Fakültə:Tarix

Fənn: Arxeologiya

Qrup: 1126

Kurs: 1

Müəllim: İradə Avşarova

Tələbə: Şəbnəm Cəfərzadə

BAKI-2022
 KARAİN MAĞARASI

Karain mağarası Türkiyənin ən böyük təbii mağaralarından biridir. Dəniz

səviyyəsindən 430-450 metr yüksəklikdədir. Antalyadan 30 km şimal-qərbdə,
köhnə Antalya-Burdur magistral yolundan 5-6 km aralıda olan Yağca rayonu
sərhədlərində yerləşir. Karain mağarası; Təbii karst formasiyaları nəticəsində
yaranmışdır. Mağara 1946-cı ildə Kılıç Kökten tərəfindən kəşf edilmiş və
mağaranın əmələ gəlməsi ilə bağlı apardığı araşdırmalar göstərir ki, mağara
nazik keçidlərlə üç qayanın birləşməsi nəticəsində yaranmışdır. Mağara, Çam
(Katran) dağının əhəngli sıldırım yamaclarında yerləşən Çadır təpəsinə təbii
şəkildə karst hadisələri nəticəsində oyularaq əmələ gəlmişdir. Karain mağarası
Təbaşir dövrünə aid 2-ci dəfə əhəngdaşları içərisindədir. Qazıntılar 1946-cı ildən
aparılır. Qazıntılar nəticəsində bölgənin 500 min il əvvəl yaşayış məntəqəsi kimi
istifadə edildiyi qənaətinə gəlinib. Bu, Türkiyənin insanların yaşadığı ən böyük
mağaradır. Tapıntılar mağaranın bilavasitə yaxınlığında yerləşən Karain
Muzeyində və Antalya Muzeyinin tarixdən əvvəlki hissəsində sərgilənir.
Arxeoloji tədqiqat
Araşdırma 2002 Antalya şəhər mərkəzinin şimal-qərbində; Paleolit dövrü ilə
məşhur olan bu mağarada; İ. Yalçınkayanın qazıntıları zamanı az sayda Erkən
Tunc dövrünə aid saxsı qablar da tapılmışdır. Bu dövrdə mağarada mövsümi
olaraq məskunlaşdığı bildirilir. Karain mağarası Anadolu və Yaxın Şərq tarixi
baxımından əhəmiyyətli bir paleolit mərkəzidir. Mağarada paleolit, neolit,
xalkolit, köhnə tunc, klassik dövr kimi prototarixi dövrlərdə insanlar davamlı
olaraq məskunlaşmışdır. Karain mağarasında aparılan qazıntılar zamanı əldə
edilən arxeoloji tapıntılar, aşağı paleolitdən son Roma dövrünə qədər olan
yaşayış izləri ilə Anadolu arxeoloji tədqiqatlarında əhəmiyyətli bir boşluğu
doldurur. Klassik dövrlərdə istifadə daha çox nəzir mağarası (məbəd) xarakteri
daşıyırdı, mağaranın alın və bayır divarlarında yunanca yazılar və taxçalar vardır.
Yer üzündə bilinən paleolit mağaralarının çoxu yalnız bir dövrü təmsil edərkən,
Karain alt, orta və üst təbəqələr olaraq fasiləsiz bir təbəqələşmə göstərir və bu
təbəqələrdən əldə edilən məlumatlar, xüsusən də mağaraların əlaqə və köç
yolları haqqında fikir vermək baxımından əhəmiyyətlidir. Avropa ilə Yaxın Şərq
arasında. Karaindən ələ keçirilən Anadoluda məlum olan ən qədim insan
qalıqları ilə yanaşı, mağaradan çıxarılan portativ sənət məhsulları da Anadolu
sənətinin ilk nümunələridir.
Keçmişdən Anadolu ilə bağlı əhəmiyyətli ipuçları verən Karain mağarasında
Roma dövrünə aid xarabalıqlar da var. Köhnə illərdə mövcud olan mağaralar
yalnız bir təbəqəni təmsil edərkən, Karain mağarasında çoxlu təbəqələr var.
Bundan əlavə, verdiyi bitki və heyvan qalıqları ilə Qərbi Aralıq dənizinin qədim
mühitinin ortaya çıxarılmasında mühüm rol oynayan Karain, ətrafdakı digər
mağaralarla birlikdə qarışıq ərazi olaraq Dünya İrs Siyahısına tövsiyə
edilir.Mağarada qazıntılar hələ də davam edir.

