Człowiek - Reagowanie: 52 Zadania Maturalne

Człowiek - reagowanie
52 zadania maturalne
edycja kwiecień 2017
(Wybór i opracowanie: Oficyna Multimedialna Teraz Wiedza)
Jednym z zasadniczych elementów przygotowań do matury jest rozwiązywanie zadań maturalnych. Najlep-
szym źródłem takich zadań są arkusze maturalne z ubiegłych lat. Aby ułatwić Ci przygotowania do tego
trudnego egzaminu i zaoszczędzić jakże cenny czas, przygotowaliśmy zbiór 52 zadań maturalnych z zakre-
su anatomii i fizjologii człowieka - układ nerwowy. Zbiór stanowi kompilację wszystkich zadań matural-
nych z tych działów, jakie ukazały się w materiałach CKE, tj. w arkuszach maturalnych oraz informato-
rach, w latach 2002-2016. Obejmuje zarówno zadania z arkuszy maturalnych właściwych (majowych), jak
i próbnych oraz poprawkowych. Materiały zostały zebrane i opracowane w jeden plik z zadaniami oraz
osobny plik z odpowiedziami. Zadania zostały podzielone tematycznie, zgodnie z układem lekcji w kur-
sie. Dlatego najpierw sugerujemy opracowanie kursu: Człowiek - reagowanie, a następnie rozwiązanie
zadań.
Na końcu (s. 18-21) zamieściliśmy wybór 13 zadań, tworzących test podsumowujący.
Powodzenia!
Informacje dodatkowe:
Zadania mają nową, ciągłą numerację. Przy każdym numerze zadania umieściliśmy w nawiasie szczegółową informację o źródle
zadania, w drugim nawiasie – liczbę punktów i szacunkowy czas przeznaczony na rozwiązanie zadania.
Zad. 1 (200501/S/P/Z31) (1p./3 min.)

numer zadania liczba punktów/czas
rok miesiąc oryginalny numer zadania
stara/nowa matura majowa (O)/próbna (P)
Zadania CKE. Wybór i redakcja - Teraz Wiedza 1 Materiały do kursu: Człowiek — nerwowy ze strony www.terazwiedza.pl
Lekcja 1.Przewodnictwo nerwowe / 7 zadań
Zad 1. (200805/S/O/Z1)(/1p./3 min)

Jednostką strukturalną i funkcjonalną układu nerwowego wszystkich zwierząt jest neuron. Neurony tworzą morfologicznie wy-
odrębnione szlaki, wzdłuż których odbywa się przekazywanie informacji w układzie nerwowym. Nośnikami informacji są im-
pulsy elektryczne i neuroprzekaźniki (neurotransmitery).
Wyjaśnij rolę, jaką w realizacji funkcji neuronów odgrywają neuroprzekaźniki (neurotransmitery).
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 2 (200905/S/O/Z22)(3p./9 min)

Na schematach A i B przedstawiono sposób działania pewnego leku i jego wpływ na funkcjonowanie synapsy.
A) stan przed zastosowaniem leku B) stan po zastosowaniu leku
impuls impuls
impuls
Na podstawie analizy powyższych schematów opisz trzy kolejne następstwa działania przedstawionego leku.
1. ............................................................................................................................. .............................................................................
2. ............................................................................................................................. .............................................................................
3. ............................................................................................................................. .............................................................................
Zad. 3 (200906/S/O/Z05)(2p./6 min)

Na schemacie przedstawiono transport jonów Na+ i K+ w błonie komórkowej neuronów.
a/1p.) Określ kierunek transportu jonów sodowych i jonów potasowych w stosunku do gradientów ich stężeń.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
b/1p.) Podaj nazwę mechanizmu aktywnego transportu jonów wykorzystywanego w przedstawionym przypadku i określ
czynnik, od którego jest on zależny.
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 4 (201205/S/O/Z15)(1p./3 min)

Neurotransmitery są odpowiedzialne za przekazywanie impulsów nerwowych przez neurony. Wiele tzw. leków psychotropo-
wych wpływa na ilość neurotransmiterów w szczelinie synaptycznej. W przypadku chorób, w których występuje nadmiar neuro-
transmiterów, odpowiedni lek może np. zablokować ich receptory w synapsie.
Wyjaśnij, dlaczego nie wolno prowadzić samochodu po zażyciu leku o działaniu opisanym w tekście.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 5 (201505/S/O/Z04)(2p./6 min)

Na schemacie przedstawiono aktywny i bierny transport jonów sodu (Na +) i potasu (K+) przez błonę komórkową neuronu.
a/1p.) Określ, która powierzchnia błony – I czy II – jest powierzchnią zewnętrzną błony neuronu. Odpowiedź uzasadnij.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
b/1p.) Podaj nazwę białka przedstawionego na schemacie, które jest odpowiedzialne za aktywny transport jonów sodu
i potasu.
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 6 (201605/S/O/Z22)(2p./6 min)

Toksyna botulinowa, wytwarzana przez bakterie jadu kiełbasianego, znalazła w ostatnich latach zastosowanie w kosmetyce − do
redukcji zmarszczek mimicznych, powstających na skutek nawykowego kurczenia niektórych mięśni twarzy. Toksynę wstrzyku-
je się w miejsca szczególnie podatne na tworzenie się zmarszczek. Działanie jej polega na fragmentacji białka SNAP-25, które
jest niezbędne do uwolnienia neuroprzekaźnika – acetylocholiny.
Na rysunku przedstawiającym prawidłowo działającą synapsę nerwowo–mięśniową numerami 1–4 oznaczono miejsca,
w których możliwe jest zahamowanie funkcjonowania tej synapsy przez różne rodzaje toksyn.
Na podstawie: D. McLaughlin, J. Stamford, D. White, Krótkie wykłady. Fizjologia człowieka, Warszawa 2008.
A. Wypisz z rysunku numer oznaczający miejsce, w którym blokowane jest działanie synapsy przez toksynę botulinową.
............................................................................................................
B. Na podstawie tekstu wyjaśnij, dlaczego po wstrzyknięciu toksyny botulinowej uzyskuje się redukcję zmarszczek
mimicznych.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 7 (2008/05/12/PO/CKE)(2p./6 min)

