1.6.2021.

PELTONOVA TURBINA
Peltonova turbina je glavni predstavnik impulsnih hidroturbina. Dobila je ime po svom
konstruktoru Lesteru Allanu Peltonu (1829.-1908.), koji ju je konstruisao 1879. godine,
a patentirao 1880.godine.

Peltonova turbina se koristi za relativno male protoke i velike padove vode.

Padovi iznose od 200 m pa do preko 1800 m. Protoci vode iznose od 0.02 m3=s do 25
m3=s.

Uglavnom se koriste kod padova od 60 m pa do više od 1000 m. Karakteriše ih

relativno ravna kriva efikasnosti (mogu se koristiti kod protoka koji se kreću od 10% pa
do 100% od projektovanog protoka).

Kod ove turbine jedan ili više mlazeva udara u posebno profilisane lopatice koje su
postavljene po obodu radnog kola.

Oblast njene primjene za MHE kreće se za jedinične radove Y = 500 – 4000 J/kg i
protoke Q = 0,2 - 3 m3/s.

Ako se MHE izvodi kao mikroelektrana onda se oblast primjene Peltonove turbine
prostire i za jedinične radove Y < 200 J/kg i protoke Q = 0,08 - 0,2 m3/s.
Broj mlaznica može biti do 6,
a protok po mlaznici 8-10 m3/s

Dovodni uređaj čini mlaznica sa regulacionom iglom.

Mlaznica je kružnog presjeka i iz nje ističe voda i udara u lopaticu radnog kola, pa se kaže da je
Peltonova turbina sa parcijalnim punjenjem, jer se voda ne dovodi po čitavom obimu radnog kola.
Presudan uticaj na efikasnost turbine ima oblik njenih lopatica.
U mlaznici se ukupno dovedeni jedinični rad transformiše u kinetičku energiju, zbog čega voda iz
mlaznice izlazi velikom brzinom v.
Najčešće se izvode tako da se mlaz dijeli na dva dijela da bi se smanjila aksijalna sila
na vratilu radnog kola, pri tome, mlaz se skreće za ugao do 160° da bi se spriječio
sudar povratne vode sa nadolazećim mlazom. Uz φ koeficijent kontrakcije
mlaza koji obično ima brojnu
vrijednost φ = 0,95 – 0,973.

Ulazna i izlazna obimska brzina su jednake, dakle u1 = u2 , i ova obimska brzina Broj mlaznica turbine zavisi od
jednaka je skoro polovini brzine kojom voda ističe iz mlaznice. vrijednosti brzine, gdje
povećanje specifične brzine
vode znači povećanje broja
mlaznica.
Relativna brzina strujanja tečnosti nailazi na jednu polovinu lopatice pod uglom β1 (10 –
15°). Obimska komponenta apsolutne brzine strujanja c1u jednaka je nuli. Potrebno je da mlaznice budu
na takvom međusobnom
odstojanju da mlazevi vode
nemaju negativnog
međusobnog uticaja.

1
 1.6.2021.

Kućište Peltonove turbine nije izloženo visokim pritiscima, ono samo sprečava prskanje
pa se izvodi kao laka konstrukcija.

Kućište Peltonove turbine prikazano je na slici desno. Sastoji se od gornjeg i donjeg

segmenta.

Oba su izgrađena od čeličnih ploča međusobno zavarenih na mjestu izrade.

Gornji dio kućišta turbine je dodatno ojačan spoljašnjim orebrenjima, a radi dodatnog
ojačanja u cjelosti uzidano u beton.

Linija energije i piezometarska linija

Prva reakciona turbina-Heronova turbina u starom Egiptu, 120 g.pne.

Na istom ovom principu danas rade mlazni motori i propulzija sa vodenim mlazom.

Spiralno kućište za dovod vode, fiksne ili pokretne lopatice za dovod do rotora.

Ugao između obodne i apsolutne brzine na ulazu je 10-40°

Rotor ima lijevane lopatice.Moze biti lijevan cijeli ili su lopatice lijevane pa zavarene.

Najčešće se koristi ČL I SL-za padove vece od 60m.

Nakon rotora slijedi difuzor koji ima zadatak smanjiti kinetičku energiju na izlazu-pov.ɳ.

Oblici i glavne dimenzije različitih rotora HM-SVI ISTIH SNAGA

a) RADIJALNA-FRENCIS,
b) DIJAGONALNA-FRENCIS
c) AKSIJALNA TURBINA

2
 1.6.2021.

