Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • 99 views

    J.M.E. Mctaggart - Zamanın Gerçek Dışılığı

    Uploaded by

    Cenker Yıldırım

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content

    You might also like

    J.M.E. Mctaggart - Zamanın Gerçek Dışılığı

    Uploaded by

    Cenker Yıldırım
    99 views14 pages

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    Download as pdf
    99 views14 pages

    J.M.E. Mctaggart - Zamanın Gerçek Dışılığı

    Uploaded by

    Cenker Yıldırım

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    Download as pdf
    of 14
    Ancaller senuce beliter Onciiller Sonucu Belirler Ba /Zawanin GERGEK DISILIGI John Ellis Mctaggart Gov Zeynep HayalErdogen Bert Pislvnan Seferotts ‘Yayo yer: Mind A Quarterly Review of Psychology and Philosophy 17 (wO8k4S6-473 | Zamanin gerek olmadigint ve gercek olduguna yénelik tiim ifadelerin hatalt oldugunu iddia etmek siiphesiz bir hayli celiskili gbrinar. Béyle bir iddia insanoglunun sagduyusundan uzayin veya maddenin gercek distligt iddialarina nazaran, daha bilyiik bir sapma anlamina gelir. Sagduyu konumundan bu kadar blydk bir sama kolayca kabul edilemez. Yine de zamanin gergek disiligina oan inancin olagandist bir sekilde cazip oldugu ortaya cikmistir. Doju felsefesinde ve dininde bu doktrinin biiydk bir dnem tasidigini gértirtiz. Felsefe ve dinin daha az baglantili oldugu batida da hem filozoflar hem teologlar arasinda aynt doktrini devamli gekilde yinelenerek gOriildiigin gértirdiz. Teoloji higbir zaman kendisini mistisizmden sirrekli olarak ayri tutmaz ve neredeyse mistisizmin bitin tiirleri zamanin gercekligini reddeder. Yine, felsefede zaman Spinoza, Kant, Hegel ve Schopenhauer tarafindan gercek dist gérildir, Giintimiz felsefesinde en dnemli iki akim (simdiye kadar sadece elestirel olan akimlan disarida tutarsak) Hegel ve Bay Bradiey‘den kok alan akimlardir. Bu ekollerin ikisi de zamanin gercekligini reddeder. Béyle bir fikir birliginin oldukca énemli oldugu inkar edilemez = dahasi, bu fikir birliginin doktrinin cok farkl bicimlerinin olmast ve birbirinden fazlastyla farkli argiimaniar tarafindan desteklenmesi nedeniyle daha az énemii oldugu sdylenemez. Ben zamanin gergek —_olmadigina inantyorum. Ama buna, fikrimce, bahsettigim filozoflarin hicbirinin kullanmadigi gerekcelerle inantyorum ve bu makalede kendi gerekcelerimi aciklama niyetindeyim. Zamandaki konumlar zamanin bize ilk bakista (prima facie) gériindiigii sekliyle iki yolla ayirt edilir, Her konum, diger konumlarin bazilarindan daha éncedir ve daha sonradir. Ve her konum gecmis, simdi ya da gelecektir. lik gruptaki ayrimlar degismezken, ikinei gruptaki 50 ' ayrimlar degisebilir. Eger M olayi, N olayindan | daha énce ise, her zaman daha Sncedir, | ‘Ama simdi olan bir olay yasanmadan énce | gelecekteydi, yasandiktan sonraysa gecmiste | olacak | ilktdirden énce/sonrabigimindeki ayrimlar | sabit oldugundan bu turden aynmlarin zamanin| do§asi acisindan ikinci tr gecmis/simdi/gelecek) ayrimlarina kiyasla daha objektif ve dzsel olarak) almabilecegi s6yleyebilr. Ancak ben bunun bir hata oldugunu ve gecmis/simdi/gelecek ayriminin, zaman icin énce/sonra ayrim kadar temel) olmakla beraber birazdan gérecegimiz gibi bir! anlamda daha da temel olarak gériilebilecegini diigtintiyorum. Gegmis/simdi/gelecek ayrimini zaman icin daha temel gérdiigiim icin de zaman gercek dis) olarak gériiyorum. ; Uzak gecmisten yakin gecmise, yakin| gecmisten simdiye ve simdiden yakin gelecege, yakin gelecektense