1.1.

    Cukrzyca jako choroba cywilizacyjna XXI wieku – skala zjawiska na

Świecie oraz                       w Polsce
Cukrzyca nie jest nową chorobą, była bowiem znana już w czasach starożytnych,
zaś wzmianki o niej można znaleźć w piśmiennictwie staroindyjskim czy chińskim z
2500-6000 p.n.e. Została rozpoznana w 500 roku naszej ery przez indyjskich lekarzy 1.
Przełom w historii tej choroby dokonał się w wieku dziewiętnastym, natomiast insulinę
odkryto dopiero w roku 1922, rok później produkowano ją już masowo. Obecnie
cukrzyca stanowi jeden z najbardziej poważnych problemów zdrowotnych świata. Wiele
czynników sprzyja jej szybkiemu rozwojowi. Jest to między innymi liczbowy przyrost
ogólnej populacji, starzenia się społeczeństwa, a także zmiany socjalne i kulturowe,
urbanizacja czy współczesny styl życia, a w nim zwiększenie się spożycia przetworzonej
żywności czy spadek fizycznej aktywności2.
Prace nad statystykami, dotyczącymi cukrzycy zaczęły być prowadzone w roku
1990, dotyczyły one przede wszystkim cukrzycy typu 2. W roku 1980 liczba osób,
ciepiących na te chorobę wynosiła 108 milionów. Jak wynika z raportu WHO z roku
1993, chorobowość spowodowana cukrzycą była różna i zależała od danego państwa. I
tak w krajach rozwijających się było to mniej więcej 1 procent, w Europie cukrzyca
dotyczyła od 3 do 10 procent populacji, z przewagą w regionach miast. Natomiast wśród
Indian Pima cukrzyca dotyczyła aż 50 procent populacji3/4/5 .
W roku 2001 w Europie odnotowano 32 miliony przypadków cukrzycy, zaś w
Stanach Zjednoczonych tylko w roku 2005 odnotowano 1,5 miliona nowych przypadków
tej choroby. Szacunkowe obliczenia natomiast pozwoliły na stwierdzenie, iż wszystkich
chorych w tym państwie było wówczas 23,6 mln osób, a więc 7,8 procent całej populacji
USA6.
Jak wskazują dane Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej IDF, w roku
2007 na świecie było już 246 milionów chorujących na cukrzycę osób, zaś trzy lata

1
K. Korzeniowska , S. Jabłecka. Cukrzyca (Część I) Farmacja Współczesna 2008; 1, s. 231- 235
2
A. Cichocka: Cukrzyca typu 2 Cz. I. Epidemia naszych czasów. Przemysł Spożywczy. 2013, 67,
s. 38-40
World Health Organization: Definition, diagnosis and clasification of diabetes mellitus and its
3

complications. Raport of a WHO Consultation, Geneva, 1999

4
World Health Organization: Global report on diabetes. Geneva, 2016
5
H. King , M. Rewers WHO ad hoc Diabetes Reporting Group: Global estimates for prevalence of
diabetes and impaired glucose tolerance in adults. Diabetes Care, 1993, 16, s. 157-177
6
National Diabetes Statistics, 2007, http://diabetes.niddk.nih.gov/dm/pubs/statistics/\# allages
później 285 mln, w roku 2014 było to 420 miliony osób. Jak podają dane z roku 2021 na
świecie żyło 537 milionów dorosłych osób z cukrzycą7.