Neurony są podstawowymi jednostkami anatomicznymi układu nerwowego. Są one komórkami pobudliwymi, to znaczy, że
reagują na działające na nie bodźce.
W miejsca 1, 2, 3 wpisz trzy podstawowe funkcje neuronów.
Docierające do neuronu informacje zawarte w bodźcach są przez neuron
1. ......................................, 2. ......................................, 3. .......................................
Lekcja 2.Ośrodkowy układ nerwowy / 1 zadanie
Zad. 8 (201312/N/I/Z09)(4p./12 min)

W badaniach mózgu człowieka stosuje się różnorodne techniki pozwalające określić, które obszary kory mózgowej uaktywniają
się w trakcie wykonywania określonych zadań. Metoda tomografii
pozytonowej polega na tym, że do organizmu badanej osoby wprowa-
dza się cząsteczki glukozy znakowane radioaktywnymi izotopami i
obserwuje gromadzenie się izotopu w miejscach intensywnej pracy
komórek kory mózgowej.
Na rysunkach przedstawiono obrazy kory mózgowej zdrowego czło-
wieka, zachowującego świadomość i wykonującego różne czynności
związane z mową. Badana osoba: najpierw słuchała wypowiadanych
przez kogoś słów (I), następnie czytała słowa bez ich wypowiadania
(II), sama wypowiadała słowa (III) oraz opisywała znaczenie słów przy
pomocy czasowników i przymiotników (IV). Ciemnymi punktami za-
znaczono obszary wykazujące zwiększoną koncentrację radioaktywne-
go izotopu podczas danej czynności.
Na podstawie: S. Greenfield, Mózg, Warszawa 1999 i Biologia, N.A. Campbell (red.) Poznań 2012, s. 1077.
a/1p.) Wyjaśnij, dlaczego w miejscach intensywnej pracy komórek kory mózgowej obserwuje się gromadzenie radioak-
tywnego izotopu.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
b/2p.) Na podstawie wyników badania (I–IV) sformułuj dwa wnioski dotyczące aktywności kory mózgowej podczas wy-
konywania czynności związanych z mową.
1. ............................................................................................................................. .............................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
2. ............................................................................................................................. .............................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
c/1p.) Przyporządkuj płatom kory mózgowej (1–4) odpowiednie obszary funkcjonalne (A–D), które są w nich
zlokalizowane.
1. płat czołowy .......... A. obszar słuchowy

2. płat ciemieniowy .......... B. obszar czuciowy
3. płat skroniowy .......... C. obszar wzrokowy
4. płat potyliczny .......... D. obszar kojarzeniowy
Lekcja 3.Obwodowy układ nerwowy / 2 zadania

Zad. 9 (201412/N/P/Z15)(3p./9 min)
Przekaźnik nerwowy – acetylocholina – jest rozpoznawany w błonach postsynaptycznych różnych tkanek przez odmienne recep-
tory: nikotynowy i muskarynowy. Dzięki temu, przy wykorzystaniu tego samego przekaźnika, informacja przekazywana w sy-
napsach może wywołać odmiennie efekty w różnych tkankach.
Na schematach przedstawiono wpływ acetylocholiny na błonę postsynaptyczną:
A. włókna mięśnia szkieletowego
B. komórki mięśnia sercowego.
Źródło: Biologia. Jedność i różnorodność, red. M. Maćkowiak, A. Michalak, Warszawa 2008.
a/2p.) Na podstawie schematu skonstruuj i wypełnij tabelę, w której porównasz mechanizmy otwierania kanałów jono-
wych zlokalizowanych w błonie włókna mięśnia szkieletowego i w błonie komórki mięśnia sercowego.
UWAGA! W porównaniu uwzględnij liczbę cząsteczek acetylocholiny niezbędnych do otwarcia każdego z kanałów, obecność
lub brak białka G oraz rodzaj otwieranych kanałów.
Tabela:
b/1p.) Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących wpływu acetylocholiny na błony postsynaptyczne włókna mięśnia
szkieletowego i komórki mięśnia sercowego. Wpisz w tabeli znak X w polu P (prawda) lub w polu F (fałsz).
P F
1. Acetylocholina wywołuje skurcz włókna mięśnia szkieletowego i komórki mięśnia sercowego.

Acetylocholina powoduje depolaryzację błony włókna mięśnia szkieletowego i hiperpolaryzację błony
2.
komórki mięśnia sercowego.
Białko sprzęgające (G) łączy się z kanałem jonowym dopiero po zmianie swej konformacji wywołanej
3.
przyłączeniem acetylocholiny do receptora.
Zad. 10 (2015/05/10/PO/CKE)(2p./6 min)