uzak geleceée giden zaman, konumu serilerine kisaca A serileri diyecegim. Onceden sonraya dogru giden _pozisyon, serilerineyse B serileri diyecegim. Zamandaki bir konumun icerdigi seyler olaylar olarak adlandini, Zamandaki tek bir konumun igerigiyse makul bir sekilde olaylarin coklugu olarak adiandiritabilir. (Ancak -digerine ktyasla daha makul bir alternatif olmamakla beraber- ben bunun makul bir sekilde tek bir olay olarakgérillebilecegini diistiniiyorum, Bu gdrtis evrensel olarak kabul gérmemistir ve benim argiimanimin basarisi icin dogru oles! gerekli degildir.) Zamandaki her konum bir ‘an! olarak adlandiniir. Dikkate almamwz gereken ilk soruy olaylarin A serisini oldugu kadar B serisini de olusturmasinin zamanin gercek olmast_ icin gerekli olup olmadigi sorusudur. ilk olarak gu agiktir ki zamant bu iki seriyi olusturmas! haricinde gézlemleyemeyiz. Zamandaki olaylat! su anda mevcut olaylar olarak algilariz ve bunlat direkt olarak gézlemledigimiz yegane olaylardt Zamandaki, hafiza ve cikarim yoluyla ulastigimiz | ve gercek olduklarina inandigimiz bitin diger olaylar gecmis ya da gelecekte olarak gériilii. simdiden énce olanlar gecmiste, simdiden daha sonra olanlar gelecektedir. Dolayisiyla zamandaki - olaylar hem A serisi hem de B serisi olusturur. Fakat bunun sadece subjektif bir sey olmast miimkiindir. A serileri tarafindan zamanin pozisyonlariyla ilgili olarak varsayilan gecmis/ simdi/gelecek ayrimt zihinlerimizin siirekli bir illdayonu olabilir ve zamanin gercek dogasisadece 8 serilerinden -yani énce/sonra_ayrimindan- mitesekkil olabilir. Bdyle olmasi durumunda zamant gercekten oldugu sekliyle algilayamasak da gercekten oldugu sekliyle diistinebiliriz. Bu pek yaygin bir gortis degildir ancak abiliyetli destekciler bulmustur. Ben bunun savunulamaz bir gériig olduguna inantyorum, giinkii yukarida da sdyledigim gibi A serisinin zamanin dogasinin ayrilmaz bir pargast oldugunu ve A serisinin gercekligi éniindeki herhangi bir zorlugun zamanin gergekliginin dniinde de esit derecede bir zorluk cikardigini diisiinmekteyim. Zannedersem, — zamanin _degisimi gerektirdigi herkesce kabul gérirdil.. Dogruyu sdylemek gerekirse, belirli bir sey herhangi bir zaman diliminde degismeden var olabilir. Ancak zamanda farkli anlarin olmasiyla ve bir seyin aynt olmaya devam ettigi bir zaman dilimiyle neyi kastettigimiz soruldugu zaman bu seyin seyler degisirken ayni kaldigin_ kastettigimizi sdyleriz. Higbir seyin degismedigi bir evren (bilingli varliklarin dlisiinceleri de dahil) zamansiz bir evren olurdu. Ohalde, egerbir Bserisi bir A serisiolmadan zamani_olusturabiliyorsa, A serisi olmadan da _degisim mimkiin olmalidie Varsayalim ki, gecmis, simdi ve gelecegin ayrim: gergeklige uygulanamiyor. Degisim kavrarugergeklige leas dey warrantee ayn ayn oase Snoiller conven belirter uygulanabilir miydi? Bu durumda degisen ne olurdu? A serisi yerine B serisi olusturan bir zamanda, degisimin bir olayin olzy olmays biraktigi ve bir yandan da baska bir clayin olay olmaya basladigi gerceginden _dofdugunu sdyleyebilir miydik? Eger durum bundan ibaretse kesinlikle bir degisim mevcut olmalt. Fakat bu imkanstzdir. Bir olay asla olay olmaktan cikmaz. Bir zamantar icinde bulundugu zaman serisinden asla cikamaz. Eger N, O’dan daha énce ve M’den daha sonra ise, éncenin ve sonranin iliskisi_kalic: oldugundan, her zaman O'dan daha énce ve M’den daha sonra olmustur ve dyle olacaktir, $u anda degerleadirdiginiz hipoteze gore zaman yalniz B serisinden olustugu igin, N’nin her daim