Analiza matematyczna

część II

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Rachunek całkowy – funkcja pierwotna
 Funkcją pierwotną funkcji f(x) dla a<x<b nazywamy każdą taką funkcję F(x), że F’(x)=f(x) dla
a<x<b.
 Przykłady funkcji pierwotnych:
 f(x)=x, F(x)=0.5x2, ale również 0.5x2+8
 f(x)=cos(x), F(x)=sin(x)+13
 f(x)=ex, F(x)=ex-4
 Całką nieoznaczoną funkcji f(x) nazywamy funkcję F(x)+C, gdzie C=const
 Całkę oznaczamy ‫ 𝑥 𝐹 = 𝑥𝑑 𝑥 𝑓 ׬‬+ 𝐶
 Przykłady:
 ‫ = 𝑥𝑑𝑥 ׬‬0.5𝑥 2 + 𝐶
 ‫ 𝑥 𝑒 = 𝑥𝑑 𝑥 𝑒 ׬‬+ 𝐶
 ‫ ׬‬cos(𝑥)𝑑𝑥 = sin(𝑥) + 𝐶

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Podstawowe wzory całek nieoznaczonych

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Własności całek nieoznaczonych

 ‫ 𝑥 𝑓 ׬‬+ 𝑔(𝑥)𝑑𝑥 = ‫ 𝑥𝑑 𝑥 𝑓 ׬‬+ ‫𝑥𝑑 𝑥 𝑔 ׬‬

 ‫ 𝑥𝑑 𝑥 𝑓 ׬ 𝑐 = 𝑥𝑑 𝑥 𝑓𝑐 ׬‬, 𝑐 ≠ 0
 Wzór na całkowanie przez części:
 ‫ 𝑓 ׬‬′ (𝑥)𝑔 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑓 𝑥 𝑔 𝑥 − ‫𝑔)𝑥(𝑓 ׬‬′ 𝑥 𝑑𝑥
 Wzór na całkowanie przez podstawienie:

′ 𝑔 𝑥 =𝑢
 ‫𝑔 ) 𝑥 𝑔( 𝑓 ׬‬′(𝑥)𝑑𝑥 = ′ = ‫𝑢𝑑 𝑢 𝑓 ׬‬
𝑔 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑑𝑢

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Przykłady podstawowych całek
 ‫ ׬‬3 sin 𝑥 − 4𝑥 7 𝑑𝑥

 ‫ ׬‬3𝑥 − 5 + 𝑥 𝑑𝑥

1 1
 ‫׬‬ − 𝑥 5 𝑑𝑥
1+𝑥 2

𝑥−3+𝑥 3
 ‫ 𝑥 ׬‬2 𝑑𝑥

1
 ‫ ׬‬tg 𝑥 − 2 𝑑𝑥
𝑠𝑖𝑛 (𝑥)

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Przykłady obliczania całek nieoznaczonych przez podstawienie
 ‫ ׬‬1 + 2𝑥𝑑𝑥

𝑒 1/𝑥
 ‫𝑥 ׬‬2 𝑑𝑥

𝑥
‫׬‬ 𝑑𝑥
2−7𝑥 2

 ‫(𝑛𝑙𝑥 ׬‬1 + 𝑥 2 )𝑑𝑥

 ‫𝑛𝑖𝑠 ׬‬9 𝑥 cos(𝑥) 𝑑𝑥

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej
(2020 rok)
Przykłady obliczania całek nieoznaczonych przez części
 ‫ 𝑥 ׬‬2 𝑒 𝑥 𝑑𝑥

 ‫𝑥𝑑)𝑥(𝑠𝑜𝑐𝑥 ׬‬

 ‫𝑥 ׬‬ln(𝑥)𝑑𝑥

 ‫𝑛𝑖𝑠 ׬‬2 𝑥 𝑑𝑥

 ‫ 𝑥 𝑒 ׬‬cos(𝑥)𝑑𝑥

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Całki funkcji wymiernych

 Funkcją wymierną nazywamy iloraz dwóch wielomianów

𝑎𝑛 𝑥 𝑛 +𝑎𝑛−1 𝑥 𝑛−1 +⋯+𝑎1 𝑥 1 +𝑎0
‫׬‬
𝑎𝑚 𝑥 𝑚 +𝑎𝑚−1 𝑥 𝑚−1 +⋯+𝑎1 𝑥 1 +𝑎0
𝑑𝑥
 W przypadku, gdy n≥m wtedy dokonujemy dzielenia wielomianów i
sprowadzamy iloraz do sumy wielomianu oraz funkcji wymiernej o stopniu
licznika mniejszym niż stopień mianownika
 W przypadku, gdy n<m dokonujemy rozkładu wielomianu na ułamki proste
𝐴 𝐵𝑥+𝐶
 oraz , gdzie wielomian kwadratowy nie ma pierwiastków
(𝑎+𝑏𝑥)𝑘 2
(𝑐𝑥 +𝑑𝑥+𝑒)

