ESAT'S. ESAT'S.

8. ÜNİTE
Ekonomik Faaliyet Türleri

Konular Önerilen Süre

Geçmişten Günümüze Ekonomik Faaliyetler 1 ders saati

Üretim, Dağıtım ve Tüketim 1 ders saati
Sanayileşme - Göç - Şehirleşme İlişkisi 1 ders saati
Doğal Kaynaklar 1 ders saati

ESAT'S. ESAT'S.
 ESAT'S.
Geçmişten Günümüze Ekonomik Faaliyetler
8.1 Geçmişten günümüze doğru ekonomik
faaliyetlerde çeşitlenme olmuştur.
İnsanlar yaşamlarını sürdürmek için beslenirler.
Beslenmek için tüketir, tüketmek için ise üretirler.
Üretim; mal ve hizmetlerin doğrudan sağlanmasıdır.
İnsanların günümüzde çok geniş bir çeşitlilik gösteren
ekonomik faaliyetleri geçmişte çok sınırlı idi.
Paleolitik çağda ilk insanların barınakları, mağaralar,
ağaç kovukları ve kaya sığınakları idi. Geçimlerini avcı-
lık yaparak sağlarlardı. Mezolitik çağda ise insanlar göç
etmeden yaşayacak yerler buldular ve avcılık yanında
tarımsal faaliyetlerle de geçimlerini sağlamaya başla-
dılar. Neolitik çağda tarımsal faaliyetler yapılıyor ve
hayvanlar evcilleştiriliyordu. Bunun sonucunda insan-
ların yaşam biçimleri değişmeye başlamış, göçebelik
sona ermiştir. Köyler kurulmuş, nüfus artmıştır. Çeşitli
ihtiyaçların ortaya çıkması ve üretimin artması ticare-
tin gelişmesini sağlamıştır. Ticaret, ilk defa, tarım ve
hayvancılık yapanlar ile zanaatkarlar arasında değiş
tokuş (takas) yapılmasıyla başlamıştır.
Örnek 01
Neolitik dönemde göçebelik sona ermiş, köyler kurulmuş,
tarımsal üretim artmıştır.
Bu dönemde insanların ihtiyacından fazla üretim
yapmaya başlaması aşağıdaki ekonomik faaliyetlerden
hangisinin ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır?
A) Hayvancılık B) Ticaret C) Madencilik
D) Turizm E) Ulaştırma
Çözüm 01
İnsanların ihtiyacından fazla tarımsal üretim yapması çift-
çiler ile zanaatkarlar arasında değiş tokuş şeklinde ticaret
yapılmasına olanak sağlamıştır.
Cevap B
ESAT'S.
ESAT'S.
Kalkolitik çağda tarım yerleşmeleri büyümüş, köyler
kentlere dönüşmüştür. Devletler ortaya çıkmış ve dev-
letler arasında ticari ilişkiler başlamıştır.
➢ 1500 ‘lü yıllarda ticaretin gelişmesine bağlı olarak
ülkeler arası ekonomik ilişkiler de gelişmeye başla-
mıştır.
➢ 17. yüzyıldaki bilimsel gelişmeler tarım ve ticaret
gelirlerini artırmış, Sanayi Devrimi’nin temelleri
atılmıştır. Bunun sonucunda makineleşme hızla art-
mıştır.
➢ Yakın zamanda bilgisayarın icadı bilgi paylaşımı-
nı artırmış, bilgi ve teknoloji alanındaki yenilikler
toplumların kısa zamanda etkilenmesini sağlamıştır.
➢ Son yıllarda biyoteknoloji alanındaki gelişmeler
genetik çeşitliliğin artmasını sağlamıştır.
Tarım, hayvancılık ve ticaretin gelişmesi toplumların
sosyal yapılarını değiştirmiştir. Bunun sonucunda ise
değişik meslek grupları ortaya çıkmıştır.
8.2 Çalışan nüfusun ekonomik faaliyet
kollarına göre dağılımı her ülkede
farklılık gösterir.
Ekonomik anlamda iş kollarını üç grupta toplayabiliriz.
Bunlar; tarım, sanayi ve hizmettir. Bu faaliyet kollarında
çalışan nüfus oranı ülkelerin gelişmişlikleri ile ilgilidir.
Örneğin Japonya’da çalışan nüfusun yarıdan fazlası
üçüncül ekonomik faaliyet (hizmet) alanlarında çalışır-
ken Somali ve Bangladeş gibi geri kalmış ülkelerde çalı-
şan nüfusun %50’den fazlası birincil ekonomik faaliyet
(tarım) kollarında çalışmaktadır.
Bangladeş’te nüfusun büyük çoğunluğu birincil ekonomik
faaliyetlerde çalışır.
ESAT'S.
 ESAT'S. ESAT'S.

Birincil İkincil Üçüncül

% 25
%1
Not!
% 31

Bir ülkede çalışan nüfus içinde tarımda çalışanların

oranının fazla olması o ülkenin sosyoekonomik açıdan
% 10 % 65 gelişmediğini gösterir.
% 68

Somali Almanya

➢ Birincil faaliyetlere; tarım, hayvancılık, balıkçılık,

ormancılık, madencilik, avcılık ve toplayıcılık örnek- Örnek 02
tir.
Bir ülkede çalışan nüfusun tarım, endüstri ve hizmet sek-
➢ İkincil faaliyetler; sanayi, imalat ve inşaatı kapsar.
törlerine dağılımı, o ülkedeki ulusal geliri etkiler.

Bu yargının doğruluğunu kanıtlamak için,

I. Endüstri kuruluşlarının yoğun olduğu yerlerde nüfus

yoğunluğu da fazladır.
II. Tarım sektöründen elde edilen gelir, endüstri ve hiz-
met sektörlerinden elde edilenden azdır.
III. Hizmet sektörü, hem tarım hem de endüstri sektörüy-
le ilişkilidir.

bilgilerinden hangileri kullanılabilir?

Gelişmiş ülkelerde ikincil ekonomik faaliyetler
gelişmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
➢ Üçüncül faaliyetler; hizmet sektörünü kapsar ve eği-
(LYS 2010)
tim, sağlık, ulaşım, ticaret, turizm, finans, güvenlik,
adalet, pazarlama gibi kolları vardır.
➢ Dördüncül faaliyetler iletişim sistemleriyle, beşincil Çözüm 02
faaliyetler üst düzey yönetimle ilgilidir.
Tarım sektöründen elde edilen gelir, endüstri ve hizmet
sektörlerinden elde edilenden azdır. Bu durum tarım sek-
töründe istihdam edilen nüfusun fazla olduğu ülkelerde
ulusal gelirin az olmasına neden olur.