zaman serisinde bir yeri olmustur ve olacaktir.) Bu demck oluyor ki, N her daim bir olay olmustur ve olay olacaktir. Olay olmaya baslayamaz ya da olay olmaktan cikamnaz. Veya bir M olayinin degismemis bir unsur vasitasiyla belirli bir kimligi korurken baska bir N olaytnin iginde kayboldugunu, béylece sadece M’nin yok oldugunu ve N'nin basladiginr degil de, M’nin N’ye dén ii sOyleyebilir miyiz? Bu durumda yine ayni zorlukla karsilasiriz. M ve N’nin ortak bir unsuru olabilir, ama bunlar aynt olay degildirler. Aksi takdirde higbir degisim colmazdi. Bu sebeple eger M belirli bir anda Nye déniistirse, 0 zaman o anda M, M olmaktan cikar ve N, N olmaya baslar. Fakat gérdiik ki; B serisinde hicbir olay kendisi olmaya baslayamaz ya da kendisi olmayi birakamaz giinkii higbir olay B serisinde bir yere sahip olmay! birakamaz. Dolayrsiyla bir olay bir baskasina dénUsemez. Degisimin mutlak zamandaki_niimerik olarak farkli anlarda olmasi da beklenemez. Zira ayni argiimanlar burada da gecerlidir. Bu tirden anlarin hepsinin 8 serisinde kendine ait bir yeri "Sun tinge drum poe: erernese de br ama Asersnge olan er mn ir asthe oobi derecee dor Gags sve elecn yen Janndan it Nertanan upland we uyglnabil ase a olurdu giinkii her biri digerlerinden daha énce ya da daha sonra olurdu. B teorisi kalici énce/sonra iliskilerini ima ettigj icin de higbir an yok olamaz ve baska bir an haline de gelemez. Bu sebeple zamanda meydana gelen sey asla var olmaya baslamadigi ve yok olmadigi igin ve yine eger bir degisim olacaksa bunun zamanda meydana gelen seyin degisim olmast gerektiginden (zamansiz seyler asla degismedigi isin) geriyesadecetek biralternatifin kaldijiniéne sUrdyorum, Bu tirden olaylarda dyle degisimler olmalidir ki séz konusu olaylarin degisimden nce ve sonraki olay ol makligint engellemesin. © zaman degisebilen ama bir olay! yine ayni olay olarak birakan bir olayin karakteristikleri nelerdir? (karakteristik sézcliguind hem olayin tasidiéi Szellikleri hem de olayin tabi oldugu iliskileri belirtmek icin kullandim ~ daha dogrusu olayin builiskilerin birkosulu oldugunu géstermek igin kullandim.) Bana éyle gérdndyor ki, bu karakteristiklerin sadece bir sekilde gdrdlebilir — bahsettigimiz olayin A serisi cinsinden gériilmesi. Herhangibir olayt ele alalim -mesela Kralice Anne’nin Gliimi- ve karakteristiklerinde nasil bir degisim olabilecegini diistinelim. Bunun bir lim oldugu, Anne Stuart'in éltimi: oldugu, bir takim sebeplerioldugu, bir takim etkileri oldugu-butarz karakteristikler hicbir zaman degismez. Bir seyler var olmadan énce bile séz konusu olay bir ingiliz kralicesinin dliimiiydii. Zamanin son aninda da -efer zamanin bir son ant var ise- séz konusu olay halen bir ingiliz Kralicesinin olmii olacaktir, Ve bir tanesi harig her acidan esit diciide degisimden mahrumdur. Ama bir acidan da degisim igerit. Gelecekteki bir olay olarak baslamistir. Her gegen anla birlikte daha yakin gelecekte bir olay olmustur. En sonunda da su an olmustur. Sonra gecmis olmustur ve her an da biraz daha uzak gegmiste olsa dahi hep dyle kalacaktr. Bu ylizden biittin debisimlerin, bu degisim gerek niteliklerin gerekse iliskilerin defisimleri olsun, olaylar A serisinde var olduklarindan dolay! var oldugu sonucunu kabul etmek zorunda kaltyoruz. Eger bu karakteristikler nitelilerse, o zaman kabul etmeliyiz ki olaylar her zaman aym olmazdi ciinki nitelikleri degisen bir olay elbette aynt olmazdh. Ve karakteristikler iliskiler olsa bile eer ~benim dyle olduguna inandigim gibi- X-¥ bagintist Y’ye iliskin