Załącznik nr 2 do zarządzenia nr……………..Rektora z dnia……….

Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna

im. ks. Bronisława Markiewicza
w Jarosławiu

Instytut Humanistyczny

Praca licencjacka/inżynierska/magisterska - studia stacjonarne/niestacjonarne

(odpowiednio)
(czcionka 12)

kierunek:……………………………………….
(czcionka 12)

Imię i Nazwisko
nr albumu: (czcionka 14)

Tytuł pracy dyplomowej

(czcionka 14)

Tytuł pracy dyplomowej (w języku angielskim)

(czcionka 14)

Jarosław rok 2023

Spis treści:

Historia systemu politycznego Wielkiej Brytanii…………………………………………..3

Konstytucja i zasady ustrojowe Wielkiej Brytanii…………………………………………7

Głowa Państwa Wielkiej Brytanii………………………………………………………….11

Konstytucyjna pozycja parlamentu brytyjskiego…………………………………………..14

Rola rządu Zjednoczonego Królestwa……………………………………………………..16

System Partyjny Wielkiej Brytanii…………………………………………………………18

Bibliografia………………………………………………………………………………....20
 Historia systemu politycznego Wielkiej Brytanii:

Wielka Brytania jest monarchią dziedziczną o systemie rządów parlamentarno-

gabinetowym. Proces tworzenia ustroju trwał długo, a początków możemy szukać w XIII -
wiecznej Anglii. Na kreowanie się ustroju istotny wpływ miała Wielka Karta Swobód, która
została wydana w 1215 roku. Ustanowienie tego dokumentu wiązało się efektem zbrojnego
przeciwstawienia się baronów i prałatów samowoli królewskiej oraz ograniczeniem władzy
monarchy.1

Rys.1. Magna Carta Libertatum, skan jednego z certyfikowanych egzemplarzy z 1215 roku.

Wielka Karta Swobód stanowiła w Anglii pierwsze sformułowanie dotyczące praw i

wolności człowieka, a zarazem była fundamentem ustroju parlamentarnego. Postrzegana była
również jako element współczesnego prawa konstytucyjnego.2

Kolejnym etapem ewolucji systemu była reakcja baronów na ogłoszenie w 1257 roku
przez króla Anglii Henryka III nowego żądania podatkowego. Baronii żądali głębszych
reform, w tym pracy króla i jego otoczenia. Wybrano wówczas 24-osobową komisję, która
opracowała program reform, która następnie została przyjęta jako Prowizja Oksfordzka. Aby
nie doprowadzić do dalszego nadużywania władzy królewskiej, postanowiono działania
królewskie poddać kontroli, wprowadzając przy jego osobie złożoną z 15 osób radę prywatną,
bez której król nie mógł podejmować ważnych decyzji. Owy parlament postanowił zwoływać
trzy razy do roku. Ponadto ustanowiono 12-osobową komisję, której zadaniem była kontrola
skarbu. Obok monarchy pojawiły się dwie, wyłonione w wyborach pośrednich struktury
społeczne, z którymi władca musiał się liczyć. Był to początek Izby Lordów.3
1
Hołysz A., Chodorowski S., System Polityczny Wielkiej Brytanii, Opole 2007, s:3.
2
Ibidem, s:3.
3
Ibidem, s:3.
 Henryk III nie chciał jednak przestrzegać Prowizji Oksfordzkich, co doprowadziło do
wojny domowej. Efektem walk było wprowadzenie do parlamentu dodatkowo dwóch
przedstawicieli każdego hrabstwa i miasta. W ten sposób narodziła się izba niższa parlamentu,
którą zaczęto później nazywać Izbą Gmin. W jej skład wchodzili mieszczanie oraz
rycerstwo, które miało wspólne interesy polityczne i gospodarcze, natomiast w skład Izby
Lordów wchodzili możnowładcy (arcybiskupi, biskupi, opaci, bezpośredni lennicy
królewscy, hrabiowie, baronowie).4

Wiek XIV i XV stał pod znakiem umocnienia pozycji strukturalnej władzy państwowej.
Od XIV wieku monarcha zwoływał parlament. W zakresie stanowienia prawa i nakładania
podatków był on równorzędny królowi. Wiązało się to z konfliktami społecznymi między
arystokracją a burżuazją i średnim rycerstwem o udział w sprawowaniu władzy. Ostatecznie
doprowadziło to do wzmocnienia uprawnień w Izbie Gmin. Akty królewskie zostały
podporządkowane prawu a odpowiedzialność za nie ponosił władca przed parlamentem jego
doradców. Tak narodziły się instytucje kontrasygnaty, które polegały na podpisywaniu
aktów władczych monarchy przez jego doradców.5

