατιωτικό τομέα, και τις επιπτώσεις της στο περιβάλλον
Κομβικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των νέων
προσεγγίσεων των επιστημών έπαιξαν οι ιστορικές και
κοινωνιολογικές προσεγγίσεις, όπως του T. Kuhn, του Μ.
Foucault, αλλά και αργότερα του Ισχυρού Προγράμματος
του Εδιμβούργου για την κοινωνική κατασκευή της
γνώσης, οι κοινωνιολογικές ερμηνείες κ.ά.
Φεμινιστικός εμπειρισμός Ι
(Feminist empiricism)
Βασική αρχή: ο ανδροκεντρισμός και οι
έμφυλες διακρίσεις είναι κοινωνικές
προκαταλήψεις, οι οποίες ωστόσο είναι
δυνατόν να αρθούν με την αυστηρή
προσήλωση στους κανόνες της
επιστημονικής έρευνας
Τα κινήματα για την κοινωνική
απελευθέρωση έχουν καταστήσει δυνατή
την εξάλειψη των προκαταλήψεων που έως
τώρα έχουν διαβρώσει και εν τέλει
συσκοτίσει τη γνώση και τη μέθοδο
παρατήρησης
Φεμινιστικός εμπειρισμός V
Β. Η αρχή ότι η επιστημονική μέθοδος μπορεί να
κατακτήσει προοδευτικά περισσότερη
αντικειμενικότητα δεν είναι κοινά αποδεκτή,
σύμφωνα με τις σύγχρονες επιστημολογικές και
ιστοριογραφικές απόψεις.
Στην αντικειμενικότητα της επιστήμης, αντίθετα,
έχουν συμβάλει περισσότερο τα κινήματα κοινωνικής
απελευθέρωσης με τα ερωτήματα και τις ενστάσεις
που έθεσαν όσον αφορά τη λειτουργία και τις αρχές
της παρά οι παραδοσιακές επιστημονικές μέθοδοι.
Τέτοιες επιδράσεις στην ίδια την επιστήμη είχαν στη
Δύση π.χ. οι αστικές επαναστάσεις του 17ου και του
18ου αιώνα, οι προλεταριακές επαναστάσεις του
19ου και του 20ού αιώνα ή οι αντιαποικιακές
εξεγέρσεις επίσης του 20ού αι.
Φεμινιστική σκοπιά Ι
(feminist standpoint)
Το επιστημολογικό πρόγραμμα της φεμινιστικής σκοπιάς
εδράζεται στη σκέψη του Hegel για τη σχέση αφέντη-
σκλάβου, όπως έχει προσληφθεί και αναλυθεί στα έργα
των Marx, Engels και Lukacs.
Η μαρξική αυτή θέση υποστηρίζει ότι τα μέλη των
κοινωνικά καταπιεσμένων τάξεων έχουν τη δυνατότητα να
αντιληφθούν την κοινωνική πραγματικότητα σε επίπεδο
ταξικών σχέσεων εναργέστερα απ’ ό,τι τα μέλη των
κυρίαρχων τάξεων.
Η φεμινιστική σκοπιά, υιοθετώντας αυτό το μαρξικό
σχήμα, υποστηρίζει ότι η θέση των ανδρών ως κυρίαρχη
στους εκάστοτε κοινωνικούς σχηματισμούς τους οδηγεί σε
μια αποσπασματική και διαστρεβλωμένη αντίληψη της
κοινωνικής πραγματικότητας, ενώ οι γυναίκες, αντίθετα,
ως κυριαρχούμενες έχουν τη δυνατότητα πληρέστερης
κατανόησης της σύνολης εικόνας.
Φεμινιστικός μεταμοντερνισμός ΙΙ
Βασική παραδοχή ο κατακερματισμός των ταυτοτήτων που
προκαλεί ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Η αποδοχή, όμως, της
ύπαρξης κατακερματισμένων ταυτοτήτων αποτελεί ένα γόνιμο
έδαφος έρευνας ειδικά για τους φεμινιστές, αφού ανατρέπει την
ασφάλεια μιας συγκεκριμένης κυρίαρχης ταυτότητας, αυτής του
«ανθρώπου» (δηλαδή του «άνδρα»), και στρέφει το ενδιαφέρον
στη συγκρότηση των επιμέρους (π.χ. μαύρη φεμινίστρια,
σοσιαλίστρια φεμινίστρια, έγχρωμη κ.ο.κ.), άρα και στους
μηχανισμούς συγκρότησής τους, οπότε και στην πολιτική που
τις προκαλεί.
