Αρχιμανδρίτου του Οικουμενικού Θρόνου

Θωμά Ανδρέου
Ιεροκήρυκος Ιεράς Μητροπόλεως Ελευθερουπόλεως

‘’ Οι Νεομάρτυρες της Βουλγαρίας ‘’

Μεταπτυχιακή εργασία Θεολογική Σχολή Αριστοτελείου

Θεσσαλονίκης
ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : κ. ΜΙΧΑΗΛ ΤΡΙΤΟΣ

Καβάλα 2011

1
 Περιεχόμενα
- Αλφαβητικός κατάλογος Νεομαρτύρων της Βουλγαρίας ……..3
- Εισοδικόν Σημείωμα Βλασίου Σαβίδη Καθηγητοῦ
Ca.S.Univercity…………………………………………………………5
Εισαγωγή.
1. Οι Μάρτυρες της αρχαίας Εκκλησίας…………………………….. 9
2. Οι Νεομάρτυρες………………………………………………………12

Κεφάλαιο Α’
ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
1.1 Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων- Η ίδρυση της Βουλγαρικής
Εκκλησίας- Η Βουλγαρική Εκκλησία κατά το Α΄Βουλγαρικό
Βασίλειο (863-1014)……………………………………………………26
1.2 Η Βουλγαρική Εκκλησία κατά το Β’ Βουλγαρικό Βασίλειο (1186-
1393)……………………………………………………………………..39
1.3 Το Βουλγαρικό Ζήτημα και η ανασύσταση του Βουλγαρικού
Πατριαρχείου…………………………………………………………..50

Κεφάλαιο Β’
ΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ
(κατά χρονολογική σειρά)
2.1. Νεομάρτυρας Γεώργιος της Σόφιας (+1437)……………… 57
2.2. Οσιομάρτυρας Σωφρόνιος του Ρουσιούκ (+1510)…………60
2.3. Νεομάρτυρας Γεώργιος ο Σέρβος (+1515)…………………..61
2.4. Νεομάρτυρας Νικόλαος της Σόφιας ,εξ’ Ιωαννίνων
(+1555)……………………………………………………………………68
2.5. Ιερομάρτυρας Βησσαρίων , Επίσκοπος Σμολιάν
(+1670)…………………………………………………………………....83
2.6. Ιερομάρτυρας Συμεών Επίσκοπος Σαμακόβου
(+1737)…………………………………………………………………....84
2.7. Νεομάρτυρας Κωνσταντίνος της Σόφιας (+1737)………....84
2.8. Νεομάρτυρας Άγγελος του Μοναστηρίου (+1750)………..88
2.9. Νεομάρτυρας Ιωάννης της ΚΠόλεως (+1784)…………….91
2.10. Νεομάρτυρας Αναστάσιος της Θεσσαλονίκης (+1794)…..93
2.11. Παρθενομάρτυρας Χρυσή των Μογλενών (+1795)……….96
2.12. Νεομάρτυρας Ιωάννης της Σούμλας (+1802)……………..106
2.13. Νεομάρτυρας Λάζαρος της Περγάμου (+1802)…………..108
2.14. Νεομάρτυρας Δημήτριος του Σλίβεν (+1841)…………….117
2.15. Ιερομάρτυρας Παρθένιος Ιεροδιάκονος (;)……………….121

2
Κεφάλαιο Γ’
ΑΘΩΝΙΤΕΣ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ
1. Η Μοναχική Πολιτεία του Αγίου Όρους…………………………… 122
2. Η Βουλγαρική Μονή Ζωγράφου…………………………………...…132
3. ΑΘΩΝΙΤΕΣ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ
3.1 Ιερομάρτυρας Δαμασκηνός ο Χιλανδαρινός (+1771)……………...138
3.2 Οσιομάρτυρας Λουκάς ο Αγιαννανίτης (+1802)…………………...140
3.3 Οσιομάρτυρας Προκόπιος ο Ιβηροσκητιώτης (+1810)…………….145
3.4 Οσιομάρτυρας Ιγνάτιος ο Ιβηροσκητιώτης (+1814)……………….148
3.5 Ιερομάρτυρας Ονούφριος ο Ιβηροσκητιώτης (+1818)……………..156

- Σωζόμενα Λείψανα Νεομαρτύρων της Βουλγαρίας……………....165

- Επίλογος…………………………………………………………………166
- Πηγές……………………………………………………………………..171
- Βιβλιογραφία……………………………………………………………174
Παράρτημα
- Ασματική Ακολουθία του Ενδόξου Νεομάρτυρος Νικολάου του εξ’
Ιωαννίνων ( Ποίημα Αντωνίου Μάρκου) ………...…………………179

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ
ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΤΗΣ
ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ

-Άγγελος από το Λέριν : Μαρτύρησε στο Μοναστήρι Bitolja 23

η 24 Φεβρουαρίου του 1750.
- Αναστάσιος από το Ραδοβίσι – Στρώμνιτσας : Μαρτύρησε
στην Θεσσαλονίκη στις 8 Αυγούστου 1794.
- Βησσαρίων Επίσκοπος Σμολιάν : Μαρτύρησε στο Σμολιάν
στις 29 Ιουλίου 1670.
- Γεώργιος από την Σόφια : μαρτύρησε στην Ανδριανούπολη
στις 26 Μαρτίου 1437.
- Γεώργιος ο Νέος εκ Κρατόβου: μαρτύρησε στην Σόφια στις 11
Φεβρουαρίου1515.
-Δαμασκηνός από το Γκάμπροβο –Τυρνόβου :Μαρτύρησε στο
Sviston –Βουλγαρίας στις 16 Ιανουαρίου 1771.

3
-Δημήτριος από το Σλίβεν : Μαρτύρησε στο Σλίβεν στις 30
Ιανουαρίου 1841.
-Ιγνάτιος από την Στάρα Ζαγόρα : Μαρτύρησε στην Σούμλα
στις 8 Οκτωβρίου του 1814.
-Ιωάννης ο Βούλγαρος Λαυρεώτης : μαρτύρησε στην
Κωνσταντινούπολη στις 5 Μαρτίου 1784.
-Ιωάννης από την Σούμλα ,ο χρυσοχόος : Μαρτύρησε στην
Σούμλα στις 14 Μαΐου 1802.
- Ιωάννης εκ Τυρνόβου μαρτύρησε στο Τύρνοβο στις 16
Ιουλίου του 1822.
-Κωνσταντίνος από την Σόφια : Μαρτύρησε στη Σόφια το
1737.
-Λάζαρος από το Γκάμπροβο: Μαρτύρησε στην Πέργαμο ,στις
23 Απριλίου του 1802.
-Λουκάς από την Ανδριανούπολη : Μαρτύρησε στην Μυτιλήνη
στις 23 Μαρτίου του 1802.
-Νικόλαος ο Νέος εξ΄ Ιωαννίνων : Μαρτύρησε στην Σόφια στις
17 Μαΐου του 1555 .
-Ονούφριος από το Γκάμπροβο : Μαρτύρησε στην Χίο στις 4
Ιανουαρίου του 1818.
- Παρθένιος Ιεροδιάκονος (;)
- Προκόπιος από την Βάρνα : Μαρτύρησε στην Σμύρνη στις 25
Ιουνίου 1810.
- Συμεών Επίσκοπος Σαμακόβου : Μαρτύρησε στο Σαμάκοβο
στις 21 Αυγούστου 1737.
- Σωφρόνιος του Ρουσούκ : μαρτύρησε στο Ρουσούκ στις 28
Μαΐου 1510.
- Χρυσή από την Ζλάτινα : Μαρτύρησε στην Slatina των
Μογλενών στις 13 Οκτωμβρίου 1795 .

4
 Πρόλογος

Ὑπό Βλασίου Σαββίδη, Καθηγητοῦ Ca.S.Univercity.

Ἔχω τήν ὑψηλήν τιμήν νά προλογίσω τήν τύποις

ἔκδοσιν τῆς μεταπτυχιακῆς ἐργασίας τοῦ Παν/του π. Θωμᾶ
Ἀνδρέου, Ἀρχιμανδρίτου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου καί
Ἱεροκήρυκος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐλευθερουπόλεως,
Ἐφημερίου τοῦ ἐν Ἡρακλείτσι Καβάλας Ἱεροῦ Προσκυνή-
ματος τῆς Παναγίας Φανερωμένης (μεταπτυχιακοῦ φοιτητοῦ
ἐν τῆ Θεολογικῆ Σχολῆ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης καί υποψηφίου Διδάκτορος αυτής), ὑπό τήν
ἐπίβλεψιν τοῦ Ἐλλογ. Κοσμήτορος αὐτῆς, συναδέλφου
Καθηγητοῦ κ. Μιχαήλ Τρίτου.
Ἡ ἐργασία αὐτή ἔχει ὡς ἀντικείμενον τούς ἐν
Βουλγαρίᾳ Ἁγίους Νεομάρτυρας, θέμα ἐξαιρετικοῦ ἐπιστη-
μονικοῦ καί ἱστορικοῦ, ἀλλά καί θεολογικοῦ καί πνευματικοῦ
ἐνδιαφέροντος. Ὁ συγγραφεύς προτάσσει εἰσαγωγικῶς
κείμενον περί τῶν Μαρτύρων τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας καί
τῶν Νεομαρτύρων γενικῶς (σελ. 4 - 19) καί εἰς τήν
συνέχειαν δέ (κεφάλαιον Α’), σύντομον Ἱστορίαν τῆς
Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας (Ἐκχριστιανισμός τῶν Σλάβων -
Ἵδρυσις τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας - Ἡ Βουλγαρική
Ἐκκλησία κατά τό πρῶτον [863 – 1014] καί δεύτερον [1186 –
1393] Βουλγαρικόν Βασίλειον – Δημιουργία τοῦ Βουλγαρικοῦ
Ζητήματος καί ἀνασύστασις τοῦ Βουλγαρικοῦ Πατριαρχείου,
σελ. 20 - 49).
Τό κύριον μέρος τῆς ἐργασίας (σελ. 50 – 142), χωριζό-
μενον εἰς δύο κεφάλαια (Β’ καί Γ’), περιλαμβάνει τά βιογρα-
φικά σημειώματα 15 Ἁγίων Νεομαρτύρων τελειωθέντων ἐν
Βουλγαρίᾳ, ἀσχέτως ἐθνικῆς καταγωγῆς ἤ Βουλγαρικῆς
καταγωγῆς τελειωθέντων ἀλλαχοῦ (κεφάλαιον Β’), καθώς καί
ἄλλων 5, Ἀθωνιτῶν Ὁσιομαρτύρων Βουλγαρικῆς καταγωγῆς.

5
Εἰς τό κεφάλαιον αὐτό περιλαμβάνεται καί ἐκτεταμένη
ἀναφορά (σελ. 105 – 119) περί τῆς Ἀθωνικῆς Πολιτείας τοῦ
Ἁγίου Ὄρους καί τῆς Βουλγαρικῆς Μονῆς Ζωγράφου.
Τέλος ἐν παραρτήματι καί πρό τοῦ Ἐπιλόγου καί τῆς
Βιβλιογραφίας, δίδονται πληροφορίες περί τῶν σωζομένων
Λειψάνων Νεομαρτύρων τῆς Βουλγαρίας.
Ἡ ἐργασία τοῦ Παν/του π. Θωμᾶ κρινομένη συνο-
λικῶς, ἀποτελεῖ μίαν ἰδιαιτέρως ἐπιτυχημένην ἐπιστη-
μονικήν προσέγγισιν τοῦ ἐν λόγῳ ζητήματος. Ὁ χειρισμός
τοῦ ὅλου θέματος ὑπό τοῦ συγγραφέως, εἶναι καθ’ ὅλα
σύμφωνος πρός τήν ἐπιστημονικήν δεοντολογίαν καί
τακτικήν προσεγγίσεως παροιμίων ζητημάτων. Καί μόνον ἡ
ἀναφορά 458 παραπομπῶν, ἀποδεικνύει τήν μελέτην ὑπό
τοῦ συγγραφέως τῆς σχετικῆς Ἑλληνικῆς, Βουλγαρικῆς καί
ξένης βιβλιογραφίας, βάσει τῆς ὁποίας ἡ ἐργασία του
δύναται νά θεωρηθῆ πλήρως τεκμηριωμένη.
Ἔχω τήν ἄποψιν, ὅτι τό πλέον σημαντικόν στοιχεῖον
τῆς ὅλης ἐργασίας, εἶναι τό γεγονός τῆς ἀνακαλύψεως τοῦ
ἁγ. Νεομάρτυρος Νικολάου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων (διότι οὐσια-
στικῶς περί ἀνακαλύψεως πρόκειται, ἐφ’ ὅσον ἡ μνήμη τοῦ
Ἁγίου δέν ἔτυχε παρ’ ἡμῖν τῆς δεούσης προσοχῆς καί
σημασίας).
Ὁ ἅγ. Νεομάρτυς Νικόλαος ἐγεννήθη μέν ἐν Ἰωαν-
νίνοις, ἐν ἔτει σωτηρίῳ ἀπό Χριστοῦ 1510, ἐτελειώθη δέ
μαρτυρικῶς ἐν Σόφιᾳ τῆς Βουλγαρίας τῶ 1555, διά λιθοβο-
λισμοῦ καί πυρός, ἀμυνόμενος τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως
κατενώπιον τῶν Μουσουλμάνων κατακτητῶν τῆς Βουλγα-
ρίας, ἀλλά καί πασῶν τῶν Βαλκανικῶν χωρῶν, Ὀθωμανῶν
Τούρκων.
Τό μαρτύριον αὐτοῦ - ἐν παντί ἄγνωστον (ἐπαναλαμ-
βάνομεν) παρ’ ἡμῖν τοῖς Ἕλλησι, ἀλλά καί τοῖς Δυτικοῖς -
κατεγράφη ὑπό Ματθαίου τοῦ Γραμματικοῦ, Διακόνου καί
Λαμπαδαρίου τῆς ἐν Σόφιᾳ Μητροπόλεως, τοῦ χειρογράφου
φυλασσομένου εἰς τόν ἐν Σόφιᾳ πρός τιμήν τοῦ Νεομά-
ρτυρος Ναόν. Ἡ μνήμη αὐτοῦ θείᾳ χάριτι ἀπεκαλύφθη,
χάρις εἰς τήν φιλόπονον διάθεσιν τοῦ π. Θωμᾶ, κατά τήν

6
διάρκειαν τῆς ἐρεύνης διά τήν μεταπτυχιακήν αὐτοῦ
ἐργασίαν. Μάλιστα, θείᾳ προνοίᾳ τοῦ ἐν τοῖς Ἁγίοις Αὐτοῦ
θαυμαζομένου Θεοῦ ἡμῶν, κατά τό τρέχον ἔτος 2011,
ἀνεκαλύφθη εἰς Πάρνηθα, εἰς τήν περιοχήν τοῦ Αὐλῶνος, ὁ
μοναδικός (ἴσως) Ναός τοῦ Νεομάρτυρος Νικολάου τοῦ ἐξ
Ἰωαννίνων ἐν Ἑλλάδι, μετά τῆς Εἰκόνος αὐτοῦ.
Κατά τήν γνώμην ἡμῶν - κατόπιν τῆς ἐπισταμένης
μελέτης τῶν στοιχείων τῶν ἀναρτηθέντων εἰς τό Διαδύ-
κτιον καί ἄλλως δοθέντων ἡμῖν, ὑπό τε τοῦ Ἀρχιμανδρίτου
π. Θωμᾶ καί τοῦ Καθηγητοῦ κ. Ἀντ. Μάρκου – οὐδεμία
ἀμφιβολία ὑπάρχει περί τῆς ἱστορικότητος τοῦ Νεομάρτυρος
Νικολάου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων, καθ’ ὅτι ὑφίστανται οὐσιαστικαί
διαφοραί μεταξύ αὐτοῦ καί τοῦ συνωνύμου αὐτοῦ καί
συμπατριώτου του Νεομάρτυρος Νικολάου τοῦ ἐκ Μετσό-
βου, τῶν ὁποίων (διαφορῶν) ἔκαμε ἡμᾶς κοινωνούς ὁ π.
Θωμᾶς, διά τῆς σχετικῆς εἰσηγήσεώς του εἰς τό Θεολογικόν
Σεμινάριον τοῦ Σαββάτου 27/5/2011, διοργανωθέντος ὑπό
τῶν τε Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης καί Δυτ. Μακεδονίας
καί τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λαγκαδᾶ, Λιτῆς καί Ρεντίνης.
Εἰς τήν ἔκδοσιν τῆς ἐργασίας περιλαμβάνεται καί
Ἀκολουθία εἰς τόν Ἅγιον Νεομάρτυρα Νικόλαον τόν ἐξ
Ἰωαννίνων, ἡ ὁποία ἐποιήθη ὑπό τοῦ ἀγαπητοῦ συναδέλ-
φου, Καθηγητοῦ κ. Ἀντωνίου Μάρκου, τῆ αἰτήσει τοῦ
Παν/του π. Θωμᾶ. Ὁ ἀγαπητός συνάδελφος, δέν προσφέρει
εἰς ἡμᾶς τροφήν πνευματικήν τοιούτης ἀξίας διά πρώτην
φοράν. Ἀντιθέτως τό ὑμνολογικόν αὐτοῦ ἔργον, ἐκτιμώμε-
νον συνολικῶς, τόν κατέταξε εἰς τό top 5 τῶν συγχρόνων
Ἑλλήνων Ὑμνογράφων, κατά τήν διάρκειαν τοῦ σχετικοῦ
ἀφιερώματος τοῦ ἡμετέρου Πανεπιστημίου καί τῆς ἐν αὐτῶ
Σχολῆς Ἑλληνικῶν Σπουδῶν, ἑξαμήνου διαρκείας, κατά τό
παρελθόν ἔτος 2010.
Ἡ ἐν λόγῳ Ἀκολουθία διακρίνεται διά τήν κομψότητα
τοῦ ποιητικοῦ της λόγου, τήν πυκνότητα τῶν νοημάτων, τήν
ποικιλίαν τῶν εἰκόνων, τήν εὑρηματικότητα τῶν ἰδεῶν καί
τήν ἐν συντομίᾳ περιεκτικότητα (αὐτό ἄλλωστε εἶναι τό

7
κύριον - κατ’ ἐμέ - χαρακτηριστικόν τοῦ ὑμνογραφικοῦ
ἔργου τοῦ κ. Μάρκου).
Ἔχομεν τήν ἐλπίδα, ὅτι διά παρούσης ὑμνογραφικῆς
ἐργασίας τοῦ Ἐλλογ. συναδέλφου Καθηγητοῦ, θά δύνανται
οἱ ἁγιόφιλοι, φιλομάρτυρες καί φιλακόλουθοι πιστοί, νά
ἑορτάζουν πανηγυρικῶς ἐκ τῶν Νεομαρτύρων τῆς Βουλγα-
ρίας, τήν μνήμην τοῦ Ἁγίου Νεομάρτυρος Νικολάου τοῦ ἐξ
Ἰωαννίνων (ἐκτός ἄν ὁ ἀγαπητός συνάδελφος ἑτοιμάζει
κοινήν Ἀκολουθίαν Πάντων τῶν ἐν Βουλγαρίᾳ Νεομαρτύ-
ρων, τό ὁποῖον καί ἐγκαρδίως εὐχόμεθα).
Κατόπιν τῶν ἀνωτέρω, συγχαίροντες ἀμφοτέρους τούς
πονήσαντας, εὐχόμεθα εἰς μέν τόν συγγραφέα Παν/τον π.
Θωμᾶν τήν καλυτέραν δυνατήν ἀκαδημαϊκήν σταδιοδρομίαν,
ἐπικαλούμενοι ταυτοχρόνως τήν Ἱερατικήν αὐτοῦ εὐλογίαν,
εἰς δέ τόν Ὑμνογράφον κ. Ἀντ. Μάρκου πλουσίαν τήν εὐλο-
γίαν τοῦ Κυρίου, διά πρεσβειῶν τῶν Ἁγίων τούς ὁποίους
ὑμνεῖ διά τοῦ ποιητικοῦ του λόγου.

Μετ’ ἐξαιρετικῆς τιμῆς

ΒΛΑΣΙΟΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ,
Καθηγητής τοῦ Ca.S.Univercity
Σχολή Ελληνικών Σπουδών του Πολιτειακού
Πανεπιστημίου της Καλλιφόρνιας, στην έδρα της Κλασσικής
Φιλολογίας.