Rys.2. Królowa Wiktoria na spotkaniu z politykami Tajnej Rady. Obraz sir D.Wilkiego z 1838 roku

W drugiej połowie wieku XVII monarcha powołał ze składu Tajnej Rady mniejszą grupę
doradców i zebrał ich w swym gabinecie. Stąd wywodzi się nazwa gabinet.6

Deklaracja Praw wydana w 1689 roku utrwalała w Anglii ustrój parlamentarny. Król
zachowywał tzw. prawo łaski, ale utracił kwestionowania dotyczące uchwał parlamentu. Do
obowiązków parlamentu należało wówczas prawo nakładania podatków oraz kwot na
utrzymanie armii i króla.7

4
Ibidem, s:3.
5
Ibidem, s:3.
6
Ibidem, s:3.
7
Ibidem, s:3.
 Pierwsze próby tworzenia rządów parlamentarnych zaobserwować można było wraz z
pojawieniem się stronnictw politycznych Torysów i Wigów. Torysi nazywani byli
stronnictwem dworskim, którzy grupowali wielkich właścicieli ziemskich duchownych oraz
popierali dążenia absolutystyczne. Grupę tą łączył anglikanizm i monarchizm. Wigowie
natomiast tworzyli opozycję torysów, którzy skupiali przedstawicieli nowej szlachty,
bogatego kupiectwa. W większości Wigowie opowiadali się za monarchią parlamentarną, lecz
niewielka część była za ustrojem republikańskim. Król na stanowisku ministrów zaczął
mianować przedstawicieli tego ugrupowania, która miała większość w parlamencie.8

W parlamentarnej historii Anglii występowali monarchowie, którzy byli mało

zaangażowani w problemy państwa. W czasie nieobecności króla gabinet zaczął obradował
pod przewodnictwem Pierwszego Lorda Skarbu, zwanego również pierwszym ministrem.
Był to pierwowzór urzędu premiera. Tym samym rola gabinetu znacznie wzrosła.9

W wieku XVIII kształtowały się dwie zasady, które były podstawą systemu
parlamentarno-gabinetowego. Były nimi: sprawowanie władzy wykonawczej przez gabinet,
który wymagał uzyskania zaufania przez Izby Gmin oraz odpowiedzialność polityczna
gabinetu przed Izbą Gmin.10

Doprowadziło to do myśli, iż monarcha powoływał tylko premiera, który przedstawiał

skład całego gabinetu. Jednocześnie ministrowie, już nie tylko potwierdzali autentyczność
podpisu, ale również przyjmowali polityczną odpowiedzialność za akty królewskie przed
Izbą Gmin. Akty kontrasygnaty stały się elementem kontroli parlamentu nad królem oraz
ograniczały go pod względem politycznym.11

Reformy wyborcze przeprowadzone w XIX i XX wieku znacznie powiększyły liczbę osób

uprawnionych do głosowania, wzmacniając tym samym legitymizację Izby Gmin,
jednocześnie przekształcając ją w znaczną reprezentację społeczeństwa. Także stronnictwa
Wigów i Torysów przekształciły się w bardziej znaczące i lepiej zorganizowane duże partie
polityczne.12

Wszystkie te działania zrodziły konsekwencję dla kształtu obecnego systemu

parlamentarno-gabinetowego Wielkiej Brytanii. Pozycja Izby Gmin, szczególnie gabinetu i

8
Ibidem, s:4.
9
Ibidem, s:4.
10
Ibidem, s:4.
11
Ibidem, s:4.
12
Ibidem, s:4.
premiera uległa wzmocnieniu, a rola króla stała się symboliczna. W drodze ewolucji systemu
politycznego najpierw władzę przejął od króla parlament, a następnie nastąpiła koncentracja
w gabinecie. Taki kierunek umożliwiał w większym stopniu rywalizację o władzę.13

Konstytucja i zasady ustrojowe Wielkiej Brytanii:

Konstytucja Zjednoczonego Królestwa zawiera pisemne i niepisane ustalenia, które

ustanawiają Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jako organ
polityczny. W przeciwieństwie do większości krajów, nie podjęto próby skodyfikowania
takich ustaleń w jednym dokumencie, dlatego jest to konstytucja nieskodyfikowana.
Umożliwia to łatwą zmianę konstytucji, ponieważ żadne przepisy nie są formalnie
ugrupowane; Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa uznaje, że istnieją zasady
konstytucyjne, w tym suwerenność parlamentarna, rządy prawa, demokracji oraz
przestrzegania prawa międzynarodowego. 14

13
Ibidem, s:4.
14
King Anthony, The British Constitution, Oxford: Oxford University Press 2007, s:
 Sąd Najwyższy uznaje również, że niektóre ustawy parlamentu mają szczególny status
konstytucyjny, a zatem są częścią konstytucji.15 Należą do nich Magna Carta, która w 1215
roku wymagała od króla zwołania Wspólnej Rady (obecnie zwanego parlamentem) w celu
reprezentowania ludzi, utrzymywania sądów w stałym miejscu, gwarantowania swobodnego
przepływu osób, uwolnienia kościoła od państwa i zagwarantowania prawa zwykłego ludu do
korzystania z ziemi.16

Po Wojnach Trzech Królestw, które trwały od roku 1639-1653 i Chwalebnej Rewolucji,

która miała miejsce w listopadzie i w grudniu w 1688 roku, Karta Praw oraz Ustawa o
Prawach, które zostały wydane w 1689 roku ugruntowały pozycję Parlamentu jako
najwyższego organu ustawodawczego oraz stwierdziły, że „wybory członków parlamentu
powinny być wolne”.17

Traktat Unii z 1706 roku, a następnie Akt Unii z 1707 roku (po jednym dla każdego
parlamentu narodowego) zjednoczyły Królestwa Anglii (które obejmowały Walię) i Szkocję.
Irlandia dołączyła w podobny sposób na mocy Aktu Unii z 1801 roku. Wolne Państwo
Irlandzkie oddzieliło się po wejściu w życie traktatu anglo-irlandzkiego z 1921 roku. W 1922
roku Irlandia Północna pozostała w unii.18

Po stopniowym procesie reformy wyborczej, Wielka Brytania zagwarantowała każdemu

dorosłemu obywatelowi, który miał więcej niż 21 lat równe prawo do głosowania w ustawie o
Reprezentacji Ludu z 1928 roku. Po drugiej wojnie światowej Wielka Brytania została
członkiem-założycielem Rady Europy, aby stać na straży praw człowieka, oraz Organizacji
Narodów Zjednoczonych, aby zagwarantować międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo.
Wielka Brytania była członkiem Unii Europejskiej (Wspólnota Europejska), do której
przystąpiła po raz pierwszy w 1973 roku, ale opuściła ją w 2020 roku.19 Wielka Brytania jest
także członkiem-założycielem Międzynarodowej Organizacji Pracy i Światowej Organizacji
Handlu, aby uczestniczyć w regulowaniu gospodarki światowej.20

15
R (HS2 Action Alliance Ltd) v Secretary of State for Transport, 2014, s: 207
16
Magna Carta, 1215, klauzule: 1 („Kościół angielski będzie wolny”, 12 i 14 (bez podatku „chyba, że za
powszechną radą naszego królestwa”), 17 („Wspólne prośby…odbywają się w jakimś ustalonym miejscu”), 39-
40 (,,Nikomu nie będziemy sprzedawać, nikomu nie odmówimy ani nie opóźnimy, prawa lub sprawiedliwości”),
41 („Kupcy będą mieli bezpieczny wyjazd z Anglii i wjazd do Anglii”) oraz 47-48 (ziemia zajęta przez króla
„ natychmiast zostanie pozbawiona lasów”).
17
(Ibidem) King Anthony, The British Constitution, Oxford: Oxford University Press 2007, s:
18
(Ibidem) King, Anthony, The British Constitution, Oxford: Oxford University Press 2007, s: 5-6
19
Treaty of Versailles 1919 Part XIII and the General Treaty on Tariffs and Trade
20
European Communities Act 1972 and the European Union (Withdrawal) Act 2018
 Rys. 3. Parlament ma kluczowe znaczenie dla demokratycznej konstytucji Zjednoczonego Królestwa.
W Pałacu Westminsterskim Izba Gmin reprezentuje społeczeństwo w 650 okręgach wyborczych
Wielkiej Brytanii i wybiera premiera wedle własnego uznania natomiast Izba Lordów pozostaje
niewybieralna, ale może zostać unieważniona.21