Η διερεύνηση αυτών των πολιτικών μπορεί να αποδομήσει τη
φαντασιακή ταυτότητα του «ανθρώπου» και να προκαλέσει
τελικά την αμφισβήτηση των διαστρεβλώσεων που παράγονται
εξ αυτής.
Ας μην ξεχνάμε ότι στις περισσότερες γλώσσες οι δύο λέξεις
ταυτίζονται: man (άνθρωπος-άνδρας στα αγγλικά), homme
(άνθρωπος-άνδρας στα γαλλικά) κλπ.
Ημιαπασχόληση ερευνητών
ανάλογα με το φύλο, 2012.
Συμπεράσματα
Παρά την πρόοδο που έχει συντελεστεί αυτά τα
χρόνια, παραμένουν οι έμφυλες ανισότητες λόγω φύλου
στον τομέα της Έρευνας καθώς οι γυναίκες
υποεκπροσωπούνται στις φυσικές επιστήμες και στην
τεχνολογία.
Παρατηρείται χάσμα σε κάποια αποτελέσματα μεταξύ
των κρατών μελών (κράτη διαφορετικών ταχυτήτων).
Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση υπερτερούν οι άντρες
ερευνητές ενώ οι γυναίκες απασχολούνται ως επί το
πλείστον ως βοηθητικό προσωπικό.
Βιβλιογραφία
Alcoff, L., Potter, E. (eds) (1993), Feminist Epistemologies. New York: Routledge
Fox Keller, E., Longino, H. (eds) (1990, Feminism and Science. New York: Oxford University Press
Κατσιαμπούρα, Γ. (2009), «Φεμινιστική επιστημολογία», Γλωσσάρι Φεμινιστικής Θεωρίας.Τμήμα Αγγλικής
Γλώσσας και Φιλολογίας ΕΚΠΑ (www.fylo-paedia.gr).
Klee, R. (1997), Introduction to the philosophy of science. New York: Oxford University Press
Longino, H. (1990), Science as Social Knowledge. Princeton: Princeton Univ. Press
Anderson, E. (1995), "Knowledge, Human Interests, and Objectivity in Feminist Epistemology”. Philosophical
Topics, 23: 27-58
Butler, J. (1990), Gender trouble. Feminism and the Subversion of Identity. New York: Routledge, Chapman &
Hall
Fox Keller, E. (1985), Reflections on Gender and Science. New Haven and London: Yale University Press
Harding, S. (1986), The Science Question in Feminism. Ithaca and London: Cornell University Press
Harding, S. (2006), «Θα μπορούσαν ποτέ οι γυναίκες να είναι νεωτερικές; Ζητήματα επιστήμης και τεχνολογίας».
Κριτική επιστήμη και εκπαίδευση, 3: 3-12
Hekman, S. (1990), Gender and Knowledge: Elements of a Postmodern Feminism. Boston: Northeastern
University Press
Katsiampoura, Γ., Vogt , Α.(eds) (2012), Gender Studies and Science: Problems, Tasks, Perspectives. Athens:
INR/NHRF-Nissos
Κατσιαμπούρα, Γ. (2008), «Το φύλο στην ιστορία των επιστημών». Στο Σκορδούλης Κ. (επιμ.), Ιστορία και
φιλοσοφία των επιστημών της φύσης. Αθήνα: Τόπος, 151-163
Lloyd, G. (1984), The Man of Reason: “Male” and “Female” in Western Philosophy. Minneapolis: University of
Minnesota Press
Merchant, C. (1983), The Death of Nature. Women, Ecology and the Scientific Revolution. San Francisco: Harper
Collins
Oakley, A. (1972), Sex, Gender and Society. London: Temple Smith