8
Εισαγωγή

ΠΕΡΙ ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΚΑΙ

ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ

1.Οι μάρτυρες της αρχαίας Εκκλησίας

Άγιοι Μάρτυρες ονομάζονται , οι Άγιοι της Εκκλησίας του

Χριστού οι οποίοι παρά τα βασανιστήρια και τον βίαιο θάνατο
τους ομολόγησαν την Πίστη τους στον Χριστό και την
Ορθόδοξη Εκκλησία . Η Εκκλησία κατατάσσει τους Μάρτυρες
στις εξής κατηγορίες :
α) Μεγαλομάρτυρες1 (στην οποίαν ανήκουν οι λαϊκοί και
κληρικοί οικουμενικά γνωστοί και εξαιρετικά τιμώμενοι).
β) Ιερομάρτυρες (όπου ανήκουν οι Επίσκοποι και Ιερείς)
γ) Οσιομάρτυρες ( στην οποίαν ανήκουν μοναχοί και
ασκητές)
δ) Μάρτυρες (στην οποίαν ανήκουν οι απλοί λαϊκοί )
ε) Παρθενομάρτυρες (στην οποίαν ανήκουν γυναίκες
παρθένες). Και
στ) οι Νεομάρτυρες (στην οποία ανήκουν κληρικοί και
λαϊκοί που μαρτύρησαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας
και μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 ).
Η μνήμη των Μαρτύρων ( όπως και όλων των Αγίων)
τιμάται την ημέρα της μαρτυρικής τους τελειώσεως και για
αυτό τον λόγο ονομάζεται ‘’γενέθλιος ημέρα’’2 ,διότι κατά την
ημέρα του θανάτου τους για τον Χριστό ,ξεκινά η πορεία της
αιωνίου ζωής τους. Και στους Μάρτυρες όπως και στους

1 Μεγαλομάρτυρες κατά τον Δ, Τσάμη στο βιβλίο του Αγιολογία της Ορθοδόξου
Εκκλησίας, είναι όσοι μαρτύρησαν επί Τουρκοκρατίας και σε αυτούς συμπεριλαμβά-
νονται και κληρικοί και λαϊκοί . Κατά τον ίδιο , μάρτυρες καλούνται μόνον οι λαϊκοί .
Προσωπική γνώμη αποτελεί το γεγονός πως το μαρτύριο είναι διαφορετικό όταν είναι
άμεσο πχ. αποκεφαλισμός του μάρτυρα πχ όπως η περίπτωση του Αγίου Ονουφρίου από
το Γκάμπροβο, από το επαναλαμβανόμενο όπως η περίπτωση της Αγίας Χρυσής που για
τρείς μήνες την βασάνιζαν ραβδίζοντας την καθημερινά επιμηκύνοντας έτσι τον πόνο
αλλά και την αγωνία του θύματος.
2 Δημητρίου Γ. Τσάμη: ‘’ Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι Μάρτυρες της αρχαίας

Εκκλησίας ‘’ Εκδ. Πουρναράς – Θεσσ/νίκη ,σελ.104

9
Αγίους, δίδεται ιδιαιτέρα τιμή με τον εγκαινιασμό Ναών όπου
τοποθετούνται αποτμήματα των Αγίων Λειψάνων τους ,εντός
της Αγίας Τραπέζης κατά τον εγκαινιασμό των Ναών.
Το μαρτύριο ,ως μίμηση και συμμετοχή στο πάθος του
Χριστού ,οδηγεί στην βίωση της χαράς και της Αναστάσεως και
της αληθινής ζωής. Ο θάνατος των μαρτύρων της Εκκλησίας
όλων των εποχών είναι η πραγματική μετοχή στο πάθος του
Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Ουσιαστικό γνώρισμα του
Χριστιανικού μαρτυρίου, δεν είναι μόνον το γεγονός του
θανάτου αλλά και η αιτία και η πρόθεση του Μάρτυρος να
υπομείνει και πολλές φορές να επιδιώξει οικιοθελώς τον
μαρτυρικό θάνατο ,προκειμένου ψυχή και σώματι να
υποστηρίξει την αγάπη του για τον Χριστό. 3 Αποτελεί δε κοινό
γνώρισμα και των πρώτων μαρτύρων αλλά και των
Νεομαρτύρων η ομολογία πίστεως ενώπιον των δικαστών τους
για τον Χριστό η οποία ως συνέπεια είχε τον μαρτυρικό τους
θάνατο. Ο μάρτυρας της πρώτης Εκκλησίας ομολογεί:
’’Χριστιανός ειμί’’ και ο Νεομάρτυρας με τον ίδιο τρόπο
απαντά: ’’Χριστιανός γεννήθηκα και Χριστιανός θ’ αποθάνω’’ 4.
Η Εκκλησία χαρακτήρισε το μαρτύριο ‘’βάπτισμα
αίματος’’ και το συνέδεσε με τα λόγια του Κυρίου μας όπου
αποκάλεσε το σταυρικό Του θάνατο βάπτισμα 5 και με τα
λόγια του Παύλου που θεώρησε το βάπτισμα των πιστών
σύμβολο συσταυρώσεως με τον Χριστό. Οι Χριστιανοί
βαπτίζονται στον θάνατο του Χριστού για να ενωθούν μαζί
του στην ανάσταση Του. Αλλά και κάθε φορά που κοινωνούν
σώμα και αίμα Χριστού ,κηρύττουν και ομολογούν τον
σταυρικό θάνατο του Κυρίου6. Επειδή λοιπόν ,η ζωή του
χριστιανού δεν νοείται χωρίς την συμμετοχή στην σταυρική
θυσία του Χριστού, κάθε χριστιανός είναι ένας ‘’εν δυνάμει’’

3 Όταν ο Άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας πληροφορήθηκε ότι οι Χριστιανοί της Ρώμης

σχεδίαζαν να τον απελευθερώσουν για να μην υποστεί βασανιστήρια , τους έγραψε :
Επιτρέψατε μοι ,μιμητήν είναι του πάθους του Θεού μου. ( Επιστολή προς Ρωμ. Κεφ.6,3-5)
4 Αντωνίου Παπαδόπουλου- Καθηγητού Πανεπιστημίου ‘’Θεολογία αρχαίων και νέων

Μαρτυρολογίων’’ Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου εις τιμήν και μνήμην των

Νεομαρτύρων Ι.Μ. Θεσσαλονίκης 1988 σελ. 118
5 Μθ.20-22

6 Ρωμ. 6,3-5 και Ά Κορ.11,26

10
μάρτυρας. Σε περιόδους διωγμών και πολέμων με χαρά
υπομένει το ’’μαρτύριον του αίματος ‘’, ενώ σε περιόδους
ειρηνικούς υπομένει το ‘’μαρτύριον της συνειδήσεως ‘’7. Οι δύο
αυτοί τύποι μαρτυρίου μετά τους διωγμούς, εξομοιώθηκαν ,
καθώς θεωρήθηκε η ενάρετη εν Χριστώ ζωή ισότιμη με τον
μαρτυρικό θάνατο. Τιμώνται ,επομένως ,εξίσου οι Όσιοι και οι
Άγιοι με τους Μάρτυρες και Ομολογητές ,γιατί σήκωσαν τον
Σταυρό του Χριστού ,’’πάντοτε την νέκρωσιν του Κυρίου Ιησού εν
τω σώματι περιφέροντες ‘’8 .
Στην Παλαιά Διαθήκη ο όρος ‘’Μάρτυς’’ έχει την σημασία
της επιβεβαιώσεως με νομική έννοια, ενώ στην Καινή Διαθήκη
δηλώνει την ομολογία για την φύση και το έργο του Χριστού.
Ήδη όμως στις Πράξεις των Αποστόλων και στην Αποκάλυψη 9
ο όρος Μάρτυς εξελίσσεται και δηλώνει τον Χριστιανό που
θεληματικά υπομένει τον σωματικό θάνατο προκειμένου να
παραμείνει πιστός στον μάρτυρα10 Χριστό. Η θεολογική
θεώρηση του μαρτυρίου κατέχει ιδιαίτερη θέση στην πρώτη
Εκκλησία11 . Ο αληθινός Μάρτυρας , ο οποίος υπομένει τα
‘’παθήματα’’ του Χριστού ,είναι ο πραγματικός μιμητής και
μαθητής του Υιού του Θεού12. Ο αριθμός των Χριστιανών που
μαρτύρησαν τα πρώτα χρόνια , κυρίως μέχρι την εποχή του Μ.
Κωνσταντίνου, πρέπει να είναι μεγάλος λόγω των διωγμών13
που υπέστησαν οι χριστιανοί μέχρι το 313 μ.Χ 14. Οι ιστορικοί
όλων των εποχών κάνουν λόγο για μεγάλο αριθμό μαρτύρων

7 Ο Μέγας Βασίλειος μας λέει ότι μαρτύριο συνειδήσεως περνούν οι: «Μάρτυρες τη
βουλήσει άνευ μαστιγών και διωγμών» Είναι γνωστό πως στην περίοδο των διωγμών
πολλοί χριστιανοί υπέμειναν το «μαρτύριο του αίματος» και θανατώθηκαν. Αργότερα,
στα ειρηνικά χρόνια, οι πιστοί αντιμετωπίζουν το επίσης επώδυνο «μαρτύριο της
συνειδήσεως», δηλαδή τον συνεχή αγώνα να πετύχουν την εν Χριστώ τελείωση
παλεύοντας με τα καθημερινά προβλήματα και τις δυσκολίες της ζωής.
8 Β’ Κορ. 4,10

9 Αποκ. 2,13/ 11/3 και 7/17,6

10 Σε δύο χωρία της Αποκαλύψεως (1,5 και 3,14) αναφέρεται ο Χριστός ως ‘’ο μάρτυς ο

πιστός’’
11 Ο Άγ. Ιγνάτιος Αντιοχείας τονίζει την σημασία του μαρτυρίου στις επιστολές του,

επίσης πλήρη θεολογική ανάπτυξη υπάρχει στο Μαρτύριον του Πολυκάρπου.

12 Σμυρν. 5,1-2/ Φιλ. 7,2/ Ρωμ. 6,3και 5,3/ Μαγν.9,1

13 Του Νέρωνα του Δεκίου ,του Διοκλητιανού και άλλων.

14 Διάταγμα των Μεδιολάνων- Ανεξιθρησκεία

11
με σημαντικές αποκλίσεις όμως στους αριθμούς 15 . Παρόλα
αυτά όμως ,αυτό που έχει σημασία είναι η πίστη αυτών των
ανθρώπων στον Θεό και η θυσία τους με τον μαρτυρικό τους
θάνατο για χάρη του Χριστού 16. Η προσέλευση των πρώτων
Χριστιανών στο μαρτύριο και η αντιμετώπιση των
βασανιστηρίων γέμιζε με αισθήματα θαυμασμού,
υπερηφάνειας και αγάπης τους πιστούς. Αρκετές μάλιστα
είναι οι περιπτώσεις ειδωλολατρών οι οποίοι προσήλθαν στον
Χριστιανισμό εξ’ αιτίας του θαυμασμού τους για τους
Μάρτυρες.

2. Οι Νεομάρτυρες

Ο όρος Νεομάρτυρες 17 χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά

κατά την διάρκεια της εικονομαχίας18, για να τους
αντιδιαστείλει με τους Μάρτυρες των πρώτων αιώνων. Από την
άλωση όμως της Κωνσταντινουπόλεως και μετά , ο όρος
αποδίδεται σε όσους βασανίσθηκαν σκληρά από τους Τούρκους
για να αλλαξοπιστήσουν 19. Αυτοί όμως υπέδειξαν σθεναρή
αντίσταση και υπέμειναν καρτερικά τα βασανιστήρια μέχρι
θανάτου , αντλώντας δύναμη από την πίστη τους .

15 Στο Μαρτυρολόγιο του Ιερωνύμου ,υπάρχει κατάλογος με 4280 περίπου ονόματα., ο H.

Dodwell υποστηρίζει ότι είναι λιγότεροι από ότι εικάζεται, ο H. Gregoire ότι είναι πολύ
λιγότεροι από 10.000 και ο L. Hertling υποστηρίζει ότι ο αριθμός των μαρτύρων πρέπει
να ξεπερνάει τις 100.000
16 Δημητρίου Τσάμη :’’ Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας , ο όρος ‘’Μάρτυς’’ και ο

αριθμός των Μαρτύρων της αρχαίας Εκκλησίας ‘’ Εκδ. Πουρναράς ,Θεσσ/νικη

σελ.106-107
17 « Νέον Μαρτυρολόγιον ,ήτοι Μαρτύρια των νεοφανών μαρτύρων ,των μετά την

άλωσιν της Κων/πόλεως κατά διαφόρους καιρούς και τόπους μαρτυρησάντων ,

συνταχθέντα εκ διαφόρων συγγραφέων και μετ ’επιμελείας ότι πλείστης
διορθωθέντα ,εν οις και ικαναί ακολουθίαι προσετέθησαν παρά Νικοδήμου του
Αγιορείτου », Εκδ. Αθήναι 1794 β’ 1856 και γ’ 1961
18 Δήλωνε εκείνους που μαρτύρησαν επειδή απέδιδαν τιμές στις άγιες εικόνες.

19 Δημητρίου Τσάμη : ‘’ Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Οι Νεομάρτυρες’’ Εκδ

Πουρναράς , Θεσσ/νικη σελ 106-107

12
 Εικόνα 1 Η Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως

Ο περιορισμός όμως αυτός δημιουργεί επιστημονικά

προβλήματα, καθώς περιορίζοντας τους Νεομάρτυρες μόνο σε
όσους μαρτύρησαν μετά την άλωση, παραγκωνίζονται όσοι
μαρτύρησαν για την πίστη τους και πριν από αυτήν . Η
εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων στην Ανατολή και η
βαθμιαία κατάληψη των εδαφών της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας ,επέφερε και τον εξισλαμισμό αρκετών
Χριστιανών αλλά και την ανάδειξη πολλών Μαρτύρων. Το
παιδομάζωμα ,η βιαία αρπαγή αρρένων παιδιών, ξεκινά από
την περίοδο της αλώσεως20 (με την δημιουργία του σώματος
των Γενίτσαρων που ήταν εξισλαμισθέντες χριστιανοί) και
συνεχίζετε μέχρι και την επανάσταση του 1821 .
Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι εξισλαμιζόμενοι
γίνονταν αμείλικτοι διώκτες των πρώην ομοθρήσκων τους,
δημιουργώντας έτσι ευνοϊκές συνθήκες για την επέκταση του
Ισλαμισμού. Αλλοιώνονταν με αυτό τον τρόπο τα δεδομένα
που αφορούσαν την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ανατολής και την

STEVEN RUNCIMAN : ‘’ Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως’’ Εκδ. Δ. Παπαδήμα

20

Αθήνα 2002 σελ. 231

13
εθνολογική σύνθεση ,των Βαλκανικών χωρών21. Άρα το
κριτήριο για να χαρακτηριστεί κάποιος μάρτυρας
‘’Νεομάρτυρας’’ πρέπει να είναι ο κοινός λόγος του μαρτυρίου,
δηλαδή η ομολογία της πίστης και ο θάνατος υπέρ αυτής 22.
Την ίδια περίοδο ,την περίοδο της Τουρκοκρατίας και
έπειτα ,ενεμφανίσθησαν και οι Εθνομάρτυρες 23. Και οι
Εθνομάρτυρες και οι Νεομάρτυρες βασανίσθηκαν σκληρά και
θανατώθηκαν από τους Τούρκους. Και στις δύο περιπτώσεις
(όσον αφορά την χώρα μας) ήσαν Έλληνες και Ορθόδοξοι
Χριστιανοί. Η διαφορά έγκειται στην συνείδηση τους. Ο
Αθανάσιος Διάκος για παράδειγμα ,παρακινούμενος από την
αγάπη του για την Πατρίδα αγωνίστηκε και θυσιάστηκε για
την ελευθερία. Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος που η λαϊκή
μούσα μας μεταφέρει ,του Εθνομάρτυρα Αθανασίου Διάκου με
τους δημίους του , λίγο πριν το μαρτυρικό του τέλος :
 Γίνεσαι Τούρκος Διάκο μου ,την πίστη σου ν’
αλλάξεις ,να προσκυνάς εις το τζαμί ,την Εκκλησιά ν’
αφήσεις ;
 Πάτε κι εσείς κι η πίστη σας ,μουρτάτες ,να
χαθείτε .Εγώ Γραικός γεννήθηκα , Γραικός και θα
πεθάνω.24
Ο λαός μας προτάσσει την διαφύλαξη της Πίστεως
για την διασφάλιση της Εθνικής συνειδήσεως. Οι Νεομάρτυρες
από την άλλη θυσιάστηκαν για την πίστη τους στον ένα και
μοναδικό Θεό. Η διαφορά αυτή δεν μειώνει σε καμία
περίπτωση την σπουδαιότητα της θυσίας κανενός ,αφού και οι
μεν και οι δε προσέφεραν στην πατρίδα και στην πίστη
παράλληλα. Η θυσία για την πατρίδα κρύβει μέσα της και την

21 Μιχαήλ Τρίτου , Καθηγητού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης’’ Ο Μετσοβίτης

Νεομάρτυς Νικόλαος’’ Ιωάννινα 2005 σελ. 32
22 Στυλιανού Γ. Παπαδόπουλου ,καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών, «Οι
Νεομάρτυρες και το Δούλον Γένος» Εκκλησιαστικαί Εκδόσεις Εθνικής Εκατονπεντή-
κονταετηρίδος ,εν Αθήναις 1991 σελ,.29
23 Εξέχοντες Εθνομάρτυρες : Αθανάσιος Διάκος ,Παπαβλαχάβας, Παπαφλέσσας,

επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας ,και άλλοι πολλοί που έχυσαν το αίμα τους «για του
Χριστού την Πίστη την Αγία και της Πατρίδος την ελευθερία».
24 Ευθυμίου Χριστόπουλου :’’Το τέλος του Αθανασίου Διάκου’’, εκδ. Ι. Μ. Φθιώτιδος

Λαμία 2010 σελ.12

14
θυσία για την πίστη καθώς ο εχθρός ήταν αλλόθρησκος.
Εύστοχα και ρεαλιστικά ο μεγάλος λογοτέχνης μας Φώτιος
Κόντογλου ,παιδί της προσφυγιάς ο ίδιος παρατηρεί:’’ Οι δικοί
μας άγιοι ,που μαρτυρήσανε στον καιρό που είμαστε σκλάβοι
στους Τούρκους, ήτανε ταπεινοί, απλοί ,λιγομίλητοι ,με την
φωτιά της πίστης στα στήθια τους, απονήρευτοι και αγράμματοι,
αφού το μόνο που γνωρίζανε να λένε μπροστά στον αγριεμένο
κριτή ήτανε: «Χριστιανός γεννήθηκα και Χριστιανός θ’
αποθάνω!» Νέοι άνθρωποι ,παλληκάρια απάνω στ’ άνθος της
νιότης τους, πηγαίνανε προθυμερά να παραδοθούνε για τ’ όνομα
του Χριστού και αντίς αρραβωνιάσματα και ξεφαντώματα,
σφαζόντανε σαν τ’ αρνιά η κρεμαζόντανε με τη θελειά στο λαιμό
τους και για να τους τυραγνάνε περισσότερο οι άπιστοι, κόβανε
το λαιμό τους σιγά-σιγά με στομωμένα μαχαίρια η τους
κρεμάζανε με σάπια σκοινιά που κοβόνταντε , για να τους
ξανακρεμάσουνε’’25.
Σε ένα άλλο βιβλίο του ο Κόντογλου με γλαφυρότητα που
δημιουργεί ρίγος στον αναγνώστη του, περιγράφει το συναξάρι
του μαρτυρίου του Αγίου Νεομάρτυρος Γεωργίου του
Χιοπολίτου ,που μαρτύρησε με φρικιαστικό τρόπο στις
Κυδωνίες ,το Αιβαλί ,τον άγιο τόπο που μεταξύ πολλών αγίων
και μαρτύρων της Πίστεως και του Γένους μας, γέννησε και τον
μεγάλο Κόντογλου. Αναφερόμενος στο παλαιό κάστρο της
Καβάλας ,που ακόμα και σήμερα ευωδιάζει από τα αίματα των
μαρτύρων, λέει πως υπήρχε ένας πασάς στην Καβάλα ο
Μουσταφάγας, ο οποίος φυλάκιζε στο κάστρο τους Χριστιανούς
και από καιρού εις καιρόν πήγαινε μετά τα μεσάνυχτα στο
κάστρο μαζί με το μουφτή και με τρείς ,τέσσερις
αρματωμένους.
‘’Ο Καραμανλής26 τους περίμενε ,μας λέει ο Κόντογλου,
φορεμένος με τα καλά του, βαστώντας στο χέρι ένα χασάπικο
μαχαίρι, κ’ ένας Αρβανίτης, ανεσκουμπωμένος και ζωσμένος μια
ποδιά, έστεκε μπροστά σε μια σκάφη με αλεύρι. Ο πασάς, δίχως