Wiodącymi instytucjami w konstytucji Zjednoczonego Królestwa są parlament,

sądownictwo, władza wykonawcza oraz władze regionalne i lokalne, w tym
zdecentralizowane organy ustawodawcze i wykonawcze Szkocji, Walii i Irlandii Północnej.
Parlament jest najwyższym organem ustawodawczym i reprezentuje naród Zjednoczonego
Królestwa. Składa się z monarchy i dwóch domów. Izba Gmin jest wybierana w
demokratycznych wyborach w 650 okręgach wyborczych kraju. Izba Lordów, historycznie
zdominowana przez dziedzicznych parów, jest obecnie (a zwłaszcza od 2000 r.) powoływana
głównie przez między polityczne grupy partyjne z Izby Gmin. Izba Lordów ma prawo
opóźniać, ale nie ostatecznie blokować ustawodawstwo, które jest proponowane przez Izbę
Gmin. 22

Aby uchwalić nową ustawę parlamentu, najwyższą formę prawa, obie izby muszą
trzykrotnie przeczytać, zmienić lub zatwierdzić proponowane akty prawne, a monarcha musi
wyrazić zgodę. Władza sądownicza interpretuje prawo zawarte w ustawach parlamentu i
rozwija prawo ustanowione w poprzednich sprawach. Najwyższym sądem jest
dwunastoosobowy Sąd Najwyższy, który rozstrzyga odwołania od sądów apelacyjnych w
Anglii, Walii i Irlandii Północnej lub Najwyższego Sądu Cywilnego w Szkocji. Nie
rozpatruje jednak odwołań w sprawach karnych ze Szkocji. Brytyjskie sądy nie mogą uznać
Aktów Parlamentu za niekonstytucyjne, ale mogą ustalić, czy akty władzy wykonawczej są
zgodne z prawem lub uznać jakiekolwiek prawo za niezgodne z Europejską Konwencją Praw
Człowieka, które nie ma wpływu na jego ważność i wykonanie. Władza wykonawcza
zarządza Zjednoczonym Królestwem na co dzień.23
21
Parliament Act 1911 and Parliament Act 1949
22
(Ibidem) King Anthony, The British Constitution, Oxford: Oxford University Press 2007, s:
23
(Ibidem) King Anthony, The British Constitution, Oxford: Oxford University Press 2007, s:
 Na czele władzy wykonawczej stoi premier, który jest mianowany przez monarchę i
zapraszany do próby utworzenia rządu, który będzie miał zaufanie parlamentu. Premier
powołuje gabinet innych ministrów, którzy kierują departamentami wykonawczymi,
obsadzonymi przez urzędników państwowych, takich jak Ministerstwo Zdrowia i Opieki
Społecznej, które jest odpowiedzialne za Narodową Służbę Zdrowia, czy Ministerstwo
Edukacji, które finansuje szkoły i uniwersytety. Monarcha w swoim charakterze publicznym,
znany jako Król, uosabia państwo. Ustawy mogą być uchwalane wyłącznie przez Króla lub z
jego upoważnienia w parlamencie. Wszyscy sędziowie zasiadają w zastępstwie Króla,
natomiast ministrowie działają w jego imieniu. Monarcha jest w przeważającej części
ceremonialnym figurantem. Udzielając królewskiej zgody na nowe prawa, monarcha nie
odmówił podpisania żadnego nowego prawa od czasu szkockiej Ustawy o milicji w 1708
roku. Jest to konwencja konstytucyjna, w której monarcha postępuje zgodnie z zadaniami
Rady Ministrów.24

Większość sporów dotyczących brytyjskiej konstytucji odbywa się w ramach wniosków o

rewizję sądową, aby zdecydować, czy decyzje lub akty organów publicznych są zgodne z
prawem. Cała władza publiczna ostatecznie wywodzi się od władcy, na mocy prawa
zwyczajowego lub przyznanego przez parlament. Każdy organ publiczny może działać tylko
zgodnie z prawem deklarowanym w ustawach i orzeczeniach sądów. Zgodnie z Ustawą o
Prawach Człowieka z 1998 roku sądy mogą dokonywać przeglądu działań rządu w celu
ustalenia czy rząd przestrzega ustawowego obowiązku przestrzegania Europejskiej Konwencji
Praw Człowieka przez wszystkie władze publiczne. Prawa wynikające z Konwencji obejmują
prawo każdego człowieka do życia, wolności przed arbitralnym aresztowaniem lub
zatrzymaniem, torturami, pracą przymusową lub niewolnictwem, prawo do sprawiedliwego
procesu, prawo do prywatności przed bezprawną inwigilacją, wolność wypowiedzi, sumienia
i wyznania, prawo do poszanowania życia prywatnego, wolność zrzeszania się, w tym
wstępowania do związków zawodowych oraz wolność zgromadzeń i protestów.25