niteliginin X’deki varligin igeriyorsa, olaylar tam olarak ayni olmazdi.? O zaman éniimiizde iki secenek olurdu, Olaylarin baska bir seyle ilgisi olmasa da, bu karakteristikler bakimindan dojasin. gercekten defistirdigini kabul edebilirdik. Bunu kabul etmekte herhangi bir zorluk gérmilyorum. Bu, A serisiniyle ilgiii dzellikteri olaylara dair diger ézelliklerin arasinda oldukga ézgiin bir konuma koyardi, ama bunlar zaten her teoride oldukca ézgiin Szellikler olurlards. Mesela gecmis bir olayin asta degismedigini séylemek olagandir, ama onun yerine neden sunu sdylemedigimizi anlamiyorum; “gecmis bir olay sadece tek bir acidan degisir - 0 da her anda éncekinden daha fazla su andan uzaklastigidir” Ancak bu gOriiste higbir igsel zorluk gormesem de nihai anlamda dogru olarak gérdiigim bir alternatif degil. Eger, inandigim gibi, zaman gercek disiysa zaman igindeki bir olayin A serisindeki pozisyonu agisindan degisecefini kabul etmek gercek anlamda bir seylerin degistigini ima etmezdi. 0 zaman A setisi olmadan, higbir degisim olmaz ve sonus olarak tek basina B serisi zamanin varligi icin yeterli dedildir, giinkt zaman degisimi gerektirir Fakat B serisi zamansal olmayan bir sekilde var olamaz ciinkii daha énce ve daha sonra seklindeki banindirdigi ayrimlar agikga zamansal 2 ane yatgbisve¥ wach be inn ve Vanden cutie etmionan oye tg lags savannas blo sn in gy, X08 Yo ‘nes gn" ears is! rea” eine gmese Byeeili symas cena elie de ftigma prev inn ex AP 82 ayrimlardir. Dolayisiyla buradan A serisi olmadan B serisinin olamayacagt, ve A serisi olmadigt igin de zamanin olmadiii cikiyor. Ama bu demek degil ki A serisinin gecmis, simdi ve gelecek seklindeki kavramlarini zamandan cikarirsak geriye elimizde hicbir seri kalmaz. Bir seri vardir -zamanda olay olan bu gerceKliklerin birbiri ile olan sabit iliskilerinin olusturdugu seri- ve bize zamani veren sey de bu seri ile A serisinin gecmis, simdi, ve gelecek seklindeki belirleyicilerinin birlesimidir. Ama bu diger seri — buna C serisi diyelim- hig bir degisim igermeyip sadece bir sira igerdiginden zamansal defildir. Olaylar bir siraya sahiptir. M, N, O, Psirasi gibi. Dolayisiyla M, O, N, P ya da O, N, M, P ya da olabilecek baska bir sirada de@ildirler. Ancak bu siraya sahip olduklar alfabedeki harflerin sirasindan veya parlamento dyelerinin sirasindan daha fazla degisim igermez... Ve bu yiizden bize olay gibi géziken bu hakikatler olaylarin ismiyle adiandirilmadan bir seri olusturabilirler, cunki bu isim sadece zaman serisinde olan hakikatlere verilir. Ancak defisim isin igine girerse bu C serisinin iliskileri Gnce ve sonraltk iliskilerine doniisir ve béylece bir B serisi haline gelir. Ancak B serisinin var olmastigin sadece C inden ve dedisimden daha fazlasi gereklidir. Degisim belirli bir yénde olmalidir. Ve C serisi sirayi belirlemekle beraber yénii belirlemez. Eger C serisi M, N, O, P seklinde gidiyorsa, énceden sonraya dogru giden B serisi M, O, N, P ya da M, P, O, Nya da bu ikisi disinda herhangi bir yone gidememeli. Ya M, N, O, P (béylece M en ance, P en sonra olur) seklinde ya da P, 0, N, M (béylece Pen dnce M en sonra olur) seklinde gitmeli. Ve C serisinde de degisimde de bunun béyle olmasini saglayacak higbir sey yok. Zamansal olmayan bir serinin kendi yénit yoktur, ama bir siralamast vardir. Dogal sayilarin Ancller sono betirier diailisine bagh kalirsak, 17’yi 21 ile 26'nn arasina koyamayrz. Ama 17’den 21’e ve 26'ya ya da 26'dan 21’e ve 17’ye giden seriye baghi kalabilirit. Birinci yol bize daha dogal