W roku 2021 jedna na dziesięć dorosłych osób na całym świecie żyła z cukrzycą,
co stanowiło 10,5 procent światowej populacji.. Jak natomiast przewidują eksperci z
Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej do 2030 roku liczba osób z cukrzycą
zwiększy się do 643 milionów, co stanowić będzie 11,3 procent populacji, zaś do roku
2045 liczba ta wynosić będzie 783 milionów, co stanowić będzie aż 12,2 procent
populacji świata. W roku 2021 4 do 5 osób z cukrzycą żyły w krajach o niskim oraz
średnim dochodzie, co stanowiło aż 81 procent wszystkich chorych. Jak obliczają
eksperci z IDF , 44,7 procent osób dorosłych, żyjących z cukrzycą czyli około 240
milionów osób nie zostało zdiagnozowanych. W 2021 roku cukrzyca była
odpowiedzialna za mniej więcej 966 mld dolarów globalnych wydatków, poniesionych
na zdrowie. W ciągu ostatnich 15 lat jest to wzrost o 316 procent. IDF szacuje, iż tylko
w roku 2021 6,7 mln osób dorosłych zmarło w wyniku cukrzycy albo jej powikłań, jedna
osoba umiera z tego powodu co 5 sekund. Około 541 milionów osób dorosłych posiada
nieprawidłową tolerancję glukozy, znajdują się oni w grupie wysokiego ryzyka,
dotyczącego zachorowania na cukrzycę typu 28.
Jedynie w Europie w roku 2021 żyło 61 milionów osób , chorych na cukrzycę,
czyli na 11 osób dorosłych jedna cierpiała na tę chorobę. Jak przewiduje IDF do roku
2045 liczba dorosłych osób, z cukrzycą zwiększy się do 69 milionów, wzrost wynosić ma
aż 13 procent. Jeden na 3 dorosłych z cukrzycą nie został zdiagnozowany. W roku 2021
w Europie zostało wydanych na cukrzycę 189 miliardów, a z jej powodu w tym tylko
roku zmarło 1,1 miliona osób9.
W Polsce na cukrzycę choruje około 3 milionów osób, jest to 9,1 procent całej
populacji. 90 procent wszystkich zdiagnozowanych zachorowań dotyczy cukrzycy typu
2. Jednak, jak donoszą specjaliści około miliona osób nie ma świadomości swojej
choroby10. Jak natomiast wskazują prognozy na cukrzycę typu 2 w roku 2040 w Polsce
liczba chorym może wynosić około 11 procent11/12. Tylko w roku 2017 na leczenie oraz

7
https://diabetyk.org.pl/cukrzyca-na-swiecie/
8
Tamże
9
Tamże
10
https://www.gov.pl/
11
. Rozpowszechnienie cukrzycy i koszty NFZ a.d. 2017.Raport ekspertów KZP PAN, NIZPPZH.
https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2019/09/Rozpowszechnienie-cukrzycyi-koszty-NFZ-a.d.-
2017-1.pdf
12
M. Walicka M, Chlebus M, Brzozowska , . Prevalence of diabetes in Poland in the years 2010–
2014. Clin Diabet 2015; 4, 6, s. 232–237.
rehabilitację cukrzycy oraz jej powikłań NFZ wydał o 6 073 mln złotych, z czego 2 825
mln złotych przeznaczono na świadczenia oraz na refundację leków, wiążących się
bezpośrednio z rozliczeniem diagnostyki oraz leczenia tej choroby13.
Powyższe dowodzi, jak istotnym problemem zdrowotnym jest cukrzyca, również
w Polsce. Z uwagi na jej rozpowszechnienie się oraz wzrastająca częstotliwość
występowania, jest dziś uważana za chorobę cywilizacyjną. Jest ona istotnym problemem
społecznym, gdyż od chwili jej rozpoznania, leczenie tej choroby trwa całe życie.
Leczenie wszelkich chorób przewlekłych, a więc także cukrzycy, to ogromne obciążenie
dla płatników zdrowotnych świadczeń. Dodatkowo jednak cukrzyca oraz jej groźne
powikłania są przyczyną powstawania negatywnych ekonomicznych skutków, stanowią
bowiem znaczne obciążenie dla rodziny chorej na cukrzyce osoby, mogą również być
przyczyną utraty przez nią możliwości wykonywania pracy zawodowej. Z wyników
analiz można jednak dowiedzieć się, iż wczesne rozpoznanie cukrzycy, a w efekcie
również wcześniejsze zapewnienie odpowiedniego leczenia, zdecydowanie obniża koszty
zdrowotnej opieki. Zmniejsza bowiem prawdopodobieństwo wystąpienia bądź
przynajmniej opóźnia wystąpienie groźnych oraz kosztownych powikłań14/15/16
1.2.    Charakterystyka późnych powikłań cukrzycy typu 2
Cukrzyca jest niebezpieczną chorobą, także z tej przyczyny, iż daje wiele
groźnych w skutkach powikłań. Należą do nich powikłania ostre oraz przewlekłe.