25 Φωτίου Κόντογλου : ‘’ Η πονεμένη Ρωμιοσύνη’’ εκδ. Αστήρ –Αθήνα

26 Διορισμένος από τον Πασά υπεύθυνος στις φυλακές του κάστρου.
15
μιλιά γονάτιζε κ΄έκανε ναμάζι27 . Ύστερα μαζί με το μουφτή
κατεβαίνανε τα σκαλιά και στεκόντανε μπρος στην πόρτα του
μπουντρουμιού, που ήτανε σφαλισμένοι οι φουκαράδες οι
χριστιανοί και λέγανε μιαν ευκή μέσα στο νου τους. Και ,σαν
τελειώνανε, πηγαίνανε και στεκόντανε σιμά στη σκάφη. Τότες ο
Καραμανλής άνοιγε την πόρτα και τραβούσε απ΄ τα μαλλιά
όποιον λάχαινε απ΄ τους συφοριασμένους ,και τον έσερνε ,όπως
ήτανε μισοκοιμισμένος ακόμα, ίσαμε τη σκάφη, κ’ ένας απ’ τους
αρματωμένους του ΄δενε τα χέρια πιστάγκωνα και τον γονάτιζε
δίνοντας του μια κλωτσιά στα λαγόνια. Ο Καραμανλής του ‘κοβε
το κεφάλι κ’ ύστερα παρατούσε το μαχαίρι και μπρουμύτιζε το
κουτσουρεμένο κορμί μέσα στην σκάφη, κ’ ευτύς ο Αρβανίτης
ζύμωνε τ’ αλεύρι με το αίμα που πέταγε σα σιντριβάνι κ’ έκανε
ένα κόκκινο χαμούρι. Και σαν στράγγιζε καλά το κορμί, έπλαθε
πέντ’ έξι μικρά ψωμιά, και το ‘ να το τύλιγε σ’ ένα καθαρό
μαντίλι και το’ δινε στο μουφτή, και φεύγανε ούλοι τους. Αυτά τα
ψήνανε και τα στέλνανε, κατά προσταγή του Μουσταφάγα ,στη
Μέκκα. Και κάνανε πολλά, γιατί δεν σφάζανε μόνο έναν κάθε
ζυμωσά, αλλά και πέντε και δέκα μαζεμένους…’’
Αποτελεί μέγιστη ανθρώπινη θηριωδία η εφευρετικότητα
του τρόπου του μαρτυρίου ,με τον οποίον ο Μάρτυρας υποφέρει
για την αγάπη του Χριστού, εφαρμόζοντας στην πράξη τον
λόγο του Αποστόλου Παύλου που λέει: «τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ
τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θλῖψις ἢ στενοχωρία ἢ διωγμὸς ἢ
λιμὸς ἢ γυμνότης ἢ κίνδυνος ἢ μάχαιρα;»28
Σύμφωνα δε με τον Καθηγητή Σταύρο Μπαλογιάννη , ‘’το
μαρτύριον κατά κανόνα είναι μία βραδεία και επώδυνος μέθοδος
θανατώσεως ,η οποία κατέστη ιδιαιτέρως βραδεία εις τα
μαρτύρια των Νεομαρτύρων. Η μέθοδος θανατώσεως
εφαρμόζεται κατά κανόνα εν μέσω εμπαιγμών ,απειλών ή και
υποσχέσεως καταπαύσεως του μαρτυρίου και κοινωνικής
αποκαταστάσεως του μάρτυρος ,εις περίπτωσιν καθ’ ην ούτος
ήθελεν υποκύψει αρνούμενος την πίστην του’’. Και λίγο
παρακάτω αναφέρει ότι :’’ Ο θάνατος εις τα πλείστα των

27 Προσευχή
28 Ρωμ. 8-35
16
μαρτυρίων είχεν τον χαρακτήρα του εγκεφαλικού θανάτου,
μέχρι δε της επελεύσεως αυτού διετηρείτο πλήρης η
συνειδησιακή ενάργεια του ατόμου’’. 29
Υπάρχουν δε πλείστες όσες περιπτώσεις στις οποίες ο
Νεομάρτυρας ‘’προκαλεί ‘’ το μένος των Τούρκων μπαίνοντας
μέσα στο τζαμί με μουσουλμανικά ρούχα και κάνοντας το
σημείο του σταυρού, να ομολογεί τον Χριστό (θα το δούμε
παρακάτω να συμβαίνει και σε περιπτώσεις Αγίων
Νεομαρτύρων Βουλγαρικής καταγωγής όπως ,ο Ιωάννης ο
Βούλγαρος ,ο Ιγνάτιος από την Στάρα Ζαγόρα και ο Ονούφριος
από το Γκάμπροβο ) .
Η εμφάνιση των Νεομαρτύρων ,δείχνει την ταυτότητα και
την ομοιογένεια της Εκκλησίας από την αρχαιότητα μέχρι
σήμερα. Η θεληματική προσέλευση στο μαρτύριο δεν ήταν ένα
μεμονωμένο ,ούτε περιστασιακό φαινόμενο. Από τους πρώτους
Μάρτυρες μέχρι τους Νεομάρτυρες το στοιχείο της θυσίας
είναι κοινό. Και οι δύο Αυτοκρατορίες, Ρωμαϊκή και Οθωμανική
εξέφραζαν το απολυταρχικό και εξουσιαστικό πνεύμα του
ολοκληρωτισμού. Και ενώ στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
υποταγή αποδιδόταν μόνο στον Καίσαρα-Αυτοκράτορα ,η
χριστιανικής συνείδηση αποδίδει πειθαρχία μόνο στο θέλημα
του Θεού. Αυτή ήταν και η κύρια αιτία της εμφανίσεως των
Μαρτύρων. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από την άλλη,
υπήρχε τυφλός θρησκευτικός φανατισμός , ο οποίος σε
συνδυασμό πολλές φορές με την απουσία κράτους δικαίου,
οδηγούσε σε αυθαιρεσίες εκ μέρους των Τούρκων. Τα
χαρακτηριστικά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι
απόλυτες θεοκρατικές δομές του Ισλάμ, έκαναν αναπόφευκτη
την επανεμφάνιση των Μαρτύρων 30.
Ο όρος “Νεομάρτυρες” χρησιμοποιήθηκε από της
Εκκλησία για να διαχωρισθούν από τους αρχαίους μάρτυρες

29 Σταύρου Ι. Μπαλογιάννη Καθηγητού Ιατρικής: ‘’ Η βιολογική διάστασις των

βασανισμών και των τρόπων θανατώσεως των Νεομαρτύρων.’’ Πρακτικά
Θεολογικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκης ,οπ. π. σελ. 359
30 Δημητρίου Τσάμη : ‘’Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Το Ιστορικό πλαίσιο’’

Εκδ. Πουρναράς ,Θεσσαλονίκη σελ.110.

17
της πίστεως, τους μάρτυρες των πρώτων κυρίως αιώνων όταν ο
Χριστιανισμός ήταν υπό διωγμό.
Ο νέος όρος, ωστόσο, είναι συμβατικός, αφού ότι είναι νέο
μετά από κάποιο χρονικό διάστημα παλιώνει. Συμβατικός,
λοιπόν, ο όρος Νεομάρτυρες συνδέεται κυρίως με τα σκοτεινά
χρόνια Τουρκοκρατίας. Και αυτό γιατί μέσα από την μελέτη
των μαρτυρίων τους, ανακαλύπτει κάποιος ομοιότητες με τα
μαρτύρια των πρώτων χριστιανών των πρώτων αιώνων. Μία
είναι η Εκκλησία την εποχή του Θεοδώρου του Μεγαλο-
μάρτυρα, η ίδια είναι και την εποχή του Θεοδώρου του
Νεομάρτυρα31. Όπως ένας είναι και ο Ιησούς Χριστός, “Χθές
και σήμερον ο αυτός και εις τους αιώνας”32
Με την κατάσταση αυτή, ήταν επόμενο να αναφανούν
στην Ορθόδοξη Εκκλησία νέοι Μάρτυρες. Χαρακτηριστική είναι
η θέση του Οσίου Νικοδήμου του Αγιορείτου , ο οποίος
αναφέρει ότι οι Νεομάρτυρες ευδοκίμησαν γιατί ανακαινίζουν
την Ορθόδοξη Πίστη. Οι Μάρτυρες της πρώτης Εκκλησίας
είχαν περάσει στην ιστορία και πιθανώς από την ανάμνηση
στην λήθη και κυρίως στην αμφισβήτηση. Ο άνθρωπος έχει την
τάση να αμφισβητεί πράγματα τα οποία ο ίδιος δεν έχει δει και
έτσι μπορούν να αμφισβητηθούν και οι Μάρτυρες των πρώτων
αιώνων της παρουσίας του Χριστιανισμού , πώς άντεξαν
δηλαδή τόσα βασανιστήρια. Το παράδειγμα , λοιπόν ,των
Νεομαρτύρων είναι η καλύτερη απάντηση στην αμφισβήτηση
και στην αναζωογόνηση της πίστης33. Επίσης καθιστούν
αναπολόγητους τους αλλόπιστους κατά την κρίση ,αφού όπως
παρατηρεί ο Άγ. Νικόδημος ,οι λίγοι πιστοί ερχόμενοι σε επαφή
με αλλόπιστους, τους μετέφεραν την Ορθόδοξη Πίστη και τους
οδήγησαν στην γνώση της αληθείας34. Οι Νεομάρτυρες ,κατά
τον Άγιο Νικόδημο είναι δόξα και καύχημα της Ανατολικής

31 Αρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου Αβαγιανού, (νυν Σεβ. Μητροπολίτου Ελευθερουπόλεως),

‘’Μελέτες’’ Κεφάλαιο Α΄, Νεομάρτυρες, Αθήνα, 1987, σελ. 6-7.
32 Προς Εβρ.13,8 -4.

33 Χρίστου Κρικώνη ,καθηγητού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης :’’ Η Ορθόδοξος

Εκκλησία πρωταγωνιστής της Εθνεγερσίας του 1821 Κληρικοί Νεομάρτυρες

Εθνομάρτυρες ‘’University Studio Press, Εκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων και
Περιοδικών, Θεσσαλονίκη 1991,σελ 109.
34 ιδίου σελ 110

18
Ορθόδοξης Εκκλησίας και έλεγχος των κακοδόξων. Όπως οι
αρχαίοι Μάρτυρες αγωνιζόμενοι ενάντια στην πολυθεΐα
θυσίασαν την ζωή τους για την πίστη ,έτσι και αυτοί
αγωνίστηκαν ενάντια των αλλοπίστων και ετεροδόξων
προσφέροντας στον αγώνα τους αυτόν και την ίδια τους την
ζωή35 .
Χαρακτηριστικό γνώρισμα των Νεομαρτύρων, το οποίο
δεν συναντάται στους μάρτυρες των πρώτων αιώνων, είναι ότι
οι περισσότεροι από αυτούς ανήκουν στους εκ μετανοίας
χριστιανούς. Στα δύσκολα και δυσβάσταχτα χρόνια της
Τουρκοκρατίας πολλοί χριστιανοί έχασαν το κουράγιο τους,
την ηθική τους αντίσταση και παρέδωσαν τα όπλα της πίστης.
Υπέκυψαν στον πειρασμό μιας καλής και ήρεμης ζωής,
προσκύνησαν τον Αλλάχ και απαρνήθηκαν τον Θεό. Με πόνο
ψυχής πρόδωσαν τον Χριστό, ο οποίος τους καλούσε να
πορευτούν στον δρόμο του Γολγοθά, και υπέκυψαν στις υλικές
ανέσεις. Και όμως, ακόμα και τότε στην μακραίωνη δουλεία του
Γένους, ο Χριστιανισμός δεν πέθανε. Και αυτό μαρτυρείται από
τους Νεομάρτυρες36Δεν έσβησε, ούτε θα σβήσει ποτέ, το φως
της Εκκλησίας του Χριστού, έστω και αν πέσουν απάνω του
όλες οι δυνάμεις του κακού. Αλλαξοπίστησαν, βέβαια, πολλοί.
Η διδαχή όμως ότι ο Θεός δέχεται πάλι πίσω τον χριστιανό που
έπεσε και ξανασηκώθηκε φανερώνει το μεγαλείο της αγάπης
Του. Η μετάνοια εξαλείφει το παρελθόν και ανοίγει τον δρόμο
για ένα φωτεινό μέλλον. Και αυτή η διδαχή ήταν που
παρακίνησε πολλούς ανθρώπους να διαπιστώσουν το λάθος
τους, να απαρνηθούν τον εξισλαμισμό στον οποίον βιαίως
είχαν προσφύγει, και να επιστρέψουν πίσω στον δρόμο του
Θεού37
Οι νέοι αυτοί Μάρτυρες αποτελούν παράδειγμα
υπομονής για όλους τους ορθοδόξους που ζουν κάτω από τον
ζυγό των Τούρκων. Αποτελούν τα ζωντανότερα παραδείγματα
υπομονής των θλίψεων και των δοκιμασιών και ενσαρκώνουν

35 ιδίου. σελ.111
36 Αρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου Αβαγιανού, οπ.π. σελ. 8-9
37 Αρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου Αβαγιανού, οπ.π. σελ 10

19
το αγωνιστικό και ηρωικό πνεύμα των Χριστιανών.
Παράδειγμα αφοσιώσεως στον Χριστό και εμμονής μέχρι
θανάτου ,κληρονομούν την αιώνια ζωή. Ο Αγ. Νικόδημος
παρακινεί και τους υπόλοιπους Χριστιανούς να παραδειγμα-
τιστούν και να ακολουθήσουν τα βήματα των Νεομαρτύρων 38.
Τέλος ,κατά τον Αγ. Νικόδημο , οι μάρτυρες αποτελούν
παράδειγμα θάρρους και μίμησης του έργου τους και για τους
υπολοίπους Χριστιανούς . Η μεγαλύτερη τιμή που τους
αποδίδετε δεν είναι μόνο τα τροπάρια και τα εγκώμια για όσα
υπέμειναν, αλλά η μίμηση του έργου τους και κατ’ επέκταση η
μίμηση της ζωής του Χριστού και η συμμετοχή στο έργο της
Θείας Οικονομίας . Έτσι ο πιστός αποδεικνύει ότι διαθέτει
ισχυρή ψυχική δύναμη ικανή να αντισταθεί ακόμα και στην
αγάπη των προσφιλών προσώπων και των υλικών αγαθών 39,
ανταποκρινόμενος έτσι με τον καλύτερο τρόπο στο λόγο του
Κυρίου μας Ιησού ‘’ ος δ’ αν απολέση την ψυχήν αυτού ένεκεν
εμού ,ευρήσει αυτήν40.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό των Νεομαρτύρων, είναι πως
όλοι σφαγιάστηκαν από το μαχαίρι των Τούρκων. Τη θέση των
Ρωμαίων Αυτοκρατόρων και της ειδωλολατρίας την είχε πάρει
τώρα ο Μωάμεθ και οι λάτρεις του Αλλάχ. Για αυτό και οι
μελετητές διευρύνουν το χρονικό πλαίσιο των Νεομαρτύρων,
καθώς μάρτυρες υπέρ της Χριστιανικής πίστης, σφαγιασθέντες
από τούρκικο μαχαίρι, δεν υπήρξαν μόνο κατά τη διάρκεια της
άλωσης αλλά και πριν από αυτή καθώς και μετά από την
απελευθέρωση του Έθνους 41.
Γενικά οι Νεομάρτυρες διακρίνονται σε τέσσερις ομάδες.
 Στην πρώτη ομάδα ανήκουν οι μουσουλμάνοι που
ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό και μαρτύρησαν. Τέτοιες
περιπτώσεις είναι αρκετές , αλλά λίγες παραμένουν
γνωστές42.

38 Χρίστου Κρικώνη οπ.π. 113

39 ιδίου σελ 115
40 Μτθ. 16,25

41 Αρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου Αβαγιανού, οπ.π. σελ. 13

42 Πχ. 23 εκχριστιανισμένοι Τούρκοι μαρτύρησαν το 1649 στα Θυάτειρα της Μ. Ασίας , ο

Αχμέδ ο Κάλφας το 1682 στην Κωνσταντινούπολη , ο Κωνσταντίνος εξ’ Αγαρηνών το

20
  Στην δεύτερη ομάδα ανήκουν όσοι μαρτύρησαν με
αφορμή κάποια πολιτική εξέγερση ,όπως στην εξέγερση
του Εθνομάρτυρα Διονυσίου του Φιλοσόφου Μητρ.
Λαρίσης και στα Ορλώφεια.43 .
 Στην Τρίτη ομάδα εντάσσονται οι Χριστιανοί που
διακατέχονταν από έντονο πόθο να μαρτυρήσουν για τον
Χριστό και προκαλούσαν τους Τούρκους με αποτέλεσμα
να καταδικάζονται σε θάνατο44.
 Τέλος , μια ιδιαίτερη ομάδα αποτελείται από Χριστιανούς
που αλλαξοπίστησαν και στην συνέχεια μετάνιωσαν και
επέστρεψαν στον Χριστιανισμό. Προκειμένου να
εξιλεωθούν από το αμάρτημα τους , έγιναν αυτόκλητοι
Μάρτυρες και παρουσιάζονταν αυτοβούλως στους
Τούρκους γιατί πίστευαν πως μόνο με τον τρόπο αυτό θα
μπορούσαν να εξιλεωθούν από το αμάρτημα της
αρνήσεως της πίστεως τους45.
Και κατά τους πρώτους αιώνες η Εκκλησία είχε την ίδια
πεποίθηση και ενώ απαγόρευε την θεληματική προσέλευση
των πιστών στο μαρτύριο ,ειδικά για τους αρνησιχρίστους
την ενθάρρυνε 46. Ο λόγος ήταν ότι θεωρούσε το μαρτύριο
’’κάθαρσιν ένδοξον’’ και το εξομοίωνε με το Βάπτισμα. Η
Εκκλησία ,δέχτηκε τον πόθο για μαρτύριο ως ένδειξη
αγιότητας, όταν όμως από τον τρίτο αιώνα και μετά άρχισε
να αυξάνεται ανησυχητικά ο αριθμός των εθελουσίων
προσφυγών στο μαρτύριο ,για λόγους άμυνας και αποφυγής

1819 στις Κυδωνίες κ.α. Βλ. σημαντική μελέτη επί του θέματος του Καθηγητού Αντωνίου
Μάρκου : Περί των Αγίων Νεομαρτύρων ,ιστορικοθεολογική εισαγωγή –κατάλογοι .
Κέντρου Αγιολογικών Ερευνών ‘’Όσιος Συμεών ο Μεταφραστής’’ Μάνδρα –Αττικής 2009
43 Άγιος Γρηγόριος ο 5ος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως το 1821 ,Άγιος Σεραφείμ,

Επίσκοπος Φαναρίου και Νεοχωρίου της Καρδίτσας το 1601 κα.