Za specifičnu učestanost obrtanja nq=0,07÷0,12, preporučuje se da vrijednosti

Turbine sa većim projektovanim padom zahtijevaju veći broj lopatica. ulaznog ugla lopatica radnog kola budu β1l=50°÷90°, β2l=10°÷25°, a za nq=0,2÷0,33
se preporučuje β1l=40°÷60°, β2l=40°÷60° s tim da se izlazni ugao u pravcu strujanja
Veći broj lopatica znači manje pritisno opterećenje po lopatici, što pozitivno djeluje na smanjuje.
smanjenje kavitacije i cijepanje mlaza pri manjim opterećenjima.

Veći broj lopatica takođe znači povećanje kontaktnih površina i povećanje gubitaka
trenjem.

Za različite protoke i projektovane padove, radna kola Fransisovih turbina imaju

različite oblike.

Savremene vodne turbine tipa Fransis, koje se koriste za ugradnju u postrojenja MHE,
koriste se za jedinični rad Y=50÷3000 J/kg.

Za ovu oblast rada koriste se turbine specifične učestanosti – brzohodnosti nq=0,07 –

0,33.

Dobro projektovan difuzor omogućava postavljanje iznad donje vode, a da se pri

Voda se dovodi na lopatice radnog kola pomoću spiralnog kućišta i pri tome prolazi tome ne izgubi ništa od raspoloživog pada.
kroz lopatično pretkolo.

Postavljanje difuzora se posebno isplati kod turbina kod kojih je brzina struje vode
Unutrašnji presjeci spiralnog kućište su dimenzionisani tako da obezbjeđuju velika.
konstantne ulazne brzine po obodu radnog kola.

Pretkolo može potpuno zatvoriti tok vode u slučaju potrebe. Ipak, ovakvo pretkolo ne
isključuje postavljanje ventila na ulazu u turbinu.

Da bi se umanjila kinetička energija vode koja napušta turbinu, kod reakcionih turbina
se koristi difuzor tj. konično proširenje sa optimalnim uglom od oko 7°.

Obzirom na mali visinski pad, tlačni vod turbine se izvodi u betonu, kao i spiralno
kućište.

Lopatice statora su pokretne-služe za regulaciju protoka.

Voda nakon lopatica statora skreće za 90° u aksijalni smjer.

Rotor ima od 3-8 lopatica, zavisno od specifične brzine ωs (veća sp.brzina-manji broj
lop.)

Lopatice rotora su propelerne-fiksne, a iza rotora se izvodi difuzor.

Sastavni dijelovi turbine i generatora na HE Itaipu,

Brazil/Paragvaj.
izvor: https://www.itaipu.gov.br/en/energy/generating-units.

3
 1.6.2021.

Spadaju u aksijalne reakcione turbine, najčešće korištene kod malih padova (0,8 do
40 m).

Instalacija Kaplanove turbine ne zahtijeva akumulaciju pa je vrlo prihvatljiva u

ekološkom smislu.

Ovaj tip turbina može da se koristi i kod MHE sa padom od jednog metra. Kaplanove
turbine imaju dobar stepen iskorišćenja i pri malim opterećenjima (i pri 25%
nominalnog opterećenja).

Relativno velike, povoljne, brzine obrtanja omogućavaju korištenje jeftinijih

generatora.
Podjela Kaplanovih
turbina na osnovu
specifičnog broja obrtaja Kaplanove turbine kod koje su pokretne i lopatice radnog kola i lopatice pretkola se
data je u tabeli. nazivaju dvostruko regulisanim, a turbine kod kojih su pokretne samo lopatice radnog
kola - jednostruko regulisane ili Thomanove.
Podjela Kaplanovih turbina na osnovu
specifičnog broja obrtaja data je u tabeli.

U posebnim slučajevima, kad je izvjesno da će protok i pad biti nepromijenjeni tokom

vremena, i lopatice radnog kola i lopatice pretkola se izvode kao fiksne (tzv. Pri regulaciji, stepen korisnosti dostiže vrijednost od η=0,88–0,92.
propelersko radno kolo).

Najfleksibilnija izvođenja (dvostruko regulisana) mogu raditi sa protokom od 15% pa S obzirom na kavitaciju, često je potrebno da se lopatice radnog kola izrađuju od
do 100% od maksimalnog protoka. specijalnih nerđajućih materijala, koji su manje podložni uticaju kavitacije.