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Przykład całki funkcji wymiernej
𝑑𝑥 𝑑𝑥 −1 2
‫ ׬‬2 =‫׬‬ =‫׬‬ 𝑑𝑥 + ‫׬‬ 𝑑𝑥 = − ln 𝑥 − 1 + 2 lnȁ𝑥 −
𝑥 −3𝑥+2 (𝑥−1)(𝑥−2) 𝑥−1 𝑥−2
2ȁ + 𝐶
1 𝐴 𝐵
 = + 𝑥−2 ȁ ∙ (𝑥 − 1)(𝑥 − 2)
(𝑥−1)(𝑥−2) 𝑥−1
 1=𝐴 𝑥−2 +𝐵 𝑥−1
 1 = 𝑥 𝐴 + 𝐵 − 2𝐴 − 𝐵
 1=A+B
 0=-2A-B, czyli A=-1, B=2

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Całki oznaczone

 Niech f(x) będzie funkcją ograniczoną na przedziale [a,b].

 Ciąg xi wprowadza podział odcinka [a,b], 𝑎 = 𝑥0 < 𝑥1 < ⋯ < 𝑥𝑛 = 𝑏
 Niech 𝑆𝑛 = σ𝑛𝑖=1(𝑥𝑖 − 𝑥𝑖−1 ) ∙ 𝑓 𝑐𝑖 , 𝑐𝑖 ∈ (𝑥𝑖−1 , 𝑥𝑖 )
 Definicja całki oznaczonej:
 Jeśli podział odcinka jest podziałem normalnym, czyli dla każdego i,
lim (𝑥𝑖 − 𝑥𝑖−1 ) = 0 oraz
𝑛→∞
 jeżeli ciąg 𝑆𝑛 jest zbieżny do tej samej granicy dla każdego podziału odcinka [a,b]
 to funkcja f(x) jest całkowalna w przedziale [a,b] a granica 𝑆𝑛 nazywa się jej całką
𝑏
oznaczoną ‫𝑓 𝑎׬‬ 𝑥 𝑑𝑥
dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej
(2020 rok)
Całka oznaczona - własności
 Twierdzenia:
 Funkcja ciągła w przedziale [a,b] jest w nim całkowalna
 Funkcja ograniczona w przedziale [a,b] i ciągła w nim za wyjątkiem co najwyżej
skończonej liczby punktów jest w nim całkowalna
 Interpretacja geometryczna całki oznaczonej
 Pole pod krzywą
 Własności całki oznaczonej
𝑐 𝑏 𝑐
 Jeśli a ≤ 𝑏 ≤ 𝑐, 𝑡𝑜 ‫𝑥 𝑓 𝑎׬ = 𝑥𝑑 𝑥 𝑓 𝑎׬‬ 𝑑𝑥 + ‫𝑓 𝑏׬‬ 𝑥 𝑑𝑥
𝑏 𝑏
 ‫𝑘 = 𝑥𝑑 𝑥 𝑓 ∙ 𝑘 𝑎׬‬ ∙ ‫𝑥𝑑 𝑥 𝑓 𝑎׬‬
𝑏 𝑏 𝑏
 ‫ 𝑥 𝑓 𝑎׬‬+ 𝑔 𝑥 𝑑𝑥 = ‫ 𝑥𝑑 𝑥 𝑓 𝑎׬‬+ ‫𝑔 𝑎׬‬ 𝑥 𝑑𝑥
dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej
(2020 rok)
Obliczanie całki oznaczonej
 Jeśli F(x) jest funkcją pierwotną ciągłej funkcji f(x) w przedziale [a,b], czyli F’(x)=f(x),
𝑏
wtedy ‫𝑓 𝑎׬‬
𝑥 𝑑𝑥 = F b − F(a),
prawą stronę oznacza się podczas całkowania 𝐹(𝑥)ȁ𝑏𝑎
 Wzór na całkowanie przez części
𝑏 𝑏
‫𝑓 𝑎׬‬
𝑥 𝑔′(𝑥)𝑑𝑥 = f x g x − ȁ𝑏𝑎 ‫𝑓 𝑎׬‬′ 𝑥 𝑔(𝑥)𝑑𝑥
 Wzór na całkowanie przez podstawienie
𝑏 ′ 𝑔(𝑏)
 ‫𝑓 𝑎׬‬ 𝑔(𝑥) 𝑔 𝑥 𝑑𝑥 = ‫𝑓 )𝑎(𝑔׬‬ 𝑢 𝑑𝑢
𝑔 𝑥 =𝑢
Formalnie dokonuje się podstawienia ቤ ′ , 𝑥 ∈ 𝑎, 𝑏 → 𝑢 ∈ [𝑔 𝑎 , 𝑔 𝑏 ]
𝑔 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑑𝑢

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Przykłady
𝜋/2 1 1
 ‫׬‬0 𝑥 2 cos(𝑥)𝑑𝑥 ‫׬‬−1 2
𝑑𝑥
4−2𝑥
2 2 𝜋/2
 ‫׬‬0 (𝑥 +1)𝑒 −𝑥 𝑑𝑥 ‫׬‬0 𝑐𝑜𝑠 2 (𝑥)𝑑𝑥
1 𝑒 2𝑥
 ‫׬‬0 1+𝑒 𝑥 𝑑𝑥
1 𝑥2
 ‫׬‬0 2𝑥 3 +1 𝑑𝑥
𝜋/4 cos(𝑥)
 ‫׬‬0 1+𝑠𝑖𝑛2 (𝑥) 𝑑𝑥
2 𝑒 2𝑥
 ‫׬‬−1 1+𝑒 𝑥 𝑑𝑥
dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej
(2020 rok)
Zastosowania całek oznaczonych do obliczania pól powierzchni

 Obliczyć pole zawarte między krzywymi 𝑦 = 𝑥 2 𝑖 𝑦 = 𝑥 3 na odcinku [0,2]

 Obliczyć pole zawarte między krzywymi 𝑦 = 𝑥 3 𝑖 𝑦 = 4𝑥
 Obliczyć pole pod krzywą y=sin(x) na odcinku [0,π]

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Zastosowania geometryczne całek oznaczonych
 Jeżeli funkcja f(x) ma w przedziale [a,b] ciągłą pochodną, wtedy długość łuku krzywej
w tym przedziale jest równa:
𝑏
𝐿 = ‫𝑎׬‬ 1 + (𝑓′(𝑥))2 𝑑𝑥
 Jeżeli funkcja f(x) jest funkcją ciągłą i nieujemną w przedziale [a,b], wtedy objętość
bryły obrotowej powstałej przez obrót łuku f(x) na odcinku [a,b] wynosi:
𝑏
V= 𝜋 ‫))𝑥(𝑓( 𝑎׬‬2 𝑑𝑥
 Pole powierzchni bocznej tej bryły wynosi (jeśli dodatkowo pochodna f’(x) jest ciągła)
𝑏
S= 2𝜋 ‫)𝑥(𝑓 𝑎׬‬ ∙ 1 + (𝑓′(𝑥))2 𝑑𝑥

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Przykłady

 Obliczyć pole powierzchni bocznej oraz objętość bryły powstałej przez obrót
dookoła osi OX krzywej
 f(x)=1/x, x∈ [2, ∞)
 f(x)=cos(x) x∈ [0, 𝜋)

 Obliczyć długość łuku krzywej

 y=e-2x, x∈ [0,3]
𝜋 𝜋
 y=ln(sin(x)), x∈ [ , ]
4 2

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Całki niewłaściwe

 Jeśli funkcja f(x) jest ograniczona i całkowalna w każdym przedziale

𝑣
skończonym [a,v] oraz istnieje granica lim ‫𝑥𝑑 𝑥 𝑓 𝑎׬‬, to granicę całki nazywa
𝑣→∞
∞
się całką niewłaściwą w przedziale [a,∞) i oznaczamy ‫𝑓 𝑎׬‬ 𝑥 𝑑𝑥
𝑎 ∞
 Podobnie definiujemy całkę niewłaściwą ‫׬‬−∞ 𝑓 𝑥 𝑑𝑥 oraz ‫׬‬−∞ 𝑓 𝑥 𝑑𝑥.
 Całki niewłaściwe oblicza się w identyczny sposób jak całki o skończonych
granicach całkowania
 Jeśli całka niewłaściwa z funkcji nieujemnej f(x) równa jest liczbie skończonej
to oznacza ona pole powierzchni pomiędzy krzywą f(x) a osią OX.

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)
Przykłady

 Obliczyć całki niewłaściwe

∞ 1
 ‫׬‬0 𝑑𝑥
5+𝑥 2
∞ 1
 ‫׬‬3 3 𝑑𝑥
𝑥
∞ (arctg 𝑥 )2
 ‫׬‬−∞ 𝑑𝑥
1+𝑥 2
 Obliczyć pole powierzchni pod krzywymi
 f(x)=e-x od 0 do ∞
 f(x)=1/(x-3)4 od - ∞ do 0

dr inż. Paweł Kopciuszewski - wykłady z analizy matematycznej

(2020 rok)