‫انواع خرابیهای رایج در چرخ دنده ها‬

‫با نگاهی بر استاندارد ‪ISO10825‬‬

 ‫انواع خرابی در دندانه های چرخ دنده‬

‫طبق استاندارد بین المللی ‪ ISO10825‬می توان انواع خرابی دندانه چرخ دنده ها را با توجه به سطح قابل رؤیت در یالهای دندانه به شش دسته‬ ‫•‬
‫کلی تقسیم بندی کرد‬

‫‪indications of surface disturbances‬‬ ‫‪ -1‬نشانه هایی از اختالالت سطح‬

‫‪scuffing‬‬ ‫‪ -2‬کشیده شدن سطوح روی یکدیگر‬
‫‪permanent deformations‬‬ ‫‪-3‬تغییر شکل دائمی‬
‫‪surface fatigue phenomena‬‬ ‫‪-4‬پدیده خستگیسطح‬
‫‪fissures and cracks‬‬ ‫‪-5‬ترک ها و شیارها‬
‫‪tooth breakage‬‬ ‫‪ -6‬شکستگی دندانه‬
 ‫‪-1‬نشانههایی از اختالالت سطح‬

‫این دسته بندی دامنه وسیعی از خرابی را از جمله انواع‬

‫سایش‪ ،‬خش اندازی‪ ،‬خوردگی‪ ،‬داغ زدگی و فرسایش را شامل‬
‫می شود‪ .‬در ذیل به اختصار نمودار کلی آن جهت اطالع ارائه‬
‫شده است‬
 ‫‪wear‬‬ ‫سایش‬

‫اصطالح کلی است که ازبین رفتن متریال را معرفی می کند و زمانی اتفاق می افتد که دو سطح بر روی یگدیگر لغزش پیدا می کنند‬
‫سایش از ابتدای شروع به کار چرخدنده ها شروع میشود و بر اساس کیفیت سطح دنده و جهت خواب براده برداری شکم دندانه‬
‫کاهش و تبدیل به سطح صاف و براق میگردد‬

‫(‪)Moderate wear‬‬ ‫سایش متوسط‬

‫(‪)Polishing‬‬ ‫پالیشینگ‬
‫(‪)Abrasive wear‬‬ ‫سایش بر اثر خراش‬
‫(‪)Excessive wear‬‬ ‫سایش شدید‬

‫عموما سایش در باالی دایره گام یا پایین آن اتفاق می افتد‬

wear ‫سایش‬
 ‫خراشیده شدن متوسط (خط اندازی)‬
‫)‪Moderate Scratching (scoring‬‬

‫شیارهایی که در مسیر لغزش دندانه وجود داشته و بصورت بی نظمی با طول های مختلف وجود دارند‬
‫‪Sever Scratching‬‬ ‫خراشیده شدن شدید‬

‫شیارهای خطی در امتداد جهت لغزش دندانه مشخص می گردد عمال شبیه شخم زدن زمین می باشند با‬ ‫•‬
‫فرم های برجسته حالت گرده ماهی‬
‫)‪)Interference Wear‬‬ ‫سایش داخلی‬

‫به علت وجود متریال اضافی در نوک یا ته دندانه در همان قسمت به وجود می آید‬
‫‪Corrosion‬‬ ‫خوردگی‬

‫(‪)Chemical Corrosion‬‬ ‫خوردگی شیمیایی‬

‫کاهش کیفیت سطح با فعل و انفعاالت شیمیایی‬

‫از عالیم آن گودی های موجود در کلیه سطوح دندانه و ظاهری زنگ زده و اکسید شده‬
‫معموال در قسمتهای درگیر شکم دندانه زنگ زدگی قهوه ای مایل به قرمز وجود دارد‬
‫(‪)Fretting Corroion‬‬ ‫فرسایش خوردگی‬

‫خرابی سطح به وسیله حرکت کوچک و مکرر سایش یک سطح بر روی سطح دیگر ودر نتیجه تولید ذرات‬
‫یک اندازه زرد رنگ و اکسید قهوه ای رنگ مایل به قرمز را فرسایش خوردگی گویند‬
‫(‪)Scaling‬‬ ‫پوسته پوسته شدن‬

‫این عمل مرتبط به قسمتهای شکم دندانه می باشد که به علت پروسه عملیات حرارتی به وجود می آید‪.‬‬
‫هرگاه دندانه هاتحت فشار درگیری قرار گیرند ‪ ،‬فشار ابتدا از طریق این برجستگیها منتقل می گردد‬
‫(‪)Scaling‬‬ ‫پوسته پوسته شدن‬
‫(‪)Overheating‬‬ ‫گرم شدن بیش از حد‬

‫معموال دمای چرخدنده به علت عدم روانکاری کافی و لق بودن بیش از حد مجاز ‪ ،‬افزایش می یابد‬
‫و به علت فشار بیش از حد و ناگهانی در شکم دندانه تاثیر گذار است‪.‬‬
 ‫‪-2‬خوردگی ناشی از کشیده شدن سطوح بر هم‬
‫‪Scuffing‬‬

‫سایش سریع سطح دندانه که به صورت محلی بر اثر عدم کارآیی فیلم روغن به دلیل باال رفتن دما ایجاد‬ ‫•‬
‫میشود و باعث تماس فلز با فلز گردیده که در این زمان براثر سایش چسبان جوش تشکیل میشود و بعد‬
‫از کنده شدن جوش خرابی سطح دندانه را ایجاد مینمایدو بیشتر در سر وته دندانه اتفاق می افتد‬
‫فاکتورهای موثر بر ‪Scuffing‬‬

‫•‬
‫فشار بر روی سطح دندانه‬
‫• خواص متریال‬
‫• پرداخت سطح‬
‫• ‪Surface treatments‬‬
‫• ‪Surface rubbing velocity‬‬
 ‫درجات مختلف ‪Scuffing‬‬
‫‪ Scuffing‬خفیف و اولیه‪ :‬خود میل به اصالح خود دارد مگر در صورتی که بار یا سرعت دستگاه رو به‬ ‫•‬
‫افزایش باشد‪.‬‬

‫‪ Scuffing‬متوسط‪ :‬راههای بهبود این دسته از ‪ Scuffing‬اضافه کردن مکملها به روغن و یا پائین‬ ‫•‬
‫آوردن دمای روغن است‪.‬‬

‫‪ Scuffing‬شدید‪ :‬بر اثر شدت بار موضعی بر شکم دندانه به وجود می آید‬ ‫•‬
 ‫‪ Scuffing‬ناهمراستائی ‪:‬‬
‫امکان دارد انتقال بار در حد ‪ scuffing‬نباشد ولی اگر چرخدنده به دلیل دفرمگی و یا خطای ساخت‬
‫دارای نا همراستائی باشد باعث میشود که بار در سر دندانه به حدی زیاد شود که فیلم روغن دچار شکست‬
‫شود و چرخدنده دچار ‪ scuffing‬شود‪.‬‬
‫‪Permanent Deformation‬‬ ‫تغییر شکل دایمی‬

‫‪Indentation‬‬ ‫فرورفتگی دندانه ای‬

‫‪Plastic deformation‬‬ ‫تغییرشکل پالستیکی‬
‫‪Rippling‬‬ ‫چین خوردگی و موج دارشدن‬
‫‪Ridging‬‬ ‫شیار شیارشدن‬
‫‪Burrs‬‬ ‫پلیسه ها‬
 ‫فرورفتگی دندانه ای ‪indentation‬‬

‫فرورفتگی در یالهای دندانه که به علت عبور یک جسم خارجی در درگیری دندانه ایجاد شده است‬
 ‫‪Plastic Deformation‬‬ ‫تغییرشکل پالستیکی‬

‫تغییرشکل بعد از برداشتن بار و فشار از در گیری دو دندانه باهم ایجاد میگردد‬

‫‪plastic deformation by rolling‬‬ ‫‪-1‬تغییر شکل پالستیک به روش رولینگ‬

‫‪ -2‬تغییر شکل پالستیک به روش ضربات چکشی دندانه‬

‫‪plastic deformation by tooth hammer‬‬
 ‫تغییر شکل پالستیک به روش رولینگ ‪plastic deformation by rolling‬‬
‫در این حالت متریال از دایره گام چرخدنده محرک کنده شده و به طرف نوک یا ته دندانه حرکت‬
‫میکندهمین مقدار از چرخدنده متحرک نیز کنده میشودو به طرف دایره گام حرکت میکند‬
 ‫تغییر شکل پالستیک به روش ضربات چکشی دندانه‬
‫‪plastic deformation by thoot hammer‬‬

‫نشانه چنین تغییر شکلی شکافهای کم عمق بر روی شکم دندانه که به اسانی دیده میشود این شکافها بسیار‬
‫شبیه خطوط تماس بین چرخدنده درگیر هستند‬
‫‪Rippling‬‬ ‫چین خوردگی و موج دارشدن‬

‫چین خوردگی بعد از پالیش بسیار و بر روی شکم دندانه‬

‫و عمود بر جهت لغزش در جایی که سنگین ترین فشار به‬
‫دندانه ها اعمال میشود ایجاد میگردد‬
‫‪Ridging‬‬ ‫شیار شیارشدن‬

‫تشکیل برآمدگی ها و شیار هایی‬ ‫•‬

‫بسیار مشخص به وسیله تغییر شکل‬
‫پالستیکی وگاهی اوقات سایش روی‬
‫شکم دندانه می باشد‪ .‬این نوع تخریب‬
‫بیشتر درچرخدنده هایی که با سرعت‬
‫پایین کار میکنند و سختی سطحی‬
‫کمی دارند ایجاد میگردد‪.‬‬
 ‫‪Burrs‬‬ ‫پلیسه ها‬

‫براده های تیز و ناهموار هستندکه بر روی لبه های و قسمت های مختلف دندانه به علت بار سنگین و‬
‫اصطکاک باال و یا عمل ‪ Scuffing‬ایجاد می گرددند‪.‬‬
 ‫‪-4‬پدیده خستگیسطح ‪Surface Fatigue Phenomena‬‬
‫پدیده خستگی سطح بهعلت تماس غلتشی یا ترکیب تماس غلتشی و لغزشی یا اِعمال مکرّر نیرو بر روی سطح به‬ ‫•‬
‫وجود می آید‬

‫‪Pitting‬‬ ‫‪-1‬حفره حفره شدن‬

‫‪Flake Pitting‬‬ ‫‪-2‬پولکی شدن‬
‫‪Spalling‬‬ ‫‪-3‬پوسته پوسته شدن‬
‫‪-4‬تکه کنده شدن ‪Case Crushing‬‬
 ‫‪Pitting‬‬ ‫حفره حفره شدن‬

‫پیتینگ حالتی از خستگی سطحی می باشد که می تواند در اندک زمانی بعد از شروع درگیری چرخ دنده ها‬
‫ایجاد شود و در یکی از ‪ 3‬حالت زیر باشد‬

‫حفره حفره شدن اولیه ‪Initial pitting‬‬ ‫•‬

‫حفره حفره شدن میکرونی ‪Micro pitting‬‬ ‫•‬
‫حفره حفره شدن مخرّب ‪Destructive pitting‬‬ ‫•‬
 ‫‪Initial pitting‬‬ ‫حفره حفره شدن اولیه‬

‫حفرهحفرهشدن اولیه را در ابتدای راهاندازی چرخدنده در هنگام آببندی نمودن دنده در بار کم نیز می‬ ‫•‬
‫توان مشاهده کردکه علت به وجود آمدن این نوع خرابی عدم تطابق سطح درگیر‪ ،‬خطا در منحنی‬
‫اینولوت و یا بینظمیهای موضعی سطح میباشد اما بیشتر اوقات علت این خرابی عدم هممحوری‬
‫مناسب چرخ دندههای دیگر در عرض کامل چرخدنده میباشد‬
 ‫‪Initial pitting‬‬ ‫حفره حفره شدن اولیه‬

‫با ایجاد سطوح نرم و هموار و الگوی تماسی مناسب چرخدنده بار را بهصورت متناسب در امتداد درگیری‬ ‫•‬
‫توزیع می نماید تا حدی میتواند از حفرهحفرهشدن زودهنگام جلوگیری کند همچنین بهبود دقت‬
‫پروفیل اینولوت و اصالح پروفیل اینولوت می تواند عمل درگیری را نرمتر و میزان بارهای دینامیکی را بر‬
‫روی دندانهها کاهشدهد‬
 ‫‪Micro pitting‬‬ ‫حفره حفره شدن میکرونی‬

‫تخریب سطوح کاری دندانه چرخ دنده تحت شرایط روانکاری در جائیکه فیلم روغن برای بارگذاری‬ ‫•‬
‫بسیارنازک است در این شرایط بعد از بزرگنمایی سطوح چرخدنده حفرههای بزرگی دیده میشوند که در‬
‫داخل آنها حفره های بسیار ریزتر و ترک های بسیارکوچک وجوددارد‬
 ‫‪Micro‬‬ ‫حفره حفره شدن میکرونی‬
‫‪pitting‬‬

‫بزرگترین مشکلی که توسط حفره حفره شدن میکرونی در چرخ دنده ها به وجود می آید سایش دندانه‬ ‫•‬
‫های چرخ دنده است که این سایش شکل دندانه ها را تغییر داده و منجر به تولید ارتعاش‪ ،‬نویز‪،‬‬
‫ناهممحوری و افزایش احتمال شکست خستگی و در نتیجه سایش قابل توجهی به نام حفره حفره شدن‬
‫پیشرفته میشود‪.‬‬
 ‫‪Destructive‬‬ ‫حفره حفره شدن مخرّب‬
‫‪pitting‬‬

‫در این نوع از حفرهحفره شدن سطح‪ ،‬حفرههای سطح معموالً به طور قابل توجهی در اندازه قطر از حفره‬ ‫•‬
‫حفرههای اولیه بزرگتر هستند‪ .‬تجربیات نشان داده است که قسمت دیدندوم چرخ دنده محرّک اغلب‬
‫اولین قسمتی است که به صورت جدّی در معرض خرابی حفره حفره شدن قرار میگیرد‪ .‬بزرگترین‬
‫حفرهها اغلب نزدیک خطگام هستند و کوچکترین آنها در قسمت دیدندوم مشاهده میگردند‬
 ‫‪Destructive‬‬ ‫حفره حفره شدن مخرّب‬
‫‪pitting‬‬

‫در قسمت دیدندوم سرعت غلتشی و لغزشی در مسیر و جهت بایکدیگر مخالف هستند‪ .‬در حالت کلی‬ ‫•‬
‫حفره حفره شدن مخرب معموالً توسط بار بیشازحد سطح بهوسیله حفرهحفره شدن اولیه به وجود‬
‫میآید‪ .‬برای جلوگیری از این خرابی با انتخاب مواد با استحکام تسلیم باال و افزایش سختی سطح بیشتر‬
‫میتوان از زود اتفاق افتادن این خرابی جلوگیری کرد‪.‬‬
 ‫‪Flake pitting‬‬ ‫‪-2‬پولکی شدن‬

‫گودالهای کم عمق یا عمیق به شکل مثلثهای معکوس که بر روی شکم دندانه ها که بر اثر اعمال بار زیاد‬
‫برروی سطوحی که به صورت عمیق سختکاری شده اند به وجود می آیند‬
 ‫‪Spalling‬‬ ‫پوسته پوسته شدن‬

‫گاهی اوقات با خرابی پولکی شکل اشتباه گرفته میشوداما مشابه آن بوده و طی آن تکه های ضخیم تری‬ ‫•‬
‫از ضخامت سطح دندانه جدا میگرددندو شکل نامنظمی دارندودر مناطقی که بیشتر تحت فشار هستند به‬
‫وجود میآیند‬
 ‫‪Case Crushing‬‬ ‫‪-4‬تکه کنده شدن‬

‫زمانی ظاهر میشود که تکه های بزرگ از متریال سخطی سطح شده به علت ایجاد ترک ها از سطح دندانه‬
‫جدا میشوند حاصل آن یک شکل مخربی از خرابی پوسته پوسته شدن خواهد بود‬
 ‫‪Fissures and Cracks‬‬ ‫‪-5‬ترک ها و شیارها‬

‫ترک ها و شیارها ممکن است به چندین علت ایجاد شوند از قبیل سنگ زنی نادرست عملیات حرارتی غلط‪-‬‬
‫تنشهای بیش از حد ویا نتریال ناقص‬
‫)‪Hardening cracks (Quen cracks‬‬ ‫ترک های سخت شده (ترکهای کوینچ شده)‬ ‫•‬
‫‪Grinding cracks‬‬ ‫ترک های سنگ خورده‬ ‫•‬
‫‪Fatigue cracks‬‬ ‫ترک های خستگی‬ ‫•‬
 ‫ترک هایناشی از سخت کاری (ترکهای کوینچ شده)‬
‫)‪Hardening cracks (Quench cracks‬‬

‫ترک های ایجاد شده به وسیله تنش های داخلی و به هنگام عملیات حرارتی می باشد معموال و نه همیشه‬
‫به هنگام پروسه کوینچ ایجاد میشود سطوحی که بیشتر با روش القایی عملیات حرارتی میشوند بیشتر در‬
‫معرض این خرابی قرار دارند‬
‫‪Grindingcracks‬‬ ‫ترک های ناشی از سنگ زنی‬

‫ترک های سطحی هستند که معموال کم و بیش به شکل منظم به هنگام و یا بعد از عملیات سنگ زنی‬ ‫•‬
‫پدیدار میشونداین ترک ها کوناه و نه خیلی عمیق هستندوبه صورت شیار های موازی ظاهر میگردندو‬
‫عموما عمود بر مسیر دیسک سنگ زنی هستند‬
‫‪Fatigue cracks‬‬ ‫ترک های ناشی از خستگی‬

‫ترکهایی که تحت تاثیر بارهای مکرر دورانی یا متناوب زیاد میگردد و همپنین ممکن است بطور قابل‬
‫مالحظه ای در ناحیه زیر استحکام کششی متریال شکل یابند‬
‫‪Tooth Breakage‬‬ ‫‪ -6‬شکستگی دندانه‬

‫بر اثر شک ویا اعمال بار بیش ازحد لحضه ای اتفاق می افتد‬

‫شکستگی بر اثر بار بیش از حد ‪Overloud breakage‬‬ ‫•‬

‫شکست دندانه بر اثر تنش برشی ‪Tooth shear‬‬ ‫•‬
‫شکست پس از تغییر شکل پالستیک ‪Breakage after plastic deformation‬‬ ‫•‬
‫شکست حاصل از خستگی ‪Fatigue breakage‬‬ ‫•‬
 ‫‪Overloud breakage‬‬ ‫شکستگی بر اثر بار بیش از حد‬

‫این نوع شکستگی معموال از یک یا چندین بار بیش از حد نتیجه می شود که اصوال ناشی از کسترش ترک‬
‫براثر اعمال بار بیش از حد در سه دسته زیر به وجود می اید‬
‫ترک شکننده ‪Brittle fracture‬‬ ‫•‬
‫ترک ترم وغیر شکننده ‪Ductile fracture‬‬ ‫•‬
‫ترک نیمه ترد یا نیمه شکننده ‪Semi-Brittle fracture‬‬ ‫•‬
‫‪Tooth shear‬‬ ‫شکست دندانه بر اثر تنش برشی‬
‫بطور معمول هنگامی که دندانه ها با عمل برش از چزخدنده ها جدا‬ ‫•‬
‫میشوند ظاهر سطوح برش خورده شبیه به سطوح ماشینکاری شده خواهد‬
‫بود این نوع خرابی بیشتر برای آن دسته از چرخدنده هایی اتفاق می افتد‬
‫که از متریال با استحکام نسبتا پایین ساخته شده و سپس با چرخدنده‬
‫های ساخته شده ازمتریال قوی تر همراه گردیده اند‬

‫برش دندانه تقریبا همیشه به علت بار اضافی شدید و یک طرفه به وجود‬ ‫•‬
‫می آید‬
 ‫‪Breakage‬‬ ‫شکست پس از تغییر شکل پالستیک‬
‫‪after plastic deformation‬‬

‫این چنین شکستگی هایی با تغییر شکل پالستیکی دندانه ها و قبل از شکست نهایی آغاز میگردد به دالیل‬
‫زیر که متریال نمی توان بار های بیش از حد را تحمل کند تمام دندانه ها اسیب میبینند‬
‫•‬
‫زمانی که تنش ها باعث تجاوز بار از حد استحکام متریال میشود‪ (.‬جریان سرد شکست)‬
‫• زمانی که متریال چرخدنده به وسیله گرمای بیش از حد ضعیف میشود (جریان گرم و شکست)‬
‫‪Fatigue breakage‬‬ ‫شکست حاصل از خستگی‬

‫بر اثر خستگی دو نوع خرابی زیر حاصل میشود‬

‫خستگی خمشی ‪Bending fatigue‬‬ ‫•‬

‫شکست انتهای دندانه‪Tooth end breakage‬‬ ‫•‬