Tapıntılar
Bəşər tarixinin başlanğıcında mağara Aşağı Paleolitdən başlayır; Orta və Üst
Paleolit, Neolit, Kalkolit, Erkən Tunc dövrü, e.ə. Eramızdan əvvəl 2-ci minillikdə
və Klassik dövrdə insanlar tərəfindən davamlı olaraq məskunlaşmışdır. Bunun
təbii nəticəsi olaraq təxminən 11 m qalınlığında mədəni dolğunluq var. Lakin
mağaranın ən uzun və ən əhəmiyyətli məşğuliyyəti Paleolit dövrünə aiddir.
Klassik dövrlərdə istifadə daha çox nəzir mağarası (məbəd) xarakteri daşıyırdı.
Mağaranın alnında və bayır divarlarında yunanca yazılar və taxçalar da aşkar
olunmuşdur. 1997-ci ildə birinci dərəcəli arxeoloji təbiət ərazisi elan edilmişdir.
Bundan əlavə burada yarasaların yaşayan izlərinədə rast gəlmək mümkündür.
Karain mağarasının qazıntılarından çıxarılan 1 ədəd sümük aləti də vardır.
Sözügedən alətin begemot və ya fil kimi böyük bir heyvana aid olduğu müəyyən
edilib. 2011-ci ildə aparılan qazıntılar nəticəsində ortaya çıxan bu nümunə,
sözügedən heyvanın ayaq sümüyündən hazırlanmışdır. Tapıntı VI geoloji
bölmədən çıxarılmışdır. 400.000 ildən çox əvvələ aid olan bu bölmənin
begemot və fil kimi heyvanları əhatə edən faunaya malik olduğu məlumdur.
"Dişli alət" olaraq təyin olunan bu tapıntının tarixi 500.000 ilə 600.000 il əvvəl
Aşağı Paleolit dövrünə aid edilmişdir.Dişli alət Aşağı Paleolitdən məlum olan ilk
alət və buna görə də ən qədimi olaraq təsvir edilmişdir. Yanmış və qırıq
parçaları olmayan dişli alət 14-cü kvadratda aşkar edilmişdir. Dişli alətin
uzunluğu 14,2 sm, eni isə 7 sm-dir. Onun qalınlığı 2,2 sm, alətin çəkisi isə 209,34
qramdır. Karain Mağarası B otağı qazıntılarında 2013-cü ilin qazıntı
mövsümünün sonuna qədər cəmi 395 sümük alət aşkar edilib. Müəyyən edilə
bilən sümük alətlərinin tipoloji müayinələri nəticəsində 7 qrup alət növü
müəyyən edilmişdir.

Karain mağarasında 350.000 illik sümük parçaları

Əhəng daşları içərisində təbii şəkildə əmələ gələn Karain mağarası Antalyanın
ən əhəmiyyətli turistik yerlərindən biridir. Bir quruluş olaraq üç qaya
boşluğunun birləşməsindən əmələ gəlmiş və burada bütün dövrlərdə
məskunlaşdığı müəyyən edilmişdir. Mağaranın divarlarındakı bəzi rəsmlər
yaşanan dövrlər haqqında təsəvvür yaradır. Təxminən 50 min il əvvələ aid
yaşayış məskəni olan mağara 1946-cı ildə kəşf edilmiş və araşdırmaların
davamlılığı ilə günbəgün sirri açılmışdır.
Kalkolit dövrünün ən mühüm xüsusiyyəti olan boyalı keramika mağaradan
çıxarılaraq muzeylərdə sərgilənir. Bunun sayəsində Xalkolit dövründə yaşamış
insanların mağara yaxınlığında necə yaşadığını anlamaq mümkün olacaq.

Yer üzündə məlum olan Paleolit mağaralarının əksəriyyəti yalnız bir dövrü
təmsil edərkən, Karain; Aşağı, Orta və Üst Paleolit dövrləri kimi fasiləsiz
təbəqələşməni göstərir. Bu təbəqələrdən əldə edilən məlumatlar Avropa ilə
Yaxın Şərq arasındakı əlaqələri işıqlandırmaq və miqrasiya yolları haqqında
təsəvvür yaratmaq baxımından xüsusilə əhəmiyyətlidir. Türkiyənin məlum ən
qədim insan qalıqlarının ələ keçirildiyi mağarada tapılan əsərlər yenə də
Anadolu sənətinin ilk nümunələrini təmsil edir. Mağara, fosil qalıqları və mütləq
yaşlanma nəticələri ilə Türkiyənin Pleistosen Arxeologiyasına da böyük töhfə
vermişdir.

Ədəbiyyat: "Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi".

Hürriyet gazetesi,Seyahat sayfası.8 Eylül 2020
https://bilgihanem.com/