1.6.2021.

Ukratko o turbinama
o Turbina je pogonski stroj, koji oduzima energiju fluidu i
pretvara je u mehanički rad

o Fluid (tekućina) ima potencijalnu energiju i razlika

visina može biti od par metara do više od 1500 m.

o Koriste se akumulacijska jezera i tuneli ili jednostavne

brane na vodnim tokovima.

o Osnovni dijelovi turbine su stator i rotor

o Stator je nepokretan i sadrži niz vodova za usmjeravanje

i dovod vode do rotora.

o Dovod može biti po cijelom opsegu rotora (puni dovod)

ili samo po dijelu oboda (parcijalni dovod) ili u jednom ili
više mlazova.

o Stator s mlazovima karakterističan je za Peltonovu

turbine

o Stator s punim i parcijalnim dovodom koristi se za Francis turbine

Kod akcijskih turbina (od kojih se danas održala samo Peltonova turbina), mlazevi
o Rotor ima na sebi lopatice koje mogu biti fiksne ili pokretne vode koja izlazi iz sapnica, udaraju u lopatice rotora.

Mlaz udara u lopatice koje skreću struju fluida i dolazi do pretvorbe kinetičke
energije fluida u mehanički rad. Lopatice Peltonove turbine nisu potpuno popunjene
o Ovisno o tome kako se u stupnju obrađuje raspoloživa energija fluida, turbine tekućinom.
se dijele na akcijske i reakcijske
Peltonove turbine se nazivaju još i turbine sa slobodnim mlazom.

o Kod akcijskih turbina se potpuna pretvorba potencijalne energije u kinetičku Kod reakcijskih turbina fluid je dijelom izvršio pretvorbu potencijalne energije u
odvija samo u statoru (primjer je Peltonova turbina). kinetičku i nakon toga obično s punim dovodom ulazi u rotor.

Zbog razlike potencijalnih energija postoji razlika tlaka na ulazu i izlazu iz rotora.
o Kod reakcijskih turbina se samo jedan dio potencijalne energije u statoru Preostala razlika potencijalne energije u rotoru će se pretvoriti u kinetičku energiju.
pretvara u kinetičku energiju. Preostali dio pretvorbe odvija se u rotoru.

Reakcijske turbine dijelimo obzirom na smjer strujanja fluida u rotoru na:

radijalne,
dijagonalne, i
aksijalne

Reakcijske turbine rade sa velikim protocima i malim padovima

Akcijske turbine rade sa vrlo malim protocima ali veoma velikim padovima

Kod izrazito malih padova koristimo Kaplanove turbine

1
 1.6.2021.

Glavne veličine na osnovu kojih vršimo dimenzionisanje turbina jesu:

Specifični broj obrtaja predstavlja nešto precizniji kriterijum za pravilan odabir turbine i
Volumetrijski protok, proizlazi iz teorije sličnosti.
Korisni pad,
Značica specifičnog broja obrtaja se definiše kao u izrazu lijevo, ali se kod
hidrauličnih turbina specifični broj obrtaja, zbog određenih pogodnosti, definiše s
Ostale bitne mehaničke karakteristike turbine jesu: obzirom na snagu .

Korisna-efektivna snaga P,
Stepen iskorištenja turbine (0,88-0,94),
Maksimalni prečnik rotora D,
Moment M na vratilu.

Osnovne dimenzije hidrauličke turbine

Specifična brzina obrtanja Napor turbine

Napor hidraulične turbomašine Y [J/kg] se definiše kao priraštaj strujne energije

jedinice mase radnog fluida od ulaza do izlaza iz turbomašine.

Napor hidraulične turbomašine može biti predstavljen i kao zbir statičkog dijela napora
Ys i dinamičkog dijela napora Yd.
Specifični prečnik

gdje su:

ρ [kg/m3] - gustina radnog fluida,

pI, pII [Pa] - apsolutni pritisak u radnom fluidu

mjeren u ulaznom, odnosno izlaznom, presjeku
hidraulične turbomašine,

cI, cII [m/s] - srednje brzine radnog fluida u

ulaznom i izlaznom presjeku hidraulične
turbomašine,

Napor turbine Napor turbine

Funkcionalna zavisnost napora hidraulične turbomašine od protoka, predstavlja
hidroenergetske "zahtjeve" koje hidroenergetsko postrojenje nameće hidrauličnoj
turbomašini, a u literaturi o hidrauličnim turbomašinama svodi se na određivanje neto
napora hidraulične turbine.
U toku rada turbine, saglasno osnovnom principu njenog dejstva, jedinični strujni rad
Y,radnog fluida koji protiče kroz turbinu, pretvara se jednim dijelom u tehnički rad Yi
koji se preko vratila radnog kola odvodi iz turbine.
U toku tog pretvaranja rada u radnom fluidu koji protiče kroz protočne organe
turbomašine dolazi do promjene njegovih fizičkih veličina stanja.