Obwodowy układ nerwowy składa się z nerwów czaszkowych i nerwów rdzeniowych. Nerwy te mogą pełnić funkcje czuciowe,
ruchowe lub mieszane (pełnią funkcje zarówno czuciowe, jak i ruchowe).
Na podstawie podanych informacji określ, jakie funkcje pełnią wymienione nerwy czaszkowe. Wybierz je spośród funk-
cji podanych w tekście i wpisz w wyznaczone miejsca.
1. Nerw językowo-gardłowy: część nerwu unerwia mięśnie gardła odpowiadające za połykanie, a część tworzy włókna smakowe
języka – funkcja ......................................... .
2. Nerw węchowy: przewodzi impulsy nerwowe z jamy nosowej do mózgu – funkcja ................................ .
3. Nerw bloczkowy: unerwia mięśnie gałki ocznej, jego uszkodzenie jest przyczyną zeza – funkcja ............................................. .
Lekcja 4. Odruchy, uczenie się i pamięć / 6 zadań
Zad. 11 (201008/S/O/Z02)(1p./3 min)

Zużycie tlenu przez organizm jest ściśle powiązane z poziomem przemiany materii. Na przykład podczas wysiłku fizycznego
wzrasta zużycie tlenu, gdyż do skurczu komórek mięśniowych, wywołanego ślizganiem się filamentów aktynowych i miozyno-
wych względem siebie, konieczna jest energia (ATP) pochodząca głównie z procesów oddychania tlenowego.
Wyjaśnij, podając jeden argument, dlaczego podczas intensywnej pracy umysłowej zwiększa się zużycie tlenu w komór-
kach nerwowych mózgu człowieka.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 12 (201605/S/O/Z23)(1p./3 min)
Na schematach (A–C), bez zachowania prawidłowej kolejności, zilustrowano reakcje psa na różne rodzaje bodźców podczas
powstawania odruchu warunkowego.
A B C
Na podstawie: H. Wiśniewski, Biologia, Warszawa 1994.
Podaj, na którym schemacie zilustrowano wykształcony u psa odruch warunkowy. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do
mechanizmu jego powstawania.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 13 (200505/19/PO/CKE)(2p./6 min)

W Polsce i na świecie zauważono od dawna zanikanie u niektórych dorosłych umiejętności czytania i pisania (czyli zjawisko
wtórnego analfabetyzmu), mimo że opanowali oni te czynności w szkole.
Określ, do jakiej kategorii odruchów należą umiejętności czytania i pisania oraz wyjaśnij, dlaczego.
Podaj prawdopodobną przyczynę zaniku tego typu odruchu wśród wtórnych analfabetów.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 14 (200905/20/PO/CKE)(1p./3 min)
Na widok cytryny wiele osób ślini się, jakby piło jej kwaśny sok. Określ rodzaj odruchu (warunkowy, bezwarunkowy), któ-
ry wystąpił u wyżej opisanych osób. Odpowiedź uzasadnij.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 15 (201505/11/PO/CKE)(1p./3 min)

Odruchy są to utrwalone, automatyczne reakcje organizmu na różnego rodzaju bodźce.
Określ rodzaj każdego z odruchów wymienionych w tabeli. Zaznacz B (bezwarunkowy), jeśli dany odruch jest przykła-
dem odruchu bezwarunkowego, albo W (warunkowy) – jeśli jest to przykład odruchu warunkowego.
1. Cofanie ręki po ukłuciu igłą. B W
2. Wydzielanie śliny po dotknięciu języka. B W
3. Wydzielanie śliny na widok czekolady. B W
Zad. 16 (201505/12/PO/CKE)(3p./9 min)

Na schemacie przedstawiono elementy łuku odruchowego.
a/1p.) Narysuj, przy pogrubionych kreskach na schemacie, strzałki ilustrujące kierunek przepływu impulsu nerwowego
w każdym neuronie.
b/1p.) Podaj nazwę neuronu oznaczonego na schemacie literą X. ..............................................
c/1p.) Określ, dlaczego przedstawiony schemat nie może ilustrować odruchu kolanowego.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Lekcja 5. Autonomiczny układ nerwowy / 4 zadania
Zad. 17 (201505/N/O/Z11)(2p./6 min)

Autonomiczny układ nerwowy człowieka składa się z dwóch działających antagonistycznie części: współczulnej i przywspół-
czulnej. W tabeli przedstawiono przykłady efektów oddziaływania autonomicznego układu nerwowego na wybrane narządy
trzech układów narządów w organizmie człowieka.
Efekt działania układu

przywspółczulnego współczulnego
serce zmniejszenie częstości skurczów serca zwiększenie częstości skurczów serca
wzrost wydzielania enzymów trawien- zmniejszenie wydzielania

gruczoły jelitowe
nych enzymów trawiennych
oskrzela (mięśnie
zwężenie oskrzeli rozszerzenie oskrzeli
oskrzelowe)
a)(0-1) Podaj, do której części autonomicznego układu nerwowego – współczulnej czy przywspółczulnej – odnosi się
określenie używane w sytuacji zagrożenia: „walcz lub uciekaj”. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając wybrany z tabeli
przykład działania tego układu w powiązaniu z pracą mięśni szkieletowych.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
b)(0-1) Przedstaw, jakie znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ma antagonistyczne działanie obu czę-
ści autonomicznego układu nerwowego w sytuacji wystąpienia zagrożenia i po jego ustąpieniu.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 18 (201512/N/I/Z69)(5p./15 min)

W hali sportowej, w której panowało normalne ciśnienie atmosferyczne, a temperatura powietrza wynosiła 20°C, przeprowadzo-
no pomiar: na ciele zdrowego mężczyzny uprawiającego sport umocowano miernik wilgotności, przy pomocy którego przez 120
minut, w odstępach 10-minutowych, mierzono ilość wydzielanego przez niego potu. Podczas pierwszej części pomiaru (60 mi-
nut) mężczyzna nie wykonywał żadnych ćwiczeń i nie pocił się. Podczas drugiej części pomiaru (kolejne 60 minut) biegł bez
przerwy, bez żadnego obciążenia, z taką samą prędkością. Wyniki uzyskane w drugiej części pomiaru posłużyły do obliczenia
objętości potu wytworzonego w ciągu 1 minuty w każdym 10-minutowym przedziale czasowym, czyli do obliczenia intensyw-
ności pocenia się. Dane te zamieszczono w tabeli.
Czas biegu (min) 0 10 20 30 40 50 60