24
(Ibidem) King Anthony, The British Constitution, Oxford: Oxford University Press 2007, s:
25
European Convention on Human Rights
 Głowa Państwa Wielkiej Brytanii :

Rys. 4. Herby królewskie

Monarchia Zjednoczonego Królestwa, która potocznie określana jest jako monarchia

brytyjska, jest konstytucyjną formą rządu, w ramach której dziedziczny suweren panuje jako
głowa państwa Zjednoczonego Królestwa, Dependencją korony brytyjskiej, do której należą:
terytorium Guernsey, terytorium Jersey i Wyspa Man oraz brytyjskich terytoriów zamorskich.
Obecnym monarchą jest król Karol III, który wstąpił na tron 8 września 2022 roku po śmierci
swojej matki, królowej Elżbiety II.26

26
Royal.uk, online: https://www.royal.uk/role-monarchy
 Rys. 5. Król Karol III

Monarcha i jego najbliższa rodzina podejmują różne obowiązki urzędowe, ceremonialne,

dyplomatyczne i reprezentacyjne. Ponieważ monarchia jest konstytucyjna, władca jest
ograniczony do takich funkcji jak: nadawanie zaszczytów i mianowanie premiera, które są
wykonywane w sposób bezpartyjny. Suweren może jednak komentować projekty ustaw, które
bezpośrednio dotyczą monarchii. Monarcha jest także szefem brytyjskich sił zbrojnych.
Chociaż ostateczna władza wykonawcza nad rządem jest nadal formalnie sprawowana przez
prerogatywy królewskie, z tych uprawnień można korzystać wyłącznie zgodnie z prawami
uchwalonymi przez parlament, a w praktyce w ramach ograniczeń wynikających z konwencji
i precedensu. Rząd Zjednoczonego Królestwa jest również nazywany Rządem Jego
Królewskiej Mości. 27

Monarchia brytyjska wywodzi się z drobnych królestw anglosaskiej Anglii i

wczesnośredniowiecznej Szkocji, które w X wieku połączyły się w królestwa Anglii i Szkocji.
Anglia została podbita przez Normanów w 1066 roku, po czym również Walia stopniowo
znalazła się pod kontrolą Anglo-Normanów. Proces ten zakończył się w XIII wieku, kiedy
Księstwo Walii stało się klientem królestwa angielskiego. W międzyczasie Magna Carta
rozpoczęła proces zmniejszania uprawnień politycznych monarchy angielskiego. W XVI
wieku angielscy i szkoccy monarchowie odegrali kluczową rolę w tym, co stało się religijną
angielską reformacją i szkocką reformacją. Od 1603 roku królestwami Anglii i Szkocji rządził
jeden władca. Od 1649 roku do 1660 roku tradycja monarchii została zerwana przez
republikańską Wspólnotę Anglii, która nastąpiła po Wojnach Trzech Królestw. Po
ustanowieniu Wilhelma III i Marii II jako współmonarchów podczas Chwalebnej Rewolucji,
Karta Praw z 1689 roku i jej szkocki odpowiednik, Ustawa o Roszczeniu Praw z 1689 roku,
dodatkowo ograniczyły władzę monarchii i wykluczyły rzymskokatolików z sukcesji tronu.
W roku 1707 roku królestwa Anglii i Szkocji połączyły się tworząc Królestwo Wielkiej
Brytanii, a w 1801 roku Królestwo Irlandii połączyło się tworząc Zjednoczone Królestwo
Wielkiej Brytanii i Irlandii. Brytyjski monarcha był nominalną głową ogromnego
Imperium Brytyjskiego, które w 1921 roku zajmowało w największym stopniu jedną
czwartą powierzchni lądowej świata.28

Deklaracja Balfoura z 1926 roku uznała ewolucję Dominium Cesarstwa w odrębne,

samorządne kraje w ramach Wspólnoty Narodów. Po drugiej wojnie światowej zdecydowana