Cevap B

ipucu
Japonya’da borsa çalışanları hizmet sektöründe
önemli paya sahiptir. Bir ülkede tarımda çalışanların oranının fazla
olması o ülkede tarımın gelişmiş olduğu, tarımsal
üretimin ve verimin fazla olduğu anlamına gelmez!

ESAT'S. ESAT'S.
 ESAT'S. ESAT'S.

Üretim, Dağıtım ve Tüketim

8.3 E
 konomik faaliyet türleri: Üretim, 8.4 D
 oğal faktörler ekonomik faaliyetleri
dağıtım ve tüketim etkiler.
Ekonomik faaliyetler hiçbir zaman tek başına ele alın- Íklim
maz. İnsanlar istek ve ihtiyaçlarını karşılamak için tüke- Özellikle tarımsal faaliyetlerde üretimi etkileyen başlıca
tirler. Tüketim yapabilmek için üretim gerekir. Üretilen faktör iklimdir.
ürünlerin tüketim alanlarına ulaştırılması dağıtım faa-
liyetleriyle mümkündür. Tüm bu faaliyetlerin ortaya Genel olarak bir ürünün en uygun yetişme şartları bul-
çıkmasının temel nedeni insan ihtiyaçlarıdır. duğu sahalardan uzaklaşıldıkça üretim için daha fazla
harcama yapılmak zorunda kalındığından maliyet artar.
Üretim, dağıtım ve tüketim şeklinde üç ana başlık altın-
Dolayısıyla bir bölgede tarımsal üretimin ekonomik olup
da toplayabileceğimiz ekonomik faaliyetleri doğal ve
olmayışını belirleyecek temel faktör iklimdir.
beşeri unsurlar etkilemektedir.
Sanayi ürünleri üretiminde de iklimin etkisi vardır. Ham
madde olarak tarımsal ürünlerin kullanıldığı tesislerde
iklimin ham maddeyi etkilemesi nedeniyle üretim dolay-
lı olarak etkilenir. Örneğin zeytin üretiminin yıllara göre
dalgalanması, zeytin yağı fabrikalarında üretimin de
yıllara göre değişmesine neden olur.
Bazı tesislerde ise iklim üretim üzerinde doğrudan
Her tür mal
ve hizmetin etkilidir. Örneğin, kışın şiddetli soğuklarda tersaneler-
sağlanmasına de gemi inşa faaliyetleri durma noktasına gelir. Yazın
üretim denir. yüksek sıcaklıklar demir - çelik tesislerinde aşırı ısın-
madan dolayı çalışma koşullarını güçleştirmektedir. Bu
nedenle bu tesisler genellikle ılıman iklim koşullarının
Mal ve hizmetleri sağlar.
bulunduğu yerlere kurulur.
Üretim İklim koşulları çalışanlar üzerinde de etkili olur. Aşırı
sıcaklar ve aşırı soğuklar çalışma şartlarını zorlaştır-
dağıtım Ekonomik tüketim makta ve verimi düşürmektedir. Elverişsiz iklim koşul-
faaliyetler ları dağıtım faaliyetlerini de etkilemektedir.
Mal ve hizmetleri Mal ve hizmet
tüketiciye ulaştırır. kullanımıdır. Yer ekilleri
Yerşekillerinin dağlık ve engebeli olduğu alanlarda
tarım arazileri dar ve parçalıdır. Bu durum tarımsal
Örnek 03 üretimi etkiler. Engebeli yüzeyler ulaşımı sınırlandırdığı
için fabrika kurulmasını da zorlaştırır. Böyle yüzeylerde
Aşağıdakilerden hangisinin bir üretim faaliyeti olduğu ham maddelerin fabrikaya taşınması ve mamül madde-
söylenemez? nin tüketiciye ulaştırılması da zordur.
A) Orman bölgelerinden reçine elde etmek
B) Tuz ocaklarından tuz çıkarmak
C) Maden bölgelerine enerji ulaştırmak
D) Cep telefonu teknolojilerini yenilemek
E) Rüzgar türbinlerinden elektrik elde etmek

Çözüm 03
Her hangi bir bölgeye enerji taşımak, üretim değil dağıtım
faaliyetidir.
Cevap C Ancak su kaynaklarının bulunduğu engebeli yüzeyler
hidroelektrik enerji üretimi bakımından önemlidir.

ESAT'S. ESAT'S.
 ESAT'S.
Su kaynakları
Tarımsal üretimde suyun vazgeçilmez bir önemi vardır.
Su kullanımı tarımsal üretimde verimi ve ürün çeşitli-
liğini artırır. Ancak günümüzde yeryüzünün yaklaşık
dörtte birinde su yetersizliği nedeniyle tarımsal üretim
düzenli olarak yapılamaz. Kurak bölgelerde düzenli ola-
rak tarımsal üretim yapabilmek için sulama yöntemleri
geliştirilmelidir.
Su, sanayide de buhar elde etmede veya soğutmada
kullanılmaktadır. Sanayi ve enerji elde etmede soğutma
amaçlı kullanılan suyun su kaynaklarına geri verilmesi,
su sıcaklığını ve ekosistemi olumsuz etkiler.
Sanayide kullanılan ve tesislerin atıklarıyla kirlenen su, çevre-
de önemli sorunlar oluşturur.
1 ton çelik üretimi için 200 bin litre su, bir litre bira elde
etmek için 240 litre su harcanmaktadır.
Dokuma sanayinde ve nükleer enerji tesislerinde de
suyun hayati önemi bulunur. Günümüzde su kaynakla-
rının azalması ancak su talebinin gün geçtikçe artması
suyun önemini daha da artırmıştır.
Bitki örtüsü
Bitki örtüsünün gür orman olduğu alanlarda ormana
dayalı sanayi tesisleri üretim yapabilir. Ancak bu alan-
lar diğer sanayi tesislerinin kuruluşu için uygun değildir.
Yazların yağışlı geçtiği yerlerde otlakların gür olması
özellikle mera hayvancılığında verimi artırır. Üretim
maliyetlerini düşürür.
ESAT'S.
ESAT'S.
Örnek 04
Aşağıdakilerden hangisi iklimin ekonomik faaliyetler
üzerindeki etkisine örnek gösterilemez?
A) Kışın şiddetli soğuklarda yol yapım çalışmalarının dur-
ması
B) Durgun havalarda rüzgar türbinlerinde enerji üretimi-
nin aksaması
C) Kış mevsiminin soğuk geçtiği yıllarda turunçgil rekolte-
sinin düşmesi
D) Dağlık, engebeli yörelerde günlük gazete dağıtımının
zorlaşması
E) Aşırı sıcak yaz günlerinde dondurma satışının artması
Çözüm 04
Engebelilik, yer şekillerinin ekonomik faaliyetler üzerindeki
etkisini gösterir.
Cevap D
8.5 B
 eşeri faktörler ekonomik faaliyetleri
etkiler.
Ulaım
Sanayi faaliyetleri için gerekli olan çeşitli ve büyük
miktardaki ham maddelerin fabrikalara getirilmesi,
mamül maddelerin pazarlara gönderilmesi, sanayide
çalışanların tesislere getirilip götürülmesi gelişmiş bir
taşımacılıkla mümkündür.
Taşımacılığın gelişmesi de sanayinin gelişmesi saye-
sinde olmuştur. Sanayide kullanılan teknoloji geliştikçe
daha hızlı, daha yeterli ulaşım araçlarının yapımı müm-
kün olmuş, sanayiye ham madde ve pazarlara mamül
maddenin erişimi kolaylaşmıştır.
ESAT'S.
 ESAT'S.
Su yolu genellikle en ucuz taşıma şekli olduğu için liman-
lar sanayinin önemli kuruluş yerleridir. Günümüzde
kara ve demir yolları olağanüstü yoğunlaşmanın mey-
dana geldiği taşıma sektörleridir.
Hava yolları da özellikle değerli ve bozulabilir maddele-
rin taşınmasında önemli role sahiptir.
Doğal gaz ve petrol gibi maddelerin bir yerden bir yere
ulaştırılmasında yaygın olarak kullanılmaya başlanan
boru hatları doğal faktörlerin ulaşım üzerindeki olum-
suz etkisini büyük ölçüde azaltmıştır.
Sermaye birikimi
Sanayi tesislerinin yapılması, gerekli olan araç, gereç
ve makinelerle donatılması, ham maddenin satın alın-
ması, tesislerde çalışanların ücretlerinin ödenmesi için
belli bir sermayeye ihtiyaç vardır. Para sermayesinin
yanında bir de fabrika ve atölye arsaları, binaları,
makineleri ve araç gereçleri oluşturan fiziki sermaye
gereklidir.
Sermaye birikimi ve kullanılışı açısından gelişmiş ve
gelişmekte olan ülkeler arasında önemli farklar bulun-
maktadır.
Gelişmiş ülkelerde para ve kredi sisteminin yaygın
oluşu, sermayenin sanayiye aktarılmasında kolaylıklar
ve güvenceler sağlamaktadır. Fakat gelişmekte olan
ülkelerde paranın az oluşu ve mevcut paranın da daha
çok arazi ve toprağa yatırılması sanayi faaliyetlerinin
gelişmesini zorlaştırmaktadır. Sermaye sadece sanayi-
de değil üretim, tüketim ve dağıtımın tüm aşamalarında
etkili olan bir faktördür.
Teknolojik gelime
Yeryüzünün büyük bir bölümünde özellikle tarımsal
üretimde geleneksel yöntemler varlığını sürdürmek-
tedir. Buna karşılık gelişmiş ülkelerde tarımsal üretim
bilimsel yöntemlere dayanır.
Beşeri unsurların ekonomiye etkisi
Üretimi etkileyen Dağıtımı etkileyen
Ulaşım
Sermaye Pazarlama teknikleri
İş gücü
Tarım faaliyetleri Yerleşim özellikleri
Sanayi faaliyetleri İnsan kaynakları
Teknolojik gelişme
ESAT'S.
ESAT'S.
Örneğin; İsrail gibi tarımsal faaliyetlerde yüksek tek-
noloji kullanan ülkelerde tohum ıslahı sayesinde birim
alandan yüksek verim elde edilmektedir.
Sanayi alanındaki teknolojik gelişmeler hem ürün çeşit-
liliğini hem de ürünlerin dayanıklılığını artırmaktadır.
Günümüz teknolojisiyle nemli iklim bölgeleri için pas-
lanmaz çelik üretmek mümkündür.
Teknolojik gelişmelere bağlı olarak yeni ürünlerin piya-
saya sürülmesi tüketimi artırmaktadır.
Í gücü
Teknolojik gelişmeler üretimde makine kullanımını
artırmasına rağmen işgücü önemini korumaktadır.
Özellikle giyim ve mücevher sanayinde işçi ücretle-
rinin üretim maliyetindeki payı fazladır. Madencilik,
petrokimya ya da alüminyum imalinde işçi ücretlerinin
üretim maliyetleri içindeki payı düşüktür.
İşgücünün üretim üzerindeki etkisi; işçi ücretlerinin
farklı olması, ülkede ya da bölgede işçilerin bulunup
bulunmaması ve belirli alanda çalışan nitelikli işgücü-
nün dağılışındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır.
Pazar
Pazarın üretim ile ilişkisini iki bakımdan ele almak
gerekir. Öncelikle herhangi bir sanayi kolunda üretim
yapılabilmesi için işlenmiş maddelerin belirli bir düzeyin
üzerinde satış alanının olması gerekir. Örneğin; satın
alma gücü az, tüketimi sınırlı olan tarım ülkelerinde bir-
çok sanayi kolunun gelişmemesinde pazar koşullarının
elverişsizliği rol oynamaktadır.
Pazarın sanayi tesisinin kuruluş yerinin seçimindeki
bir diğer rolü ise bazı sanayi tesislerinin raf ömrü kısa
maddeleri üretmesidir. Böyle bir durumda sanayi kolu
mutlaka pazara yakın kurulmalıdır.
ABD ve Avrupa’da mandıracılık ürünleri kullanan sanayi
tesisleri daima büyük nüfus topluluklarının çevresinde
gelişmiştir.
Tüketimi etkileyen
Ulaşım İhtiyaçlar
Kitle iletişim araçları ve
İletişim reklam
Gelir düzeyi
Moda
Teknolojik gelişmeler
ESAT'S.
 ESAT'S.
8.6 Üretim - tüketim ve dağıtım
faaliyetleri birbirini etkiler.
➤ Yeryüzünde yapılan bütün ekonomik faaliyet türleri
birbiri ile etkileşim halindedir.
➤ Tarımsal faaliyetler sonucunda elde edilen bir tarım
ürünü sanayiye ham madde olur. Sanayide mamül
maddeye dönüşen ürün, dağıtım aracılığıyla tüketici-
ye ulaşır. Bu durum farklı ekonomik faaliyet türleri-
nin birbiriyle etkileşimini sağlar.
➤ Tüketim talebi üretimi şekillendirir. Tüketim arttıkça
üretim artar, tüketim azaldıkça üretim de azalır.
Örneğin; kahveye olan talebin artması, bu ürünün
ana vatanı dışında Yemen, Hindistan, Doğu Hint
Adaları, Kolombiya, Meksika ve diğer Orta Amerika
ülkelerinde de yetiştirilmesine neden olmuştur. Söz
konusu durum dağıtım faaliyetlerinin yoğunluğunu
da etkilemiştir.
➤ Dağıtım, üretim ile tüketim arasındaki köprüdür.
Dağıtım alanındaki teknolojik gelişmeler, üretim ile
tüketimi karşılıklı olarak etkiler.
➤ Sebze ve meyve gibi çabuk bozulabilen ürünlerin
kısa sürede tüketiciye ulaşması, yine et ve et ürünle-
rinin tüketiciye bozulmadan ulaşması özel teknoloji
ile donatılmış (frigorifik) soğutuculu ulaşım araçla-
rının gelişimine neden olmuştur. Bu da hem üretim
hem de tüketimi etkileyecektir.
Süt tüketiminin artması, üretim, taşıma ve paketlemede yeni sektörler ortaya çıkarmıştır.
ESAT'S.
ESAT'S.
Örnek 05
I. İhtiyaçların çeşitlenmesi
II. İletişim teknolojileri kullanımının yaygınlaşması
III. Ulaşım olanaklarının iyileştirilmesi
IV. Satın alma gücünün azalması
Yukarıda verilenlerden hangileri bir ülkede tüketi-
min artmasına neden olacak gelişmeler arasında yer
almaz?
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III
D) II ve IV E) III ve IV
Çözüm 05
Satın alma gücünün azaldığı ülkelerde tüketimin artması
beklenmez.
Cevap B
➤ Üretim, tüketimin talebi ile artar veya azalır. Örneğin,
buğdayın eskiden beri önemini koruyan ve üretimi
sürekli artan bir ürün olması, ana besin maddesi
olmasıyla ilgilidir. Buğdayın tüketim alanının geniş
olması ve uzun süre saklanabilmesi dünya çapında
çok üretilen bir ürün haline gelmesini sağlamıştır.
ipucu
Danimarka, Norveç ve Japonya balıkçılıkta ileri git-
miş ülkelerdir. Bu ülkelerin balıkçı gemilerini aylarca
denizde kalabilecek şekilde donatmaları üretimlerini
artırmıştır. Ayrıca, balıkçı gemilerinin donatımı yeni
sektörlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Gemilerde
soğutucular, şoklayıcılar hatta bazılarında balık işle-
me tesisleri dahi bulunmaktadır. Bütün bu faaliyetler
üretim ve tüketimi artırmaktadır.
ESAT'S.
 ESAT'S.
8.7 E
 konomik faaliyetlerin sosyal ve kül-
türel etkileri
Yeryüzünde farklı coğrafi özelliklere bağlı olarak tarım,
sanayi, turizm, madencilik ve ticaretin yaygın olduğu
bölgeler ve bu bölgelerde ekonomik faaliyete bağlı ola-
rak farklı yaşam tarzları ortaya çıkmıştır.
Tarım kültüründe kalabalık aileler yaygındır.
Örneğin, ekonomik faaliyeti tarım ve hayvancılık olan
bir bölgede insan gücüne duyulan ihtiyaç fazla oldu-
ğundan aileler daha fazla çocuğa sahiptirler ve kala-
balık aileler daha yaygındır. Ailelerin fazla çocuklu ve
kalabalık olmaları günlük yaşantıyı ve insan ilişkilerini
şekillendirmektedir.
Gelir seviyesinin yükselmesi insanların sosyoekonomik olayla-
ra bakış açısını değiştirir.
Sanayi faaliyetlerinin önemli olduğu bir yerleşmede
ise ekonomik faaliyetler daha karmaşıktır, sanayi faa-
liyetlerine bağlı olarak yeni iş alanları ortaya çıkmıştır.
İnsanlar iş olanakları nedeniyle çevreden bu bölgeye
doğru göç etmeye başlar. Bu durum yoğun nüfuslu
şehirleri ortaya çıkartır. Bununla birlikte yerleşmedeki
yaşam tarzları ve insan ilişkileri daha karmaşık bir hal
alır.
ESAT'S.
ESAT'S.
ipucu
Almanya’nın Ruhr Havzası önemli madencilik ve sana-
yi bölgelerinden biridir. Sanayi Devrimi’nin bütün
aşamalarının gerçekleştiği bu bölgede ekonomi yakın
zamana kadar kömür ve çelik üretimine dayanıyor-
du. Günümüzde ise bölgenin ekonomik gelişmişliğini
belirleyen bilişim, lojistik, alternatif enerji sektörle-
ridir. Bölgenin ekonomik alanda gösterdiği bu deği-
şim kentsel dönüşüme de zemin hazırlamış Ruhr
havzasındaki bazı maden ocakları ve eski çelik fab-
rikalarının yerini günümüzde spor alanları ve kültür
merkezleri almıştır.
Farklı ekonomik özelliklere sahip bölge veya şehirlerde
yaşayan insanların sosyal, ekonomik ve kültürel olayla-
ra bakış açıları da farklılık gösterir.
Not!
Batman, Türkiye’de petrolün hem çıkarılıp, hem de
işletildiği tek yerleşmedir. Petrol çıkarılmadan önce
ekonomisi tarıma dayalı küçük bir yerleşme olan
Batman, günümüzde gelişmiş bir şehir yerleşmesidir.
2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre, Türkiye’de
nüfus artış hızı en fazla olan illerden biridir.
Batman’ın ekonomik yapısının değişimi bölgede yaşa-
yan insanların yaşam şartlarını ve insan ilişkilerinin
de değişmesine neden olmuştur.
Örnek 06
Geçim tipi tarım yapılan X bölgesiyle, madenciliğin
temel geçim kaynağı olduğu Y bölgesi sosyoekonomik
özellikleri bakımından birbiriyle karşılaştırıldığında;
I. Y bölgesinde doğal koşulların ekonomik faaliyetler
üzerindeki etkisinin daha belirgin olduğu,
II. X bölgesindeki ekonomik faaliyetin kalabalık ailelerin
ortaya çıkmasını sağlayacağı,
III. Y bölgesinin şehirleşme potansiyeninin daha fazla
olduğu
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm 06
Tarım alanlarında doğal koşulların ekonomik faaliyet üze-
rindeki etkisi daha belirgindir.
Cevap A
ESAT'S.
 ESAT'S.
Şehirleşme - Göç - Sanayileşme İlişkisi
8.8 Şehirleşme - göç ve sanayi ilişkisi
Şehirleşme, göç ve sanayileşme süreci birbiriyle sıkı
ilişki içindedir. Sanayileşmenin yaşandığı yerlerde tica-
ret ve hizmet sektörünün de gelişme göstermesi hızlı
bir göç alışa neden olmakta bu da şehirleşmeye hız
kazandırmaktadır. Göç nedeniyle hızlı şehirleşme bir-
çok sorunu beraberinde getirir.
Bunların başında;
– işsizlik
– konut yetersizliği ve gecekondulaşma
– çevre kirliliği (hava kirliliği, gürültü)
– altyapı yetersizliği
– ulaşım yetersizliği (trafik)
– eğitim ve sağlık hizmetlerinin aksaması
– içme ve kullanma suyu yetersizliği
– güvenlik
gibi sorunlar gelmektedir.
Hızlı göç hareketinin bir diğer önemli etkisi de arsa ve
arazi değerlerini hızla artırmasıdır. Mesken ihtiyacının
artmasıyla birlikte verimli tarım alanları ve orman ara-
zileri de hızla yerleşim yeri haline getirilir. Bu durum
yeşil alanların azalmasına ve çevre sorunlarının yaşan-
masına neden olur.
ipucu
Göçe bağlı sorunlar Avrupa’da 20. yy başlarında,
Türkiye’de ise 1960-2000 yılları arasında yoğun ola-
rak görülmüştür.
Sağlıksız kentleşme sonucu büyük şehirlerde sanayi
tesisleriyle konutlar bir arada bulunur. Bu durum sana-
yiden kaynaklanan kirliliğin insan sağlığı üzerindeki
tehdidini artırır.
Zıtlıkların yaşandığı bir yerleşme Bombay
ESAT'S.
ESAT'S.
Ülkemizde yoğun göç olayının yaşandığı yerlerden
birisi Çatalca - Kocaeli yöresidir. Yörenin göç alışında
ekonomik faaliyetler etkilidir. Göç sonucu yörede şehir
nüfusu oranı hızla artmış; İstanbul, Gebze, Kocaeli gibi
yerleşmelerde gecekondulaşma ve plansız yapılaşma
gibi sorunlar yaşanmıştır. Ülkemizdeki büyük sanayi
kuruluşlarının tamamına yakını bu yörede bulunmakta-
dır. Bu durum yörede özellikle otoban kenarında bulu-
nan tarım arazilerinin pek çoğunda dev sanayi tesisle-
rinin kurulmasına ve tarım arazisi oranının azalmasına
neden olmuştur.
ipucu
Bombay, dünyanın en kalabalık şehirlerinden biri-
dir. Yaklaşık 17 milyon nüfusa sahip olan şehirde
Hindistan’ın diğer kentlerine göre yaşam standardı
daha yüksektir. Bunun sonucunda kent önemli oranda
göç almaktadır. Aşırı nüfus artışı kentte konut sıkın-
tısı yaşanmasına neden olmaktadır. Bundan dolayı
kent çok sayıda evsiz insanı da bünyesinde barındır-
maktadır.
Örnek 07
Dünyanın pekçok yerinde olduğu gibi Türkiye’de de sanayi
kuruluşlarının yer aldığı şehirlerin nüfusunun sürekli arttığı
görülür.
Bu durum sanayi faaliyetlerinin aşağıdakilerden hangi-
si üzerindeki etkisinin bir sonucudur?
A) Doğum oranlarını değiştirmesi
B) Göçle gelenlerin sayısını artırması
C) Sosyo-kültürel yapıyı değiştirmesi
D) Arazi fiyatlarını yükseltmesi
E) Doğal kaynak tüketimini artırması
Çözüm 07
Sanayi bölgelerinde iş olanakları fazla olduğundan, bu
bölgelerin göç alışı da fazladır.
Cevap B
ESAT'S.
 ESAT'S. ESAT'S.