3
Intensywność pocenia (cm potu / min) 0 5 8 9 10 11 12
a/2p.) Wykorzystując dane zamieszczone w tabeli, sporządź wykres liniowy, ilustrujący zależność intensywności pocenia
się od czasu trwania biegu.
b/1p.) Podaj warunek, który powinien być taki sam w pierwszej i drugiej części przeprowadzonego pomiaru, a nie został
przedstawiony w opisie obserwacji.
..............................................................................................................................................................................................................
c/1p.) Wyjaśnij, dlaczego podczas biegu – w przeciwieństwie do okresu braku aktywności fizycznej – u obserwowanego
mężczyzny wystąpił proces pocenia się.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
d/1p.) Zaznacz odpowiedź A lub B i jej uzasadnienie 1 lub 2 tak, aby powstało poprawne dokończenie zdania.
Im dłużej biegacz biegnie, tym stężenie hormonu antydiuretycznego w jego krwi jest
A wyższe, 1. wzrost potencjału wody w osoczu krwi.

gdyż podwzgórze reaguje na
B niższe, 2. spadek potencjału wody w osoczu krwi.
Zad. 19 (201005/08/PO/CKE)(1p./3 min)

Jedną z dróg reakcji organizmu na stresor jest droga nerwowa prowadząca do wydzielania przez rdzeń nadnerczy adrenaliny i
noradrenaliny. Konsekwencją są, np.:
podwyższone tętno i ciśnienie krwi, intensywna wentylacja płuc, zwiększenie dopływu krwi do mięśni i mózgu, co zwiększa
wydolność fizyczną i umysłową, zmniejszenie dopływu krwi do niektórych narządów, np. do nerek i zatrzymanie wydalania
moczu, rozszerzenie źrenic, wzrost poziomu glukozy we krwi.
Zaznacz poniżej, która część autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialna jest za opisaną szybką reakcję organi-
zmu na stresor. Wyjaśnij znaczenie opisanych reakcji organizmu.
A. układ współczulny B. układ przywspółczulny
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 20 (2011/05/12/PO/CKE)(2p./6 min)
Wpisz do tabeli odpowiednie określenia, które opisują wpływ układu nerwowego współczulnego i przywspółczulnego na funk-
cjonowanie wymienionych narządów w organizmie człowieka.
Narząd Część współczulna Część przywspółczulna
Źrenica rozszerzanie zwężanie
Oskrzela
Serce przyspieszenie pracy zwolnienie pracy
Jelita
6.Narząd wzroku – oko / 9 zadań

Zad. 21 (201008/S/O/Z06)(2p./6 min)
Rozmieszczenie fotoreceptorów – czopków i pręcików na obszarze siatkówki jest nierównomierne. Wyróżnia się na niej dwa
charakterystyczne obszary: plamkę, zwaną też plamką żółtą, będącą obszarem najlepszego widzenia, oraz tarczę nerwu wzroko-
wego, na której obraz nie powstaje.
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących fotoreceptorów, wpisując w odpowiednich miejscach tabeli literę P (prawda)
lub F (fałsz).
P/F
1. Czopki odpowiadają za widzenie barwne i ostre, a pręciki za czarno-białe i nieostre.

2. Na siatkówce znajduje się znacznie więcej czopków niż pręcików.
3. Plamka żółta to miejsce, w którym pręciki występują w największym zagęszczeniu.

4. W obszarze tarczy nerwu wzrokowego nie występują ani czopki, ani pręciki.
Zad. 22 (201205/S/O/Z13)(3p./9 min)

Na wykresie przedstawiono rozmieszczenie receptorów – czopków i pręcików – w siatkówce oka człowieka. Badano ich zagęsz-
czenie w różnych odległościach od dołka środkowego. Odległości określono w stopniach odchylenia od osi optycznej oka.
Na podstawie: http //www.swiatlo.tak.pl/pts/pts-oko-proces-widzenia.php
a) Na podstawie informacji przedstawionych na wykresie opisz dołek środkowy (plamkę żółtą), uwzględniając rodzaje
i ilość receptorów.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
b) Podaj nazwę miejsca X na wykresie i wyjaśnij, dlaczego w tym miejscu nie ma żadnych receptorów.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
c) Podaj nazwę receptorów, których jest najwięcej w siatkówce oka, oraz określ ich rolę w procesie widzenia.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 23 (200505/18/PO/CKE)(2p./6 min)

Ilość światła docierającego do siatkówki oka zależy od wielkości źrenicy. Wielkość ta jest regulowana przez tęczówkę oka
i zależy od warunków świetlnych otoczenia.
Wyjaśnij, w jaki sposób warunki świetlne otoczenia wpływają na wielkość źrenicy oka.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 24 (2006/05/06/PO/CKE)(2p./6 min)

Rysunek I w uproszczony sposób przedstawia wadę wzroku – krótkowzroczność, a rysunek II – sposób jej korygowania.
II
Korzystając z informacji przedstawionych na rysunkach, opisz, na czym polega krótkowzroczność i sposób korygowania
tej wady wzroku.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 25 (200905/18/PO/CKE)(1p./3 min)
Na schemacie przedstawiono zmiany zachodzące wewnątrz oka podczas oglądania przedmiotów umieszczonych w różnej od
niego odległości (A – z daleka, B – z bliska).
Podaj, na czym polega akomodacja oka podczas przenoszenia wzroku z przedmiotu umieszczonego daleko na przedmiot
znajdujący się blisko.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 26 (201005/09/PO/CKE)(2p./6 min)