27
(Ibidem), Royal.uk, online: https://www.royal.uk/role-monarchy
28
Ibidem, s:
większość brytyjskich kolonii i terytoriów uzyskała niepodległość, skutecznie kładąc kres
Imperium. Jerzy VI i jego następcy, Elżbieta II i Karol III, przyjęli tytuł Głowy Wspólnoty
Narodów jako symbol swobodnego zrzeszania się jej niezależnych państw członkowskich.
Wielka Brytania i czternaście innych niezależnych suwerennych państw, które mają tę samą
osobę co ich monarcha, nazywane są Królestwami Wspólnoty Narodów. Chociaż monarcha
jest wspólny, każdy kraj jest suwerenny i niezależny od innych, a monarcha ma inny,
specyficzny i oficjalny tytuł i styl narodowy dla każdego królestwa. Chociaż termin ten jest
dziś rzadko używany, piętnaście królestw Wspólnoty Narodów jest w unii personalnej.29

29
Ibidem, s:
Konstytucyjna pozycja parlamentu brytyjskiego:

Rys. 6. Pałac Westminsterski, siedziba Izby Gmin i Izby Lordów

 Parlament brytyjski składa się z trzech członków: z Izby Gmin, która jest nazywana izbą
niższą, z Izby Lordów, która nazywana jest izbą wyższą oraz z monarchy. Skład liczbowy
Izby Gmin jest zmienny, uzależniony od liczby jednomandatowych okręgów wyborczych.
Obecnie Izba Gmin liczy 650 członków. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom
brytyjskim, którzy ukończyli 18 rok życia, natomiast bierne prawo wyborcze przysługuje
obywatelom, którzy ukończyli 21 rok życia. 30

Pierwotnie okres pełnomocnictw mógł trwać maksymalnie pięć lat a monarcha posiadał
prawo rozwiązania Parlamentu w dowolnym momencie. W latach 2011-2022 obowiązywała
ustawa o stałej kadencji Parlamentu, która ustaliła czas trwania kadencji na 5 lat i zakazała
rozwiązywania go przed końcem kadencji. W marcu 2022 roku Parlament uchwalił ustawę
przywracającą prerogatywy królewskie do stanu sprzed roku 2011.31

Izba Lordów składa się z lordów dziedzicznych, dożywotnich oraz duchownych. W

2012 roku prawo zasiadania w Izbie miało 782 członków z tego 667 lordów dożywotnich, 25
lordów duchownych (biskupów anglikańskich) i 90 lordów dziedzicznych. 32

Do najważniejszych zadań parlamentu należą: władza ustawodawcza, w której

wszystkie trzy człony parlamentu muszą zgodzić się na wprowadzenie nowego prawa. Izba
Lordów posiada jedynie prawo weta zawieszającego, które nie ma zastosowania przy
uchwalaniu budżetu, nadzór nad pracą rządu, w której Izba Gmin oraz Izba Lordów
nadzorują prace rządu poprzez system debat, interpelacji oraz powoływanie specjalnych
komisji. Dzięki tym procedurom, gabinet jest zmuszony do udzielania społeczeństwu
wyjaśnień na temat prowadzonej polityki, kontrola finansów państwa, w której Izba Gmin
ustala podatki oraz stanowi budżet, obrona praw jedności, w której każdy obywatel może
zwrócić się o pomoc do swojego przedstawiciela w Izbie Gmin, jeżeli został potraktowany
niesprawiedliwie oraz dyskusja nad aktualnymi problemami, w której obydwie izby
Parlamentu debatują nad kwestiami o istotnym znaczeniu dla społeczeństwa brytyjskiego oraz
nad ważnymi wydarzeniami międzynarodowymi.33
30
Wikipedia.org, (2022), Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii – Parlament, online:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Wielkiej_Brytanii#cite_ref-1 , [dostępny:15.09.2022]
31
(Ibidem) Wikipedia.org, (2022), Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii – Parlament, online:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Wielkiej_Brytanii#cite_ref-1 , [dostępny:15.09.2022]
32
Parliament. uk, (2012), Lords by party and type of peerage, online:
https://web.archive.org/web/20120310170726/http://www.parliament.uk/mps-lords-and-offices/lords/lords-by-
type-and-party/ , [dostępny: 29.02.2012]
33
(Ibidem) Wikipedia.org, (2022), Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii – Parlament, online:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Wielkiej_Brytanii#cite_ref-1 , [dostępny:15.09.2022]
 Do 2020 roku parlament zajmował się wdrażaniem dyrektyw w Unii Europejskiej. W
obydwu Izbach działały specjalne komisje, których zadaniem było dokładne badanie unijnych
dyrektyw przed wprowadzeniem ich jako praw. Parlament wprowadzał również niezbędne
zmiany w przepisach prawnych dostosowując je do wymogów prawa europejskiego.34

