1.6.2021.
Direktni i indirektni metod proračuna
Od svih dijelova protočnog trakta turbomašine, najviše pažnje poklonjeno je
usavršavanju metoda proračuna strujnja u lopatičnim sistemima, što
proizilazi iz odlučujućeg uticaja lopatičnih rešetaka (u prvom redu radnog
kola) u radnom procesu turbomašine.
Hidrodinamička teorija lopatičnih rešetaka turbomašina se bavi rješavanjem
dva zadatka:
direktnog, kada se za zadatu rešetku profila određuje
strujanje pri raznim uslovima dotoka struje rešetki, I
indirektnog, kada se za zadate uslove strujanja određuju
geometrijski parametri profilne rešetke.
Direktni problem
Prvi tip direktnog problema
Rješavanjem direktnog zadataka koji se primjenjuje na obrtno kolo
sa beskonačnim brojem neizmjerno tankih lopatica, određuju se
brzine strujanja i raspored pritisaka duž lopatica koje se poklapaju sa
relativnim strujnim površinama.
Direktni zadatak ovog tipa obuhvata i rješavanje problema osrednjeg
osnosimetričnog strujanja sa konačnim brojem lopatica konačne
debljine za slučaj kada je faktor umanjenja jediničnog strujnog rada
kola εy = 1.
3 4
Drugi tip direktnog problema
Rješavanjem direktnog zadatka koji se primjenjuje na kolo sa
konačnim brojem lopatica konačne debljine obuhvaćeni su
problemi strujanja oko rešetaka profila koje su dobijene
presjekom strujnih površi sa lopaticama obrtnog kola.
Metodama proračuna direktnog zadataka određuju se brzine i
pritisci u strujnim površinama po konturi profila i u
međulopatičnom kanalu.
5 6
Direktni i indirektni metod proračuna
Rezultati rešavanja direktnog zadatka strujanja nestišljivog fluida, kao i
eksperimentalno dobijeni podaci se danas uobičajeno koriste pri
projektovanju turbomašina, odnosno pri rješavanju indirektnog zadatka
hidrodinamičke teorije lopatičnih rešetaka.
Indirektni zadatak nosi sa sobom velike izazove, prije svega vezane za
nepoznavanje uslova strujanja u samoj rešetki (npr. rasporeda brzina i
pritisaka po konturi profila), ali i izazove koji se odnose na praktičnu primjenu
dobijenih lopatičnih rešetaka, kako sa stanovišta čvrstoće projektovanih
lopatica, tako i sa stanovišta tehnologije njihove izrade.
Zbog toga je rešavanje indirektnog zadatka nezamislivo bez korištenja
dodatnih emprijskih podataka.
Za slučaj neviskoznog strujanja nestišljivog fluida koriste se sljedeće
jednačine:
1. Energetska jednačina za relativno strujanje u kojoj se obično uzima da je
z=const:
·
+ grad ( + - ) = F + 2(ω × ω) + ω ×( × ω).
2. Jednačina kontinuiteta za relativno osnosimetrično strujanje :
div ω = 0 ; + + =0
3. Jednačina normalnosti vektora na lopatične sile F :
F × n=0
Dobijeni sistem jednačina se rješava se u pogodnom koordinatnom sistemu
uz korištenje odgovarajućih graničnih uslova.
Prostorne profilne rešetke krivolinijske strujne površi S preslikavaju se na
ravan x – y metodama konformnog preslikavanja pri uslovima održavanja
debljine sloja δ(y) u odgovarajućim tačkama strujne površi i ravni
1
 1.6.2021.

Za izučavanje strujanja u ravni (x,y) pomoću metoda Strujna Ψ funkcija na osnovu koje se može odrediti
potencijalnog strujanja koristi se Laplasova jednačina polje brzina i pritiska:
[1,2,5] za funkciju potencijala Φ, za slučaj sloja
+
promjenjive debljine δ(y): Ψ y = R & ω (& δ(y)( y ) sinγdy.
+,

Δ δ y Φ =0; + − =0. Pritisci se određuju na osnovu Bernulijeve jednačine za

relativno strujanje.

Komponente brzine cx i cy oko rešetke se određuju na

Najčešće upotrebljavana metoda u projektovanju rešetki
osnovu izraza: i izučavanju strujanja oko njih je metoda singulariteta
" "
c = = ,c = =− . koju je razvio A.F. Lesohin.
Suština ove metode je da se dejstvo profila rešetke na
fluid zamjeni dejstvom hidrodinamičkih singulariteta
Korak rešetke: tipa vrtloga, izvora i ponora raspoređenih duž
$
t= R &. skeletnice profila.
7 8

Da bi kontura profila bila zatvorena linija, zbir intenziteta singulariteta Indirektni problem
izvora i ponora q(s) mora biti ravan nuli :
Za razliku od direktnog problema, kod indirektnog se za zadate
1 q s ds = 0. uslove strujanja određuju geometrijski parametri profilne
4
rešetke.
Matematički model indirektnog problema zasnovan je na
jednačinama u prethodnom poglavlju, a način rješavanja zavisi
od dopunskih uslova. Kao i direktni, indirektni problem ima dva
pravca rješavanja u zavisnosti od debljine i broja lopatica.

Prvi indirektni problem predstavlja određivanje oblika

beskonačnog broja tankih lopatica, a drugi određivanje oblika
profila rešetke konačne debljine smještenih na poznatim
osnosimetričnim površinama strujanja pri čemu je kao dopunski
uslov zadata promjena brzina na jednoj strani profila.
9 10

U praksi se najčešće riješava indirektni problem kada su poznate c1 i c2 Pretpostavke koje se uvode da bi se pojednostavio problem određivanja
komponente brzine c u svim tačkama meridijanskog presjeka, veličine oblika lopatica su te da je strujanje potencijalno Ω= = 0 i da je na
cirkuacija vihora na ulazu (r cu)0 = f1 (Ψ) i na izlazu (r cu)3 = f2 (Ψ) iz radnog kola izlaznoj ivici kola >?= = 0. Pošto duž toka važi: @ = A = ?BACD., EC =
i ostale veličine karakteristične za turbine nabrojane u prethodnom poglavlju. F E@ i ? = ?G to se elementarni ugao između dva radijalna presjeka
EH može odrediti na osnovu izraza:
IJ 4
dφ = ds
Sređivanjem jednačina dobiju se izrazi:
IK
c5 − r ω 7φ 7φ c
= −
r c H 7q H 7q c
7φ 7(rc5 ) 7φ 7 rc5 ω 7 rc5 &
− − Ω5 + =0
H 7q H 7q H 7q H 7q c H 7q

Gdje je Ωu vrtlog dat izrazom:

1 7(H c ) 7(H c )
Ω5 = −
H H 7q 7q

11 12

2
 1.6.2021.

Integriranjem jednačine od ulaza do izlaza iz kola dobija se obuhvatni

ugao lopatice φL u osnovnoj ravni:
NO
rc5 − r ω
φL = 1 ds .
& r cM
s – dužina strujnice u meridijanskoj ravni od ulaza do izlaza iz obrtnog
kola.
Integriranjem jednačine od ulaza pa do proizvoljne tačke F na strujnici
dobija se ugao φ u osnovnoj ravni:
N
rc5 − r ω
φ=1 ds .
& r cM
s – dužina strujnice u meridijanskoj ravni od ulaza do tačke F.

Pomoću posljednje jednačine konstruišu se lopatice, tako što se proračun

sprovodi za svaku meridijansku srujnicu, ali se mora voditi računa da se
dobije skladna i glatka površina lopatice.

13