gdriindr, cinkii bu serinin sadece bir tek sonu vardir ve genellikle bu sonu baslangi¢ olarak almak bitis olarak almaktan daha uygundur. Ama biz geriye dogru sayarken de seriyi aynt sekilde muhafaza etmis oluyoruz. Yine Hegel'in diyalektigindeki kategoriler serisinde, seri ,bizim Mutlak Zihin’i (Absolute Idea) Varhk (Being) ile Nedensellik (Causality) arasina koymamizi engeller. Ama bizim Varlik’tan Nedensellik’e ve oradan Mutlak Zihin’e veyahut Mutlak Zihin’den Nedensellike ve oradan Varlik’a gitmemize de izin verir. Hegel’e gore ilk sey, kanitin yéniidiir ve bu ylzden genellikie numaralandirma sirast icin en uygunudur. Ancak ters yénde numaralandirmayt uygun bulursak, halen ayni seri elimizde olmali. 0 halde zamansal olmayan bir serinin kendi basina bir yond olmaz, fakat bu seriye bakan biri kendi istegine gore kavramlan bir yénde ya da baska bir yénde diistinebilir, ‘Ayni sekilde, zamansal bir siralama bakkinda diisnen biri iki yénU de distinebili. Olaylar dizinini Magna Carta’dan Yasasina ya da Magna Carta’dan Reform Yasasina dogru izleyebilirim. ‘Ama zamansal seriyle ugrasirken, bunun sadece dissal tasavvurunun degisimini degil, serinin kendisine ait olan bir degisimle de yapmamiz gerekir. Ve bu degisimin kendi basina bir yoni vardir. Magna Carta, Reform Yasasindan dnce gelmistir ve Reform Yasasi Magna Carta’dan dnce gelmemistir. Bu sebeple, C serisi ve degisim unsurunun yaninda ~zamant elde etmek icin- degisimin bir yonde olup baska bir yénde olmadigi gercegi de mevcut olmalidir, Arik 6 € serisiyle birlikte A serisi bizim zamani elde 53 jimi elde etmek icin ve belli bir yéndeki bir degisimi elde etmek icin, diger serileri dislarsak, C serisindeki bir konumun simdiki. zaman olmasi yeterlidir. Béylece bu serinin diger tarafindaki biitiin pozisyonlar sonra simdi olacaktir. Simdi olmus olan gecmistir, sonradan simdi olacak olan simdidir? Dolayisiyla Anceden ulastiéimiz A serisi olmadan zamanin olamayacaii seklindeki sonucumuza bir zaman serisi olusturmak icin A serisinden ve C serisinden baska bir seye ihtiyacimizin olmadigint ekleyebiliriz. Bu tig serinin zamandaki baglantilarini su sekilde dzetleyebiliriz; A ve B serileri zaman iin esit derecede gereklidirler ve zaman hem gecmis, simdi ve gelecek kiplerini hem de dnce ve sonray! igermelidir. Ama bu iki seri zaman acisindan esit derecede temel degildirler. A serisinin ayrimlart nihaidir. Gegmis, simdi ve gelecekten kastedilenin ne oldugunu baska kavramlarla analiz ederek aciklayamayiz. Bir élclide bunlan tasvir edebiliriz ama tanimlayamayz. Anlamlarint_ sadece orneklerle gésterebiliriz. ‘Bu sabahki kahvaltin’t soran bir kimseye diyebiliriz ki ‘bu gecmistir; bu konusma su andir; bu aksamki yemegin gelecektir’ Daha faziasin: yapamayiz Diger taraftan B serisi nihai depildir. Tek basina zamansal olmayan, seyler arasinda sabit liskilerin oldugu bir C serisine bakilirsa bunun ashinda bir B serisi olmadi anlasilir ve bu C serisinin bir A serisi de olusturdugu gercegi g6z 6niine alinirsa C serisinin B serisi halini aldigt anlasiliz. Once bir seri gecmisten gelecege dogru dizilir. Bu serinin her bir pargasi daha fazlagelecek yéniinde olanlardan daha Snceye yerlestirili. Fakat, C serisi, A serisi kadar nihaidir. Onu baska seyleri bir araya getirerek olusturamayiz. Zaman birimlerinin iliskilerin kalicr oldugu bir seri(yi) olusturmast, her birinin simdi, gecmis veya gelecek oldugu gercegi kadar nihaidir. Her anin diger antardan daha énce ya da daha sonra olacaginin zamana esas oldugu ve bu iliskilerin sabit