Do 1911 roku obydwie izby parlamentu były równoprawne. Obecnie Izba Lordów pełni
przede wszystkim funkcję doradczą, zgłaszając poprawki do ustaw opracowywanych w Izbie
Gmin. Ponadto Izba Lordów pełniła funkcję sądu apelacyjnego najwyższej instancji. Władza
ta była wykonywana przez dziewięciu powoływanych w tym celu lordów sądowych (lordów
prawa). W 2009 roku powołano Sąd Najwyższy.35

W końcu XX stulecia powołano do życia oddzielne parlamenty/zgromadzenia

narodowe Szkocji (129 deputowanych), Walii (60 deputowanych) i Irlandii Północnej (108
deputowanych), a od 2017 roku 90 deputowanych.36

Rola Rządu Zjednoczonego Królestwa:

Rys.7. 10 Downing Street

Rząd Zjednoczonego Królestwa, który powszechnie nazywany jest rządem brytyjskim

lub rządem Wielkiej Brytanii a oficjalnie nazywany rządem Jego Królewskiej Mości jest
centralnym organem wykonawczym Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii

34
(Ibidem) Wikipedia.org, (2022), Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii – Parlament, online:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Wielkiej_Brytanii#cite_ref-1 , [dostępny:15.09.2022]
35
(Ibidem) Wikipedia.org, (2022), Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii – Parlament, online:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Wielkiej_Brytanii#cite_ref-1 , [dostępny:15.09.2022]
36
(Ibidem) Wikipedia.org, (2022), Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii – Parlament, online:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Wielkiej_Brytanii#cite_ref-1 , [dostępny:15.09.2022]
Północnej. Na czele rządu stoi premier, który wybiera wszystkich pozostałych ministrów.
Obecnym premierem Wielkiej Brytanii jest Rishi Sunak, który został wybrany 25
października 2022 roku. Od 2010 roku kraj ma rząd pod przewodnictwem konserwatystów,
a kolejni premierzy byli wówczas liderami Partii Konserwatywnej. Premier i ich najwyżsi
ministrowie należą do najwyższej komisji decyzyjnej, znanej jako Gabinet.37

Rys. 8. Rishi Sunak – obecny premier Wielkiej Brytanii

Ministrowie Korony odpowiadają przed Izbą, w której zasiadają; składają oświadczenia

w tej Izbie oraz zadają pytania członkom Izby. Dla większości starszych ministrów jest to
zazwyczaj wybierana Izba Gmin, a nie Izba Lordów. Rząd jest zależny od parlamentu w
zakresie stanowienia prawa pierwotnego38, a wybory powszechne odbywają się co pięć lat w
celu wybrania nowej Izby Gmin, chyba, że premier doradzi monarsze rozwiązanie
parlamentu, w którym to przypadku wybory mogą odbyć się wcześniej. Po wyborach
monarcha wybiera na premiera przywódcę partii, która najprawdopodobniej zdobędzie
zaufanie Izby Gmin, zazwyczaj posiadając większość posłów.39

Zgodnie z nieskodyfikowaną brytyjską konstytucją władza wykonawcza należy do

suwerena, chociaż władza ta jest wykonywana tylko po zasięgnięciu opinii Tajnej Rady.
Premier, Izba Lordów, przywódca opozycji oraz naczelne dowództwo policji i wojska
pełnią rolę członków i doradców monarchy na Tajnej Radzie. W większości przypadków
37
Direct.gov.uk webpage (2014) Overview of the UK system of government: Directgov – Government, citizens
and rights, [dostępny: 29.08.2014]
38
Parliament.uk (2013) How are laws made ?, online: https://www.parliament.uk/about/how/laws/ [dostępny:
27.01.2013]
39
Publications. Parliament.uk (2010) Cabinet Manual – Elections and Government Formation, online:
https://publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmjust/396/396we02.htm [dostępny: 29.03.2010]
gabinet sprawuje władzę bezpośrednio jako przywódcy departamentów rządowych, chociaż
niektóre stanowiska w rządzie są w mniejszym lub większym stopniu synekurami (np.
Kanclerz Księstwa Lancaster czy Lord Tajnej Pieczęci).40