44 Για παράδειγμα ο Αγιορείτης Μοναχός Νήφων ,με άδεια του Πατριάρχου Νήφωνος ,

κήρυξε τον Χριστό σε Τούρκους της Θεσσαλονίκης και προκάλεσε το θάνατο του.
Παρόμοιες και οι περιπτώσεις των Νεομαρτύρων ,του Αγιορείτου Μοναχού Κυπριανού
και του Ρωμανού. Βλ. Νικοδήμου Αγιορείτου ,Νέον Μαρτυρολόγιο, σελ.50 ε, 90 ε, και Ιω.
Αναστασίου:‘’ Σχεδίασμα περί των Νεομαρτύρων’’, Μνήμη 1821 ,Θεσ/νικη 1971 σελ. 25
45 Δημητρίου Τσάμη , Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας ,ομάδες Νεομαρτύρων ,

Εκδ. Πουρναράς Θεσ/νικη σε.λ.111-112

46 Ιερων. Κοτσώνη- Αρχιεπισκόπου Αθηνών : ‘’ Το ενθουσιαστικόν στοιχείον εις την

Εκκλησία των Μαρτύρων ‘’ Αθήναι 1952 σελ. 21

21
 κινδύνων άρχισε να αποδοκιμάζει την εθελούσια
προσέλευση στο μαρτύριο 47 .
Η Εκκλησία έχοντας ως βάση τον λόγο του Κυρίου 48 και
το παράδειγμά του ,όχι μόνον απέτρεπε την παράδοση των
πιστών με δική τους πρωτοβουλία στους διώκτες τους αλλά
τους προέτρεπε σε φυγή. Η μοναδική εξαίρεση η οποία βρήκε
την τελεία εφαρμογή της στους Νεομάρτυρες, ήταν σε
περίπτωση άρνησης της Χριστιανικής Πίστης. Μόνο κατά τον
τρόπο αυτό θα ερχόταν η εξιλέωση. Άξιο επισημάνσεως είναι
το κείμενο –συμβουλές 49 στους Νεομάρτυρες ,του Αγ.
Νικοδήμου του Αγιορείτου ,το οποίον αποτελεί λαμπρό
μνημείο στον βωμό των Νεομαρτύρων και από τα
σπουδαιότερα κείμενα που έχουν γραφεί για τους Μάρτυρες
της Εκκλησίας 50.
Είναι εμφανείς λοιπόν, η σημασία και η σπουδαιότητα
του μαρτυρίου για την ιεραποστολική προσπάθεια της
Εκκλησίας προς τους απίστους και για την ενίσχυση των
πιστών. Ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας
αποτέλεσε αναμφίβολα το πιο εντυπωσιακό και
αποτελεσματικό ‘’ όπλο’’ κατά του κινδύνου του
εξισλαμισμού51. Είναι ωστόσο εντυπωσιακό να τονίσουμε τις
περιπτώσεις νέων εξισλαμισθέντων οι οποίοι φθάνουν
μετανοημένοι στο Άγιον Όρος ,λαμβάνουν το Μοναχικό σχήμα
και δέχονται την προετοιμασία για το μαρτύριο στο οποίον και
οδηγούνται στην συνέχεια52.
Ωστόσο η εθελουσία προσέλευση στο μαρτύριο ήταν
φυσικό να προκαλέσει αντιδράσεις τόσο στους ειδωλολάτρες ,οι
οποίοι τους θεωρούσαν παράφρονες , η ακόμα περισσότερο
κενόδοξους . Για αυτό και στου βίους των Μαρτύρων τονίζεται

47 Ιερων. Κοτσώνη. οπ. π. σελ 20 ε, 41

48 ‘’Όταν δε διώκωσιν υμάς εν τη πόλει ταύτη ,φεύγετε εις ετέραν’’ Μτ. 10,23
49 Αγ. Νικοδήμου του Αγιορείτου : οπ .π . σελ. 19

50 Δημητρίου Γ. Τσάμη : οπ. π. σελ 118

51 Του ιδίου : ‘’Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας , Ο Ιεραποστολικός χαρακτήρας του

μαρτυρίου’’ Εκδ. Πουρναρά ,Θεσ/νικη σελ.118-120

52 Πχ. Αγαθάγγελος ο Εσφιγμενίτης (1819) , Ακάκιος ο Ιβηροσκητιώτης (1816) , Γεδεών

ο Καρακαλλινός (1818) , Δαμασκηνός ο Λαυρεώτης (1681) και άλλοι. Βλ. Ιωάννου

Περαντώνη: Λεξικόν των Νεομαρτύρων τ.Ά Εκδ. Αποστ. Διακονίας –Αθήναι.
22
συχνά η ταπεινότητα της προσωπικότητας τους 53. Η ύπαρξη
των Νεομαρτύρων κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας
χαρακτηρίζεται από τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, «θαύμα
παρόμοιον ωσάν να βλέπη τινάς μέσα εις την καρδίαν του
χειμώνος ,εαρινά άνθη και τριαντάφυλλα. Μέσα εις την
βαθυτάτην νύκτα ,ημέραν και ήλιον. Μέσα εις το ψηλαφητόν
σκότος ,φώτα λαμπρότατα. Εν καιρώ αιχμαλωσίας ,να βλέπη
ελευθερίαν .Και εν τω καιρώ της τωρινής ασθενείας
υπερφυσικήν δύναμιν» 54 .
Οι Νεομάρτυρες με το αγωνιστικό τους πνεύμα και την
αληθινή τους πίστη αντιστάθηκαν στον βίαιο εξισλαμισμό των
Τούρκων και αποτέλεσαν τους οδοδείκτες του υπόδουλου
γένους το οποίον χρειαζόταν έναν φάρο ενίσχυσης και ελπίδας,
προκειμένου να αντιμετωπίσουν την καταπιεστική
55
συμπεριφορά των Τούρκων . Η Ορθόδοξος Εκκλησία δεν
προβάλει τους Μάρτυρες μόνο για να λαμπρύνει τις ιστορικές
σελίδες αίματος της ιστορίας Της . Ο λόγος προβολής των
Νεομαρτύρων και όλων των Αγίων είναι μόνον παιδαγωγικός
και αγιαστικός. Οι πιστοί μέσα από την διδασκαλία της ζωής
των Μαρτύρων προετοιμάζονται ώστε αν χρειασθεί να τους
μιμηθούν.
Σήμερα εμφανίζονται όλο και περισσότερα εμπόδια στο
να ζει κανείς την εν Χριστώ ζωή στην πληρότητα της. Οι
πολιτικές ιδεολογίες προσπαθούν να μετατρέψουν τον
άνθρωπο από εικόνα και ομοίωμα του Θεού σε πειθήνιο
όργανο υποταγής, χωρίς την ελευθέρα βούληση ,την οποία
χάρισε ο Θεός στον άνθρωπο και αποτελεί το μεγαλύτερο δώρο
του Θεού προς εμάς ,μετά την αθανασία της ψυχής. Το έργο
αυτό ενισχύεται από την υπερκαταναλωτική κοινωνία και τον
τεχνοκρατικό πολιτισμό ,που προβάλλουν ως ύψιστο αγαθό
την απόκτηση όλο και περισσοτέρων υλικών αγαθών,
νεκρώνοντας έτσι τις πνευματικές ανάγκες των ανθρώπων.

53 Δ. Τσάμη :’’ Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Αντιδράσεις κατά των

αυτόκλητων Μαρτύρων ‘’ Εκδ. Πουρναράς ,Θεσ/νικη ,σελ. 121
54 Νικοδήμου του Αγιορείτου : Νεόν Μαρτυρολόγιον , οπ. π. σελ 10

55 Αθανασόπουλου Ιωάννου , Λυκειάρχου Αρσακείου Πατρών ‘’ Οι Νεομάρτυρες ‘’

Αθήναι 1997 σελ .23
23
Μπροστά σε αυτές τις απειλές το φωτεινό παράδειγμα των
Νεομαρτύρων υπενθυμίζει την αληθινή ελευθερία του
Χριστιανού ,που αναβλύζει από την κοινωνία του με τον
Χριστό,την σωστή αξιολόγηση των αξιών και το νόημα της
αγάπης56.
Το θέμα της παρουσίας των Νεομαρτύρων Βουλγαρικής
καταγωγής ,με το οποίον και ασχολείται η παρούσα μελέτη,
είναι ζωτικής σημασίας για την Εθνική συνείδηση και
ταυτότητα των Βουλγάρων παρ’ ότι ‘’σε ωρισμένες περιπτώσεις
η καταγωγή αυτή δεν είναι δεδομένη’’57. Και τούτο διότι οι
παρουσία των Νεομαρτύρων Βουλγαρικής καταγωγής οι οποίοι
και παρουσιάζονται ,αποτελεί την μεγαλύτερη απόδειξη της
ομοιογένειας της Εκκλησίας του Χριστού. Οι Νεομάρτυρες της
Βουλγαρίας είναι και δικοί μας Άγιοι και αντίστοιχα οι Έλληνες
Νεομάρτυρες είναι και δικοί τους. Τρανό παράδειγμα είναι η
σεμνή μορφή του Νεομάρτυρος Νικολάου του Νέου ,του εξ
Ιωαννίνων ,Ηπειρώτη Αγίου που μαρτύρησε στη Σόφια το 1555
και αντίστοιχα του Βούλγαρου Νεομάρτυρα Ονουφρίου από το
Γκάμπροβο, που μαρτύρησε στην Χίο το 1818.
Και για τους δύο λαούς ,οι μορφές των Αγίων
Νεομαρτύρων είναι η αρνητική απάντηση των υποδούλων προς
τον κατακτητή ,για τον εξισλαμισμό τους και την άρνηση της
Χριστιανικής Πίστεως. Οι ομολογίες των Νεομαρτύρων είτε
διατυπώνονται στην Ελληνική είτε στην Βουλγαρική γλώσσα
είναι ίδιες! Το μαρτύριο τους παρεμφερές . Την στιγμή κατά την
οποίαν έρχεται ο Βούλγαρος λόγιος Ματθαίος Γραμματικός να
καταγράψει και να διασώσει τον βίο και το μαρτύριο του
Νικολάου του Νέου σε βουλγαρικό χειρόγραφο, όπως θα δούμε
παρακάτω, ταυτόχρονα ο Έλληνας λόγιος Νικηφόρος ο Χίος
καταγράφει την ζωή και το μαρτύριο του Λαζάρου από το
Γκάμπροβο σε ελληνικό χειρόγραφο. Έτσι ,με τον τρόπο αυτό,
βλέπουμε ότι οι Άγιοι Νεομάρτυρες ,δηλαδή η τιμή προς
αυτούς, όπως γενικώς η Ορθόδοξη Πίστη μας, ένωνε και θα

56Δημητρίου Τσάμη :’’Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας’’ Η επικαιρότητα των

μαρτύρων . εκδ. Πουρναράς Θεσ/νικη σελ 123-124
57 Δημητρίου Γόνη : ‘’Ιστορία των Ορθοδόξων Εκκλησιών Βουλγαρίας και Σερβίας’’

εκδ. Αρμός ,Αθήνα, 2001 σελ. 110

24
ενώνει τους Λαούς μας58 και πως βρίσκει τελεία εφαρμογή ο
λόγος του Αποστόλου των Εθνών Παύλου: ‘’ Όσοι εις Χριστόν
εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε. Ούκ ένι Ιουδαίος ουδέ
‘Ελλην… πάντες γαρ υμείς εις εστέ εν Χριστώ Ιησού’’59.

Εικόνα 2 Μαρτύριον Νεομάρτυρος

58 IVAN DIMITROV: ‘’Οι Νεομάρτυρες στην ζωή της Βουλγαρικής Εκκλησίας’’

Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου, οπ.π. σελ. 434
59 Γαλ. 3-27

25
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’

ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

1.1 . Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων- Η ίδρυση της

Βουλγαρικής Εκκλησίας – Η Βουλγαρική Εκκλησία κάτω
από το Α’ Βουλγαρικό Βασίλειο (963-1014).

Οι Σλάβοι , με την μετακίνηση τους νότια και την

εγκατάσταση τους στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη ,
ήρθαν σε επαφή με τον Χριστιανισμό. Η πρώτη τους γνωριμία
έγινε μέσω ιεραποστολής από το Βυζάντιο το 682 μ.Χ. Όταν ο
Πατριάρχης Φώτιος και ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ ο Γ’ έστειλαν
στην Μοραβία60 τους δύο Θεσσαλονικείς αδελφούς ,Κύριλλο και
Μεθόδιο ,για να διδάξουν την νέα θρησκεία. Περίπου στα μέσα
του 9ου αιώνος61 δημιουργήθηκε υπό τον ηγεμόνα Ρόστισλαβ
ένα δυναμικό σλαβικό κράτος στην Κεντρική Ευρώπη. Το 862
μ.Χ. ο Ρόστισλαβ έστειλε στην Κωνσταντινούπολη πρέσβεις και
ζήτησε δασκάλους και επισκόπους για να ποιμάνουν τον λαό
του 62. Η πρώτη ενέργεια λοιπόν του Αυτοκράτορα και του
Πατριάρχου ,ήταν να βρουν ανθρώπους με κατάλληλη
μόρφωση και πείρα για το πολυσύνθετο αυτό έργο. Η επιλογή
των δύο Θεσσαλονικέων αδελφών δεν ήταν τυχαία. Με
καταγωγή από ευγενή οικογένεια της Θεσσαλονίκης 63 είχαν
εξασφαλίσει άριστες σπουδές και σίγουρη αποκατάσταση σε
σημαντικές θέσεις της κρατικής μηχανής64. Αναγνωρισμένοι

60 Σλαβική χώρα της Κεντρικής Ευρώπης

61 Περίπου το 846-870 μ.Χ.
62 Ταρνανίδη Ιωάννου –Καθηγητού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης :’’Ιστορία των

Σλαβικών Ορθοδόξων Εκκλησιών Α. Ιστορία της Βουλγαρικής Εκκλησίας ,Η

διάδοση του Χριστιανισμού στους Σλαβικούς λαούς’’ Εκδοτικός Οίκος Αδελφών
Κυριακίδη Α.Ε, Θεσσαλονίκη –Αθήνα 1996 σελ 13
63 Ο πατέρας τους κατείχε μία περίοπτη θέση με τον βαθμό του Δρουγγάριου .
64 Ο Μεθόδιος ήταν ‘’άρχων ‘’ μιας σλαβικής επαρχίας και ο Κύριλλος ,καθηγητής

Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινουπόλεως.

26
και καταξιωμένοι στην πνευματική και πολιτική ζωή της
χώρας, χρησιμοποιήθηκαν αρκετές φορές σε εξωτερικές
κρατικές υποθέσεις και αποστολές της Αυτοκρατορίας. Η
σκοπιμότητα του Βυζαντίου ήταν ολοφάνερη . Η χώρα αυτή,
πέρα από την πνευματική κατάκτηση ,έπρεπε να κατακτηθεί
και πολιτικά65 . Υπήρχε όμως και ένας άλλος σημαντικός
λόγος για την επιλογή των δύο αδελφών , ανάμεσα στις άλλες
γλώσσες φαίνεται ότι γνώριζαν την σλαβική66 .
Η αποστολή ωστόσο , στην Μοραβία δεν ήταν εύκολη.
Σαν πρώτο βήμα ήταν η απαραίτητη επινόηση μιας ξέχωρης
γραφής η οποία δεν θα έμοιαζε με τις γνωστές γραφές του
Βυζαντινού κράτους. Έτσι σχηματίστηκε , από διάφορα μαγικά
και αστρονομικά σύμβολα και κάποια στοιχεία της
μικρογράμματης γραφής των ανατολικών χωρών , η γραφή
των Σλάβων που ονομάστηκε ‘’γκλαγκολιτική ‘’ από την λέξη
‘’γκλάγκολ’’ που σημαίνει «ρήμα-λόγος» . Σε αυτήν την γλώσσα
αποτυπώθηκαν οι παλαιές σλαβικές μεταφράσεις των
Ευαγγελίων ,του Ψαλτηρίου , της Θείας Λειτουργίας και των
άλλων Ακολουθιών. Με εφόδια αυτές τις μεταφράσεις και την
πείρα τους , τα δύο αδέλφια ξεκίνησαν το ιεραποστολικό έργο
τους στην Μοραβία. Παρόλη όμως την φιλική υποδοχή του
Ρόστισλαβ , οι εκκλησιαστικοί παράγοντες κράτησαν ψυχρή
στάση απέναντι τους. Και κυρίως οι λατίνοι κληρικοί που είδαν
τον ερχομό των δύο αδελφών ως βυζαντινή εισβολή στον χώρο
της επιρροής τους. Οι πιέσεις που τους ασκήθηκαν, ανάγκασαν
τα δύο αδέλφια να μεταβούν στην Ρώμη και να ζητήσουν την
μεσολάβηση του Πάπα. Ο Πάπας Ανδριανός ο Β’ , ο οποίος είχε
διαδεχθεί τον Πάπα Νικόλαο τον Α’ , ευλόγησε τα σλαβικά
βιβλία και έτσι έγινε η πρώτη επίσημη αναγνώριση της
σλαβικής γραφής στην λειτουργική ζωή εκ μέρους της Δυτικής
Ευρώπης67. Ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος , παρέμειναν στην Ρώμη
για δύο χρόνια και έτοιμοι πια αναχώρησαν για τις σλαβικές

65 Ταρνανίδη Ιωάννου, οπ. π. σελ 15

66 Με την Ελληνική καταγωγή των δύο αδελφών , έχει ασχοληθεί ο καθηγητής Αντώνιος
Αιμ. Ταχιάος ‘’ Η εθνικότης Κυρίλλου και Μεθοδίου ,κατά τας σλαβικάς ιστορικάς
πηγάς και μαρτυρίας ‘’ σελ. 85-112
67 Βίος Κυρίλλου ,κεφ. XVII, εκδ. Ι. Αναστασίου σελ. 146.

27
χώρες της Μοραβίας και της γειτονικής Παννονίας68. Η υγεία
του Κυρίλλου όμως , είχε κλονισθεί, με αποτέλεσμα το 869 μ.Χ.
να κοιμηθεί. Έτσι ο Μεθόδιος, συνέχισε μόνος του το
ιεραποστολικό του έργο συνοδευόμενος από μια ομάδα
αξιόλογων μαθητών69.
Η προσφορά και το έργο του Μεθοδίου, εκτιμήθηκε μετά
από κάποια χρόνια με αποτέλεσμα ο ηγεμόνας της Παννονίας
Κότσελ και οι πρόκριτοι της χώρας του ,να τον προάγουν
Ιεραρχικά και ο Πάπας να τον χειροτονήσει Επίσκοπο Σιρμίου.
Για τον λόγο αυτό ο Μεθόδιος μετέβει για δεύτερη φορά στην
Ρώμη. Από την νέα του αυτή θέση ο Μεθόδιος, είχε την
ευχέρεια να αναπτύξει έντονη ιεραποστολική δράση στους
Σέρβους ,στους Κροάτες και τους Σλοβένους. Τον Νοέμβριο του
870 μ.Χ. Γερμανοί επίσκοποι του Σλάτσμπουργκ τον
καταδίκασαν και τον έκλεισαν στην φυλακή για δύο χρόνια.
Μετά την αποφυλάκιση του επέστρεψε στην Μοραβία70, όπου
εργάστηκε και οργάνωσε την Εκκλησία της χώρας. Η έντονη
αυτή δράση του ,προκάλεσε για άλλη μια φορά έντονες
αντιδράσεις με κύριο υποκινητή τον Γερμανό κληρικό Βίχιγκ,
υποχρεώνοντας τον Μεθόδιο να μεταβεί ξανά στην Ρώμη και
να πάρει από τον νέο Πάπα Ιωάννη Η’ την έγκριση της
σλαβικής γραφής ως λειτουργικής γλώσσας. Έτσι δικαιωμένος
από την ηγεσία της Δυτικής Ευρώπης κοιμήθηκε στις 6
Απριλίου του 885, με τον βαθμό του Αρχιεπισκόπου Μοραβίας ,
αφού προηγουμένως είχε αφήσει ως διάδοχο του τον μαθητή
του Γοράσδο71.
Χωρίς τον Μεθόδιο πλέον στο προσκήνιο ,τα πράγματα
εξελίχθηκαν αρνητικά εις βάρος των μαθητών και συνεχιστών
στο έργο του. Ο Βίχιγκ , ο οποίος πλέον ήταν επίσκοπος,
κατάφερε να πείσει τον νέο ηγέτη της Δυτικής Εκκλησίας

68 Παννονία είναι η αρχαία περιοχή που συνόρευε βόρια και ανατολικά με το Δούναβη,
γειτνιάζει δυτικά με την Β. Ιταλία και νότια με την Δαλματία και την άνω Μοισία.
Τμήματα της αρχαίας Παννονίας ,ανήκουν σήμερα στην Σερβία και σε όλα τα γύρω από
αυτήν γειτονικά κράτη.
69 Ταρνανίδη Ιωάννου, οπ,π, σελ 18