oldugu kabul edilir. Ve bu -B serisi- yalniz A serisinden cikarilamaz. Ne zaman degisimi ve yoni veren A serisi kalicihit veren C serisiyle birlesirse, B serisi dogar. : Sonucun —simdi—ulastigim —baldimis makalenin genel amaci igin yeterl. Zamanin hakikatsizligini A serisinin B serisinden daha | temel oldugu dzerine degil, zaman icin B serisi kadar esas oldugu tizerine kurmaya calisiyorum = gecmis, simdi ve gelecek ayrimlan: zamana esastir ve bu ayrimlar gercek. degilse zaman da | highir sekilde gergeklik sahibi degildir. Bu gorliste, dogru veya yanlis olsa da, sasilacak higbir sey yoktur. Yukarida da belirtilmistir ki zaman, algiladigimiz sekliyle, her zaman bu algilan yansitir. Ve genellikle bunun zamanin gergek bir dzelligi oldugu ve onu algitama bigimimizden kaynaklanan bir illézyon olmadigt diisinilir, Bir cok filozof, zamanin gersek disiligina inansalar da inanmasalar da A serisinin gecmis, gelecek ve simdi seklindeki ayrimlarint zaman igin gerekli olarak almislardir. Karsit gérlis savunuldugunda inaniyorum ki bunun savunulmasinin nedeni_genelde gesmis, simdi ve gelecek ayrimlarinin gergekten olamayacagina inanilmasi ve bunun sonucu | olarak zamanin gercekligini muhafaza edeceksek séz konusu ayrimin zaman iin gerekli olmadigin! gsterilmesidi. Bu, sonra gésterecegim gibi, hakli bir gérlistdr. Baslangig varsayrminin zamanin gercekligi olduguna inanilmaktadir ve bunun bize A serisinin zaman icin gerekli oldugunu reddetmek igin bir gerekce verebilir. ‘Ama elbette bu bize sadece bir varsayim verebilir. Eger zaman kavraminin analizi bize A serisini ortadan kaldirdigimiz zaman zamanin da ortadan | "pawns cofscn buspar gor ve cecal pian fn ove isk de rnin anda olpar eden eraedon een cae. a Ae din bhi tu er degiin Fagin upon kctien ederter iW aan RUE 54 kalktigini gésteriyorsa bu tir bir argdman artk savunulamaz ve Aserisinin gercek disiligi zamanin da gercek dist olmasini gerektirir. A serisinin kaldiniiginin zaman ortadan kaldirdigimi géstermeye calistim. Ama bu teoriye karst iki itiraz var. Simdi bu itirazlari ele almaliyrz. Bunlardan iki, gercekte var olmayan ama yanlis bir bicimde var olduklarina inanilan ya da var olduklar: hayal edilen zaman serileriyle ilgilenir. Ornek olarak Don Kisot’un maceralarini ele alalim, Bu serinin bir A serisi olmadigt sdylenmekte. Su anda bunun gecmis mi, simdi mi ya da gelecek mi olduguna karar veremem. Dogrusu bu Uctinden biri olmadigint biliyorum. Ama bunun kesinlikle bir B serisi oldugu sdyleniyor. Mesela kirek mahkamlarimin maceralan, yel degirmenlerinin maceralarindan daha sonradir. Ve bir B serisi zaman igerir. Varian sonug, A serisinin zaman icin gerekli olmadizidir. Bu itiraza cevabim su sekildedir: zaman sadece var olana aittir. Eger bir sey zamandaysa, buo seyin var olmasini gerektirir. Bunun herkesce kabul gérecegine inaniyorum. Var olan her seyin zamanda olup olmadigi, hata gercekten var olan her seyin zamanda olup olmadigi sorgulanabili, fakat zamanda yer alan her seyin var olmast gerektigi inkar edilemez. O halde Don Kigot’un maceralarinda var olan sey nedir? Hichir sey. Ciinkii hikaye hayal irintidir. Hikayeyi yarattiginda Cervantes‘in aklindaki hareketier, hikayeyi distindigimde benim aklimdaki hareketler — iste var olanlar bunlardir, Ama sonra bunlar A serisinin bir pargasini olustururlar. Cervantes’in _hikayeyi yaratmasi gecmiste kalmistir. Hikaye hakkindaki dtisiince(lerijm gecmiste, simdide ve inantyorum i gelecektedir. » Ancak “bir gocuk, Don Kisot’un Oncottersonvco belirter maceralarinin tarihi