Uobičajena praksa je da se radna kola sa četiri lopatice koriste za padove od 25 – 30

m, sa pet lopatica za padove do 50 m, a one sa sedam za 60 – 70 m.
Jednostruko regulisana
Kaplanova turbina može raditi
pri protoku koji se kreće od
Povećanje broja lopatica utiče na povećanje prečnika glavčine, a njegov oblik postaje
30% pa do 100%
složeniji, što se može negativno odraziti na efikasnost turbine.
maksimalnog protoka.

Sa povećanjem projektovanog pada prečnik glavčine se uvećava približno od 40% do

60 ÷ 70% vrijednosti prečnika radnog kola.

Konfiguracije Kaplanovih turbina se razlikuje prema: a) HE sa vertikalnom polu-Kaplanovom turbinom;

b) HE sa vertikalnom polu-Kaplanovom turbinom;
pravcu proticanja vodenog toka c) HE sa Kaplanovom turbinom i inverznim sifonom;
d) HE sa nagnutom Kaplanovom turbinom u jami;
aksijalni, e) HE sa horizonzalnom Kaplanovom turbinom na dnu brane;
radijalni i f) ) HE sa „S“ Kaplanovom turbinom i inverznim sifonom;
g) HE sa nagnutom Kaplanovom turbinom i sa koničnim zupčastim multiplikatorom;
kombinovani, h) HE sa polu-Kaplanovom turbinom i sifonom

izlaznom sistemu

otvor ili
difuzor)

i multiplikatoru

paralelni zupčanici,
prenos pod pravim uglom,
kaišnik.

4
 1.6.2021.

Položaj turbine

Položaj turbine Položaj turbine

Stepen reaktivnosti je veličina koja pokazuje odnos reaktivnog udjela energije (to je
onaj udio koji se ne odnosi na impuls, odn. na kinetičku energiju radnog medija) spram
ukupne energije koja se u jednom vremenskom trenutku pretvara u posmatranoj
mašini.
Kod hidroturbina se taj odnos promatra na ulazu u turbinu (indeks 1) i da se
matematski predstaviti kao:
Kod hidroturbina prema izrazu, r je uvijek manje od 1, jer je drugi član na desnoj
strani uvijek pozitivan (v1² > 0, a pad je uvijek pozitivan).
Uz to, kako iz bilansa energije i Bernoullijeve jednačine slijedi, v1² ne može biti veće od
2ghef, pa je r time ograničeno i s donje strane (r ≥ 0) .
U teoretskom slučaju kad voda na ulazu nema kinetičku energiju: v1 = 0, dobija se
potpuno reaktivna turbina: r = 1.

Iz jednačine slijedi:

Položaj turbine
Regulacija
Prema Eulerovoj turbinskoj jednačini u slučaju potpuno reaktivne turbine (r=1,
v1 = 0, što znači da na ulazu u turbinu voda ima potencijalnu energiju i/ili energiju Regulacija protoka-zakretanjem lopatica
pritiska, ali ne i kinetičku) slijedi da se rad na turbini može dobiti samo ako je
v2u2cos<(v2u2)<0,tj.v2>0 i ugao α2 > 90o.

Regulacija protoka

Princip izbjegavanja hid.udara

5
 1.6.2021.

Propelerna turbina Propelerna turbina-cijevna turbina

Horizontalnom izvedbom propelernih turbina smještenih unutar strujne cijevi

Propelerna turbina je preteča Kaplanove turbine. Kod propelernih turbina, međutim, omogućava se instalacija pri velikim protocima, do oko 100 m3/s, i malim padovima
položaj rotorskih lopatica nije podesiv. Pošto nemaju pokretne rotorske lopatice, vode, do oko 25 m.
jednostavnije su izvedbe i samim tim su i jeftinije.
Takve turbine se nazivaju cijevne turbine. U ovisnosti od regulacije i pokretljivosti
rotorskih lopatica, razlikuju se propelerne i Kaplanove cijevne turbine.
Stepen iskorištenja im znatno pada pri smanjenju protoka voda, pa se koriste:
Cijevne turbine se međutim rjeđe izvode kao propelerne.
(a) uglavnom tamo gdje je protok vode prilično ujednačen, ili
(b) tamo gdje se ugrađuje veći broj turbina, pa se regulacija rada u
Ulazni prostor, turbina i difuzor su
cilju optimizacije stepena iskorištenja vrši uključivanjem odn. isključivanjem pojedinih
postavljeni u liniji. Linijskim rasporedom
turbina.
komponenti smanjuju se gubici energije
vode, koji su inače neminovni kod višestrukih
skretanja. Kućište se radi od čelika ili armiranog
Može se postavljati na vertikalna, horizontalna i vratila pod malim nagibom.
betona i voda ga potpuno opstrujava.
Za primjenu pri malim padovima vode razvijeno je više varijanti, bilo da su rotorske
lopatice fiksne (kao obična propelerna), bilo da su zakretne (kao Kaplanova turbina).
Radi dodatnog smanjenja otpora strujanju,
kućište je kruškastog oblika. Sprovodne
lopatice te turbinski rotor se u pravilu nalaze
nizvodno od kućišta.