70 Τον Ρόστισλάβ ,είχε διαδεχθεί ο ανιψιός του Σβιάτοπουλκ

71 Ταρνανίδης Ιωάννης ,οπ,π, σελ 19

28
Στέφανο Ε’ , να απαγορεύσει την χρήση της σλαβικής γλώσσας
στην λειτουργική ζωή , αφήνοντας την τύχη των μαθητών του
Μεθοδίου στα χέρια των Γερμανών κληρικών. Αυτό είχε ως
αποτέλεσμα την καταστροφή του τεράστιου έργου που έως
τότε είχε επιτελεσθεί . Κανένα εκκλησιαστικό κείμενο των
Αγίων αυταδέλφων Κυρίλλου και Μεθοδίου δεν σώθηκε! Οι
Γερμανοί κληρικοί κατέστρεψαν ότι θύμιζε Βυζάντιο και
ανατολική λειτουργική παράδοση. Ότι σώθηκε ήταν κάποια
χειρόγραφα βιβλία που κατόρθωσαν να διασώσουν οι μαθητές
των δύο Αγίων αυταδέλφων Θεσσαλονικέων ,οι οποίοι
φιλοξενήθηκαν στην Βουλγαρία από τον ηγεμόνα Βόρι. Έτσι , η
γνησία Κυριλλο-Μεθοδιανή εκκλησιαστική παράδοση
μεταφέρθηκε και καλλιεργήθηκε κυρίως στην Βουλγαρία και
συγκεκριμένα στην περιοχή της Αχρίδος72.
Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων ,όπως και των άλλων
σλαβικών λαών , δεν έγινε αμέσως. Πέρασε δύο κύριες φάσεις,
την πρώτη και αρχαιότερη η οποία άρχισε με τις πολεμικές
επιχειρήσεις των Βουλγάρων κατά του Βυζαντίου και την
δεύτερη φάση ,η οποία είχε την μορφή της επιβολής της
θέλησης του ηγεμόνα Βόριδα .
Για την πρώτη φάση , αν και ήταν μεγάλης διάρκειας , δεν
έχουμε πολλά στοιχεία73. Γενικά είναι γνωστό ότι από τον 6ο
αιώνα ,ο αρχηγός των Κουβράτ ασπάστηκε τον Χριστιανισμό
στην Κωνσταντινούπολη όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια.
Επίσης ,στα χρόνια του Κρούμου (802-814) , αιχμαλωτίσθηκαν
από τους Βούλγαρους περίπου 30.000 Βυζαντινοί και επί
ηγεμονίας του γιού του και διαδόχου του Ομουρτάγ (814-831),
έγινε διωγμός των Χριστιανών στην χώρα.
Ο εκχριστιανισμός των Βούλγαρων στα πρώτα χρόνια
έγινε περιστασιακά και ανοργάνωτα κυρίως εξ’ αφορμής του
αυθορμήτου ζήλου κάποιων Χριστιανών βυζαντινών πολιτών.
Το αποφασιστικό βήμα έγινε από τον ηγεμόνα Βόριδα (852-889)

72 Εκεί ανέπτυξαν οι μαθητές των δύο Αγίων ,έντονη συγγραφική δράση με επικεφαλής
τον επίσκοπο Κλήμη.
73 Iv. Dujcev ‘’Legendes Byzantines sut la conversion de Bulgares ‘’ ,Sbornik Praci

Filosoficeske Brneske University X, 1961 σελ 7-17.

29
ο οποίος με την βάπτιση74 την δική του και του λαού του,
εξασφάλισε την είσοδο της Βουλγαρίας στην πολιτική και
θρησκευτική ζωή της Ευρώπης. Η επιλογή του αυτή στο θέμα
του θρησκευτικού προσανατολισμού του λαού του ,
εξασφάλισε την πορεία προς την πλήρη ανεξαρτησία ,την
διεθνή αναγνώριση και την επικράτηση του σλαβικού
αλφαβήτου και οδήγησε την χώρα σε εσωτερική συνοχή και
στην απαρχή μιας γηγενούς πνευματικής ζωής και
κουλτούρας.
Όπως ήδη αναφέραμε , την ιδία εποχή είχε εμφανισθεί
και ο Ρόστισλαβ ο οποίος είχε μεγάλη δύναμη , στρέφοντας
έτσι τον Λουδοβίκο Γερμανικό προς τον Βόρι και
απομονώνοντας την ανερχόμενη δύναμη της Μοραβίας. Ο
Βόρις-Μιχαήλ έχοντας κάθε λόγο να ανησυχεί και με τον
κίνδυνο συνεργασίας Μοραβίας- Βυζαντίου75,αναγκάστηκε να
συνθηκολογήσει76 με το Βυζάντιο77. Από τα παραπάνω γίνεται
αντιληπτό ότι η δημιουργία της Βουλγαρικής Εκκλησίας
υπήρξε αποτέλεσμα πολιτικής σκοπιμότητας. Αυτό είχε ως
συνέπεια από την μια μεριά η πολιτική ηγεσία να χρησιμοποιεί
το εκκλησιαστικό θέμα για γενικότερα πολιτικά οφέλη και από
την άλλη η βουλγαρική ηγεσία να εξαρτάται για το θέμα της
αυτοκεφαλίας της από τις κινήσεις των ηγεμόνων της έναντι
του Βυζαντίου και του Οικουμενικού Πατριαρχείου78.
Ο Βόρις αντιλαμβανόμενος την σπουδαιότητα της
ύπαρξης μιας ανεξάρτητης Βουλγαρικής Εκκλησίας καθώς και
το ενδιαφέρον της Ρώμης και της Κωνσταντινουπόλεως για την

74 Δημητρίου Γόνη : ‘’ Ιστορία των Ορθοδόξων Εκκλησιών Βουλγαρίας και Σερβίας ‘’

εκδ. Αρμός ,Αθήνα 2001 σελ 15. Κατά τον συγγραφέα ο Βόρις βαπτίσθηκε στην
Βουλγαρία από έναν επίσκοπο τον οποίον απέστειλε προς τούτο ο Πατριάρχης
Κωνσταντινουπόλεως Φώτιος και έλαβε το Χριστιανικό όνομα Μιχαήλ , το όνομα δηλαδή
του αναδόχου του Μιχαήλ ,Αυτοκράτορα του Βυζαντίου.
75 Ο φόβος αυτός έγινε ιδιαίτερα έντονος μετά την ιεραποστολή του Βυζαντίου στην

Μοραβία.
76 Το 864 εκδηλώθηκε βουλγαρική εισβολή στο βυζαντινό έδαφος για λεηλασία και
ισχυρά βυζαντινά στρατεύματα κινήθηκαν προς τα βουλγαρικά σύνορα.
77 ‘’και Χριστιανοί γενέσθαι και υποτάττεσθαι τω βασιλεί και Ρωμαίοις ..έκτοτε γενομένης

ειρήνης ‘’ Συνεχιστού Γεωργίου Μοναχού, του ονομαζομένου Αμαρτωλού , εκδ. I. Bekker

Bonnae 1838 σελ. 824
78 Ταρνανίδη Ιωάννου, οπ,π, «Η εκκλησιαστική πολιτική του Βόρη» σελ. 21-22

30
χώρα του, κατάφερε με ένα διπλωματικό παιγνίδι να
καταστήσει την Βουλγαρία ένα ισχυρό κράτος. Αφού
απομάκρυνε τον κίνδυνο εισβολής των Βυζαντινών, κινήθηκε
για το επόμενο βήμα του. Την ανεξαρτησία της Βουλγαρικής
Εκκλησίας και την προαγωγή του προκαθημένου της σε
Πατριάρχη. Το Βυζάντιο ωστόσο δεν ήταν διατεθειμένο να
προβεί σε τέτοιες εκχωρήσεις με αποτέλεσμα την απόρριψη του
αιτήματος του Βούλγαρου ηγεμόνα ,από τον Πατριάρχη Φώτιο.
Έτσι ο Βόρης στράφηκε για την ικανοποίηση του αιτήματος
του, προς την Δυτική Εκκλησία και τον Πάπα Νικόλαο τον Α’
(858-867). Από μία επιστολή του Πάπα Νικολάου του Α’,
παίρνουμε σημαντικές πληροφορίες για τις επιδιώξεις και τις
διπλωματικές κινήσεις του Βούλγαρου ηγεμόνα79.
Τα επόμενα τρία χρόνια η Ρώμη πήρε πρωτοβουλία στο
βουλγαρικό θέμα και άρχισε μια προσπάθεια εκλατινισμού της
περιοχής. Οι Έλληνες κληρικοί διώχθηκαν και στην θέση τους
τοποθετήθηκαν λατίνοι. Και ενώ προς τα τέλη του 867 ο Βόρις
είχε αποφασίσει την οριστική ένωση με την Ρώμη , η αρνητική
απάντηση του Πάπα να προάγει τον Φορμόζο80 σε
Αρχιεπίσκοπο είχε ως αποτέλεσμα την διακοπή των εγκαρδίων
σχέσεων Ρώμης –Βουλγαρίας . Ο δρόμος προς την
Κωνσταντινούπολη είχε ανοίξει και φαινόταν πια ο μοναδικός.
Το 870 ,προς το τέλος της συνόδου της Κωνσταντι-
νουπόλεως81, αναφέρεται από τον Αναστάσιο Βιβλιοθηκάριο ,
(απεσταλμένο του Λουδοβίκου του Β’), ότι τρείς μέρες μετά την
λήξη των εργασιών της , ο Αυτοκράτορας Βασίλειος Α’ ο
Μακεδών ,συνεκάλεσε νέα συνεδρίαση στο παλάτι ,όπου
κατέφθασαν Βούλγαροι αντιπρόσωποι θέτοντας το ερώτημα
πού υπάγεται η Βουλγαρική Εκκλησία. Σε αυτούς δόθηκε
κάποια επιστολή γραμμένη στην Ελληνική γλώσσα ,
υποδεικνύοντας τους πως ανήκουν στην δικαιοδοσία του

79 Η επιστολή εκδόθηκε στην PL, τ. 119, σελ. 978-1016, με τίτλο ΄΄Responsa Nikolai I
papae ad consulta Bulgaroroum’’ και στο Izvori za Balgaraskata Istorija (= Πηγές για την
βουλγαρική Ιστορία ), έκδοση της Balgarska Akademija na naukite, τ. VII, Σόφια 1960, σελ
62-125
80 Απεσταλμένος του Πάπα Νικολάου του Α’ στην Βουλγαρία βλ. Δημ. Γόνη ,οπ,π. σελ 17

81 Οι δυτικοί την δέχονται ως την ογδόη Οικουμενική Σύνοδο.

31
Θρόνου του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως82 . Από τις
λιγοστές πηγές της εποχής φαίνεται πως παραχωρήθηκε στον
προκαθήμενο της Βουλγαρικής Εκκλησίας ο τίτλος του
Αρχιεπισκόπου83. Ο Βόρις αν και δεν πέτυχε την ανεξαρτησία
της Βουλγαρικής Εκκλησίας , πρωτοβουλία στα εκκλησιαστικά
ζητήματα καθιερώθηκε ως υποχρέωση και φιλοδοξία του
εκάστοτε ηγεμόνα και διεκδικήθηκε δυναμικά από τους
διαδόχους του84.
Κατά την προσωρινή διαδοχή του Βόρι από τον Βλαδίμηρο
(889-893) ,παρατηρείται διακοπή της πνευματικής ζωής της
χώρας και μια προσπάθεια της παράταξης των Βογιάρων να
επαναφέρουν την ειδωλολατρία85. Με την επιστροφή του Βόρι
όμως ,ανετράπη ο Βλαδίμηρος και στον θρόνο ανέβηκε ο γιος
του Βόρι, ο Συμεών ο οποίος ακολούθησε πιστά την πολιτική
του πατέρα του και αναδείχθηκε ο ισχυρότερος ηγεμόνας του
Πρώτου Βουλγαρικού Κράτους. Μέσα στα πολιτικά του
φιλόδοξα σχέδια για την ανάπτυξη της Βουλγαρίας είχε
εντάξει και την τύχη της Βουλγαρικής Εκκλησίας.
Ο Συμεών δεν άργησε να στραφεί κατά του Βυζαντίου.
Αφορμή στάθηκε η μεταφορά του τελωνειακού κέντρου από
την Κωνσταντινούπολη στην Θεσσαλονίκη με δυσμενείς
επιπτώσεις στο βουλγαρικό εμπόριο. Από τις συγκρούσεις
αυτές κατάφερε να βγει νικητής. Το 913 ξεκινούν νέες
εχθροπραξίες με αιτία την άρνηση του αυτοκράτορα
Αλεξάνδρου να πληρώσει τους φόρους που κατέβαλε το

82 Anast. Bibliothecarious , ‘’Epist. Ad Hadrianum papam’’ Izvori za Balgaraskata Istorijia, τ.

VII, σελ. 200.
83 Σχετικές πληροφορίες έχουμε από τον Συνεχιστή Θεοφάνη , εκδ. I. Bekker ( Theophanes

Continatus ), CB. Bonnae 1838 σελ 342 και στην επιστολή του πάπα Ιωάννου Η’ προς τον
ηγεμόνα των Κροατών Domogoj το 872-873, ‘’ Ioannis VIII papae Epιstole’’ Izvori za
Balgaraskata Istoriga τ. VII, σελ. 138 .
84 Ταρνανίδης Ιωάννης, οπ,π, σελ.25 .

85 Το έτος 889 ο ηγεμόνας Βόρις ,αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική. Εκάρη μοναχός

και εγκαταβίωσε σε μοναστήρι. Στον Θρόνο ανέβηκε ο πρωτότοκος γιός του Βλαδίμηρος
ο επονομαζόμενος ‘’αποστάτης’’ που προσπάθησε με την βοήθεια των Βογιάρων να
επαναφέρει την ειδωλολατρική πίστη. Ο Βόρις- Μιχαήλ όμως επενέβη δυναμικά
ανταλλάσοντας προσωρινά τα μοναχικά του ενδύματα με την πολεμική εξάρτηση, ετέθη
επικεφαλής φιλικού στρατεύματος, νίκησε το ειδωλολατρικό μέτωπο ,συνέλαβε τον
Βλαδίμηρο, τον τύφλωσε και τον έκλεισε στην φυλακή και αφού αποκατέστησε την
Χριστιανική Πίστη επέστρεψε στο κελί του. Βλ. Δημ. Γόνη οπ.π. σελ 31.
32
Βυζάντιο ύστερα από την προηγούμενη ήττα του. Στην
πρωτεύουσα του Βυζαντίου ,επικρατούσε χάος86 και έτσι τον
Αύγουστο του 913 ο Συμεών έφθασε μέχρι τα τείχη της
Κωνσταντινουπόλεως η οποία όμως τελικά σώθηκε. Οι
εχθροπραξίες συνεχίστηκαν με επιμονή των Βουλγάρων το 917
και το 924 και να φθάνουν για κόμη μια φορά έξω από τα τείχη
της Πόλεως . Και πάλι όμως αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν
την προσπάθεια αυτή. Από τότε και μετά ο Βούλγαρος ηγεμών
Συμεών άρχισε να αυτοαποκαλείται ‘’βασιλεύς Βουλγάρων και
Ρωμαίων87‘’ και αυθαίρετα κατέστησε την Βουλγαρική
Εκκλησία αυτοκέφαλη.
Ο Συμεών με την δεύτερη εκστρατεία , δεν απέβλεπε
μόνο σε κατακτήσεις και λεηλασίες. Σκοπός του ήταν η ίδρυση
μιας ‘’ νέας οικουμενικής Αυτοκρατορίας στην θέση του παλιού
Βυζαντίου’’88. Αυτό διαφαίνεται και από την συμφωνία του το
913 με τον Πατριάρχη ,όπου έθετε ως όρο ο Κωνσταντίνος ο
Πορφυρογέννητος να παντρευτεί μια από τις κόρες του. Το
‘’προξενιό’’ αυτό δεν πραγματοποιήθηκε, καθώς το 919 ο
Κωνσταντίνος Ζ’ ,νυμφεύθηκε την κόρη του Ρωμανού του Α’
Λεκαπηνού κλείνοντας έτσι προσωρινά την πόρτα στον
Βούλγαρο ηγεμόνα να εισχωρήσει στον Βυζαντινό Θρόνο
νομότυπα. Πρόκειται λοιπόν, για ένα πολύ φιλόδοξο ηγέτη, ο
οποίος ήθελε όχι να καταλύσει ,αλλά να αντικαταστήσει το
Βυζαντινό κράτος. Κατά συνέπεια ένα τέτοιο κράτος δεν
μπορούσε απλά να έχει έναν Αρχιεπίσκοπο , αλλά έναν
Πατριάρχη και μάλιστα με οικουμενικό χαρακτήρα. Ωστόσο
στον εκκλησιαστικό τομέα δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη
πληροφορία για την πολιτική του Συμεών. Υποθέτεται ότι οι
σχέσεις Βουλγαρικής Εκκλησίας και Πατριαρχείου διεκόπησαν
και η πρώτη ενεργούσε αυτόνομα και αυθαίρετα με σκοπό την
ανακήρυξη της σε Πατριαρχείο .
Και ενώ δεν υπήρξαν αντιδράσεις κατά της αυθαιρεσίας
της Βουλγαρικής Εκκλησίας ,επιστολές που διεσώθησαν

86 Στον Βυζαντινό θρόνο είχε ανέβει ο ανήλικος Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος και

στην ουσία την εξουσία ασκούσε ο Πατριάρχης Νικόλαος ο Μυστικός.
87 Δημ. Γόνη οπ,π, σελ 34.

88 G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd 1969, sel. 254.

33
δείχνουν φιλικές σχέσεις μεταξύ των δύο προκαθημένων της
Βουλγαρικής Εκκλησίας και του Πατριαρχείου 89. Αν υπήρχε
αυθαιρεσία εκ μέρους της Βουλγαρικής Εκκλησίας τότε οι
σχέσεις μεταξύ των δύο Εκκλησιών θα ήταν εχθρικές Μια άλλη
άποψη υποστηρίζει ότι η απόδοση του αξιώματος ως
Πατριάρχη είχε δοθεί από την Ρώμη90. Αλλά και αυτό δεν
φαίνεται ιδιαιτέρως να ευσταθεί , καθώς η Ρώμη δεν συνήθιζε
να παραχωρεί πλήρη ανεξαρτησία σε εκκλησίες της
δικαιοδοσίας της, πολύ περισσότερο δε Πατριαρχικό τίτλο.
Ακόμα και αν είχε δοθεί κάποιο pallium (= προνόμιο ) από την
Αγία Έδρα , οποία θα σήμαινε αναγνώριση ως Αρχιεπισκοπή ,
θα υπήρχαν αντιδράσεις από την Ρώμη όταν μετά τον θάνατο
του Συμεών το Οικουμενικό Πατριαρχείο άρχισε να επεμβαίνει
στα εσωτερικά της Βουλγαρικής Εκκλησίας.91.
Η πνευματική ζωή της χώρας ,όπως είναι φυσιολογικό ,
δεν θα μπορούσε να ακολουθήσει για πολύ την πολιτική του
Βόρη και του Συμεών. Η τελική κατεύθυνση της , κρίθηκε
οριστικά με τον ερχομό των μαθητών του Κυρίλλου και του
Μεθοδίου ,οι οποίοι μετέφεραν την παράδοση της Κυριλλο-
Μεθοδιανής ιεραποστολής. Με το έργο αυτό μεταφέρθηκε
ξανά στην Βουλγαρία η ανατολική βυζαντινή εκκλησιαστική
και ευρύτερη πνευματική παράδοση με τέτοιο τρόπο που δεν
θα μπορούσε πια να κλονιστούν από τις ενέργειες των
ηγεμόνων τους.
Η σλαβική γλώσσα , είχε κυριαρχήσει στην Βουλγαρία και
είχε αποκόψει τελείως κάθε σχέση με την προσλαβική εθνική
συνείδηση του βουλγαρικού λαού. Κέντρο της πνευματικής
ανάπτυξης υπήρξε η Αχρίδα , αλλά και στην Πρεσλάβα , την
πρωτεύουσα του κράτους , η ντόπια πνευματική ηγεσία
ανέπτυξε μεγάλο έργο. Από την Πρεσλάβα ξεκίνησε και η
εγκατάλειψη της γκλαγκολιτικής γραφής και άρχισε η χρήση
της μεγαλογράμματης βυζαντινής . Κύριος συντελεστής

89 Ο Πατριάρχης Νικόλαος ο Μυστικός απευθύνεται στον προκαθήμενο της Βουλγαρικής

Εκκλησίας, με την ακόλουθη προσφώνηση :’’ Τω τιμιωτάτω , Θεοφιλεστάτω
συλλειτουργώ και τέκνω ημών Αρχιεπισκόπω Βουλγαρίας ‘’βλ. Δημ. Γόνη ,οπ.π.σελ. 35
90 Ταρνανίδης Ιωάννης ,οπ.π. σελ 28-29

91 Ιδίου οπ.π. σελ 30.