Rząd jest czasami określany metonimią Westmister i Whitehall, ponieważ znajduje się tam
wiele biur. Te metonimy są używane zwłaszcza przez członków rządu szkockiego, rządu
walijskiego i rządu Irlandii Północnej w celu odróżnienia ich rządu od rządu Jego
Królewskiej Mości. 41

System partyjny Wielkiej Brytanii:

Rys.9. Herb Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

W Wielkiej Brytanii ukształtował się system dwupartyjny. Współczesną scenę polityczną

zdominowały Partia Konserwatywna, która została utworzona w 1807 roku i Partia Pracy,
która powstała w 1900 roku. Między dwoma partiami toczy się walka o władzę. Partia
Konserwatywna jest kontynuatorką tradycji torysów, która charakteryzuje się

40
Direct.gov.uk webpage (2012) The monarchy: Directgov – Government, citizens and rights, online:
https://webarchive.nationalarchives.gov.uk/ukgwa/20121003064014/http://www.direct.gov.uk/en/
Governmentcitizensandrights/UKgovernment/Centralgovernmentandthemonarchy/DG_073442 [dostępny:
03.10.2012]
41
(Ibidem) Direct.gov.uk webpage (2012) The monarchy: Directgov – Government, citizens and rights, online:
https://webarchive.nationalarchives.gov.uk/ukgwa/20121003064014/http://www.direct.gov.uk/en/
Governmentcitizensandrights/UKgovernment/Centralgovernmentandthemonarchy/DG_073442 [dostępny:
03.10.2012]
tradycjonalizmem przywiązania się do kultury narodowej. Partia ta podkreśla konieczność
zachowania dorobku i wartości narodowych, które kształtują się na drodze wielowiekowej
praktyki instytucji państwowych oraz kościelnych. Partia Konserwatywna stoi na straży
własności prywatnej i gospodarki wolnorynkowej. Szczególną rolę przypisuje instytucji
rodziny. Natomiast Partia Pracy powstała z potrzeby stworzenia robotnikom politycznego
poparcia i reprezentacji. Odwołuje się również do ludzi z innych grup społecznych takich jak:
ludzie wolnych związków, urzędników, rolników, mniejszości narodowych. Partia Pracy
popiera również gospodarkę wolnorynkową oraz dążenia do własności prywatnej.
Czynnikiem sprzyjającym systemowi dwupartyjnemu jest ordynacja większościowa z
instytucją jednomandatowego okręgu wyborczego. Taka konstrukcja minimalizuje
rywalizację tzw. Partii trzecich. 42

Pozostałe partie to: Partia Liberalno-Demokratyczna, Walijska Partia Narodowa, Szkocka

Partia Narodowa, Partia Ulsterskich Unionistów, Demokratyczna Partia Unionistów, Sinn
Fein, Socjaldemokratyczna Partia Pracy, Partia Sojuszu, Partia Zielonych, Front
Narodowościowy.43

W parlamentaryzmie brytyjskim widoczne jest powiązanie większości w parlamencie z

rządem, którego szef obu organów odgrywa znaczącą rolę, co uprawnia go do kierowania
państwem. Parlament pozostaje suwerenny i może unieważnić lub uchwalić każdą ustawę.
Realizowany współcześnie system polityczny wpływa na stabilność efektywność całego
systemu politycznego.44

42
(Ibidem) Hołysz A., Chodorowski S., System Polityczny Wielkiej Brytanii, Opole 2007, s: 12
43
(Ibidem) Hołysz A., Chodorowski S., System Polityczny Wielkiej Brytanii, Opole 2007, s: 12-13
44
(Ibidem) Hołysz A., Chodorowski S., System Polityczny Wielkiej Brytanii, Opole 2007, s: 13
 Bibliografia:

1. Hołysz Aleksandra, Chodorowski Stanisław, System Polityczny Wielkiej Brytanii, Opole

2007, s:3-13
2. King Anthony, The British Constitution, Oxford: Oxford University Press 2007.
3. R (HS2 Action Alliance Ltd) v Secretary of State for Transport, 2014, s: 207

Zródła internetowe: