. CACH MANG PHAP 1789
TINH CHAT —Y NGHIA— Ac BIEM
N& nay, nhan dan Phip va cA nhan
loai tién bO ky niém ln, thir 200
Dai cach mang Phap. Trong lich
str nhin logi, tay cde cude cich mang tur
sin di nd ras6m hon hu. Ha Lan,
Anh, Mj v.v... nhung dat dén dinh cao
cia thang Igi va c6) thé durge coi 1a ditn
hinh thi phai k8 dén Cach mang Phap
1789. Dé la mot eude cach mang tr sin
trigt 48 nhat, dem lai Anh hurdng to lon
va lau dai nhat trong lich sit nbn loai
so véi cac cuge atch mang lr sin khac,
k8 c& cde cude cich mang tir sin sau nd.
Tinh chat vi dai cia nd dai duge bidu
hién ngay trong ménh danh ma nhan
logi di dit cho né 1A: Cude edch mang
vt dat. V.l. Lénin da ling néi:
«Khong phai,khong e6 ly do ma.cuge
cach mang dé da duge goi 1 cuge cach
mang vi dai. Déi voi giai cip ma cuge
e4ch mang d6 4 phy vu, lire giai cip
tu sin, thi cuge eich mang dé da phue
vy duge nhiéu, khién cho ci thé ky 19,
mét thé ky d& dem lai van minh va van
héa cho loan thé loai ngudi, da trdi qua
duGi dau higu eda euge cach mang Phap.
Thé hy d6 cht 1am c6 mot vige khip,
moi noi trén thé giéi 1a thi hanh, thye
hign ting phan, hoin thanh nhang digu
ma eac nha céch mang vi dgi eva giai
ciip tu sin Phay di sing (go ra...» (1).
Sy chun bj vé m&t tr tudng, ly luan
cho cude each mang nay thue té da dién
ra lr rat som, Ngay Ur thé ky 17, sy phé
phan ché dQ chuyén ché phong kién da
tré thanh cq sé tu tuéng cia nén van
VAN TAO
hoc thdi ky Louis XIV. NO duge bidu
hién rd nét trong cdc tac phim cia ba
nha dai vin hao Phap—nhitng bac thay
cia n8n‘kjch cd dign Phap 14 ‘Cornille *
(1606 +1682), Racine (1639 - 1699) va Mo-
ligre (1622— 1673). Toi thé kf thir 18, thé
ky Anh sang. thi cae nha tu tudng tr
sn din chit di xudt hign va phat huy
tae dung mOt cach rye ro ma tiéu bidu
1A Rousseau, Voltaire, Montesquieu, Di-
derol.va cdc nha Bach khoa toan thu khée.
Lite nay, khi.ma mau thudn tw san~
phong kién di t6i 49 chin qudi, thi tr
twéng tr sin dan chi di nhuthat xtc tac
manh mé (go nén sy bing nd c&ch mang.
Dai cach mang Phap 1789 da nd rahe
vay vi tinh tri@t dé c6 mot khong hai
cha nd,
Tinh trig d2 cia céch mang Phdp bidu
hign trurée hél 6 chd nd thi tidu ldn gée
ché d6 phong kién.
Ve thugng fing kién tric, nd dinh dd
ngai ving phong kién, dua vua Louis XVA
va hoang hu Marie Antoinette lén doan
dau dai, thay thé n8n quan chi chuyén
ché bing nén egng hoa dan ‘chi, tude
bé quyén toi thugng ca nha vua, thay
yao dé la quyén toi thugng cia dai
ching nhan-dan. Con & ha ving co sé,
n6 thi liga tan gée die quyén chiém
hitu rung dat cila quy lc, tang lit va
dia chii phong kién, dua. rugng dat v8
lay néng dan. Thing lgi cao nh&t cia
(1) Lenin Toda tap, Tap 38 ban tiéng Vi¢t,
nha xuat bin'Tién bd Malscova—1977 trang 440,20 .
cude dau tranh nay 14 vao thei ky chuyén
chinh Jacobin. Chi trong mét nim 1793,
¢ Hoi ddng Dan adc da ra ba site 1énh vé
vin d8 rugng dat: — Sée Iénh ngay 3
thang 6 quyét djnh chfa va bin tai sin
ctla bon liu vong, - Sic Iénh ngay 10
thang 6 quyét dinh chia vinh vién dat
céngcho ndng dan varquy djnhchia nhitng
dat dy thanh nbitng phin déu nhau theo
nhan khau. — Sée lénh ngay 17 thing 7
tuyén bé xa bé hoantoan va vinh vién
moi die quyén phong kién: moi 16 dich
eta chia dat déu bi xda bé hoan toan va
khong phi bdi thong.
Cac vy’ kién tung c6 lign quan dén
nhitng quyén Igi phong kién déu bj hiy
bd. Cac chirng thu vé tude ham phong
kién va cdc van kién khac déu bj thiéu
hily va vige gitt nhitng giily tv dy coi
nhu mét {Oi binh sir, co thé bj khd sai,
Sy xéa bé tan géc ché 46 phong kién
di mé réng duéng cho chi nghia tr
ban phat trién. V.I. Lénin da danh gia
cao sy kién nay. Nguoi vidi: « Qud Lidl,
vige dp dung phuwong pidp céch mang
dé xa bé ché dé phong kién Ii théi,
vide chuy®n lodn quéc vdi 6c dé nhanh
chéng, vdi long kién quyét, vdi nghj luc,
vdi long trung thdnh thye sw céch mang
va dan chi sang m@l hinh Uhite sin xuat
cao hon, sung quyén sé hitu rugng dat ie
do ctia néng dan, dé Ia nhitng dieu kign
v@t chal, kinh té, da ctu nude Phap voi
ml toc dg nhanh « ky digu», cdi-lgo va
ddi mdi co sé kinh lé cia nd» (").
Tinh tri¢t d2 cia Cdch mang Phdp con
Uh? hién. & thdi dé déi vdi gido hgi.
N@n quan ehi chuyén ché Phap dya
vao hai dng cap cao nhit 1a ting li va
quy tdc, Khong thé thé tigu duge quyén
chiém hitu rugng dat va boc lot ndng
dan cia ching néu khong thit tigu moi
dé quyén va uy thé cita ching. Vi vay,
tir rt s6m, ngay 2 thang 11 nim 1
Quée hdi lip hién da ra sic Ignh dat
moi tai san cla (ng lit dwdi, quyén str
dung cia quéc gia, Thang 11 nai 1790,
’
Nghien citu lieth si sd 2~1989
Quée hoi lap hién thye hién vite cdi
cach giao hoi, Mot sé chire quyén (nhu
viée git sd hO tich) ir du do ting lit
dim ohiém, nay dirge chuyén sang nh’
nuée phy trich, Tach gido hdi ra khdi
Anh hudng eiia Gido hoang La ma va dit
giao hoi 16 thude vao chinh phi, Cac
giim myc va cha xt do hoi nghj tuyén
cit. quan (d6i voi gidm myc) va 6 gido
khu (d6i v6i cha xtr) bau ra. Nhitng giao
si chuyén lam [8 s& duge chinh phi tra
luong va tit ca déu phai tuyén thé trung
thanh v6i hign, php... Nhw vay céch
mang di tuwéc bd cd. quyén Igi kinh 1é
va chinh tri ciia Wing lit, ttre dap tan mot
trong nhieng thanh tri kién ¢6 cia chi
nghia phong kién (mic du sau nay mot
86 quyén Igi ciia gido hoi va lng lit Igi
duge giai cip dai tu sin i chép chinh khdi
phue),
— Trigt 48 thi tiéu d%c quyén phong
kién va gito hi, cach mang cing kién
quyét thye hign cic quy8n ty do. din
chi cha cong dan. Tuyén ngén nhén
quyen va dan quyén ndi ting ra'ddi ngay
26-8-1789 da duge dua vao dau bin Hign
phap 1791, v6i'17 digu khoan khang djnb
ede quyén wo ban cia con nguéi nh
quyén ty do, binh dang, sé hitu va quyén
chéng igi dp bite. Quyén sé hitu duge
eoi Ja « thiéng liéng va bat khi xam
pham ». Tuyén ngon cing néu ra nhitng
nguyén tée co ban nhu nguyén tie vé
cha quy8n quée gia ve 1p phap, tw phap
va hinh phap. dé bito dim cho cic quyén
| 43 d8 ra duge ton trong va thye hign,
Ddng thdi* voi viée xéa bd cae dic
y&n phong kién 1a vige edi (0 trigt d2
66 mdy hank chinh vd co cau t3 chite
chink quyén, Mot mit la bai bd thanh
phin quy tc thé tip va'moi tuéc vj gan
lin voi né, cfm mang nhitng toe vi
hoang than, cong tuéc, hau tuéc, ba tuée
bai bé co cu (6 chire ci di phin chia
nuéé Phap thanh tinh, khu tai chinh,
(2) Lenin Todn tap, Tap 25, tiéag Nga,
tes 935,Céch mang Phd
ai
khu tu phap..., xay dirng mét co ché hanh
chinh méi, chia niréc Phap thanh 83 quan.
dign lich gin bing nhau. Quan chia thank
khu, t8ng, xi. TS chic hanh chinh nay
thi figu moi sy phan cat phong kién cit ,
voi nhing tan tich cd- xua nhw thué
quan ndi dja, t6a an 1anh chia, thué dia
phuong v.v... bad dim sy théng nbat
quéc gia va sy dng nhdt vé hanh chinh,
tao digu kign thudn Igi cho sy phat
trign thong nghiép. cho sy hink thanh
thi truéng dan tgc tr ban chi nghia.
Viée cdi cach nay dua 16i sy thanh lap
44,000 thi chinh méi véi che nha quan
ly m6i do cach mang dao {a0, tao nén
mot thi truéng hoc chinh tri cho céc
fing lop cach mang trong nhan dan
Php hoc cach quan ly nha nuéc.
Thi tiéu dac quyén vA su chia c&t
phong kién, Cach mang Phip khong
nhitng md duéng cho cong thuoag
nghigp ma cdn.mé duéng cho khoa hoc, *
kg thudt phat trien.
Khdi phi noi, v8 mat khoa hoc nhan
van thi c&c nha khoa hoe ela thé ky Anh’
sing nhu Rousseau, Vollaire, Montes-
quieu va c4e nha bién soun Bach khoa
toan thu nhw Diderot. d’ Alembert va
nhigu nha bac hge Idi lac khae, da gop
phan to Ién vao viée thie diy xa hdi
phat trign sang m6t giai doan méi. Con
vé khoa hoe ty nhién thi cde nganh vat
ly, toan hoc, héa hoc... déu phat trién
ma tiéu bigu nhu Berthollet, Monge,
Perrier, Lagrange, Guillon—Morvau... Dé
nhanh .chéng tng dung khoa hoc va ky
thuat vao sin xual, d&c biét la sin xudt
quéc phong, mdt 1ép hgc c&ch mang véi
800 hoc vién, da s6 18 che phéo thi tr
cdc tinh vé, di dugc trigu tap vao thang
2.1974 do cde nha bae hoc nhw Bertho-
let, Monge, Perrier... ging day. Khoa
hoc, ky thudt phat tri8n da day nhanh
sin xudt xa hoi'ma triéc mit 1a
nang cao chat lrgng vir khi, khi tai, dim
bao cho quéc phong ‘thing loi.
Sire manh cita Cach mang Phép va tinh
triét d8 cla né da lam cho c& chau Au
phong kién hoing sg Ching xim la-
hong bép chét cach mang. Gi quan xung
Kich efia ching 1a lién quin Ao ~ Phd
gdm khofng 12 van ngudi da vurgt bién
gidi yam nhap vao lanh thd Phap ngay
19-8-1792. Do sir phin bdi cia mot 56
twéng ' theo phai quan chi nén mot
86 noi khdng khang ew. Con dirdng tién
t6i Paris di bd ngé ngiy 2-9+1792, khi
Verdun bj that tha. Trong gid phut quyét
djnh nay, céng xi cach mang da tro
thanh linh hén cia dng cuge bao vé TS
quéc. Toan thé nhAn dan Paris 44 dimg
Tén ng&n quan thi. Nhitng doan quan
tinh nguyén hda minh véi quin adi chinh
quy cing chin dong quan Phd. Cudi
cing, ngay 20-9 & Valmy, nwée Phap
each mang di chién thang lién minh
phAn cach mang chau Au.
Sau chién thang Valmy thang 9-1792
nue Phap cach mang lai phai dirong
dau voi cd thi trong, gific ngoai. Bén
trong, thing 3y1793, bao dong phan cach
mang nd ra & Vendée lan ra ch ving
Tay Bic, Béi ngoai cic nuée Anh, Phd,
Ba Lan, Tay Ban Nha, Naple, Ardenne,
toan bd dé quéc La ma thin thanh va ca
mot 16 nuée ohd, eting lién hop lai voi
ngau d@ chéng pha nuée Phap cach
mang. Sau lung ho lac nude Nga chuyén
ché eiing d& tir lau cAl dirt quan h¢ voi
nuée Phap. Mila xuan n&m 1793 nuge
Phap catch mang 8 thé phdi mot minh
ch6ng lai tat cA chau Au phan dong.
Neay 23-8-1793, SAc lenh tng dong
vin duge ban hanh. Dot Tong dong vien
dau tién di cung ep cho nude Cong*hoa
mot doi quan. gdm 42 van ngudi. Didi
silinh dao cfia nén chuyén chinb Jaco-
bia, quan ddi cach mang nhanh chong
thu duge thang Igi. Ddi ndi, da dap tat
duge c&c eude bao ddng phin cach mang.
Déi ngogi da chién thing cdc lye lugng
xam ling. Lién quan Ao — Phd phai rat
lui ra khdi bién gidi, Lanh thd Phap aa
sgch bong quan thi. *
Thing. lgi quan st k8 trén bidu 19 ro
sire manh cia mot lye lugng xi hoi dang22
Ién, mot. sire manh cia thoi dai, Né
khong chi quyél dink van ménh cia mot
dan [6c ma con quyét dink au huwéng
phdl rien cia cd rhan logi Wen 66 nh
Robespierre 44 néi:
«Neu tye do 6 Phap bj tha tidu Lhilodn
b6 thién nhlén sé bj che ldp trong ttm
man tang téc vd ly tri cia con ngwat sé
Idi su vdg tan vue thdm ciia ddl nél va
dé mun... Ché do chuyén ehé nh moi
bibn den khong bé bén sé nydp tran lan
trén mat dia ciu.,. Ching ta chién dau...
cho nhitng ngwdi dang sing ngdy hém
nay... cho tét gd nhitng ngwol sé
sng...» (8).
Chinh vi vay ma dah huéng cia Dat
cdich mang Phip dd nhanh chéng laniéa
ra khdp thé gidt.
C&ch mang Phap da lam rung chuy8n
toan bo hé théng phong kién gia cdi chau
Au, dng thai cd vii, thie diy cite trao
luu tu sin dan chi da my mam trong
cdc x4 hOi phong kién nhanh cliéng phit
tritn, O nhitng noi mA chd nghia tr ban
da cé nhitng budc phat trién tién bd
thue sy trong ldng xi hOi phong kign thi
Anh huéng d6 sé manh hon, nh & cac
nuée Tay va Trung Au, (Bi, Dire, Y, Ao;
Hung...): O noi nao ma lye wgng tu san
chua dat t6i It dd ché dé phong kién_
bang cach mang thi each mang Phap dua
dén sy kich thich cAn thiét lam cho
nhitng lye Luong tién bd chéng phong
ki€n thite tinh va giée ngd them. D6 1d
trdng hgp nhitng nuée ving Ban-cing
dang con dui 4ch thong tri eta Thd Nhi
Ky, traéng hgp nuGe Nga ma cho dén
mai nim 1905 con phai thye hign cach
mang tr sin dan chil, hoie &, cae nurée
Vién Dong nhu Nhat Bin, Trung Quéc,
An D6, Vit Nam.!. O nhitng nude da bj
cha ngbia dé quée théng trj nh
Nam ching han. thi cach mang tw sin
dan chi di phai long vao lam mét voi
cach mang gidi phéng dan téc.
~ Dai cach mang Phap whu vay 4a la cot
mé6c d4nh ddu sy chuy@n bién ctia lich
Nghtén ctu teh sit 36 2-71989
sit nhan loai, tt phong kién sangtw sin
chuy?n mau thudn co ban ciia thoi dat
JA méu thudn gitta nong nd voi chia
phong kién sang mau thuiin gita v6 sin
vi tu ban.
Mau thuiin git vO san voi tw bind’
xudt hién ti khi giai c&p tr sin batdaiu
hinh thanh trong ldng xi hOi phong kién,
nhung con chwa gay git, Nhitng ngwoi
vo sin con di theo tu sin d8 chéng lai
ké tha cha ké tha cia minh. Trong Dai
cich mang Phap, v6 san cing tu sin du
nam trong ding e&p thir ba. Hg di -bit
tay nhau cing ching phong kién va chong
ngoai xim. Tuy vay mau thudn giai cap
cling 4a boc 19, Cy thé, ngay trong théi
ky truéc va trong cach mang Phap, cong
& phai lan viée cue nhoe va bj
tur ban bée l6t tan té. Ngay lam viée kéo
dai téi 13-14 gid. Dai s6ng thi v6 cing
exe khd. Tt mia xuaa 1790, cd«g nhan
nhigu nganh di bai cong doi gidm gid
lam va (ng long. Maa xudn nam 1791,
Hi Ai hitus da dwgc thanh lp, lap hop
duge khoing mt nghii thg mc. Thg in
cing di lap M6: x ngh8 nghigp cia minh,
Phong trio nay 44 lam giai cfp tu sin lo
sg. Ngay 14-6-1791, nghj si Le Chapelier
daduara dy An Sic ludt chOng cdngnhan,
duge Quéc héi lap higa nhét tri thong
qua. Luat nay ra doi a8 bho vé quyén
Igi ciia Ur sin trong thoi ky céch mang
tu sin cho nén né {dn tai lau dai 16170
nam ma khong hé bj stra d3i. Didu d6 ndi
1én r6 tinh giai cip cia cach mang Phap.
Nhin chnng Iai. Dai cach mang Phap
a c6 nhitng dac diem ndi bat:
Trude hét, 46 18 mot di’n hinh cao
dep vé thing lgi cia tu tréng cach mang,
cla ly Luan cach mang. Nhu nhirng nha
kinh dign cia chi nghia Mée 3 néi:
Khong cé ly luan eich mang thi khong eo
,
(3) Robesplerre — Tat liga chon loc — Tap Wt
Paris 1958 Ir, 76-77 (Dién vin doc ngay
18-11-1793), trich lai & « Dat cdch mang Phap~
1749 » cha A, Munfret Nxb KH, Ha Ni, tr. 279.Céch mang Phép...
phong trao céch mang. Thing Igi cia Dai
Céch mang Php la thang lgi cia tur
tuéng cach mang di duc cac nha te
trong cita thé ky anh sang nhu Rousseau,
Voltaire. Montesquieu, Diderot viv... 42
xuéng. Cae nha khoa hge dé khong nhing
da d@ laicho loi ngudi nhitng tu tuédng,
nhitng triét ly, nhitng co ché phap luat,
nhéng phwong huéng kinh té nham x4y
dng cuge sdng méi tt dep hon, ma con
dua Iai’ nhitng ang tho via kiét xuft,
mang tinh nhan dao sau-sfc.
T hit hai, Dai cach mang Phap véi tinh
lich cure, chit dong vé cing lén lao cia
quan ching, cia ding cdip thir ba (Itic dé
chiém ti 99% dan sd) di-cé nhitng sang
tao vi dsi, khong chi sang tao'ra nhitng
hinh thire dau tranh méi, ma cén la s4ng
tao ra nhitng t8 chire cach mang méi vo
cing phong phi, Va cao nhat la da cho
ra dei bin Tuyén ngon nhan quyén va
dan quyén ndi tiéng... CO thé ndi, tuy da
1a cich mang thi lic ndo cing di doi voi
sng go, nhung sang tao trong cach mang
Phap, nhé cé tinh quan ching rng rai
nén rit phong pha va mau nhiém.
Thit ba 1a Dai Cach mang Phap mang
tinh nhan vin sau she, dic biét la ay chit
trong dén quyén con ngudi. CO thé ndi
bit etr cudc chch mang nio, d& la céch
mang thi cling la do con nguét va vi con
“nguéi, nhung 6 Dai Cach mang Phap; cai
ddc dao la né ra adi vao thé ky Anh
sing, nd xoay quanh va xody manh vao
van dé quy8n con ngwroi. Chi nghia nhan
vin, biéu hign rd rét nbat trong Bin
Tuyén ngon vé nhan quyén va dan quyén,
da thm vao cudgc s6ngcon ngwoi dé tr
thanh mot dong lire cach mang manh mé
di strc JAt nhao moi thé ché, tap tue cd
hi, lac hawt ngan xa,”
Thi ir 1a, trong quan hé quée té, Dai
Cach mang Phap da tao dung nén mot
nén ngogi yiao hou binh mang cd linh
eich mang (én tinh nhan dqo sdu sdc.
Khiu «Chién tranh véi cdc lau dai,
Hoa binh véi cdc lu tranhy ma quan doi
each mang Phap néu ra khi chién thing
23
lién quan Ao-Phd trén dat Bi, 48 duge
nhan dan cac nuéc ving song Rhin tiép
dn ndng nhiét. NO ciing thé hign rd tinh
nhan vin cao ca... Boi vi trong digu kién
bay gid, khi ma cugc ddutranh gia lye
hrong cach mang tu sin méi 16n Ién voi
thé lye phong kign phan dong gia cdi,
bao tha cfia chau Au thi chi cé motnén
héa binh nbu thé méi la dang dan chir
khéng th 1A hda binh bang b&t ctr gid
nao. Cé nhu vay méi bio dim duge
quy&n song cia con ngirgi va quyén duge
huéng ty do, hynh phic cia dai ching.
Tuy vay, bat ct mot cuge céch mang
nao, dau la vi dai dén dau cing khong
vugt ra khdi nhitng han ché giai cap va
han ché théi daicita né. Dai Cach mang
Php cing 1a nhu vay.
Trirde hét, d& 1a cach mang x4 hoi tht
di 46i v6i cich mang quan hé sin xudt
phi dong thoi. quan tamaay manh phat
trign Iyc lugng sin xudt. Nhung Dai Cach
mang Phap, truée nhitng yéu cau cp
Pach ea quan ching dang huéng manh
vao vin dé phan phéi sin phim xi hoi,
nén cde nha cach mang d& quan tam ohiéu
dén van dé cich mang quan hé sin xudt.
Ciing c6 thé vi mét nguyén nhan khac
nita la, & Phap lic d6, sire sin xudt ter
ban chi nghia da phat trign ma cai kim
him triée mt lai 1a quan’hé sin xudt,
trong dé co ban 1A van dé Iu thong,
phan phéi sin phdm xa hdi nén da quan
tam nhigu dén viée gidi quyét quan hé
sin xudt. . .
Thi hai la d6i vGi giai cp cong nhan
thi Dai Cach mang Phip 44 coi nhe quyén
Igi cia thy thuyén. Didu dé cing khong
l4y gi lam la, vi trong sy thita nhan quyén
tu hitu 1a bat kha x4m pham va thita
nhan sy bat binh ding vd thi sin, cd vit
cho sur lam gitu cha giai cp tr sin thi,
Kkhong'th® lai ddng thoi bio vé quyén
Igi cia cong nhan duge. Mau thudn vo
sin—tu sin da nay sinh nhu trén da néi
va ngay cang phat trign da din t6i cao
trao cach mang méi & Phap vao nhing
nim 1830, 1848 va 1871. v.v,... : ‘
24
Thit ba li A6i Voi Gido hoi thién chia,
cach mang cé thai 46 triét a8 chua ting
c6, Nhung cing nhur bin than cugecéch
mang, lic dau thi toan b6 ding ep thir
cba cling ddng tam higp lye danh dd ké
tha chung. Nhung rdi trong tién trinh
phat trign, dai tr san da din da chiém
ly dic quy&n va dén.khi dai twsan chip
chinh thi hg di ting bwéc nhugng bd
va théa hiép véi Gido hoi.
Thit tu. khinéi dén tinh nhan vineta
Dai cach mangsPhap, ngudi ta thirang
chi trich tinh thigu thay efung voi nhau
giira cdc nha cach mang (didu nay
cfch mang v6 sin rt it xdy ra), Trong
qua trinh cach mang, khi cich mang
Nghtén citu lich sit s6°2-1989
xm chiém thude dja. Ap bite béc Iét ning
n& cd nhin din thuge dia Hin lao dong
chinh quée. Ta dé, nhéng noi nhw 6
Phap, qué huong cia cach mang. cia sir
ra-déi Toyén ngén nhan quyén va dan
quyén, thi nay ehinh chit nghia dé quée
Phap lai phan lai tir twéng. hoai bao vé
nhan dao'va bio vé quyén con nguéi
-cita nhiing nha cach mang Phip.
tin 1én nhw vii bao thi giita nhitng «
nba cach.mang thiéu sy nhan nhugng,
thuongyéu, thong cim cho dgi in nhau.
Ngwdi cp. tién ha s&t ngwoi cham
tign hoke ngwdi e6 adi chit di trgch
dwéng, khién cho bon dai tw s&n chip
ehinh tranh thi thdj co ndm léy chinh
quyén. Cuge chinh bién ngay 18 thang
Suong mi di li két qua bi thim cia
céch mang. Digu nay, Cie Mac cing da
Adi 16:
«Trong cuge cach mang Phap Jan thir
phat, sau sir thong tri ctia ding Lap hién
la sy théng trj cla ding Girondin, va
sau sy théng tri cia ding Girondin la
sir thong tricia ding Jacobin. Mdi dang
trén du dua ‘vao ding tién bd hon. Mot
khi mdi dang trong cdc dang d6:da diy
cach mang di kha xa khién né khong thé
theo kip cach mang nika—chit diing néi
gi lanh dao cach mang—thi lin bj ban
dong minhdiing cam hon di sau'né Jogi
bd va dua lén may chém...o(‘)
Néu lén mot vai han ché ké trén cia
Dai cich mang Phap 48 di dén mo! han
ché co ban, cé tinh chit chung cho céc
cude cach mang tu sin land (at yéu din
én mét hinh thire béc 16t mdi, thay thé
cho béc lét néng né—phong kién, 18 bée
lot cong nban: Trong digu kién dé, mot
86 nude 6 ditu kign phat trién manh
da chuy8n sang hang ngii dé quéc di
Trong thyelé, tién ho xi hdi da khach
quan {go ra lye lugng cach mang indi
va yéuc&n eda cach mang méi. Dé Ii giai”
cdp vo sin ngay cing déng dio va cach
mang xi hdi chit nghia ngay cag bite
thigl. Dai céeh mang Nga 1a bitu hign
ditn hinh vé thing Joi ctia xu thé sy.
Néu Dai céch mang Phap 1m ABu cho
kj nguyén Ur ban chit nghia trong lich
i nhan loai, thi Cach mang Thing 10
Nga Ini mé din cho k¥ nguyén phat tritn
méi, cag#hon, la ky nguyén x8 hoi chit
nghta. Néu Dai Cach mang Phép méi
dua Jodi ngwoi thay thé x4. hoi bée lot
nay ‘bing xi hdi béc 1dt khae thi Dai
Céch mang Thang 10 Nga nhim xéa bd
oan toan moi Ap bite, bat cdng trong
xa hOi.
Tuy Cach mang Thang 10 Nga vé vi
tri va tinh chit lich sit 66 cao’ hon, méi
hon nhiéu so véi cach mang tw sin Phip
nhw moi ngw6i da biét, nhung diéu ching
ta edn nhin manh d day Ia, cling nhu cé
vin minh Hy lap, La ma cd dgi thi méi
co vin minh Tay Au va Bic MY can. hién,
ai, c6 cude cach mang tu sin Php va
cae eude cach mang tur sin khac thi sau
d6 méi c6 Dyi Cach mang Thang 10 Nga
yA cic cudc ach mang xAhdi chit nghia
tiép theo. Cach mang Taang 10 Nga cing
nhurcae cude cach mang xa hoi cha nghia
khac déu c6 ké thira thanh qua vi dai
cla cach mang Phap, tire phi djnh cAi
ligu eye, phal huy cai lich eye, da nhan
logi tién 1én.
() Mac—Angghen Tuyen top, Tap 11, Nxb
ST —1088. trang 141.Cach mgng Phap...
25
Riéng Viét Nam, nhiém vy dan chit
tr sin iia cach mang Viét Namdi khéng
duge thire hign bing eich mang tw sin
dui sir Hanh dao cia giai c&p bw san hay
, tiduty sin ma chi 6 y thd dem lai thanh
* cong duéi sir linh dao ciin giai ep vo
sin. Tuy vay nhitng-kinh nghiém nhing
bai hoc ctia Pai céch mang Phap vin-la
hd ich ddi voi cach mang Viét Nam. Ching
thé ma ngay ti nhitng nim 20 cha thé
ky nay, Bae HO cla chting ta, khi viét
cudn Durdng cdch mang A& coi trong cae
kinh nghiém cha Dai céich mang Phap,
trong dé ngudi rit ra 5 bai hoe bd ich,
Ngwoi dat vind’: Cach mang Phéplam
guong cho ching vé nhttng viée gi? Va
ngwéi by tra loi;
«C&ch mang Phip day cho ching ta:
1. Dan ching cOng nong [a gée céch
mang, tu'sin 1 hoat dau, khi né khong
Igi dung duge dan chang nita, thi nd
phan cach mang. ‘
2. Cach mang thi phi cd (3 chire rét
vitng bén méi thanh cdng. - o
3, Dan ba, tré con cing gidp lam viée
cAch mang duge nhiéu,
4. Dan khi manh thi quan linh nao,
sling dng nao cling khong chdng|lai ndi.
5. Cach mang Phap hy sinh rt nhidu
ngirdi ma khéng sg, fa mudn Jam cach
smang thi ciing khdng nén so phai hy
sinh (°).
Nhitng bai hoe 46 da gitip ich cho cach
mang Viét Nam trong hon nita thé ky
qua, Nhitng thanh céng eti« c&ch’mang
Vigt Nam, nhat lA trong viée hoan thanh
che nhiém vu dintée dan chi dau cé
phin eéng hién khéng nhd' ca kinh
nghiém Dai cach mang Fhap.
Nay nay lén chi nghia x8 hoi ching ta
con dang trong buée di ban dau cia thoi
ky qué 4, nhitng bai hoc kinh nghiém
cia Dai Cach mang Phdp van cén tae
dung, dic big nhat 1a vé nang cao tinh
than dan chi, trong dé ndi bat nhat 1a
quyén con ngudi va quyén cng dan.
*Ngay 15 thang 3 nam 1989
(5) H8 Chi Minh Tuy@n (4p, Tap I, Nxb Sy
that, 1980, trang 247,
7 MOT VAI VAN Dé...
t (Tikp theo trong 18)
(chim trén didi 88% dan 58) cang bi
ganh nangbiy nhiéu. trong khi nan d6i
de doa. Viée canh tie vin theo ché 46
huu canh, c& mot nam lam, mot nim nghi
Hang namdat bé hoang chiém tréaduéi
5/6 tong dién ch dat dai canh tic: mién
bf 1/3, mién nam 1,2... Ngoai ra phan
bén khéng dit, cong cy canh tac cén thé
so nh thoi (rung 6. Cong nhan thi that
nghiép ngay cang nhigu.
Tom Iai, tinh trang chink tri — kink
i — wa hoi cia wwée Phép nhing nim
cu6i thé ky XVII nhw vita so luge trink
bay bén trén, di gay nén m6i bal inh sau
slic va rong 1én trong (dt cd ba Dang chip
“xi hi: fing lit lop dudi & ving néng
thon; qu¥ toc [6p duéi cing nhu quy
tc Iép trén von quen Idi sng hudng
Igc, in.bam: va die bigt 1 ton bd.
Ding cap thir ba,