8.9 Geçmişten geleceğin dünyasına
İnsanlık tarihinde toplumlar sosyal ve ekonomik geliş-
me sürecinde üç önemli aşama geçirmişlerdir.
1. Tarım toplumuna geçiş : İnsanı toprağa ve yerleşik
düzene bağlayan aşamadır. Tarım toplumlarında
tüketim için üretim yapılır. Tarımsal faaliyetlerde
insan gücünün kullanımı yaygındır.
2. Sanayi toplumuna geçiş : Kitlesel üretim, tüke-
tim ve eğitimin önemli olduğu gelişim aşamasıdır.
Ekonomik faaliyetlerde makine kullanımı yaygındır.
Pazar için üretim yapılır.
3. Bilgi toplumuna geçiş : Kitlesel refahın, bilginin ve
nitelikli işgücünün önem kazandığı gelişim aşaması-
dır.
Teknoloji alanındaki hızlı gelişmeler belli sınırlar içinde
kalmayıp uluslararası boyutlarda yaşanmaktadır.
Teknolojinin etkisi sadece teknik ürünlerle sınırlı olma-
yıp sosyal, kültürel ve siyasal alanlarda da görülmekte-
dir. Örneğin, ulaşım teknolojilerinin gelişmesi insanın
taşımacılıktaki hızını önemli ölçüde artırmıştır. Pulluk
ve gübrenin kullanımı tarım devrimine yol açmıştır.
Teknolojik buluşlar insanın iş yapabilme yeteneklerini
geliştirmiş ve Sanayi Devrimi ortaya çıkmıştır. Teknoloji
alanındaki hızlı gelişmeler teknolojinin geleceğini kes-
tirmeyi daha da zorlaştırmaktadır.
Sınırsız olan insan ihtiyaçlarının sınırlı olan kaynaklarla
karşılanması bakımından önemli olan teknolojik geliş-
meler doğaya etkileri bakımından da büyük önem taşır.