bir olay olduguna inanabilir. Ve okurken hayal giciiyle ben de bu meceralari sanki gercekten var olmus gibi diisiinebilirim. Bu durumda, maceralarin var olduguna inanilir ya da maceralar varmis gibi hayal edilir. Sonra da bunlarin A serisinde olduguna inaniir veya A serisinde oldugu hayal edilir. Bu maceralarin tarihi olduguna inanan cocuk, bunlarin gegmiste yasandigina inanacaktir. Eger ben onlarin var oldugunu hayal edersem, gecmiste var olen seyler olarak hayal edecegim. Ayni sekilde, Morris'in ‘Higbir Yerden Haberler’inde yazilt olaylarin varligina inanan ya da var oldugunu hayal eden bir kisi, gelecekte de var olacagina inanacak veya bunu hayal edecek. inancimizdaki veya hayal giciimiizdeki nesneyi simdiye, gecmise, geleceze koyup koymayacagimiz o nesnenin ézelliklerine baght olacaktir. Ama her sekilde bunlar A serimizdeki bir yere konulacaktw. Dolayistyla, bu itiraza karst verilecek cevap sudur; nasil ki bir sey zamanin icindeyse, A serisinin de igindedir. Gercekten zamanda varsa, A serisinde de vardir, Zamanda var olduguna inanilyorsa, A serisinde de var olduguna inanuhi. Zaman dilimlerinde var oldugu hayal eciliyorsa, A serisinde de var oldugu hayal edilir. Ikinci itiraz, Bay Bradley tarafindan tartisilan, hakikatte bir cok bagimsi2 zaman serileri olabilecegi olasiligina_—_dayalidir. Gercekten, Bay Bradiey’e gére zaman serileri sadece bir g6riintimdiir. Hakiki bir zaman yoktur, bu yiizden coklu hakiki zaman serileri de yoktur. Ancak buradaki hipotez hakikatligin icinde birgok hakikat ve bagimst zaman serileri olabilecegi dzerinedir. Bu itiraz zaman seri hepsi hakiki olmakla beraber gecmis, simdi ve gelecek ayriminin sadece her setinin kendi icinde anlam tasiyip nihai anlamda gergek olarak g6riilmeyebilecegi itirazidir. Ornegin, birgok simdiki zaman olabilir. Elbette zamandaki bir sird nokta simdi (zaman serilerindeki her nokta bir defa simdi olmustur) ama biitiin zamanlar birbiri ardina gelen sekilde simdi olmak zorundadir. Ve birden fazia zaman serisinin simdileri birbiri ardina gelen, ardisik simdiler olamazlar ciinkii bunlar ayni zaman serilerinde degildirler. (Aynt sekilde ayn zaman diliminde olmay: gerektirdigi simultane de olamaziar. Fark zaman dizilerinde olduklan iin birbirleriyle herhangi bir zamansal iliskileri olmamalidir) Hlaveten farkh simdiler, birbirleri ardindan gelmedikleri siirece, gergek olamazlar. Bu ydzden, gergek olan fark zaman serileri gecmis, simdi ve gelecek ayrimindan bagimstzca var olabilmelicir. Ancak bu itirazi gecerli sayamam. Stiphesiz ki béyle bir durumda higbir simdiki zaman ‘simdiki zaman’ (the present) olamazdi ~ sadece evrenin belirli bir béldmiiniin simdiki zamant olurdu. Bu durumda higbir zaman da ‘zaman’ (the time) olarak sunulamazdi ~ sadece evrenin belirli bir béliimiiniin zamant olurdu. Bu siiphesiz hakiki bir zaman serisi olurdu fakat simdiki zamanin nasil zamandan daha az gercek olabilecegini gormilyorum. Tabii ki de birgok farklt A serilerinin var olmasinda geliski olmadigini iddia etmniyorum. Ana tezim, herhangi bir A serisinin varliginin eliski iperdigidir. Burada tam olarak iddia ettigim sey sudur; farz edelim ki herhangi bir A serisi olsun. Birbirinden bagimsiz olan bu tirden birgok bagimsiz ekstra bir zorluk gikaracagint ddstinmiyorum. Bu nedenle zaman icin A serisinin var olmasinin zorunlulugu ile bircok farklt zamanin vari: arasinda bir uyusmazhk yoktur. Kaldi ki, coklu zaman serileri teorisinin sadece bir hipotez oldugunu hatirlamaliyrz, $u ana kadar, varliklarina neden inanmamiz gerektigine