Które z poniższych stwierdzeń dotyczących procesu widzenia są prawdziwe, a które fałszywe? Wstaw literę P obok in-
formacji prawdziwych lub literę F obok informacji fałszywych.
P/F
Za widzenie w nocy i w dzień odpowiedzialne są obydwa rodzaje komórek receptorowych siatkówki –
A.
czopki i pręciki.
B. Daltonizm jest spowodowany brakiem lub nieprawidłowym działaniem niektórych rodzajów czopków.
Ustawienie oczu z przodu głowy człowieka zapewnia mu znacznie szersze pole widzenia, niż zwierzę-
C.
tom mającym oczy po bokach głowy.
Prawidłowe widzenie zależy nie tylko od prawidłowo działających oczu, ale także od prawidłowej
D.
analizy informacji w mózgu, które zostały odebrane przez oko.
Zad. 27 (201105/14/PO/CKE)(1p./3 min)

Po wejściu z ciemnego pomieszczenia do pomieszczenia bardzo jasno oświetlonego nie widzi się przez moment żadnego obrazu
– światło „oślepia”. Dopiero po chwili zaczynamy widzieć normalnie.
Wyjaśnij, uwzględniając rolę źrenicy, dlaczego najpierw światło oślepia, a po chwili widzimy normalnie.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 28 (201205/17/PO/CKE)(1p./3 min)

Siatkówka oka zbudowana jest z komórek receptorowych – czopków i pręcików. Są one rozmieszczone w siatkówce nierówno-
miernie i mają różne właściwości.
Zaznacz dwie informacje charakteryzujące wyłącznie czopki.
A. Najliczniej występują w środkowej części siatkówki – w dołku środkowym (plamce żółtej).

B. Odpowiadają za postrzeganie kształtów i ruchu obserwowanych obiektów.
C. Umożliwiają widzenie zarówno w jasnym, jak i w przyćmionym świetle.
D. Odpowiadają za widzenie szczegółów obrazu i widzenie barwne.
Zad. 29 (201605/20/PO/CKE)(1p./3 min)
Soczewka oka wykazuje dużą elastyczność. We właściwej pozycji utrzymywana jest dzięki mięśniowi rzęskowemu. Jeśli mię-
sień jest rozluźniony, soczewka przybiera kształt bardziej płaski i oko postrzega wówczas wyraźnie przedmioty odległe, a jeśli
się kurczy – kształt bardziej wypukły (zakrzywiony) i oko skupione jest na obiektach bliskich. Kiedy człowiek się starzeje, so-
czewka staje się mniej elastyczna i bardziej płaska.
Na podstawie: D. McLaughlin, J. Stamford, D. White, Krótkie wykłady. Fizjologia człowieka, Warszawa 2012.
Przedstaw konsekwencje zmniejszonej elastyczności soczewki dla widzenia przedmiotów z bliska u osób wcześniej zdrowych.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Lekcja 7. Narząd słuchu i równowagi – ucho / 5 zadań
Zad. 30 (201206S/O/Z20)(3p./9 min)

Oko i ucho są narządami zmysłów, które są zdolne do odbierania sygnałów ze środowiska zewnętrznego i przetwarzania ich
w impulsy pobudzające układ nerwowy. Różnią się rodzajem odbieranych bodźców i sposobem ich przetwarzania.
Uzupełnij tabelę, w której zestawiono cechy tych narządów.
Narząd Ucho Oko

Cecha
Rodzaj odbieranego bodźca
Komórki odbierające bodziec

(receptorowe)
Struktura, w której występują komórki

receptorowe
Zad. 31 (201512/N/I/Z78)(3p./9 min)
Na wykresie przedstawiono powierzchnię słyszalności, którą wyznaczają granice słyszalności, czyli skrajne częstotliwości fal
dźwiękowych (górna i dolna) oraz dolna i górna wartość ciśnienia akustycznego dźwięków, które są słyszalne przez ucho ludzkie.
Granice słyszalności są pojęciem umownym i zostały uśrednione (były wielokrotnie wyznaczane empirycznie przez różnych
badaczy). Głos to zjawisko akustyczne, które posiada kilka specyficznych właściwości, między innymi: wysokość, która wiąże
się z częstotliwością wydobywanego dźwięku mierzoną w hercach (Hz) i natężenie głosu, mierzone w decybelach (dB).
Na podstawie: http://archiwum.ciop.pl/26006.html; http://livesound.pl/

tutoriale/artykuly/
4629-zrozumialosc-mowy [dostęp: 29.01.2015]; K. Barrett, H. Brooks, S.
Boitano, S. Barman,
Ganong’s Review of Medical Physiology, New York-[…]-Toronto 2010, s.
209–211.
a/1p.) Podaj, o ile decybeli wyższy jest poziom ciśnienia akustycznego, przy którym słyszymy ton o częstotliwości 100 Hz,
od tego, przy którym słyszymy ton o częstotliwości 1000 Hz.
..............................................................................................................................................................................................................
b/1p.) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Częstotliwość tonu, dla którego ucho ludzkie jest najbardziej czułe, wynosi około
A. 20 Hz. B. 100 Hz. C. 4000 Hz. D. 10000 Hz.
c/1p.) Wśród opisów głosów (A–D) zaznacz dwa, które mieszczą się w obszarze (zasięgu) ludzkiej rozmowy.
A. Głośno mówiąca osoba (70 dB), mająca niski głos (150 Hz).
B. Krzycząca osoba (78 dB), mająca dość wysoki głos (500 Hz).
C. Cicho mówiąca osoba (50 dB), mająca wysoki głos (2000 Hz).
D. Normalnie mówiąca osoba (58 dB), mająca dość wysoki głos (1000 Hz).
Zad. 32 (200905/19/PO/CKE)(3p./9 min)