Wszystkie wpływają w sposób istotny na stan zdrowia, mogą doprowadzić także do
inwalidztwa, a nawet śmierci17.
Ostre pojawiają się naglę, są wynikiem ostrego niedoboru insuliny, jaki może
mieć względny bądź bezwzględny charakter. Należy do nich kwasica ketonowa, a także
hipoglikemia oraz nieketonowa hiperglikemia hiperosmolarna , jak też kwasica
mleczanowa18/19/20.

13
Rozpowszechnienie cukrzycy i koszty NFZ a.d. 2017.Raport ekspertów, op.cit.
14
Cukrzyca. Ukryta pandemia. Sytuacja w Polsce. Raport. Edycja 2012, Warszawa, 2012
http://pfed.home.pl/files/raport_ukryta_pandemia_2012.pdf
15
W.P. Kalbarczyk (red). Cukrzyca. Gdzie jesteśmy? Dokąd zmierzamy? Instytut Ochrony
Zdrowia, Warszawa 2018. http://www.rpp.gov.pl/raport_cukrzyca_18.pdf?fbclid=IwAR0r
povLbOW8GBHw634u8CL6GNiXFDUoPvoMTnTeSbf-eDzNA1M4gCXgZI8
16
Rozpowszechnienie cukrzycy i koszty NFZ a.d. 2017.Raport ekspertów KZP PAN, NIZPPZH.
https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2019/09/Rozpowszechnienie-cukrzycyi-koszty-NFZ-a.d.-
2017-1.pdf
17
E. Janeczko-Sosnowska, Przewlekłe powikłania cukrzycy. Kształcenie podyplomowe.2012, s.
5, 3, 30-34
18
Tamże
19
P. Kalinowski , U. Bojakowska , M.E. Kowalska , . Ocena wiedzy pacjentów o powikłaniach
cukrzycy. Med Og Nauk Zdr. 2012; 18(4), s. 302-307
 Powolne, późne powikłania tej choroby rozwijają się wiele lat. Ich długotrwały,
często pozbawiony objawów rozwój sprawia, iż nierzadko są lekceważone oraz
bagatelizowane przez chorych. One właśnie prowadzą do inwalidztwa, a także stanowią
zagrożenie życia. Jeśli już wystąpią, ograniczone jest także leczenie. Takie powikłania
stanowią następstwo podwyższonego stężenia glukozy we krwi. Dzielą się natomiast na
powikłania mikronaczyniowe i makronaczyniowe, jednak najczęściej częściej w
cukrzycy typu 2 takimi powikłaniami są mikroangiopatie21/22/23.
Pierwsze, a zatem powikłania mikroangiotyczne są konsekwencją
morfologicznych, a także czynnościowych zmian w tętnicach, żyłach i naczyniach
włosowatych. Powikłania te można podzielić na neuropatyczne, a także nefropatyczne i
retinopatyczne. Nie występują jednakże u każdego chorego, a do ich powstania
przyczyniają się czynniki genetyczne i środowiskowe, jak też hipoglikemia oraz
zaburzenia naczyniowe24/25/26
Do nefropatii cukrzycowej, czyli cukrzycowej choroby nerek także może
prowadzić podniesienie poziom cukru we krwi. Jest to uszkodzenie nerek, jakie
skutkować może ich niewydolnością, co może wymuszać stosowanie dializy, a nawet
być powodem wskazań do przeszczepu nerki. Jak wykazują badania, ryzyko uszkodzenia
nerek u osób, chorujących na cukrzycę jest znaczne, o 12 do 17 krotnie wyższe, aniżeli u
osób zdrowych. Nefropatia cukrzycowa dotyka do 35 procent osób z cukrzycą typu 1,
także u chorych z cukrzycą typu 2 jest ona częsta, zwłaszcza, jeśli borykają się z tą
chorobą od młodości27.