Tarım Toplumu Sanayi Toplumu Bilgi Toplumu

Yerleşme Dağınık / Otonom Toplu / Entegre Dağınık ve Toplu / Özerk

Araçlar İnsan kasının kullanımı Makina kullanımı Bilgisayar ve elektronik araçlar

Ulaşım Sist. At, vagon, yelkenli gemi Vapur, demir yolu, oto ve uçak Uçak, uzay gemisi

Haberleşme Konuşma ve yazma Basın, TV Elektronik araçlar, bilgisayar

Üretim Tüketim için üretim Pazar için üretim Tüketim için ve pazar için üretim

Sektör Tarım sektörü Sanayi sektörü Hizmet sektörü

Temel Bilim Dini bilgiler, cebir, geometri Fizik, kimya Kuantum fiziği, moleküler biy.

Teknolojinin İnsana Faydaları Örnek 08

➮ Yeni iş alanları oluşturur.
Aşağıdakilerden hangisi hem doğal kaynak tüketiminin
➮ Mal ve hizmet üretimini artırır. artmasına hem de daha yüksek bir hayat standartının
➮ Daha yüksek bir hayat standartı ortaya çıkarır. ortaya çıkmasına neden olmuştur?

➮ İş gücü ihtiyacını azaltır. A) Dünya nüfusunun artması

Teknolojinin İnsana Zararları B) Teknolojinin gelişmesi

➮ Çevre sorunlarına neden olur. C) Yeni iş alanlarının oluşması
➮ İşsizli¤i artırır. D) Turizm gelirlerinin artması
➮ Do¤al kaynakları tüketir. E) Ulaşımın kolaylaşması
➮ Sosyal bir varlık olan insanlarda sosyolojik ve
psikolojik sorunlara neden olur.

ipucu
Teknolojik atıklar daha çok gelişmiş ülkelerden çık-
maktadır. Ancak bu ülkeler atıkları para karşılığı geliş-
memiş ülkelere göndermektedir. Teknolojik çevre
sorunları bu nedenle gelişmemiş ülkelerde daha yay-
gındır.
Çözüm 08
Teknolojinin gelişmesinin bir sonucu olan makineleşme,
hem doğal kaynak tüketimini hızlandırmış hem de daha
yüksek bir hayat standardı ortaya çıkarmıştır.
Cevap B

ESAT'S. ESAT'S.
 ESAT'S. ESAT'S.

Konu Değerlendirme Testi - 1

1. Sanayide kullanılan ham maddenin bozulabilir özellik-
te olması, sanayi tesislerinin ham madde kaynağına
yakın yerlerde kurulmasına neden olur.
Bu duruma, aşağıda verilen sanayi tesislerinden
hangisi örnek olmaz?
4. Ekonomik faaliyetler üretim, dağıtım ve tüketim olmak
üzere genel olarak üç grupta toplanmaktadır.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi tüketim faa-
liyetlerinin üretime olan etkisine örnek gösterile-
mez?

A) Çay fabrikaları A) Ulaşım sistemlerinin gelişmesi ile tüketimin artma-

sı
B) Meyve suyu fabrikaları
B) Kuş gribi hastalığının tavuk üreticilerini olumsuz
C) Şeker fabrikaları
etkilemesi
D) Et kombinaları
C) İhtiyaçların artması sonucu değişik fonksiyonlarda
E) Mobilya fabrikaları cep telefonlarının piyasaya sürülmesi
D) Talebin artması sonucunda kahvenin Etiyopya
2. • Brezilya’daki kahve üretiminin ülke ekonomisin- dışında da yetiştirilmesi
de önemli bir yere sahip olması E) Üzüm, incir gibi tarım ürünleri yetiştiriciliğinin
• İsveç’te kağıt endüstrisinin gelişme göstermesi sürekli artması
• Azerbaycan ekonomisinde petrolün önemli yer
tutması
5. Teknocoğrafya, imalatın çevre koşullarına uygun ola-
Yukarıda verilen durumlar aşağıdakilerden hangi- rak yapılmasını inceleyen bir bilim dalıdır.
sine örnek olur?
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi teknocoğraf-
A) Doğal şartların ülke ekonomisinde belirleyici oldu- yanın ilgi alanına girer?
ğuna
A) Maden arama çalışmalarının daha hızlı yapılabil-
B) Yerşekillerinin yetiştirilen ürünler üzerinde etkili mesini sağlayacak teknikler geliştirme
olduğuna
B) Metropolitan şehirlerde oluşun çevre kirliliğini
C) Ham madde kaynakları ile enerji kaynaklarının azaltacak önlemler belirlemek
birbiriyle olan ilişkisine
C) Kırdan kente doğru yapılan göçlerin sebeplerini
D) Sanayi tesislerinin genellikle bozulabilir ham belirlemek
madde kaynaklarının yakınında kurulduğuna
D) Nemli iklim bölgelerinde kullanıma uygun çelik
E) Ülkelerin gelişmesinde iklimin rolüne üretimini gerçekleştirmek
E) Toprağın, hangi ürünlerin yetişmesine daha elve-
3. rişli olduğunu araştırmak

II
I
6. Mal ve hizmetlerin tüketiciye ulaştırılması faaliyeti
III dağıtım kapsamında değerlerdirilir.Yerşekillerinin dağ-
IV V
lık ve engebeli olduğu yörelerde dağıtım faaliyetlerin-
de aksamaların olduğu görülür.

Buna göre, aşağıdaki yörelerin hangisinde yer şe-

Yukarıdaki haritada numaralandırılarak gösteri-
killerinin dağıtım faaliyetlerini daha çok aksattığı
len alanlardan hangisinde görülen olumsuz iklim
söylenebilir?
şartları konserve sanayinin gelişmemesi üzerin-
de daha etkili olmuştur? A) Çatalca ve Kocaeli Platoları B) Çukurova
A) I B) II C) III D) IV E) V C) Ergene Havzası D) Kıyı Ege Yöresi
E) Menteşe Yöresi

1. E 2. A 3. D 4. A 5. D 6. E

ESAT'S. ESAT'S.
 ESAT'S. ESAT'S.

Doğal Kaynaklar
8.10 O
 luşumunda insan etkisi olmayan b) Krom
zenginlik kaynağı: Doğal kaynak
Tabiatta kendiliğinden oluşmuş, oluşumunda insanın
herhangi bir rolü bulunmayan zenginlik kaynaklarına
doğal kaynak denir. Buna göre, taş küre, su küre ve
hava küreden oluşan en büyük ekosistem (biyosfer) en
büyük doğal kaynaktır.