Na rysunku przedstawiono schemat budowy ucha człowieka.
a/1p.) Połącz w pary nazwy elementów ucha (A – C) z nazwami ich funkcji (I – IV).
A. błona bębenkowa B. trąbka Eustachiusza C. kanał słuchowy zewnętrzny
I. przenosi falę dźwiękową (w słupie powietrza) II. odbiera drgania fali dźwiękowej
III. odbiera i przetwarza wrażenia słuchowe IV. wyrównuje ciśnienie wewnętrzne w uchu
A. ...................... B. ...................... C. ......................
b/1p.) Podaj, do której części ucha (zewnętrznego, wewnętrznego, środkowego) należą kosteczki słuchowe.
..............................................................................................................................................................................................................
c/1p.) Wymień nazwy kosteczek słuchowych zgodnie z kolejnością przekazywania drgań fali dźwiękowej.
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 33 (201105/13/PO/CKE)(1p./3 min)
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących funkcji elementów ucha. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli literę P, jeśli
stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe.
1. Kanał słuchowy zewnętrzny wyrównuje ciśnienie po obu stronach błony bębenkowej.
2. Strzemiączko przenosi drgania wywołane falą dźwiękową na okienko ślimaka.
3. Trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) przenosi falę dźwiękową do ucha wewnętrznego.
Zad. 34 (201405/17/PO/CKE)(1p./3 min)

Uporządkuj we właściwej kolejności wymienione poniżej etapy powstawania wrażeń słuchowych. Wpisz w tabelę numery 2–5.
Etap Numer
Drganie błony okienka owalnego oraz drganie płynu wypełniającego wnętrze ślimaka.
Ruchy rzęsek komórek narządu Cortiego i powstanie impulsu nerwowego.

Przenoszenie drgań błony bębenkowej na drgania kosteczek słuchowych.
Przewodzenie fali dźwiękowej przez przewód słuchowy. 1
Dotarcie impulsów nerwowych do ośrodka słuchu.
Zad. 35 (201605/19/PO/CKE)(2p./6 min)

Człowiek odbiera ze środowiska różnorodne bodźce, które w narządach zmysłów są przetwarzane na impulsy nerwowe i anali-
zowane w odpowiednich obszarach kory mózgowej.
Uzupełnij tabelę opisującą odbieranie oraz przetwarzanie bodźców wzrokowych i słuchowych. Wpisz odpowiednie nazwy.
Rodzaj odbieranego Struktura, w której wy- Lokalizacja ośrodka zmysłu w

Narząd zmysłu
bodźca stępują receptory korze mózgowej
oko płat potyliczny
fale dźwiękowe błędnik błoniasty
Lekcja 8. Narządy czucia chemicznego – nos i język / 1 zadanie
Zad. 36 (201405/S/O/Z13)(2p./6 min)

Receptory w jamie ustnej człowieka są przystosowane do wyczuwania między innymi czterech podstawowych rodzajów smaku:
słodkiego, słonego, kwaśnego i gorzkiego. W tabeli zamieszczono informacje o stopniu wrażliwości kubków smakowych czło-
wieka na wybrane substancje chemiczne, które mogą znaleźć się w pożywieniu.
Próg wrażliwości kubków smakowych – ilość danej

Rodzaje substancji
substancji w g/dm3
gorzkie 0,0003 g/dm3
kwaśne 0,02 g/dm3
słone 0,5 g/dm3
słodkie 4 g/dm3
Na podstawie: M. Noske, Smak pełen tajemnic, „Wiedza i Życie” nr 12, 2011.
a/1p.) Na podstawie danych z tabeli podaj, na który rodzaj substancji zmysł smaku człowieka jest najbardziej wyczulony.
..............................................................................................................................................................................................................
b/1p.) Wykaż znaczenie adaptacyjne zdolności wykrywania rodzaju substancji, na którą zmysł smaku człowieka jest naj-
bardziej wyczulony.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Lekcja 9. Wybrane problemy medyczne / 3 zadania
Zad. 37 (201006/S/O/Z19)(1p./3 min)

Ból jest informacją o jakiejś nieprawidłowości pojawiającej się w organizmie człowieka.
Podaj argument uzasadniający twierdzenie, że nadużywanie leków o działaniu przeciwbólowym może być niekorzystne
dla pacjenta.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 38 (201506/S/O/Z18)(1p./3 min)

Działanie synapsy nerwowo-mięśniowej polega na uwalnianiu z aksonu pobudzonej komórki nerwowej acetylocholiny, która
dyfunduje do szczeliny synaptycznej i wiąże się z receptorami błony włókna mięśniowego (błony postsynaptycznej). Prowadzi
to do depolaryzacji błony postsynaptycznej i pobudzenia włókna mięśniowego. Znana trucizna kurara wiąże się z receptorami
acetylocholinowymi, przez co blokuje ich działanie. Ciężkie zatrucie kurarą powoduje śmierć przez uduszenie na skutek niewy-
dolności mięśni oddechowych.
Na podstawie: Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, pod red. W. Traczyka, A. Trzebskiego, Warszawa 2001.
Korzystając z tekstu, wyjaśnij, w jaki sposób dochodzi do niewydolności mięśni oddechowych na skutek zatrucia kurarą.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 39 (200505/16/PO/CKE)(2p./6 min)