34
υπήρξε ,όπως φαίνεται από τις πηγές , ο Κλήμης , ένας από
τους αξιολογότερους μαθητές των δύο αυταδέλφων Αγίων
Ιεραποστόλων , ο οποίος μετά την χειροτονία του εις Επίσκοπο
Βελίτσης, εργάστηκε με ζήλο και ανέπτυξε μεγάλη ποιμαντική
δράση92. Το μεταφραστικό έργο του Κλήμη και των μαθητών
του , βρήκε μεγάλη απήχηση και διαδόθηκε σε όλη την
Βουλγαρία, την Σερβία και την Ρωσία. Το εργαστήρι αυτό,
ονομάστηκε’’ φιλολογική σχολή της Αχρίδος’’ και υπήρξε ο
συντελεστής για την άνθιση της Βουλγαρικής παιδείας. Χάρη
σε αυτή την ‘’σχολή’’ η Βουλγαρία διατήρησε σε όλο το
μεσαίωνα τα πρωτεία στην διάδοση και την καλλιέργεια της
σλαβικής γραμματείας. Από την εποχή αυτή , σώθηκαν
μεταφράσεις στην Βουλγαρική γλώσσα ,των έργων του Ιερού
Χρυσοστόμου ,του Μεγάλου Βασιλείου και του Ιωάννου του
Δαμασκηνού. Επί των ημερών του Συμεώνος η Πρεσλάβα
γνώρισε μεγάλη πνευματική άνθιση 93.
Με την άνοδο στον Βουλγαρικό Θρόνο του Πέτρου , γιός
του Συμεών ,το 927 μετά τον θάνατο του πατέρα του ξεκίνησαν
και οι ειρηνικές σχέσεις μεταξύ της Βουλγαρίας και του
Βυζαντίου. Όταν οι Βούλγαροι πληροφορήθηκαν τα σχέδια του
Αυτοκράτορα Ρωμανού Λεκαπηνού για την εκστρατεία
εναντίων τους , έστειλαν πρεσβευτές και ζήτησαν κα κάνουν
ειρήνη ‘’μετά των Ρωμαίων’’. Ακολούθησε συνάντηση όπου
συζητήθηκαν και υπογράφθηκαν ‘’τα τε σύμβολα της ειρήνης
και τα γαμικά συναλλάγματα’’94. Δεν υπάρχουν αρκετές
πληροφορίες για τις σημαντικές αυτές συμφωνίες , σε αντίθεση
με την αναφορά στον γάμο της εγγονής του Αυτοκράτορα
Ρωμανού του Λεκαπηνού , Μαρίας με τον Βούλγαρο Βασιλιά
Πέτρο95. Ο γάμος έγινε αμέσως μετά την άνοδο του Πέτρο στο
Θρόνο. Το ποίο σημαντικό είναι ότι στην τέλεση του μυστηρίου
δεν αναφέρεται ο αρχηγός της Βουλγαρικής Εκκλησίας αλλά το
ζευγάρι ευλογείται προσωπικά από τον Πατριάρχη

92 Βίος Κλήμεντος Αχρίδος ,Κέφ.XXII ,66, εκδ. Ι. Αναστασίου , σελ. 180.

93 Ταρνανίδης Ιωάννης , οπ.π. ‘’Η πνευματική ζωή στα χρόνια του Βόρη και του
Συμεών’’ σελ. 30-32
94 Θεοφάνους Συνεχιστού , εκδ. I. Bekker , Bonnae ,1838 σελ. 413.

95 Δημ. Γόνη οπ.π. σελ. 38

35
Κωνσταντινουπόλεως. Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι το 927 η
Βουλγαρική Εκκλησία δεν ήταν ανεξάρτητη. Η κατάσταση
αυτή πρέπει να ίσχυε τουλάχιστον μέχρι το 944 , όπου
σύμφωνα με ένα κείμενο , το Τακτικό του Benesevik,
αναφέρεται: ‘’ Ει δε και εκ των της Ανατολής Πατριαρχείων
τύχοιεν σύγκελοι, προκρίνονται κατά τα ίδια αυτών
Πατριαρχεία. Είθ’ ούτως ,ο Αρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας’’96.
Ο τίτλος του Πατριάρχου θα δοθεί τελικά στον
Αρχιεπίσκοπο Δρίστας Δαμιανό , ο οποίος ανακηρύχθηκε σε
αυτοκέφαλο Πατριάρχη από την βασιλική Σύγκλητο με
διάταγμα του Αυτοκράτορα Ρωμανού του Α’ του Λεκαπηνού97.
Ωστόσο προκύπτουν δύο σημαντικά θέματα. Ο παραγκωνισμός
του κανονικού διεκδικητή του Πατριαρχικού τίτλου, επισκόπου
Πρεσλάβας και ο παραγκωνισμός του Πατριάρχου
Κωνσταντινουπόλεως από την Βασιλική Σύγκλητο. Για να
ερμηνευτεί το διπλό αυτό πρόβλημα πρέπει να δει κάποιος την
κατάσταση της εποχής εκείνης από πολύ κοντά. Την εποχή
αυτή στον Πατριαρχικό Θρόνο της Μητρός Εκκλησίας της
Κωνσταντινουπόλεως, βρίσκεται ο Θεοφύλακτος, γιός του
Αυτοκράτορα Ρωμανού. Παραλλήλως ,στο εσωτερικό της
Βουλγαρίας υπήρχε έντονο πρόβλημα με την συμμαχία της
αντίθετης, προς τον Βασιλέα Πέτρο ,πολιτικής παράταξης και
της αίρεσης των Βογομίλων98.
Ο βασιλεύς Πέτρος , διαβλέποντας τον κίνδυνο διαλύσεως
του κράτους του και της Βουλγαρικής Εκκλησίας , ζήτησε την
βοήθεια του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, παραβλέ-
ποντας τον Προκαθήμενο ηγέτη της Βουλγαρικής Εκκλησίας
καθώς και την Βουλγαρική Ιεραρχία. Αυτό οδηγεί στο
συμπέρασμα ότι κάποια προστριβή υπήρξε ανάμεσα στον
Πέτρο και τον ηγέτη της Βουλγαρικής Εκκλησίας. Η προστριβή
αυτή μάλλον προέκυψε από την αντιμετώπιση της αιρέσεως

96 N. Oikonomides ,’’Le Taktikon du cod. Hierosol .gr 24. dit Taktikon Benesevik’’ Les
Listes de preseance , σελ. 245
97 H. Gelzer ,Der Patriarcat von Archida, Leipzig, 1903 ,σελ. 6

98 Πληροφορίες για την αίρεση αυτή, παρέχει ο Πρεσβύτερος Κοσμάς , οποίος έζησε την

περίοδο εκείνη κατά την οποίαν και εμφανίστηκε η αίρεση. Βλ. Ι. Ταρνανίδη οπ.π. ‘’Το
Βουλγαρικό Πατριαρχείο και η κανονική του θέση’’ σελ. 35-36
36
των Βογομίλων ,καθώς ο Αρχιεπίσκοπος της Βουλγαρικής
Εκκλησίας ήταν οπαδός της εχθρικής πολιτικής προς το
Βυζάντιο και εναντιωνόταν στον Βασιλιά. Από την άλλη , ο
Δαμιανός υπήρξε πιστός συνεργάτης του Βασιλιά στον αγώνα
του κατά των Βογομίλων και ο τίτλος του ‘’Πατριάρχου’’ πρέπει
να του δόθηκε τιμητικά ως επιβράβευση των αγώνων αυτών. Ο
τίτλος δόθηκε προσωπικά και εις ένδειξη τιμής στον Δαμιανό,
χωρίς τα προνόμια που συνεπάγεται. Έτσι εξηγείται και το ότι
δεν υπήρξε συνέχεια και διαδοχή.
Προς τα τέλη της βασιλείας του Πέτρου, οι σχέσεις με το
Βυζάντιο διαταράχθηκαν εξαιτίας των Ουγγρικών επιθέσεων.
Η αδυναμία της Βουλγαρίας να τους αναχαιτίσει είχε ως
αποτέλεσμα, να φθάσουν στα βυζαντινά εδάφη. Αυτό
προκάλεσε την οριστική ρήξη των βυζαντινό-βουλγαρικών
σχέσεων. Το 967 , βυζαντινά στρατεύματα υπό του
Αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, μπήκαν στο Βουλγαρικό
έδαφος και κινήθηκαν βόρεια ,ενώ παράλληλα από τον βορρά
έμπαιναν στην Βουλγαρία οι Ρώσοι. Η αντίσταση του Πέτρου
ήταν ανίσχυρη και γρήγορα τα Ρωσικά στρατεύματα έφθασαν
μέχρι την Πρεσλάβα. Ο νέος Αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής,
ανέλαβε εκστρατεία εναντίων των Ρώσων στην περιοχή της
Βουλγαρίας και κατάφερε ύστερα από συνεχόμενες επιτυχίες
να φθάσει μέχρι την Πρεσλάβα και την Δίστρα. Εκδίωξε τους
Ρώσους, καθυπέταξε ολόκληρη την δυτική και κεντρική
Βουλγαρία και καθαίρεσε τον Πατριάρχη Δαμιανό, υποτάσ-
σοντας την Βουλγαρική Εκκλησία στον Θρόνο του
Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ,ως απλή Μητρόπολη 99.
Η ενέργεια αυτή του βυζαντινού Αυτοκράτορα ,
θεωρήθηκε ως αντικανονική αφού δεν συνοδεύτηκε από
κάποια εκκλησιαστική –συνοδική πράξη. Το θέμα τη
προαγωγής και ανεξαρτησίας των Σλαβικών Εκκλησιών, όπως
παλαιότερα και με το θέμα του εκχριστιανισμού των Σλάβων,
υπήρξε τμήμα της γενικότερης εξωτερικής πολιτικής του
Βυζαντίου. Και αργότερα η δύναμη του Αυτοκράτορα , είχε

99Ι. Ταρνανίδη , οπ.π. ‘’Η τύχη της Βουλγαρικής Εκκλησίας μετά την εκστρατεία του
Τσιμισκή ‘’σελ. 41
37
αυξηθεί τόσο ώστε να ελέγχει και να αποφασίζει για τα
Εκκλησιαστικά θέματα. Το γεγονός ωστόσο ότι ο Ιωάννης
Τσιμισκής δεν κατέλαβε ολόκληρη την Βουλγαρία , οδήγησε
τους ιστορικούς στην διατύπωση πολλών θεωριών σχετικά με
την τύχη της Βουλγαρικής Εκκλησίας. Κατά τους Βούλγαρους
ιστορικούς , η Εκκλησία της Βουλγαρίας δεν καταργήθηκε
αλλά μεταφέρθηκε δυτικότερα και αναβίωσε στο νεοϊδρυθέν
κράτος του Σαμουήλ (976-1014) με πρωτεύουσα την Αχρίδα100.
Κατά την θεωρεία αυτή, η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος αποτελεί το
Βουλγαρικό Πατριαρχείο και ταυτόχρονα συνέχεια της Πρώτης
Ιουστινιανής101.
Μια άλλη θεωρία θέλει την Αρχιεπισκοπή Αχρίδος
ανεξάρτητη από την προγενεστέρα εκκλησιαστική τάξη της
περιοχής και δημιούργημα του ανεξάρτητου κράτους του
Σαμουήλ. Και για την θεωρία αυτή υπάρχουν αρκετά κείμενα
που την επιβεβαιώνουν καθώς και άλλα τόσα που την
αμφισβητούν102. Η αντιπαράθεση των κειμένων αυτών θα
μπορούσε να θεωρηθεί ως απόηχος κάποιου ανταγωνισμού
που είχε σχέση με το κύρος της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος σε
συσχετισμό με την Εκκλησία της Βουλγαρίας και το
Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ανεξάρτητα όμως από τον τρόπο
ιδρύσεως και την σχέση της με την Εκκλησία του πρώτου
Βουλγαρικού κράτους, η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος διοικήθηκε
κυρίως από Έλληνες επισκόπους. Ιδιαίτερα κατά το πρώτο μισό
του 13ου αιώνα ,το κύρος του Αρχιεπισκόπου της Δημητρίου
Χωματιανού υπήρξε τόσο μεγάλο ώστε να ελέγχει πολλές από
τις ενέργειες του Οικουμενικού Πατριάρχου.
Η επικράτηση αυτή του ελληνικού στοιχείου δεν άρεσε
καθόλου στην Βουλγαρική πλευρά, ώστε στο Συνοδικό του
Τσάρου Βορίλου δεν γίνεται καμία αναφορά στην
Αρχιεπισκοπή Αχρίδος . Κατά τα χρόνια λοιπόν ,της
ανασύστασης του δευτέρου Βουλγαρικού κράτους και της νέας
βουλγαρικής Εκκλησιαστικής αρχής , με έδρα το Τύρνοβο ,η

100 Σε αυτό συμφωνούν όλοι ο μεγάλοι Βούλγαροι ιστορικοί ,βλ. Snegarov, Istorija na
Ohridskata arhiepiskopija. τ. I, Σόφια 1924, σελ. 14-15
101 Ι. Ταρνανίδης ,οπ.π. σελ.42-43

102 Ιδίου σελ.44.

38
Αρχιεπισκοπή Αχρίδος όχι μόνον δεν θεωρείτο συνέχεια της
Βουλγαρικής Εκκλησίας ,αλλά αντιθέτως εχθρική στις
βουλγαρικές εξελίξεις και διεκδικήσεις.

1.2 Η Βουλγαρική Εκκλησία κατά το Β’ Βουλγαρικό

Βασίλειο (1186-1393)

Η Βουλγαρία έμεινε υποδουλωμένη στο Βυζάντιο από την

εποχή του Αυτοκράτορα Ιωάννου Τσιμισκή (972) μέχρι την
στιγμή που στον Βυζαντινό Θρόνο ανήλθε ο Ισαάκιος Β’
Άγγελος (1185). Μέσα σε όλο αυτό το διάστημα υπήρξε μια
μικρή επιβίωση του δυτικού τμήματος της χώρας στα χρόνια
του τσάρου Σαμουήλ (976-1014). Τη εποχή του Ισαακίου ,το
Βυζάντιο διαταράσσετο με πολλές ταραχές. Την κατάσταση
αυτή εκμεταλλεύτηκαν οι αδελφοί Πέτρος και Ιωάννης Ασέν,
Βούλγαροι μεγαλογαιοκτήμονες εκμεταλλεύθηκαν την
αγανάκτηση για την βαριά φορολογία που είχαν επιβάλει οι
βυζαντινοί , συνένωσαν τους Βούλγαρους και Βλάχους
κατοίκους του κάτω Δουνάβεως και εξεγέρθηκαν (1185) κατά
του Βυζαντίου103. Ο στρατηγός Αλέξιος Βρανάς , ο οποίος
στάλθηκε για να τους αντιμετωπίσει, αποφάσισε να στραφεί
και αυτός κατά του Θρόνου και να αυτοανακηρυχθεί σε
αυτοκράτορα. Την αντιμετώπιση αυτής της καταστάσεως ,
ανέλαβε ο ίδιος ο Ισαάκιος . Οι Βούλγαροι όμως με την
συμμαχία που έκαναν με τους Κομνηνούς κατάφεραν να
αντικρούσουν τον Αυτοκράτορα και τον εξανάγκασαν σε
συνθηκολόγηση (1187)104.
Το κίνημα των αδελφών Πέτρου και Ιωάννη Άσεν ήταν
ένα εθνικοθρησκευτικό κίνημα. Μία οργανωμένη επανάσταση
για την πνευματική και πολιτική ανεξαρτησία του
Βουλγαρικού κράτους. Η Αρχιεπισκοπή Αχρίδας είχε γίνει

Δημ. Γόνη οπ.π. σελ. 55

103

Ι. Ταρνανίδη οπ.π., Κεφ. Β. ‘’Η Βουλγαρική Εκκλησία στα πλαίσια του δευτέρου
104

Βουλγαρικού κράτους’’ (1186-1393) –«Ίδρυση του δευτέρου Βουλγαρικού κράτους και

ανασύσταση της Βουλγαρικής Αρχιεπισκοπής με έδρα το Τύρνοβο», σελ. 47.
39
πλέον ελληνική και έπαψε να αποτελεί συνέχεια του
Βουλγαρικής της Βουλγαρικής Εκκλησίας με συνέπεια να μην
εκφράζει πλέον τις βουλγαρικές φιλοδοξίες. Έτσι οι αδελφοί
Άσεν ή Ασάν κατά την επανάσταση τους εναντίων του
Βυζαντίου ,είχαν με το μέρος τους και ηγετικά στελέχη της
Βουλγαρικής Εκκλησίας. Προκειμένου επίσης να κερδίσουν και
τα λαϊκά στρώματα διέδωσαν τον μύθο ότι ο Άγιος Δημήτριος,
είχε εγκαταλείψει την Θεσσαλονίκη και πήγε με το μέρος
τους105. Όσο και να προσπάθησε η ελληνική πλευρά να
αποτρέψει την κατάσταση αυτή ,κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό. Οι
εκπρόσωποι της Βουλγαρικής Εκκλησίας αναγνωρίζοντας ως
εκκλησιαστική αρχή μόνο όσους ήταν στο πλευρό τους, πίεσαν
τον επίσκοπο Βυδίνης και άλλους δύο Έλληνες επισκόπους να
χειροτονήσουν αρχιεπίσκοπο Βουλγαρίας με έδρα την
πρωτεύουσα τους Τύρνοβο106.
Πληροφορίες για την αυθαίρετη αυτή πράξη, σώζονται
από τον Δημήτριο Χωματιανό ,Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος, ο οποίος
αναφέρει σε επιστολή 107 του ,ότι στην Σύνοδο που έγινε το 1217
στην Άρτα ,συζητήθηκε το θέμα της κανονικότατος η μη των
Βούλγαρων επισκόπων και των κληρικών οι οποίοι στην
συνέχεια ,χειροτονήθηκαν από αυτούς. Επίσης γίνεται γνωστό
ότι η Εκκλησία στην επαναστατημένη Βουλγαρία βρέθηκε
χωρίς κανονικές σχέσεις με την Μητέρα Εκκλησία της
Κωνσταντινουπόλεως και κατά συνέπεια οι χειροτονίες που
είχαν γίνει ήταν άκυρες. Μια μερίδα μάλιστα συνοδικών
συνέδρων ,υπεστήριξε την αποπομπή των επισκόπων αυτών.
Τελικά, επικράτησε η άποψη ότι η χειροτονία του Επισκόπου
Τυρνόβου ήταν κανονική, παρ ότι τελέσθηκε κάτω από
συνθήκες βίας. Το σίγουρο είναι ότι μέχρι τότε η Αρχιεπισκοπή
Τυρνόβου ,δεν είχε την επίσημη αναγνώριση ούτε του

105Πληροφορίες έχουμε από τον Νικήτα Χωνιάτη ,στο ‘’ Χρονική διήγησις ‘’εκδ. I.Bekker,
CB, Bonnae 1835,σελ 485.
106 Ι. Ταρνανίδη ,οπ.π. σελ 48.

107 J. P, «Demetrious Chomatianus Archiepiscopus tolius Bulgariae» Analekta sacra et

classica spicilegio solesmensi parata ,τ. VI, Romane 1891 στ 466-565.

40
Οικουμενικού Πατριαρχείου ,ούτε κανενός άλλου εκ των
Πατριαρχείων της Ανατολής108.
Από την ιδία επιστολή πληροφορούμεθα ότι έγινε
προαγωγή του προκαθημένου της Βουλγαρικής Εκκλησίας του
Τυρνόβου , από τον Πάπα της Ρώμης. Στα τέλη Φεβρουαρίου
1204, είχε μεταβεί στο Τύρνοβο ο απεσταλμένος του Πάπα
Ιννοκεντίου Γ’ ,ο καρδινάλιος Λέων , ο οποίος «έχρισε» τον
προκαθήμενο της Βουλγαρικής Εκκλησίας Βασίλειο σε:
‘’Αρχιεπίσκοπο Βουλγαρίας και πάσης Βλαχίας’’. Η προσέγγιση
αυτή ,δεν ήταν διόλου τυχαία .Η Δύση εκείνη την εποχή
βρισκόταν σε πλεονεκτικότερη θέση έναντι του Βυζαντίου . Ο
Πάπας Ιννοκέντιος Γ’ και ο δόγης της Βενετίας Ερρίκος
Δάνδολος ,είχαν οργανώσει με επιτυχία την Δ’ Σταυροφορία.
Το Βυζάντιο, δεν ασχολείτο πλέον με το βουλγαρικό θέμα αλλά
με την προστασία της ιδίας του της υπάρξεως. Η επιλογή του
Ιωαννίκιου109 να στραφεί στην Ρώμη ήταν σωτήρια για την
Βουλγαρία καθώς το Βυζάντιο απλά κατέρρεε μπροστά στην
απειλή των Φράγκων. Μοναδικό μέσο για να πείσει τον πάπα
για την διάσωση της Βουλγαρίας υπήρξε η υπόσχεση για
προσχώρηση της χώρας του και των διαδόχων του βασιλέων,
στην πνευματική δικαιοδοσία του Πάπα . Αντάλλαγμα αυτής
της ‘’προσφοράς’’ ήταν η αναγνώριση του αυτοκέφαλου της
Εκκλησίας της Βουλγαρίας και η στέψη του σε βασιλιά. Έτσι
και έγινε. Το 1204 ο καρδινάλιος Λέων, απεσταλμένος του
Πάπα μαζί με την Αρχιεπισκοπική προαγωγή της Βουλγαρικής
Εκκλησίας, προσκόμισε και το βασιλικό διάδημα για την στέψη
του Ιωαννικίου.
Αν και για το κράτος της Βουλγαρίας τα πράγματα
εξελίχθηκαν θετικά, δεν ισχύει το ίδιο και για την Βουλγαρική
Εκκλησία. Ο προκαθήμενος της Βουλγαρικής Εκκλησίας,
έπαιρνε τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου Τυρνόβου και πριμάτου
πάσης Βουλγαρίας και Βλαχίας ,με απόλυτη εξάρτηση από τον

108 Ι. Ταρνανίδη, οπ.π. σελ 49.

Ιωαννίκιος η Καλοϊωάννης ,είναι ο τρίτος αδελφός των Ασενιδών ο οποίος βασίλευσε
109

στην Βουλγαρία από το 1197 έως το 1207 και είναι υπαίτιος της ένωσης της Εκκλησίας της
Βουλγαρίας με την Ρώμη. Βλ. Δημ. Γόνη όπ.π. σελ: 57
41
Πάπα. Στον Αρχιεπισκοπικό του όρκο110 ο Βασίλειος υποσχόταν
πίστη και υπακοή στην Αποστολική Έδρα, στον ‘’κύριο’’ του
Πάπα Ιννοκέντιο Γ’ και στους μετέπειτα από αυτόν διαδόχους
του. Ακολούθησαν και άλλες δεσμεύσεις που έμοιαζαν
περισσότερο με πολιτικές συμφωνίες και παρόλο που η
δέσμευση αυτή θεωρείτο τεράστια και αδιανόητη για την
Ανατολική Εκκλησία , η Βουλγαρία προσχώρησε στην Δυτική
Εκκλησία εξυπηρετώντας τα πολιτικά συμφέροντα της χώρας
της111.
Το 1204 οι Φράγκοι κατέλαβαν και κατέλυσαν την
Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Οι ηγεμόνες που πήραν μέρος στην
Δ’ Σταυροφορία μοιράστηκαν τα εδάφη της αυτοκρατορίας.
Αυτοκράτορας στην Πόλη στέφθηκε ο κόμης της Φλάνδρας,
Βαλδουΐνος και στην Αγία Σοφία ,εκλέχθηκε Λατίνος
Πατριάρχης, ο Βενετός Θωμάς Μοροζίνης . Ότι απέμεινε από
το Βυζάντιο απετέλεσε τον σχηματισμό τριών ανεξαρτήτων
κρατιδίων ,αντιπάλων μεταξύ τους , της Τραπεζούντος , της
Νικαίας και της Ηπείρου. Και στον Οικουμενικό Θρόνο
επακολουθεί διάσπαση και διαίρεση ,με την μεταφορά του στην
Νίκαια και την εκλογή του Μιχαήλ Δ΄ του Αυτωρειανού ως
Πατριάρχου (1206-1212)112.
Τον καιρό λοιπόν ,που οι Σταυροφόροι κατελάμβαναν το
Βυζάντιο, ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Ιωαννίκιος ,στεφόταν
Βασιλιάς από τον Πάπα Ιννοκέντιο τον Γ’ και η Βουλγαρική
Εκκλησία προαγόταν σε Αρχιεπισκοπή. Όμως η υπεροπτική
στάση του λατινικού κλήρου είχε προκαλέσει αντιδράσεις
στους βουλγαρικούς κύκλους ,οι οποίες κορυφώθηκαν και

110 Δημ. Γόνη, οπ. π. σελ. 59.

111 Ι. Ταρνανίδη: οπ.π. ‘’Οι σχέσεις της Αρχιεπισκοπής Τυρνόβου με την Ρώμη’’ σελ 50.
112 ‘’ὁ Μιχαὴλ Δ´ ὁ ἐπωνυμούμενος Αὐτωρειανός, ἐκλεγεὶς τῇ 20ῇ Μαρτίου 1206, ἀπεβίωσε

τῇ 26ῃ Αὐγούστου 1212. Ὁ πατριάρχης Μιχαὴλ Αὐτωρειανὸς χρηματίσας ἱερεὺς καὶ

σακελλάριος, χαρτοφύλαξ της Μ. Ἐκκλησίας καὶ πρωτονοτάριος, ἧν ἀνὴρ λόγιος, εἰδήμων
τῆς τῶν τότε χρόνων ἱερᾶς παιδεύσεως καὶ τῆς θύραθενἈτυχῶς εἶδε καθέδραν τοῦ
κράτους τοῦ βυζαντινοῦ ἀπὸ τοῦ 1204 τὴν ἐν Βιθυνίᾳ Νίκαιαν, ὅπου καὶ αὐτὸς ἔμενεν, εἶδε
δὲ κατὰ τὴν πατριαρχείαν αὐτοῦ παντοίῳ τρόπῳ πιεζόμενους τοὺς ὀρθοδόξους ἐπὶ σκοπῷ
νὰ ἀναγνωρίσωσι τὸν πάπαν τῆς Ῥώμης κεφαλὴν τῆς Ἐκκλησίας, τὰς ἐκκλησίας, τὰς
ἐπισκοπὰς καὶ τὰς μητροπόλεις ἁρπαζομένας καὶ παραδιδομένας εἰς τοὺς λατίνους, καὶ
λεηλατούμενον τὸν θησαυρὸν τῶν ἁγίων λειψάνων καὶ τῶν ἱερῶν σκευῶν, ἅτινα κατεῖχον
οἱ ναοὶ τῆς Κωνσταντινουπόλεως’’. Μανουήλ Ι. Γεδεών «Πατριαρχικοὶ πίνακες».
42
εκδηλώθηκαν επίσημα με τον Τσάρο Βορίλο113( 1207-1218). Έτσι,
το 1211 πραγματοποιήθηκε ,για το ζήτημα αυτό, σύνοδος στο
Τύρνοβο. Το σπουδαιότερο έργο της συνόδου αυτής ,υπήρξε η
σύνταξη του ‘’συνοδικού της Ορθοδοξίας’’ μέσα στο οποίον
διαγραφόταν η πορεία της Βουλγαρικής Εκκλησίας,
καταδικάζονταν οι αιρέσεις και γινόταν τιμητική μνεία των
Αγίων της. Ο Βορίλος όπως φαινόταν ,θα διέκοπτε τις σχέσεις
με την Ρώμη ,αφού ήδη από το 1210 είχε υπογράψει συμμαχία,
με το Θεόδωρο Λάσκαρη, Αυτοκράτορα της Νικαίας. Τρία
χρόνια όμως αργότερα, οι Λατίνοι κατάφεραν να τον κερδίσουν
ξανά114.
Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει στα χρόνια του Ιωάννη
Ασέν (1218-1241) , ο οποίος άρχισε να στρέφεται και πάλι προς
την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το σημαντικότερο ήταν η
αποκατάσταση των κανονικών σχέσεων μεταξύ της Εκκλησίας
της Βουλγαρίας και της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας
της Κωνσταντινουπόλεως. Η ομαλοποίηση αυτή έγινε
σταδιακά ,από την εποχή του Ιωάννου Άσεν (1218) έως την
σύνοδο της Λαμψάκου (1239). Το 1224 , ο δεσπότης της Ηπείρου,
Θεόδωρος Δούκας, μπήκε νικητής στην Θεσσαλονίκη. Τρία
χρόνια αργότερα, ο Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος ,Δημήτριος
Χωματιανός ,τον έστεφε Βασιλιά στην δεύτερη πόλη της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με κληρονομικά δικαιώματα επί
του Αυτοκρατορικού Θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως. Αυτό
προκάλεσε την αντίδραση της Νίκαιας, η οποία προχώρησε σε
συμμαχία με τους Σέρβους και τους Βούλγαρους. Κάτω από τις
πολιτικές αυτές εξελίξεις , η Νίκαια παραχώρησε πλήρες
αυτοκέφαλο στην Σερβική Εκκλησία το 1219 και Πατριαρχικό
τίτλο στην Βουλγαρική Εκκλησία το 1235 115.
Αν και θεωρείται ότι η αποκατάσταση των σχέσεως της
Βουλγαρικής Εκκλησίας και του Πατριαρχείου έγινε το 1235,

113 Ι. Ταρνανίδη ,οπ.π. ‘’Αποκατάσταση κανονικών σχέσεων με το Οικουμενικό

Πατριαρχείο’’, σελ. 52.
114 Το 1213, ο Ερρίκος ζήτησε ζήτησε για γυναίκα του την κόρη του Βορίλου. Με τον γάμο

αυτό θα μπορούσε να έχει πρόσβαση στο μέλλον στον Αυτοκρατορικό Θρόνο της
Κωνσταντινουπόλεως και να έχει νόμιμες διεκδικήσεις.
115 Ι. Ταρνανίδης ,οπ.π. σελ.53.

43
στην σύνοδο της Λαμψάκου με την υπογραφή πολιτικής
συμμαχίας ,μεταξύ του Τσάρου Ασέν του Β’ και του
Αυτοκράτορος Ιωάννου Βατάτζη , μια προσεκτικότερη μελέτη
των πηγών , απέδειξε ότι πολύ νωρίτερα οι σχέσεις των δύο
Εκκλησιών είχαν αποκατασταθεί116. Ενδεικτικά αναφέρεται η
μαρτυρία του Μητροπολίτου Αγκύρας Χριστοφόρου , όπου σε
επιστολή του προς τον Ασέν ,γύρω στο 1232 ,τον αποκαλεί
‘’πνευματικόν υιόν ‘’ του Οικουμενικού Θρόνου117 και αποδίδει
τις νίκες του κατά ων αντιπάλων του ,στην μεταστροφή του
προς την Ορθοδοξία . Επομένως , η μεταστροφή του Ασέν προς
την Βυζαντινή Αυτοκρατορία και την Ορθοδοξία θα μπορούσε
να είχε γίνει πριν από το 1235.
Συμπερασματικά , οι πολιτικοί ελιγμοί των Λατίνων είναι
αυτοί που ώθησαν τον Βούλγαρο Τσάρο, να στραφεί προς τους
Βυζαντινούς. Ο Ασέν ,ζήτησε συμμαχία από τον Αυτοκράτορα
της Νικαίας , Ιωάννη Βατάτζη και παράλληλα του πρότεινε
συνοικέσιο ανάμεσα στις δύο βασιλικές οικογένειες118. Η
ατμόσφαιρα μετά την συμφωνία ήταν τόσο ένθερμη ώστε ‘’ και
ο Τυρνόβου Αρχιερεύς , υπό τον της Κωνσταντινουπόλεως τελών,
αυτονομία τετίμηται και Πατριάρχης αναγορεύεσθαι κέκριται
βαισιλικώ και συνοδικώ τω θεσπίσματι’’119. Ανεξάρτητα, από το
αν στο μέλλον αμφισβητείτο η εγκυρότητα αυτής της
προαγωγής, μέσα από το κείμενο του Ακροπολίτη γίνεται
αντιληπτή η προσπάθεια για πλήρη εκκλησιαστική και
πολιτική κάλυψη της.
Οι ελληνικές πηγές δεν δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στο
γεγονός αυτό, σε αντίθεση με την βουλγαρική αναφορά, που
ενσωματώθηκε στο Συνοδικό του Τσάρου Βορίλου , όπου
παρουσιάζετε πως το θέμα της ανεξαρτησίας των Βουλγάρων

116 Σχετικά βλ. I.Tarnanidis , ’’ Byzantine-bulgarian Ecclesiastikal Relations during the

reigns of Ioannis Vatatzis and Ivan Asen II, up the year 1235 ’’ Cyrillomethodianum III
(1975) , σελ. 28-52
117 Ed. Kurtz,’’ Christoforos von Ankyra als Exarch des Patriarchen Germanos II’’ , Byzant.

Zeitsch.16,(1907) σελ. 141

118 Πράγματι μετά τις προκαταρκτικές επαφές ,ακολούθησαν επίσημες τελετές και η

στέψη των νεονύμφων, της κόρης του Τσάρου Ελένης και του γιού του Αυτοκράτορα
Θεοδώρου Λάσκαρη.
119 Γ. Ακροπολίτου ‘’Χρονική συγγραφή’’ , εκδ. I.Bekker ,Βόνη 1836 , σελ. 54-55

44
απασχόλησε ιδιαίτερα τον Αυτοκράτορα και τον Πατριάρχη.
Στο κείμενο αυτό παρουσιάζεται ο Πατριάρχης να ζητά και την
γνώμη των άλλων Πατριαρχών ,προκειμένου να πάρει μια
τελική απόφαση. Είναι προφανής η τάση του συγγραφέα του
κειμένου να διασφαλίσει την κανονικότητα και το
αδιαμφισβήτητο της προαγωγής της Βουλγαρικής Εκκλησίας
σε Πατριαρχείο. Ωστόσο το κείμενο αυτό, αμφισβητείται ως
προς την γνησιότητα του ,καθώς είναι κατά έναν αιώνα
μεταγενέστερο από τα γεγονότα που περιγράφει και το πιο
πιθανόν είναι να θέλει να ενισχύσει το Πατριαρχικό κύρος της
Βουλγαρικής Εκκλησίας ,το οποίον την εποχή εκείνη τίθετο υπό
αμφισβήτηση.
Οι συμφωνίες της Λαμψάκου ,όπως είναι γνωστόν, δεν
έδωσαν μια μόνιμη συμμαχία μεταξύ του Βυζαντίου και της
Βουλγαρίας. Ο Τσάρος Ασέν συμμάχησε ξανά με τους
Λατίνους και τους Κουμάνους120, όταν αντιλήφθηκε την
υπεροχή του Αυτοκράτορος Ιωάννου Βατάτζη. Η Ρώμη
εκμεταλλευομένη αυτή την κατάσταση ζητούσε από την
Βουλγαρία να επανέλθει στην δικαιοδοσία της. Η Βουλγαρική
ωστόσο Εκκλησία, έμεινε πιστή στην ανατολική παράδοση,
τόσο στις εξωτερικές σχέσεις όσο και στην εσωτερική
οργάνωση και δομή. Στην εντονότερη φάση αντιπαράθεσης με
το Βυζάντιο, η Βουλγαρία υπερασπιζόταν την Ορθοδοξία ,την
στιγμή κατά την οποίαν η Κωνσταντινούπολις ετοιμαζόταν να
υπογράψει ένωση με την Ρώμη. Όλα αυτά γίνονταν επί ημερών
του Μιχαήλ Η’ του Παλαιολόγου (1259-1282) όταν η ένωση
προσφερόταν ως το ισχυρότερο διπλωματικό μέσο του
Βυζαντίου έναντι της Δύσεως. Ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ, στα
πλαίσια της ένωσης των δύο Εκκλησιών και θέλοντας να δώσει
μεγαλύτερη βαρύτητα στην προσφορά της Ανατολής,
περιέλαβε στην δικαιοδοσία της Εκκλησίας της
Κωνσταντινουπόλεως και τις αυτοκέφαλες Σλαβικές Εκκλησίες
καθώς και την επισκοπή Αχρίδος. Σε επιστολή του προς τον

Οι Κουμάνοι είναι ένα από τα τελευταία κύματα της τουρκικής επέκτασης προς την
120

δύση. Στις βυζαντινές πηγές του 11ου-13ου αιώνα πολύ συχνά αναφέρονται ως Σκύθες, η
τουρκική τους ονομασία είναι Qipčak και η σλαβική Polovci.
45
Πάπα Γρηγόριο Ι’ ,χαρακτήριζε ως προϊόν συγχύσεως και
ανωμαλίας την ανεξαρτησία των Σλαβικών Εκκλησιών121.
Έχοντας υπ’ όψιν τα παραπάνω, δεν θα ήταν παράλογο να
υποστηριχθεί ότι το βουλγαρικό κείμενο για το κύρος του
Πατριαρχείου του Τυρνόβου, γράφθηκε για αυτό ακριβώς τον
σκοπό ,την αντίκρουση των θεωρειών περί ’’συγχύσεως’’ και
‘’ανωμαλιών’’. Το κύρος του Βουλγαρικού Πατριαρχείου έπρεπε
να είναι πανορθόδοξο και αυτό θα επισφραγιζόταν μόνο με
την παρουσία όλων των Πατριαρχών.
Οι σχέσεις των Εκκλησιών Βουλγαρίας και Οικουμενικού
Πατριαρχείου, στα μισά του14ου αιώνος, παρουσιάζονται
ιδιαίτερα εχθρικές. Ο Πατριάρχης Τυρνόβου, δεν μνημονεύει
στα δίπτυχα τον Οικουμενικό Πατριάρχη ,για το Άγιο Μύρο
χρησιμοποιούσε μύρο από τα Λείψανα των Αγίων, αντί να το
παραλαμβάνει από την Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντι-
νουπόλεως και στο βάπτισμα ακολουθούσαν το τυπικό μιας
απλής κατάδυσης και ραντισμού ,σε αντίθεση με τον
ανατολικό Ορθόδοξο τύπο ,τριπλή κατάδυση σε καθαγιασμένο
νερό. Πατριάρχης την εποχή εκείνη, ήταν ο Κάλλιστος (1355-
1363) στον οποίον μετέβησαν δύο ησυχαστές μοναχοί , ο
ηγούμενος Θεοδόσιος και ο μαθητής του Ρωμανός,
διαμαρτυρόμενοι για την παράδοξη καινοτομία της
Βουλγαρικής Εκκλησίας, η οποία προκαλούσε σύγχυση στον
Βουλγαρικό λαό. Ο Πατριάρχης έγραψε μια επιστολή και την
έστειλε στους πνευματικούς εκπροσώπους της Βουλγαρικής
Εκκλησίας. Η επιστολή έχει τίτλο : ‘’ Παραίνεσις ,διδασκαλία
και απολογία του αγιωτάτου και Οικουμενικού Πατριάρχου κυρ
Καλλίστου ,και της περί αυτόν θείας και Ιεράς Συνόδου, περί του
αγίου Βαπτίσματος ,γενομένη προς τους εν τω τόπω του
Τυρνόβου ευρισκομένους τιμιωτάτους μοναχούς και λοιπούς
ιερείς’’ και γράφτηκε το 1355 122.
Μέσα από την Πατριαρχική επιστολή του Οικουμενικού
Πατριάρχου Καλλίστου, παρουσιάζεται η προαγωγή της