Do¤al kaynakların sınıflandırılması
İnsanların kullandığı, ekonomik değeri olan doğal kay-
naklar oldukça çeşitlidir. Doğal kaynaklar değişik kriter-
ler dikkate alınarak sınıflandırılabilir.
Doğal Kaynaklar
Kromun oldukça geniş bir kullanım alanı vardır. Makine,
metal ve kimya endüstrisinin ana ham maddelerinden
birisidir. Metal endüstrisindeki en önemli kullanım alanı
paslanmaz çelik üretimidir. Ferro-krom; çeliğe sertlik
ve dayanıklılık kazandırması, aşınma ve oksitlenmeye
karşı koruma sağlamasından dolayı silah ve uzay sana-
yinde kullanılır.
Ülke Maden Üretimi Rezervi (milyon ton)

Belirli Şartlar Güney Afrika Cum. 6436 3 000 000

Tükenmeyen Tükenebilen
Dahilinde
Doğal Kendini Doğal Zimbabwe 749 140 000
Kaynaklar Yenileyebilen Kaynaklar Kazakistan 2369 410 000
Kaynaklar
TÜRKİYE 314 8 000
Rusya 130 4 000
Finlandiya 566 41 000
Rüzgar Orman Madenler Hindistan 1900 27 000
Dünya Toplamı 13 500 3 687 500
Dalga Toprak Doğal gaz
Dünya krom üretimi ve rezervi
Güneş Hava Petrol
c) Bakır
Su Jeotermal enerji Kömür Bakır, metaller arasındaki önemli elektrik iletkenlerin-
den biridir. Bundan dolayı elektrik ve elektronik sana-
yinde kullanılır. Aşınmaya karşı yüksek dirençlidir. Çok
sayıda metal ile alaşım (karışım) yapabilir.
Do¤al kaynakların faydaları

a) Demir

Rezerv Üretim
Ülke
(milyon ton) (Bin ton)
Demir, sanayinin temel ham maddesi olup ülkele- Şili 112.2 4.581
rin ekonomik kalkınmasında önemli bir yere sahiptir. A.B.D 57.4 1.140
Gelişmiş ülkelerin önemli göstergelerinden biri de kişi Zaire-Zambiya 40.0 330
başına düşen demir-çelik tüketimidir.
Avustralya 26.0 883
Demir Cevheri İhraç Eden Ülkeler: Avustralya, Brezilya, Peru 21.2 843
Kanada, İsveç, Güney Afrika Cumhuriyeti, Venezuela Meksika 20.5 330
Demir Cevherini İhtal Eden Ülkeler: Japonya, Çin, Kore Dünya Toplamı 348.6 13.600
Cumhuriyeti, Avrupa Ülkelerinin çoğu (İsveç hariç)
Dünya bakır rezervlerinin ülkelere göre dağılışı

ESAT'S. ESAT'S.
 ESAT'S. ESAT'S.

d) Kurşun
Ergime noktasının düşük olması ve kolay işletilebilme-
si kurşunun birçok sanayi dalında kullanımına neden
olmuştur. Kurşunun ana kullanım alanı akü imalatıdır.
Bunun yanında yeraltı haberleşme kablolarının izolas-
yonunda kullanılması önemli bir tüketim alanı sağla-
mıştır. Ayrıca silah sanayinde ve çatı örtü gereci olarak
birçok alanda kullanılmaktadır.
f) Altın
Altın; yumuşak olması, dayanıklılığı, güzelliği ve az
bulunuşu nedeniyle çok eski tarihlerden beri işletilen
bir madendir. Altın eskiden beri para olarak kullanıl-
maktadır.

Ülke Rezerv (bin ton) Üretim (bin ton)

Avustralya-Okyanusya 28.000 683
A.B.D 27.000 451
Kanada 17.000 99
Güney Afrika Cum. 5.000 49
Meksika 4.000 140
Diğerleri 81 000 1 488
Bunun dışında süsleme sanatları, kuyumculuk, elektriği
Dünya Toplamı 106.000 2 910 çok iyi iletebilme, paslanmaz oluşu nedeniyle son yıllar-
Dünya kurşun rezervlerinin ülkelere göre dağılımı ve yıllık da sanayi metali haline de gelmiştir.
üretim miktarı
g) Bor
Bor; tarımda, kağıt sanayinde, cam ve seramik yapı-
e) Boksit
mında, plastik yapımında, çelik ürünlerini kaplamada,
Boksitten elde edilen alüminyumun kullanım miktarı ve seramikleri cilalamada, sabun ve deterjan yapımında
alanı, demir hariç diğer madenlerden fazla olduğundan kulanılmaktadır. Günümüzde bor kullanımı sürekli art-
boksit dünya ekonomisi için büyük önem taşımaktadır. maktadır.
Bu önem maddenin hafif, dayanıklı, elektriği ileten,
kolayca şekillendirilebilen özelliklere sahip olmasından
kaynaklanmaktadır.

Borun Kullanıldığı Alanlar

Alüminyumun en fazla kullanıldığı alanlar ulaşım araç-
ları, paketleme, çeşitli elektrik aletleri, dayanıklı eşya
yapımı ve inşaatlardır. Hafif bir madde olduğu için ula-
şım araçlarında özellikle uçaklarda kullanılır. Ortalama
olarak bir uçağın yarısını alüminyum oluşturur.
Buharlı makinelerin çalıştırılmasında,
Kömür ısınmada, elektrik enerjisi üretiminde
kömürden yararlanılır.
Önemli bir enerji kaynağıdır. İlaç, gübre,
Petrol plastik gibi pekçok kimyasal ürün için
önemli bir ham maddedir.
Uranyum Nükleer enerji üretiminde kullanılır.
Çeşitli kimyasalların ham maddesidir.
Doğal gaz Dünya enerji ihtiyacının önemli bir bölü-
mü doğal gazdan karşılanır.

ESAT'S. ESAT'S.
 ESAT'S. ESAT'S.

Doğal kaynak bakımından zengin olan bazı ülkeler tek-

Yakacak ve ham madde kaynağıdır (Mobilya,
konut, kereste). Bitkisel nitelikli tohum, çiçek,
reçine ve kozalak üretimi sağlar. Sel ve taşkın
Ormanlar oluşumunu önler. Yeraltı sularının beslenme-
sini sağlar. Erozyonu önler. Av hayvanları için
barınak oluşturur. Hava sıcaklığını düzenler.
Rekreasyon alanı oluşturur. Havayı temizler.
Çakıl ve İnşaat sektörüne ham madde sağlar. Yol yapı-
kum mı, baraj gövdelerinin inşası, çimento üretimi
depoları için gereklidir.
nik bilgi ve sermaye yetersizliği nedeniyle yeterince
gelişme gösterememişlerdir.
Nijerya, Afrika kıtasının en çok petrol üreten ülkelerin-
den olmasına rağmen halkın büyük bir kısmının yaşam
standardı çok düşüktür.
Doğal kaynaklar yönünden fakir ancak sermaye, işgücü
ve teknoloji bakımından zengin olan ülkeler bu açıkları-
nı dışarıdan doğal kaynak alıp işleyerek kapatabilmek-
tedir. Japonya bu ülkelere örnektir.
Hem doğal kaynaklar bakımından fakir hem de teknoloji
ve sermaye yetersizliği olan ülkeler dünyanın en geri

ipucu
kalmış ülkeleridir. Moğolistan bu ülkelere örnektir.

ipucu
Yenilenemeyen doğal kaynakların çevresel etkileri,
diğer gruptakilere göre daha olumsuzdur.
Büyük sermaye ve zengin doğal kaynaklara sahip
Rusya Federasyonu ve Kanada, doğal kaynaklarından
etkin bir şekilde yararlanarak dünyanın gelişmiş ülke-
Örnek 09
leri arasına girebilmeyi başarmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi belirli şartlarda kendini yenile-

yebilecek doğal kaynaklar arasında yer almaz?

A) Çayır ve meralar B) Jeotermal enerji

Örnek 10
C) Doğal gaz D) Topraklar
Önemli miktarda sermayaye ve zengin doğal kaynakla-
E) Ormanlar
ra sahip olan Rusya Federasyonu için aşağıdaki yargı-
Çözüm 09 lardan hangisine ulaşabilir?

Doğal gaz Fosil yakıtlar grubundadır. Yenilenmesi beklen- A) Nüfus artış hızı yüksektir.
mez. B) Doğal kaynaklardan etkin bir şekilde yararlanabilir.
Cevap C C) Teknoloji kullanımı yetersizdir.
D) Doğal kaynak ithalatı fazladır.

8.11 Ü
 lkelerin doğal kaynaklardan fayda- E) Sık bir ulaşım ağı vardır.
lanma durumu farklıdır.
Çözüm 10
İnsanların kullandıkları doğal kaynaklar büyük çeşitlilik Sermaye birikimi fazla olan ülkelerin doğal kaynaklardan
gösterir. İnsan faaliyetlerinin tamamına yakını doğal etkin bir şekilde yararlanacağı söylenebilir.
kaynaklarla ilgilidir.
Cevap B
Doğal kaynakların faydaları ve kullanımları; dünya nüfu-
sunun artması, sanayideki teknik buluşlar ve icatlar ile
en üst seviyelere çıkmıştır. Sürdürülebilir kaynak kulla-
nımı konusunda gelişmiş ülkelerde daha ciddi çalışmalar
vardır. Gelişmekte olan ülkelerde doğal kaynak kullanımı
daha hızlı ve doğaya zarar verici bir şekildedir.
İnsan, var oluşundan günümüze kadar doğal kaynak-
lardan faydalanmıştır. Ancak doğal kaynaklara esas
önemini sanayi devrimi ve sonrasındaki gelişmeler
kazandırmıştır.

ESAT'S. ESAT'S.
 ESAT'S. ESAT'S.

Konu Değerlendirme Testi - 2

1. Ormanlar, çeşitli ürünleri ve kullanım alanlarıyla bera- 5. İnsanlar ilk çağlardan bu yana doğal kaynaklardan
ber insanlar için vazgeçilmez bir doğal kaynaktır. farklı şekillerde yararlanarak çeşitli medeniyetler orta-
ya koymuşlardır.
Buna göre, aşağıdaki alanlardan hangisinde doğal
kaynak olarak ormanlardan faydalanıldığı söylene- Buna göre aşağıda verilen doğal kaynaklardan
mez? hangisinin kullanımına ilk çağlarda başlandığı
söylenemez?
A) Mobilyacılık B) İnşaat sanayi
A) Doğal gaz B) Rüzgar C) Toprak
C) Cam sanayi D) Gıda sanayi
D) Su E) Güneş enerjisi
E) Kimya sanayi
6.
I II
III
2. Oluşumunda insanın herhangi bir rolünün bulunmadı-
ğı zenginlik kaynaklarına doğal kaynak adı verilir. 0°
Aşağıdakilerden hangisi doğal kaynaklarını sınıf- V
landırılmasında ölçüt olarak alınabilecek kriterler IV
arasında bulunmaz?
Doğal kaynakları çıkartan, işleyen, başka kaynaklarla
A) Yenilenebilirliğine göre birleştirerek yeni kaynaklar üreten ve bütün bunları
B) Bulunduğu bölgeye göre kendi ihtiyaçları için kullanan insan, kalkınmakta olan
ülkeler için vazgeçilmez bir güç unsurudur.
C) Oluşum şekline göre
Buna göre, haritada gösterilen alanlardan han-
D) İşletilebilirlik durumuna göre gisinin kalkınmasında öncelikle ham maddeden
E) Kullanım alanının genişliğine göre çok nitelikli insan gücü etkili olmuştur?
A) I B) II C) III D) IV E) V

3. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de sanayi tesis- 7. %

Güneydoğu Anadolu
30
lerinin kuruluş yerini belirlemede en az dikkate
alınır? 24
18 Doğu Anadolu
İç Anadolu

A) Ham madde kaynağına yakınlık

Karadeniz

Marmara

12
Akdeniz

B) Pazar alanına yakınlık

6
Ege

C) İklim koşulları 0
D) Enerji kaynağı temini Yukarıdaki grafikte Türkiye’de ormanların bölgelere
E) Ulaşım koşullarının elverişliliği göre oransal dağılışı gösterilmiştir.
Grafiğe bakılarak aşağıdaki yargılardan hangisi-
ne ulaşılabilir?

4. I. Petrol A) Ormanlar bölgelere genişlikleriyle orantılı dağıl-

mıştır.
II. Gel-git
B) Ormanların yaklaşık % 35’i iç bölgelerde toplan-
III. Su
mıştır.
IV. Jeotermal
C) Ormanların yaklaşık yarısı Karadeniz ve Akdeniz
Yukarıda verilen doğal kaynaklardan hangilerinin bölgelerinde bulunur.
kullanım alanlarının daha geniş olduğu söylene- D) Doğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde arazinin
bilir? kullanılışına göre bölünüşü birbirine daha çok
benzer.
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
E) Ormana dayalı sanayi kuruluşları sadece kıyı böl-
D) II ve IV E) III ve IV gelerde bulunur.

1. C 2. B 3. C 4. B 5. A 6. C 7. C

ESAT'S. ESAT'S.