Podwyższone ryzyko uszkodzenia nerwów, tak obwodowego, jak też
antonimicznego układu nerwowego jest zwane neuropatią cukrzycową. U osób z
20
A. Szadkowska. Ostre stany w cukrzycy. Fam Med Primary Care Rev. 2012; 14(2), s. 286–
290.
21
E. Janeczko-Sosnowska, Przewlekłe powikłania cukrzycy, op.cit.
22
P. Kalinowski , U. Bojakowska , M.E. Kowalska , . Ocena wiedzy pacjentów o powikłaniach
cukrzycy., op.cit.
23
A. Szadkowska. Ostre stany w cukrzycy, op.cit.
24
American Diabetes Association: Diagnosis and classification of diabetes mellitus, Diabetes
Care, 2010, 33 (suppl. 1),s. 62-69
25
A. Bajkowska-Fiedziukiewicz A. , Mikołajczyk-Swatko , K. Cypryk Przewlekłe powikłania w
populacji chorych na cukrzycę typu 2. Przegl. Menopauz., 2009, 3, s. 170-174
26
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych
na cukrzycę. Diabetol. Prakt; 2012; 10
27
E. Janeczko-Sosnowska, Przewlekłe powikłania cukrzycy, op.cit.; P. Kalinowski , U.
Bojakowska , M.E. Kowalska , . Ocena wiedzy pacjentów o powikłaniach cukrzycy., op.cit.; Polskie
Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę.
Diabetol. Prakt; 2012, s. 10; A. Bajkowska-Fiedziukiewicz A. , Mikołajczyk-Swatko , K. Cypryk
Przewlekłe powikłania w populacji chorych na cukrzycę typu 2. Przegl. Menopauz., 2009, 3, s. 170-174;
American Diabetes Association: Diagnosis and classification of diabetes mellitus, Diabetes Care, 2010, 33
(suppl. 1),s. 62-69
cukrzycą 2 typu rozwija się ona stopniowo, natomiast u chorych z cukrzycą 1 typu
błyskawicznie, bywa, że od razu bo ujawnieniu choroby. Występującą najczęściej jej
postać stanowi polineuropatia cukrzycowa, jaka w pierwszym okresie daje objawy
mrowienia stóp i rąk oraz cechuje się ich ograniczoną wrażliwością na temperaturę.
Potem występuje drętwienie, uczucie pieczenia czy intensywne swędzenie. Następnie
pojawiają się bóle mięśni, skóry oraz całych kończyn, a czasem zanik czucia. Do
objawów neuropatii autonomicznej zaliczają się zaburzenia pracy serca, przewodu
pokarmowego, problemy z ciśnieniem, a także zaburzenia ze strony układu płciowego i
moczowego. Neuropatia cukrzycowa dotyka nawet 90 procent chorych na cukrzycę
osób28 .
Ponadto neuropatia cukrzycowa wraz ze zmianami naczyniowymi prowadzić
może do rozwoju zespołu stopy cukrzycowej, co objawia się infekcjami, owrzodzeniami
albo destrukcja tkanek głębokich stóp, wraz z występowaniem neurologicznych
zaburzeń, a także chorób naczyń obwodowych w nogach. Powoduje ona deformację stop,
sprzyja również powstawaniu trudno gojących się ran, wywołuje zaburzenia czucia.
Może skutkować zakażeniem, owrzodzeniami, martwicą, a nawet prowadzić do
konieczności amputowania kończyny. Wśród osób, chorujących na cukrzycę zespół
stopy cukrzycowej to ogromny problem, jaki dotyka mniej więcej od 4 do 10 procent
wszystkich osób, chorujących na cukrzycę29.
Ratinopatia cukrzycowa, zwana cukrzycową chorobą oczu to kolejna choroba,
która występie w wyniku cukrzycy. Polega na zmianach w naczyniach włosowatych
siatkówki, co prowadzi di ich pęknięcia, zgrubienia i tworzenia się niewielkich
wylewów. Skutkiem stopniowo pogarsza się wzrok, występują zaburzenia widzenia, a w
skrajnych przypadkach chorym grozi nawet utrata wzroku30. Dotyka od 50 do 90 procent
osób, chorujących na cukrzycę, zależnie od długości trwania choroby31.
Powikłania makroangiotyczne stanowią powikłania naczyniowo-sercowe. Są nimi
uszkodzenia dużych i średnich naczyń krwionośnych, jakie objawiają się miażdżycą
ścian tych naczyń. Zalicza się do nich choroba wieńcowa, a także zawał mięśnia
sercowego, oraz nadciśnienie tętnicze, są to również choroby mózgowych i obwodowych
naczyń32.

28
Tamże
29
Tamże
30
Tamże
31
Tamże
32
Tamże
 Dławica piersiowa jest typową dolegliwością, spowodowaną niedokrwieniem
mięśnia sercowego. Pojawia się ona u 60 do 70 procent osób z cukrzycą, a u 14 procent
występuje ból wieńcowy. Również do zawałów serca dochodzi dwa razy częściej u osób
z cukrzycą, zaś rokowania są dwukrotnie gorsze w ich przypadku. Specjaliści szacują, iż
ponad połowa zgonów wśród chorych na cukrzyce jest spowodowana chorobą
niedokrwienną serca33.
Powikłaniem, jakie występuje najczęściej, a zarazem przyczynia się do
zwiększonej śmiertelności są choroby układu sercowo-naczyniowego, głównie choroba
niedokrwienna serca. Powoduje ją przedwczesny rozwój miażdżycowych zmian w
naczyniach wieńcowych. Chorzy na cukrzycę są nawet czterokrotnie bardziej narażeni na
rozwój tego schorzenia. Jak wynika z danych szacunkowych, blisko połowa chorych na
cukrzycę umiera właśnie z jej powodu. Cukrzyca wraz z chorobą wieńcową powoduje
dwu- trzykrotny wzrost ryzyka śmierci u mężczyzn , a u kobiet ryzyko to jest
pięciokrotne. Cukrzyca pięciokrotnie zwiększa też ryzyko zawału serca. Około 80
procent chorych na cukrzycę umiera w wyniku chorób krążenia, zaś 60- letnia osoba z
cukrzycą oraz po zawale żyje o 12 lat krócej od osoby zdrowej w tym samym wieku, a o
6 lat krócej od osoby z cukrzycą, która nie przeszła zawału. Znacznie wyższa jest
również śmiertelność wśród osób z cukrzycą podczas ostrego zawału serca aniżeli u osób
bez cukrzycy34.
Do bardzo ciężkich powikłań zalicza się także udar mózgu. 25 procent pacjentów
z udarem to osoby chore na cukrzycę. Udar jest nierzadko przyczyną trwałego kalectwa,
a także śmierci. Ryzyko u osób chorych na cukrzycę wystąpienia udaru zależy od wieku i
płci, a także typu oraz stopnia zaawansowania cukrzycy. U tych, którzy chorują na
cukrzycę ponad 10 lat, ryzyko wystąpienia udaru jest trzykrotnie wyższe, rośnie ono
dodatkowo u chorych w podeszłym wieku, z występującą miażdżycą, otyłością, a także z
hipercholesterolemią, dodatkowym czynnikiem ryzyka jest palenie papierosów i
spożywanie alkoholu. U chorych, którzy ukończyli 45 lat, z cukrzycą typu 2, jednak nie
cierpiących na nadciśnienie tętnicze, zagrożenie udarem jest 6 razy większe, niż u osób
zdrowych. Jeśli jednak chory ma także nadciśnienie, ryzyko udaru wzrasta 12 razy35/36.
1.3.   Przykłady programów profilaktycznych cukrzycy, realizowanych na
świecie i w Polsce
33
Tamże
34
Tamże
35
Tamże
36
D. Ługowska , K. Snarska Cukrzyca jako czynnik ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu,
Pielęgniarstwo Neurologiczne i Neurochirurgiczne, 2012, 1 (4), s. 136-143
 W latach 2000-2001 realizowany był międzynarodowy program Diabetes
Attitudes Wishes and Need, DAWN. Prowadzony był w 13 państwach, a mianowicie w
Australii, Danii, Francji, Niemczech, Indiach, Japonii, Holandii, Norwegii, Szwecji,
Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, a także w Polsce 37/38. Jego celem
było rozpoznanie aktualnej sytuacji osób , chorujących na cukrzycę, a także ustalenie
czynników , jakie sprzyjają efektywności samokontroli, jak również poprawa jakości
życia. W jego zakresie w roku 2001 przeprowadzono w jednym czasie badanie, za
sprawą bezpośredniego kontaktu albo w formie rozmów telefonicznych, z osobami
chorymi na cukrzycę, a także ze sprawującymi medyczną opiekę nad pacjentami z
cukrzycą. Badaniem objęto 5426 dorosłych osób z cukrzycą, a także 2194 lekarzy
pierwszego kontaktu oraz 556 specjalistów endokrynologów, jak też diabetologów, a
ponadto 1122 pielęgniarek . W efekcie badania DAWN w roku w Londynie miał miejsce
Międzynarodowy Szczyt DAWN, jakiego celem było zainicjowanie konkretnych działań.
Zidentyfikowano wówczas pięć celów oraz strategii. Należało do nich między innymi,
podniesienie świadomości, wzmożenie edukacji oraz mobilizowanie osób chorych na
cukrzycę i zagrożonych do walki z tym schorzeniem, wzmocnienie opieki i poprawa
komunikacji miedzy pracownikami służby zdrowia oraz pacjentami, chorymi na
cukrzycę, a także szkolenie pracowników służby zdrowia oraz zwiększanie ich
kompetencji w zakresie profilaktyki cukrzycy39.
Międzynarodowym programem edukacyjnym, jakiego celem jest walka z
cukrzycą jest Cities Changing Diabetes. Polska dołączyła do tego programu w roku
2019. Program ten działa od roku 2014, w jego zakresie wdrażane są nowoczesne
narzędzia, na przykład z wykorzystaniem mediów społecznościowych, jakie podnoszą
świadomość znaczenia czynników ryzyka cukrzy, jak na przykład nieodpowiednia
dieta40. Jego celem jest natomiast zatrzymanie epidemicznego wzrostu zachorowań na
cukrzycę typu 2, jak również nakłonienie miast całego świata do wyznaczania celów oraz
opracowania działań, jakich zadaniem jest właśnie zmniejszanie liczby chorych na

37
E. Kostrzewa-Zabłocka Programy profilaktyczne i terapeutyczne w cukrzycy. [w:]
Pielęgniarstwo diabetologiczne. Szewczyk A (red). PZWL, Warszawa 2013, s. 312-318.
38
M.M. Funnell The Diabetes Attitudes, Wishes, and Needs (DAWN) Study. Clinical Diabetes
2006, 24(4), s. 154-155.
39
S.E. Skovlund M. Peyrot M, w imieniu DAWN International Advisory Panel: The Diabetes
Attitudes, Wishes and Needs (DAWN) program: nowe podejście do poprawy wyników opieki
diabetologicznej.Widmo cukrzycy , 2005, 18, s. 136-142,
40
Cities Changing Diabetes - Polska dołączyła do programu walki z cukrzycą
https://www.politykazdrowotna.com/51705,cities-changing-diabetes-polska-dolaczyla-do-programu-walki-
z-cukrzyca
cukrzycę41. Inicjatorami programu była firma Novo Nordisk, a taże Steno Diabetes
Center Copenhagen and University College London42.
Od roku 1990 w Polsce realizowane były kolejne edycje Narodowego Programu
Zdrowia . Ich wyznacznik stanowiły ogłaszane przez WHO strategie, jak Zdrowie dla
wszystkich w XXI wieku43. Takie programy skupiały się na działaniach profilaktycznych,
które miały przeciwstawiać się wysokiej zachorowalności oraz umieralności
mieszkańców Polski na skutek chorób cywilizacyjnych. Pierwsze ich edycje były
skoncentrowane na profilaktyce i leczeniu chorób, później najważniejsze znaczenie
zyskała promocja zdrowia44/45.
Programem, jaki był odpowiedzią na wyniki badania DAWN był powołany w
roku 2003 Narodowy Program Wsparcia Osób z Cukrzycą NPWOzC, jaki powstał z
inicjatywy Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego oraz Konsultanta Krajowego ds.
Diabetologii, a także Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków i Fundacji Novo Nordisk.
Jego podstawowym celem była poprawa jakości życia oraz wyników leczenia osób z
cukrzycą, pokonanie psychologicznych barier w relacjach między pacjentami i
lekarzami, zwiększenie publicznej świadomości zagrożeń, powodowanych cukrzycą, a
także dostarczenie wiedzy na temat cukrzycy środowisku lekarskiemu. Jego celem było
także dostosowanie leczenia, edukacji i podejścia do pacjenta zależnie od jego
osobowości, a zatem indywidualizacja procesu leczenia, jak też zapewnienie chorym
ciągłości opieki46.
Kolejnym był Narodowy Program Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym
na lata 2007-2015, w którym jeden z modułów stanowił Program Prewencji i Leczenia
Cukrzycy na lata 2010-201147. Wcześniej realizowany był także Program Prewencji i
Leczenia Cukrzycy w Polsce na lata 2006-2008. Jego celem była intensyfikacja
prewencyjnych działań, a także optymalizacja leczenia cukrzycy oraz jej powikłań. Miał
on na celu także zmniejszenie finansowego obciążenia chorych oraz budżetu państwa.

41
https://www.leicesterchangingdiabetes.com/
42
Tamże
43
. Ministerstwo Zdrowia. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015. Załącznik do Uchwały
nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 r. http://www2.mz.gov.pl/
wwwfiles/ma_struktur/docs/zal_urm_npz_90_15052007p. pdf
44
A. Małodzińska. Narodowy program zdrowia wyrazem polskiej publicznej polityki zdrowia.
Zarz Publ 2014, 1(25), s. 105-114.
45
D. Cianciara. Strategie zmniejszania nierówności w zdrowiu. Hygeia Public Health 2015, 50(3),
s. 449-456
46
J. Sieradzki, A. Kokoszka, W. Kot, Podsumowanie realizacji programu Diabetes, Attitudes,
Wishes and Needs (DAWN) na świecie i w Polsce, Diabetologia Praktyczna, 2006, 7.4, s. 258-264
47
Ministerstwo Zdrowia. Narodowy Program Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym.
http://www2.mz.gov.pl/ wwwfiles/ma_struktura/docs/program_10062010.pdf
Zakładał utworzenie Rejestru Chorych na Cukrzycę razem z informacjami, dotyczącymi
cukrzycowych powikłań, a także Rejestru Wieku Rozwojowego, który obejmował
chorujące na cukrzycę dzieci. Jego celem było również szkolenie lekarzy w kwestiach
diabetologii. W jego wyniku powstał Rejestr Chorych na Cukrzycę i Rejestr Wieku
Rozwojowego48.
Program Prewencji i Leczenia Cukrzycy w Polsce na lata 2006-2008, był
kontynuowany również w roku 2009, w zakresie wdrożenia i prowadzenia Rejestru
Chorych na Cukrzycę i Rejestru Wieku Rozwojowego. Jego celem była ocena
efektywności wdrażania oraz realizowania leczenia chorych z cukrzycą w zakresie
rejestrów dla osób dorosłych i dzieci oraz młodzieży w wojewódzkich diabetologicznych
ośrodkach. W trakcie jego trwania do rejestru zostało wprowadzonych 7606 dorosłych
osób z 39 wojewódzkich ośrodków diabetologicznych , a także 1562 dzieci z dwóch
akademickich ośrodków w Łodzi oraz w Katowicach49.
W latach 2016-2018 realizowany był Program Wsparcia Ambulatoryjnego
Leczenia Zespołu Stopy Cukrzycowej. Jego celem było ograniczenie spowodowanego
koniecznością amputacji inwalidztwa, a także ograniczenie liczby przedwczesnych
zgonów, a także podniesienie jakości życia osób, chorych na cukrzycę, z zespołem stopy
cukrzycowej50.
Ostatnia edycja programu obejmowała lata 2016-2020, kontynuowano w niej
działania z poprzednich lat, zaś kluczowy cel stanowiło wydłużanie życia w zdrowiu, a
także poprawa zdrowia i wiążącej się z nim jakości życia ludności, miał on na celu także
zmniejszanie nierówności w  zdrowiu51. Programy profilaktyczne są realizowane także
lokalnie i regionalnie. Takim programem jest przykładowo Program polityki zdrowotnej
w zakresie profilaktyki i wczesnego wykrywania cukrzycy typu 2, skierowany jest
do mieszkańców województwa mazowieckiego. Program ma objąć  około 15 564 osób
w wieku 45-59, okres jego realizacji to lata 2021 – 2023 52. Następnym jest Gdański
48
Ministerstwo Zdrowia. Narodowy Program Profilaktyki i Edukacji Diabetologicznej na rok
2012. Warszawa 2011. http://www2.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/ npped_20120418.pdf
49
Ministerstwo Zdrowia. Program Prewencji i Leczenia Cukrzycy w Polsce. Zadania do realizacji
w 2009 roku: „Wdrożenie i prowadzenie Rejestru Chorych na Cukrzycę (dorosłych)”, „Wdrożenie i
prowadzenie Rejestru Wieku Rozwojowego (dzieci i młodzieży)”. Warszawa 2009.
http://www2.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/ cukrzyca_06012010.pdf
50
Ministerstwo Zdrowia. Program Wsparcia Ambulatoryjnego Leczenia Zespołu Stopy
Cukrzycowej. Warszawa 2017. http://www.mz.gov.pl/wp-content/uploads/2016/09/ podpisany-28.02.2017-
program-zsc-aktualizacja.pdf
51
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia z dnia 4 sierpnia 2016 r. w sprawie Narodowego
Programu Zdrowia na lata 2016-2020 Dz.U. 2016, poz. 1492
52
Program polityki zdrowotnej w zakresie profilaktyki i wczesnego wykrywania cukrzycy typu 2
https://www.zdrowemazowsze.mazovia.pl/dzialania-z-zakresu-zdrowia-publicznego/programy-polityki-
zdrowotnej/profilaktyka-cukrzycy-u-osob-po-45-r-z
Program Profilaktyki Cukrzycy, jaki odnosi się do prewencji tej choroby u osób od 35 do
64 roku życia, znajdujących się w grupie podwyższonego ryzyka, zamieszkałych w
Gdańsku oraz w gminie Stegna. Jego celem jest wczesna identyfikacja osób ze stanem
przedcukrzycowym oraz chorych na cukrzycę, będących w fazie jej bezobjawowego
przebiegu. Cel programu stanowi także redukcja czynników ryzyka rozwoju cukrzycy
typu 2, ograniczane i eliminacja błędnych zachowań żywieniowych a także niesienie
pomocy w redukowaniu masy ciała u osób z nadwagą czy otyłością53.

53
Gdański Program Profilaktyki Cukrzycy https://www.ptpz.pl/programy/gdanski-program-
profilaktyki-cukrzycy/