Druge vrste turbina Druge vrste turbina

Hidrokinetičke turbine

Hidrokinetičke turbine su slobodno opstrujavane aksijalne, propelerne turbine direktno

i potpuno potopljene u vodenu struju. Trenutno se intenzivno istražuju mogućnosti
optimizacije ovakvih turbina za iskorištenje energije morskih struja, dok je njihova
upotreba u riječnim tokovima ograničena.

Princip rada se zasniva na iskorištenju isključivo kinetičke energije vode, odakle i

potiče njihov naziv. Prednost ovih turbina bi bilo korištenje energije vode bez
zahtijevanog pada, odn. velikih akumulacija vode.

Druge vrste turbina Druge vrste turbina

Alden turbina (ARL/NREC) Alden turbina (ARL/NREC)

Jedno od najnovijih tehničkih rješenja s obzirom na poboljšanje nizvodnog
propuštanja riba kroz hidroturbine u pogonu jeste turbina razvijena u Alden
Research Laboratory.
Primjenjuje se niža obrtna brzina, te manji broj lopatica – samo tri, da bi
se smanjila smrtnost izazvana udarom lopatice.
Da bi se dobilo bolje iskorištenje snage vode, lopatice su dosta duže nego
kod konvencionalnih propelernih turbina. Poprimaju oblik zavojnih traka.
Prema navodima Alden Research Laboratory – ARL, turbina ima sljedeće
karakteristike:
radijalni ulaz kroz posebno oblikovan sprovodni aparat,
tri lopatice radi smanjenja mogućnosti udara,
pričvršćen zaštitni omotač oko turbine radi eliminacije zazora,I efikasnost
oko 94%,
stopa opstanka riba dužine do 20 cm preko 98%,
područje primjenljivosti: padovi vode od 6 m do 36 m, protoci od 14 m3=s
do 70 m3=s

Svrha primjene ove turbine nije zamjena postojećih turbina, već iskorištenje
energije vode koja bi inače bila propuštena kroz prelive ili riblje staze radi
održanja ekološki prihvatljivog protoka.

6
 1.6.2021.

Druge vrste turbina Stepeni iskorištenja

Arhimedova zavojnica/vijčana turbina
U turbinu radni fluid unosi hidrauličku snagu Ph, a izlazna (korisna) snaga iz turbine je
ona koja se ostvaruje na izlaznom vratilu turbine P.
Ovakav konstrukcioni oblik se uglavnom koristio kao pužna pumpa. Tek u
skorije vrijeme, nešto više od dvadeset godina, koristi se i kao turbina.U Ukupni stepen korisnosti izvedenih hidrauličnih turbina nešto je veći nego kod
komercijalnoj upotrebi je od 2000. godine. Može se koristiti za male padove neturbina i kreće se u granicama η = (0.8 ÷ 0.95)
vode, od 1 m do 8 m, i male protoke, od 0.25 m3=s do 10 m3=s.

Pri tom se mogu izvoditi prečnici vijka/puža do 3.5 m i ostvariti izlazne snage
do oko 500 kW.

Obrće se srazmjerno malim obrtnim brzinama, pa se ugrađuje s

multiplikatorom obrtnog kretanja.

Kao jedna od njenih prednosti navodi se

da je pogodna sa stanovišta opstanka
riblje populacije.

Stepeni iskorištenja
Pored protoka,
neto pada,
cijene opreme,

prilikom odabira turbine treba voditi

računa i o maksimalnoj efikasnosti
pojedinih turbina kao i o promjeni
efikasnosti kroz očekivani raspon protoka.

Uticaj efikasnosti turbine na

izbor vrste turbine će se
najbolje vidjeti prilikom
izvođenja:

ekonomskih studija,
studije izvodljivosti ili
biznis plana.