dair bir neden verilmemistir. Yalntzca, varliklarma neden inanmamamiz gerektigine dair bir neden olmadigi, bu sebeple de var olabilecekleri sdylenmistir, Ancak varlikiant baska bir sey ile celisirse, ki bunu diisiinmemiz icin pozitif kanitlar vardur, o zaman varliklarina neden inanmamamu gerektigine dair bir sebep de olur, Artik elimizde, géstermeye calistigim gibi, bir A serisinin zaman igin temel olduguna inanmak icin olumiu bir kanit var. Buna baglt olarak, coklu zaman serilerinin varliginin A serisinin zaman icin temel olduguyla gelistigini varsayalim, (ki yukarida verilen sebeplerden dolayt bunu reddediyorum.) Reddedilmesi gereken sey, A serisiyle ilgili sonucumuz degil, goklu zamanlar hipotezi olmalicir. Artik amacimin ikinci kismina geciyorum. Bir A serisi olmadan zamanin da olmayacagini kanitiadigima gore, geriye A serisinin var olmadigin: dolayisiyla zamanin da var olmadigint kanitlamak kaliyor. Zamanin gercek olabilmesinin tek yolu var olmasi oldugundan, bu, zamanin gergek olmamasint gerektiriyor. A serisinin terimleri__olaylarin karakteristikleridir. Olaylarin gegmis, simai veya gelecek olduklarint sdyleyebiliriz. Zamanin anlart, birbirinden ayri. gerceklikler olarak alinirsa, onlar igin de gecmis, simdi veya gelecek olduklarin séyleyebiliriz. Bir karakteristik, ya bir iliski ya da nitelik/Bzellik olabilir. A serisinin elemanlarin olaylar arastiliskiler olarak da alsak, olaylarin ézellikler/nitelikleri de olarak alsak bana bunlar celiski igeriyormus gibi goriindyor. lik olarak bunlarin iliskiler olduklart varsayimini inceleyelim. Bu durumda her iliskinin ancak bir elemani bir olay ya da bir an olabilir. Diger eleman zaman serilerinin * Sin io betel ean ln yao gen gle coun belt anander ons dn fy a ve ppm pgm cna balsa ‘nc ange cu selinde inom me bu iin oman Ase at, nan bb bg var lah varcymatade vom nl had oe ten vaca babar 56 disinda bir sey olmalidir* Cinkii A serilerinin iliskileri (gecmis, simdi ve gelecek) degisirken zaman serilerinin elemanlarininbirbirleriyle iliskileri_ (6nce, sonra) _degismemektedir. Olaylar birbirlerine kiyasla zaman serisinde ayni yerdedir. Gergeklesmeden bir yil énce de, gerceklesirlerken de, gerceklestiklerinden bir yil sonra da birbirlerine nispetle konumlart aynidir. Aynist anlarin birbiriyle olan iliskileri icin de gecerli. Tekrar edersek, zamanin anlan, iglerinde meydana gelen olaylardan ayri hakikatler olarak kavranursa, bir olay ve bir an arasindaki ili degigmez olur. Her olay gelecekte, simdide ve gecmisteki ayni anin iginde olur. Bir olayin oldugu zaman degismez Ohalde, Aserisiniolusturan liskiler, olaylar ve anlarin zaman serisinin iginde bulunmayan bir seyle arasindaki iliskiler olmalidirlar. Bu seyin ne oldugunu séylemek zor olabilir. Ancak bu hususu bir kenara birakirsak, daha ciddi bir zorluk éne oikar. Gegmis, simdi ve gelecek birbirleriyle baidasmaz belirlenimlerdir. Her bir olay biri ya da digeri olmalidir, higbir olay bunlardan birden fazlast olamaz. Bu, terimlerin anlaminin esas bir pargasidir. Eger bu boyle olmasaydi, A serisi C serisi ile birlestiginde bize zamani vermek isin yetersiz olurdu, Bunun sebebi, zamanin, gérdigimiz gibi, degisim icermesidir ve elde edebilecegimiz tek degisim gelecekten simdiye ve simdiden gecmisedir. Bukarakteristikler,dolaysiyla,baiidasmardi. Fakat her olay, hepsine sahiptir. Eger M gecmis ise, simdi ve gelecek olmustur. Eger gelecek ise, simdi ve gecmis olacakti. Eger simdi ise, gelecek olmustur ve gecmis olacaktir, Bu nedenle bu ag

    You might also like