Zbog prirode energijskih procesa u turbomašini nikada ne može postojati ekvivalencija

između tehničkog i jediničnog strujnog rada. Kod turbina je tehnički rad Yi uvijek manji
od jediničnog strujnog rada Y.

2
 1.6.2021.

Napor turbine Napor turbine

Konverzija energije vodnog toka u korisnu snagu na vratilu turbine se zasniva na

efikasnoj promjeni momenta količine kretanja u samom radnom kolu. Princip efikasne promjene momenta količine kretanja biće prikazan na
primjeru Francisove turbine.

Francisova turbina je tip turbine sa radijalnim ulazom u radno kolo i

aksijalnim izlazom.

Spiralno kućište, usmjerne nepokretne lopatice pretkola kao i zakretne

lopatice pretkola imaju ulogu da voda uđe u radno kolo sa određenim
momentom količine kretanja u odnosu na osu kola.

Napor turbine Napor turbine

Sa druge strane, zakrivljene lopatice radnog kola imaju zadatak da, u

najboljem slučaju, obezbijede da moment količine kretanja na izlazu iz
radnog kola bude jednak nuli.

Brzina svakog djelića vode se može posmatrati iz apsolutnog koordinatnog

sistema i takvu brzinu nazivamo apsolutnom brzinom (c) ili iz koordinatnog
sistema koji je vezan za radno kolo i okreće se zajedno sa njim i takvu
brzinu nazivamo relativnom brzinom (w).

Iz prikazanog trougla brzina se vidi da se apsolutna brzina nekog delića

fluida (c) može prikazati kao zbir vektora relativne brzine (w) i vektora
prenosne (obimske) brzine (u).

Napor turbine Napor turbine

Na ulazu u radno kolo (tačka 2, radijus r2, obimska brzina u2) vektor c2 se javlja kao
posljedica jednačine kontinuiteta i uslova koji su postavljeni uzvodno (spiralno kućište,
strujnice su paralelne sa usmjernim organima).
Vektor c2 ima tangencijalnu komponentu cu2 koja je usmjerena u pravcu vektora
prenosne brzine u2.
Proizvod radijusa r2 i cu2 daje moment količine kretanja po jedinici mase na ulazu u
radno kolo, a u odnosu na osu radnog kola.
Nadalje, c2 ima i svoju komponentu cm2 koja je upravna na tangencijalni pravac i
usmjerena ka osi radnog kola.
Ova komponenta se naziva i meridijanska komponenta brzine i proporcionalna je
protoku.
Vektor relativne brzine w2 je jednak razlici vektora c2 i u2 i, pri maksimalnoj efikasnosti,
paralelan je sa lopaticama radnog kola (tzv. bezudarni ulaz u radno kolo).

3
 1.6.2021.

Napor turbine Napor turbine

Po ulasku u radno kolo i sve do izlaska iz samog kola, zakrivljene lopatice radnog
Iz zakona o održanju momenta količine kretanja slijedi da je promjena
kola mijenjaju pravac i brzinu kretanja radne tečnosti tj. mijenjaju njenu količinu momenta količine kretanja između ulaza i izlaza iz radnog kola jednaka
kretanja. momentu TB kojim voda djeluje na lopatice radnog kola.

Na izlasku iz kola (tačka 1, radijus r1, obimska brzina u1) pravac vektora relativne Moment TB pomnožen sa ugaonom brzinom ω daje snagu koju fluid predaje
brzine w1 je određen uslovima uzvodno od tačke 1 (paralelan je sa lopaticama radnom kolu PB (pri čemu proizvod ugaone brzine i odgovarajućih radijusa
radnog kola). daje odgovarajuće obimske brzine).

Vektor apsolutne brzine c1 je jednak zbiru vektora w1 i u1.

Snaga podijeljena sa masenim protokom daje sprecifičan napor radnog kola.

Vektor c1 ima tangencijalnu komponentu cu1 koja je, pri maksimalnoj efikasnosti
turbine, jednaka nuli pa slijedi da je i moment količine
kretanja po jedinici mase na izlazu iz radnog kola, proizvod r1 i cu1, jednak nuli.

Napor turbine Napor turbine

Napor turbine Napor turbine

4
 1.6.2021.

Napor turbine Napor turbine

Napor turbine Napor turbine

Napor turbine Napor turbine

5
 1.6.2021.

Napor turbine Napor turbine

Napor turbine Napor turbine

Napor realnog radnog kola sa konačnim brojem debelih lopatica Napor realnog radnog kola sa konačnim brojem debelih lopatica

Napor turbine Napor turbine

Napor realnog radnog kola sa konačnim brojem debelih lopatica Stepen umanjenja napora realnog radnog kola

6
 1.6.2021.

Napor turbine Napor turbine

Stepen umanjenja napora realnog radnog kola Kinematski stepen reakcije radnog kola

Napor turbine Napor turbine

Kinematski stepen reakcije radnog kola Kinematski stepen reakcije radnog kola