Jeżeli umysł człowieka nie napotyka coraz to nowych wyzwań, przyzwyczaja się do rutynowego działania i sprawność intelektu-
alna człowieka maleje.
Zaproponuj dwa przykłady działań człowieka, które umożliwią mu zachowanie dużej sprawności umysłu.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
TEST PODSUMOWUJĄCY – 13 zad. / 22p. / 66’
Zad. 40 (200605/08/PO/CKE)(1p./3 min)

Rysunek ilustruje funkcjonowanie błony neuronu.
Korzystając z informacji przedstawionych na rysunku wyjaśnij, w jaki sposób w błonie neuronu powstaje potencjał
czynnościowy.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 41 (200705/20/PO/CKE)(1p./3 min)

Przewodzenie impulsów nerwowych odbywa się zawsze w jednym kierunku – od dendrytów do neurytu (aksonu). Na rysunku
przedstawiono schematycznie trzy neurony (A, B i C).
Narysuj wzdłuż każdego neurytu (aksonu), w neuronach A, B i C po jednej strzałce ilustrującej kierunek przepływu im-
pulsu nerwowego.
B
Zad. 42 (201206/S/O/Z19)(2p./6 min)

Układ nerwowy człowieka zużywa około 25% wytwarzanej w organizmie energii, a masa tego układu stanowi 1–2% masy ciała,
co oznacza, że zapotrzebowanie na energię tkanki nerwowej jest znacznie większe niż innych tkanek.
Podaj dwa przykłady procesów zachodzących w neuronie, które wymagają nakładu energii (ATP).
1. ............................................................................................................................. .............................................................................
2. ............................................................................................................................. .............................................................................
Zad. 43 (201306/S/O/Z27)(1p./3 min)
Na schemacie w sposób uproszczony przedstawiono kolejne etapy (1–3) przekazywania impulsu nerwowego z jednego neuronu
na drugi.
Na podstawie: http://michalpasterski.pl/2008/11/o-neuronach
Korzystając ze schematu, opisz kolejne etapy przekazywania impulsu nerwowego z jednego neuronu na drugi.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zad. 44 (201405/10/PO/CKE)(2p./6 min)

W tabeli przedstawiono prędkość przewodzenia impulsów przez włókna nerwowe rdzenne (z osłonką mielinową) o różnej śred-
nicy aksonów.
Średnica aksonu [µm] 2–5 3–6 5–12 12–20
Prędkość przewodzenia impulsów [m/s] 12–30 15–30 30–70 70–120
Na podstawie: W. Traczyk, Fizjologia człowieka w zarysie, Warszawa 1997.
a/1p.) Na podstawie przedstawionych danych sformułuj wniosek określający zależność między prędkością przewodzenia
impulsów nerwowych a średnicą aksonu.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
b/1p.) Określ, czy włókna nerwowe rdzenne (mające osłonkę mielinową) przewodzą impulsy wolniej, czy – szybciej niż
włókna nagie (nieposiadające osłonek). Odpowiedź uzasadnij.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
Zadania CKE. Wybór i redakcja - Teraz Wiedza 21 Ma
Zad. 50 (201512/N/I/Z77)(2p./6 min)
Na schemacie przedstawiono budowę ucha człowieka.
Na podstawie: K. Grykiel, G. Halastra-Petryna, E. Mazurek, B. Potulska-Klein,

Tablice biologiczne, Gdańsk 2007, s. 172.
a/1p.) Podaj, które z elementów budowy ucha wskazanych na schemacie znajdują się w uchu środkowym oraz określ rolę
trąbki słuchowej w funkcjonowaniu ucha.
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................
b/1p.) Określ kolejność przedstawionych etapów procesu słyszenia – wpisz w kolumnie tabeli numery 1–5.
Etapy procesu słyszenia Nr etapu

Drgania błony bębenkowej wprawiają w drgania kostki słuchowe, które wzmacniają je i poprzez strzemiącz-
ko przekazują na błonę okienka owalnego.
Fala dźwiękowa zewnętrznym przewodem słuchowym dociera do błony bębenkowej, wprawiając ją
w drgania.
Komórki słuchowe ulegają wzbudzeniu, a impulsy nerwowe przewodzone są do mózgu za pośrednictwem
nerwu ślimakowego.
Fale ciśnienia wprawiają w drgania błonę podstawną, na której spoczywają komórki słuchowe
w narządzie Cortiego.
Drgania błony okienka owalnego przenoszone są, jako fale ciśnienia, przez płyn wypełniający błędnik.
Zad. 51 (201205/S/O/Z14)(1p./3 min)

Przeprowadzono obserwacje, których celem było ustalenie rozmieszczenia receptorów dotyku w różnych miejscach skóry czło-
wieka. Do pobudzania receptorów dotyku posłużono się cyrklem, którym dotykano skóry równocześnie dwoma jego ramionami.
Moment, w którym jednocześnie odczuwano dotyk obu ramion cyrkla oznaczał podrażnienie dwóch sąsiednich receptorów, czy-
li pokazywał odległość między nimi.
Na poniższych rysunkach przedstawiono uśrednione wyniki obserwacji zebrane z kilku prób.
Na podstawie: J. Chlebińska, Anatomia i fizjologia człowieka, WSiP, Warszawa 1981.
Zaznacz poprawny wniosek, który sformułowano na podstawie analizy wyników przeprowadzonych obserwacji.
A. Zagęszczenie receptorów dotykowych w skórze różnych części ciała człowieka jest wszędzie takie samo.
B. Receptory dotykowe występują w różnych miejscach ciała człowieka i są równomiernie rozmieszczone na ich powierzchni.
C. Receptory dotykowe są nierównomiernie rozmieszczone w skórze człowieka w różnych częściach jego ciała, w jednych miej-
scach jest ich więcej niż w innych.
D. Im większa jest odległość między podrażnionymi punktami na skórze, tym więcej receptorów dotykowych znajduje się mię-
dzy nimi.
Zad. 52 (200805/14/PO/CKE)(1p./3 min)
Stres jest normalnym zjawiskiem fizjologicznym organizmu w sytuacji powodującej jego przeciążenie (zbyt duża ilość i inten-
sywność bodźców działających na układ nerwowy człowieka). Stresu nie da się uniknąć, ale można i należy kontrolować go, tak
aby stał się czynnikiem pomocnym i mobilizującym nasze twórcze działania.
Wśród zamieszczonych niżej stwierdzeń (A-E) zaznacz te dwa, które dotyczą utrzymania stresu na bezpiecznym poziomie.
A. Nie znoszę krytyki moich błędów.

B. Analiza uwag krytycznych pozwoli mi uniknąć „wpadek” w przyszłości.
C. Jeżeli odrywam się od nauki, to robię to z wyrzutami sumienia i poczuciem winy.
D. Staram się nie spóźniać na spotkania.
E. Nie mam cierpliwości do czynności domowych.

Człowiek - Reagowanie: 52 Zadania Maturalne

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Człowiek - Reagowanie: 52 Zadania Maturalne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Człowiek - reagowanie

Zad. 1 (200501/S/P/Z31) (1p./3 min.)

rok miesiąc oryginalny numer zadania

stara/nowa matura majowa (O)/próbna (P)

Zad 1. (200805/S/O/Z1)(/1p./3 min)

Zad. 2 (200905/S/O/Z22)(3p./9 min)

Zad. 3 (200906/S/O/Z05)(2p./6 min)

Zad. 4 (201205/S/O/Z15)(1p./3 min)

Zad. 5 (201505/S/O/Z04)(2p./6 min)

Zad. 6 (201605/S/O/Z22)(2p./6 min)

Zad. 7 (2008/05/12/PO/CKE)(2p./6 min)

1. ......................................, 2. ......................................, 3. .......................................

Lekcja 2.Ośrodkowy układ nerwowy / 1 zadanie

Zad. 8 (201312/N/I/Z09)(4p./12 min)

1. płat czołowy .......... A. obszar słuchowy

4. płat potyliczny .......... D. obszar kojarzeniowy

Lekcja 3.Obwodowy układ nerwowy / 2 zadania

Źródło: Biologia. Jedność i różnorodność, red. M. Maćkowiak, A. Michalak, Warszawa 2008.

1. Acetylocholina wywołuje skurcz włókna mięśnia szkieletowego i komórki mięśnia sercowego.

Zad. 10 (2015/05/10/PO/CKE)(2p./6 min)

języka – funkcja ......................................... .

Lekcja 4. Odruchy, uczenie się i pamięć / 6 zadań

Zad. 11 (201008/S/O/Z02)(1p./3 min)

Na podstawie: H. Wiśniewski, Biologia, Warszawa 1994.

Zad. 13 (200505/19/PO/CKE)(2p./6 min)

Zad. 15 (201505/11/PO/CKE)(1p./3 min)

1. Cofanie ręki po ukłuciu igłą. B W

2. Wydzielanie śliny po dotknięciu języka. B W

3. Wydzielanie śliny na widok czekolady. B W

Zad. 16 (201505/12/PO/CKE)(3p./9 min)

b/1p.) Podaj nazwę neuronu oznaczonego na schemacie literą X. ..............................................

Zad. 17 (201505/N/O/Z11)(2p./6 min)

Efekt działania układu

serce zmniejszenie częstości skurczów serca zwiększenie częstości skurczów serca

wzrost wydzielania enzymów trawien- zmniejszenie wydzielania

Zad. 18 (201512/N/I/Z69)(5p./15 min)

Czas biegu (min) 0 10 20 30 40 50 60

A wyższe, 1. wzrost potencjału wody w osoczu krwi.

Zad. 19 (201005/08/PO/CKE)(1p./3 min)

A. układ współczulny B. układ przywspółczulny

Narząd Część współczulna Część przywspółczulna

Źrenica rozszerzanie zwężanie

Serce przyspieszenie pracy zwolnienie pracy

6.Narząd wzroku – oko / 9 zadań

1. Czopki odpowiadają za widzenie barwne i ostre, a pręciki za czarno-białe i nieostre.

3. Plamka żółta to miejsce, w którym pręciki występują w największym zagęszczeniu.

Zad. 22 (201205/S/O/Z13)(3p./9 min)

Na podstawie: http //www.swiatlo.tak.pl/pts/pts-oko-proces-widzenia.php

Zad. 23 (200505/18/PO/CKE)(2p./6 min)

Zad. 24 (2006/05/06/PO/CKE)(2p./6 min)

Zad. 26 (201005/09/PO/CKE)(2p./6 min)

Zad. 27 (201105/14/PO/CKE)(1p./3 min)

Zad. 28 (201205/17/PO/CKE)(1p./3 min)

A. Najliczniej występują w środkowej części siatkówki – w dołku środkowym (plamce żółtej).

Lekcja 7. Narząd słuchu i równowagi – ucho / 5 zadań

Zad. 30 (201206S/O/Z20)(3p./9 min)

Narząd Ucho Oko

Rodzaj odbieranego bodźca

Komórki odbierające bodziec

Struktura, w której występują komórki

Zad. 31 (201512/N/I/Z78)(3p./9 min)

Na podstawie: http://archiwum.ciop.pl/26006.html; http://livesound.pl/

b/1p.) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.