121 Ι. Ταρνανίδη, οπ.π.’’ Προαγωγή της Βουλγαρικής Αρχιεπισκοπής του Τυρνόβου σε

Πατριαρχείο’’ σελ. 59.
122 Εκδόθηκε από τους Miklosich- Muller .στο «Acta et Diplomata» ,τ. I , Vindobonae 1860,

σελ. 436-442.
46
Βουλγαρικής Εκκλησίας σε Πατριαρχείο ως μια πρόσκαιρη τιμή
της Κωνσταντινουπόλεως ,στην οποίαν η Βουλγαρική
Εκκλησία θα εξακολουθούσε να υπάγεται ως Μητρόπολη.
Επίσης η αναφορά στους Πατριάρχες της Ανατολής γίνεται για
να τονισθεί το κύρος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας της
Κωνσταντινουπόλεως. Η Ιερά Σύνοδος , μνημονεύεται αλλά
έχει περιορισμένο χαρακτήρα. Επιπλέον τονίζεται η
πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την
παραχώρηση προνομίων στην Βουλγαρική Εκκλησία, το οποίον
‘’κατά συγκατάβασιν ‘’ και εις ένδειξη καλής διαθέσεως προς
τον Βούλγαρο Βασιλέα, παραχώρησε τιμητικά τον τίτλο του
Πατριάρχου. Η ‘’Παραίνεση’’ του Καλλίστου, όπως γίνεται
φανερό έρχεται σε αντίθεση με το βουλγαρικό κείμενο ‘’ το
Συνοδικό του Τσάρου Βορίλου’’.
Γενικά ,οι απόψεις για την κανονικότητα του
Βουλγαρικού Πατριαρχείου θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα
εξής: Το 1235 στην Σύνοδο της Λαμψάκου, δόθηκε ο τίτλος του
Πατριάρχου στον Προκαθήμενο της Βουλγαρικής Εκκλησίας
εντελώς νόμιμα και συμφώνως με τους Εκκλησιαστικούς
Κανόνες. Ωστόσο ,το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με διάφορες
διατάξεις προσπάθησε να διατηρήσει την πνευματική του
δικαιοδοσία στην Εκκλησία της Βουλγαρίας- μην ξεχνάμε πως
ελλόχευε πάντοτε ο κίνδυνος, προσέγγισης της Ρωμαϊκής
Έδρας- και έτσι ενώ κατά διαστήματα η Βουλγαρική Εκκλησία
κατάφερε να αποκτήσει το αυτοκέφαλο, ποτέ στην περίοδο του
μεσαίωνα δεν μπόρεσε να αναγνωρισθεί ο πατριαρχικός της
τίτλος ισότιμος με τα άλλα Πατριαρχεία. Αυτή η διάσταση
εντοπίζεται στα διάφορα κείμενα ,καθώς στα μεν Βουλγαρικά ο
Προκαθήμενος της Βουλγαρικής Εκκλησίας αποκαλείται
Πατριάρχης ,στα δε Ελληνικά απλώς Αρχιεπίσκοπος123.
Ανάλογη των πολιτικών και θρησκευτικών εξελίξεων
ήταν και η πνευματική ανάπτυξη της χώρας. Κατά την
διάρκεια της επανάστασης των αδελφών Πέτρου και Ιωάννη
Ασέν, η Βουλγαρική Εκκλησία δεν έχει να παρουσιάσει κάτι
αξιόλογο. Η πραγματική ακμή έρχεται με τον Τσάρο Ιωάννη –

123 Ι. Ταρνανίδη ,οπ.π. σελ. 63-64.

47
Αλέξανδρο (1331-1371) και με το ησυχαστικό κίνημα όπου
βρήκε πρόσφορο έδαφος. Ο Τσάρος Ιωάννης- Αλέξανδρος,
διαδέχθηκε τον Ιωάννη Ασέν το 1331 και βασίλευσε για 40
χρόνια. Επί των ημερών του η πρωτεύουσα του κράτους , το
Τύρνοβο, δοξάστηκε όσο καμία άλλη πόλη της Βουλγαρίας.
Φιλοδοξία του ήταν ,να την καταστήσει διεθνές πνευματικό
κέντρο. Για τον λόγο αυτό , κάλεσε κοντά του τους πιο
γνωστούς λογίους της εποχής, έδωσε χρήματα, ανακαίνισε τα
Μοναστήρια, αλλά κυρίως ίδρυσε βιβλιοθήκες και
συγκέντρωσε πολλά αξιόλογα βιβλία. Τον 14ο αιώνα, οι
βουλγαρικές βιβλιοθήκες, συγκέντρωναν το μεγαλύτερο μέρος
των σλαβικών βιβλίων, μέρος των οποίων ήταν μεταφράσεις
ελληνικών πατερικών και άλλων θεολογικών έργων124. Η
μεγαλύτερη όμως ακμή ήρθε μέσω του ησυχαστικού
κινήματος, το οποίον είχε ως κέντρο του ,την Μονή Κελιφάρεβο
κοντά στο Τύρνοβο. Τον ησυχασμό στην Βουλγαρία ,διέδωσε ο
γνωστός μοναχός Γρηγόριος Σιναΐτης, ο οποίος συγκέντρωσε
γύρω του πολλούς μαθητές125 τους οποίους κατεύθυνε
σύμφωνα με τα ησυχαστικά πρότυπα του Σινά.

124 Σπουδαίος ήταν και ο πλούτος της προσωπικής του βιβλιοθήκης, με δύο συλλογές να
κατέχουν ιδιαίτερη θέση. Η πρώτη Συλλογή γραμμένη το 1345 από κάποιον Ιερέα
Φίλλιπο, περιλαμβάνει σε Βουλγαρική μετάφραση το ‘’Χρονικό του Μανασσή’’. Η
δεύτερη Συλλογή γραμμένη το 1348, από κάποιον Ιερομόναχο Λαυρέντιο , ο οποίος
ανάμεσα στο ενδιαφέρον έργον του διασώζει την φράση: ‘’ στον ευσεβή, φιλοχριστο,
υψηλότατο τσάρο των Βουλγάρων και των Ελλήνων Ιβάν Αλέξανδρο...’’ η οποία έρχεται να
επιβεβαιώσει την μαρτυρία ότι ο Αλέξανδρος είχε αυτοανακηρυχθεί σε αυτοκράτορα των
Βουλγάρων και των Ελλήνων.
125 Ορισμένοι των μαθητών του οσίου Γρηγορίου του Σιναΐτου μετέφεραν το ησυχαστικό

αθωνικό πνεύμα στα Βαλκάνια και πέραν αυτών, όπως οι όσιοι Ρωμύλος (+1375), που
μετέφερε στον σερβικό μοναχισμό την ασκητική και μυστική παράδοση του διδασκάλου
του, με τους δικούς του μαθητές Νέστορα, Δανιήλ, Σισώη, Μαρτύριο και Γρηγόριο κι
έχουμε μια μεγάλη εξάπλωση του ησυχασμού στη Σερβία και Βουλγαρία, Θεοδόσιος
(+1362), που στη μονή που ίδρυσε στο Κελιφάρεβο Τυρνόβου, καλλιέργησε τα γράμματα
και τη νήψη και την έκανε κέντρο ησυχασμού, παιδείας και πολιτισμού, σε δύο συνόδους
που κλήθηκε υπεράσπισε σθεναρά την αλήθεια των ήσυχαστών, ως και ο μαθητής του
Ευθύμιος Τυρνόβου (+1401/2), σημαντικός Βούλγαρος συγγραφέας, ο οποίος έγραφε στον
συνέκδημό του άγιο Κυπριανό Κιέβου περί των καλών της ησυχίας: «Η έρημος είναι
μήτηρ της ησυχίας, νηστείας διδάσκαλος, σύζυγος πνευματική, κλίμαξ προς ουρανόν
φέρουσα, οδός προς Θεόν απλανής, άλυσις ευεργετική, ησυχία και νηστεία, αγνεία
παρακλητική, σοφίας καθηγητής».
48
 Ανάμεσα από τους πολλούς μαθητές του, ξεχώρισαν για
την αρετή τους ,την αφοσίωση στην άσκηση και την
καλλιέργεια των γραμμάτων οι Θεοδόσιος ,Ευθύμιος και
Κυπριανός Τσάμπλακ . Ο Θεοδόσιος ακολούθησε τον Γρηγόριο
μέχρι το 1346 οπότε κοιμήθηκε και πριν τον θάνατο του
επέστρεψε στο Κελιφάρεβο συνεχίζοντας την ησυχαστική
παράδοση. Σε αυτόν αποδίδεται η βουλγαρική μετάφραση του
έργου του Γρηγορίου του Σιναΐτου, ‘’Κεφάλαια δι’ ακροστι-
χίδος’’. Άξιος μαθητής του Θεοδοσίου και συνεχιστής του έργου
του ήταν ο Ευθύμιος. Διακρίθηκε για το μεταφραστικό του
έργο, το οποίο μαζί με διορθώσεις σε βουλγαρικά βιβλία και
μια αξιόλογη μεταρρύθμιση στην ορθογραφία της βουλγαρικής
γλώσσας, τον καθιέρωσαν ως τον σημαντικότερο εκπρόσωπο
των βουλγαρικών γραμμάτων. Από το 1375 έως το 1393
διατέλεσε Πατριάρχης Τυρνόβου126.
Άλλος μαθητής του Θεοδοσίου και συγγενής του
Ευθυμίου, υπήρξε ο Κυπριανός Τσάμπλακ. Μόνασε στην Μονή
Κελιφάρεβο και είχε την τύχη να γνωρίσει προσωπικά τον
Πατριάρχη Φιλόθεο Κόκκινο127. Κατά την διάρκεια της πρώτης
του Πατριαρχίας (1354-1355), υπηρέτησε ως σύγκελλος του και
κατά την δεύτερη Πατριαρχία του ο Φιλόθεος Κόκκινος τον
προώθησε στον Μητροπολιτικό Θρόνο του Κιέβου.
Ωστόσο την τύχη της Βουλγαρικής Εκκλησίας,
ακολούθησε πιστά την τύχη του κράτους. Μετά τον θάνατο του
Αλεξάνδρου ,οι Τούρκοι σταδιακά υπέταξαν την Βουλγαρία.
Έτσι σταδιακά έχασε και την ανεξαρτησία της η Βουλγαρική
Εκκλησία . Τα πρώτα χρόνια αποσπάστηκε από το Πατριαρχείο
της Βουλγαρίας η επαρχία Βυδινίου και προσαρτήθηκε στον
θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως. Αυτό ήταν ενέργεια του νέου
ηγεμόνα Ιωάννη Στράσιμιρ, γιού του Τσάρου Ιωάννου -

126 Ι. Ταρνανίδη, οπ.π. ‘’ Η πνευματική ζωή στην Βουλγαρική Εκκλησία του

Τυρνόβου’’σελ. 65-66
127 Ὁ Φιλόθεος χρημάτισε μητροπολίτης εις την Ηράκλεια της Θράκης και κατόπιν

πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κατά τα έτη 1353-55 και 1364-1376. Ήταν φανατικός

φιλοπαλαμικὸς και οπαδός Ιωάννη Στ´ του Καντακουζηνού· η δε δεύτερη του
πατριαρχεία συνδέεται με την ανακήρυξη του Γρηγορίου Παλαμά ως αγίου. Οι θέσεις
του είναι εμφανείς και στα συγγραφικά έργα του· συνέταξε δε ομιλίες, δογματικές,
λειτουργικές και αγιογραφικές.
49
Αλεξάνδρου. Τον θρόνο του Τυρνόβου τον κράτησε ο
πρωτότοκος υιός του Τσάρου ,Ιβάν Σισμάν (1371-1393). Ο
Στρασίμιρ ,λοιπόν, το 1381 εξεδίωξε τον Μητροπολίτη Βυδινίου
και διόρισε άλλον προσκείμενο στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Το 1408 ,τόσο η Μητρόπολις Βυδινίου όσο και η Μητρόπολις
Σόφιας προσαρτήθηκαν στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδος .Το
Πατριαρχείο Τυρνόβου συνεχίζει συρρικνωμένο και αδύναμο
για λίγο ακόμα την ανεξάρτητη ζωή του. Το 1406 ο Πατριάρχης
Ευθύμιος πεθαίνει εξόριστος , άγνωστο πού, από τους
Τούρκους και η διοίκηση της Βουλγαρικής Εκκλησίας
ανατέθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στον γειτνιάζοντα
Μητροπολίτη Μαυροβλαχίας Ιερεμία . Το 1415 ,το Οικουμενικό
Πατριαρχείο, εξέλεξε επισήμως πλέον δικό του Μητροπολίτη
στον Θρόνο του Τυρνόβου ,υποβιβάζοντας κατά τον τρόπο
αυτό, το Βουλγαρικό Πατριαρχείο σε μητρόπολη εξαρτημένη
από την Κωνσταντινούπολη128.

1.3 Το Βουλγαρικό Ζήτημα και η ανασύσταση του

Βουλγαρικού Πατριαρχείου

Τα Βουλγαρικά γράμματα και η γενικότερη πνευματική

ζωή ,γνώρισαν ύφεση κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Η
Βουλγαρική γλώσσα ,γίνεται όλο και φτωχότερη λόγω της
μειωμένης χρήσεως της στον γραπτό λόγο και την λογοτεχνία.
Την θέση της παίρνει η ελληνική γλώσσα και η ελληνική
παιδεία, με αποτέλεσμα πολλοί Βούλγαροι να λαμβάνουν
ελληνική μόρφωση. Η ελληνική επίδραση ήταν τόσο έντονη
ώστε οι Βούλγαροι ένιωθαν ντροπή για την γλώσσα τους και
την καταγωγή τους.
Η αφύπνιση του Βουλγαρικού κράτους ,έγινε με το έργο
του Παϊσίου Χιλανδαρινού 129 ,ο οποίος εργάστηκε με πάθος για

128 Ι. Ταρνανίδης, οπ.π. ‘’ Η Τουρκική κατάκτηση ,η παρακμή και η κατάργηση του

Βουλγαρικού Πατριαρχείου’’ σελ. 68
129 Βουλγαρικῆς καταγωγῆς, γεννήθηκε στό Μπάνσκο τῆς Βουλγαρίας περί τό 1722. Νέος

μόνασε στή Σερβική Μονή Χιλανδαρίου Ἁγίου Ὄρους καί ἀργότερα στή Βουλγαρική
Μονή Ζωγράφου. Κατά τόν Γέροντα π. Μωϋσῆ Ἁγιορείτη, δέν εἶναι γνωστά «τά στοιχεῖα
τῆς Ἁγιορειτικῆς βιοτῆς του» Βλ.Μοναχού Μωϋση Αγιορείτη «Ἅγιοι του Αγίου
50
αυτόν το σκοπό. Το 1762, προσπαθώντας να ανυψώσει το
εθνικό φρόνημα των συμπατριωτών του, έγραψε την περίφημη
‘’Σλαβοβουλγαρική Ιστορία’’, ένα κείμενο με έντονο
ανθελληνικό χαρακτήρα. Οι καρποί του έργου του, δεν
άργησαν να φανούν ,καθώς τα βουλγαρικά γράμματα άρχισαν
να κερδίζουν τους φιλομαθείς Βουλγάρους και να τους
αποσπούν από την ελληνική παιδεία. Πρωτοπόρος στην
μορφωτική αυτή αντίδραση υπήρξε ο μοναχός της Μονής
Χιλανδαρίου του Αγίου Όρους Νεόφυτος Μπόζβελι. Μαζί με
τον Παΐσιο ,έθεσαν τα θεμέλια για την εθνική και μορφωτική
αφύπνιση ,με έντονο ανθελληνικό χαρακτήρα, των
Βουλγάρων130.
Επόμενο ήταν ,μέσα σε ένα τόσο ανθελληνικό κλίμα,
γρήγορα να δημιουργηθούν και αποσχιστικές τάσεις στην
εκκλησιαστική ζωή, με τους εκκλησιαστικούς εκπροσώπους της

Ὄρους»σελ.511). Ἔγινε γνωστός διότι ἔγραψε ἕνα βιβλίο μέ τόν τίτλο, «Ἱστορία
Σλαβιανοβουλγαρική περί τῶν λαῶν, τῶν Βασιλέων καί τῶν Ἁγίων τῶν
Βουλγάρων». Τό βιβλίο αὐτό τό ξεκίνησε στή Μονή Χιλανδαρίου, ὅπου ἦταν Ἡγούμενος
ὁ ἀδεφλός του, καί τήν τελείωσε στή Μονή Ζωγράφου, τό 1762. Κατά τόν μ. Μωϋσῆ, ἐνῶ
«ἡ ἱστορική ἀξία τοῦ βιβλίου αὐτοῦ εἶναι μικρή καί δυστυχῶς ἔχει πολλά ἀνθελληνικά
στοιχεῖα, συνέβαλε στήν ἀφύπνιση τοῦ ἐθνικοῦ αἰσθήματος τῶν Βουλγάρων καί στή
διαμόρφωση τῆς ἐθνικῆς συνειδήσεώς,τους».( Μοναχου Μωϋσέως αὐτ.σελ.511). «Τό ἔργο
τοῦ Παϊσίου - γράφει ὁ Δημ. Γόνης - ἀποτέλεσε τό εὐαγγέλιο τῆς ἐθνικῆς ἀφυπνίσεως.
Μάλιστα διαδόθηκε στόν Βουλγαρικό λαό ὡς χειρόγραφο, μέ συνεχεῖς ἀντιγραφές. Τήν
ἔκταση τῆς διαδόσεώς του μαρτυροῦν τά 60 περίπου ἀντίγραφα πού ἔχουν ἀνευρεθεῖ μέχρι
σήμερα σέ διάφορες βιβλιοθῆκες, καθώς καί οἱ διασκευές της. Ὁ ἴδιος ὁ Παϊσιος εἶχε
προκρίνει αὐτόν τόν τρόπο κυκλοφορίας της» (Δημ. Γόνη αὐτ. σελ. 115). Σχετικά μέ τόν
σκοπό τῆς συγγραφῆς αὐτοῦ τοῦ ἔργου, ὁ ἴδιος Καθηγητής γράφει: «Ὁ σκοπός τῆς
«Ἱστορίας Σλαβιανοβουλαρικῆς» παρουσιάζεται στόν πρόλογό της: Νά δείξει στούς
Βουλγάρους, ὅτι καί αὐτοί ἔχουν ἕνα ἔνδοξο παρελθόν, μέ Τσάρους, Πατριάρχες, Ἁγίους,
γραμματεία, χρονογραφίες, γιά τό ὁποῖο πρέπει νά εἶναι ὑπερήφανοι. Εἶναι ἀδικαιολόγητοι
ἐκεῖνοι πού ντρέπονται νά καλοῦνται Βούλγαροι καί ἀρέσκονται νά διαβάζουνκαί να
ὁμιλοῦν Ἑλληνικά»(αὐτ.σελ.116). Ὁ Καθηγητής Ἀντ. Αἰμ. Ταχιάος ἐπισημαίνει, ὅτι στήν
περίπτωση τοῦ Παϊσίου δέν ὑπάρχει μισελληνισμός, ἀλλά Ἑλληνοφοβία πού τήν
προκαλεῖ ἡ μεγάλη πνευματική ἀνάπτυξη τῶν Ἑλλήνων στό Ἅγιο Ὄρος κατά τόν 18ο αἰ.
(Ἀθωνιάδα Σχολή – Εὐγένιος Βούλγαρις, Κολλυβάδες, Φιλοκαλική Ἀναγέννηση). Ἄλλα
στοιχεῖα γιά τόν Παϊσιο δέν εἶναι γνωστό, πέραν τοῦ ὅτι ἀπεβίωσε τό 1798. Τό 1963 τό
Πατριαρχεῖο Βουλγαρίας προχώρησε στή διακήρυξη τῆς ἁγιότητάς του (μέ ἡμέρα μνήμης
τήν 19η Ἰουνίου), χωρίς - κατά τήν γνώμη τοῦ γράφοντος – νά ἔχει προηγηθεῖ
διαπίστωση τῆς ἁγιότητάς του ἀπό τήν κοινή Ἁγιορειτική συνείδηση. (Καθηγητοῦ
Ἀντωνίου Μάρκου:ΤΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΑΓΙΟΛΟΓΙΟ, Κέντρο Αγιολογικών ερευνών,
Όσιος Συμεών ,ο Μεταφραστής- Μάνδρα Αττικής.)
130 Ι. Ταρνανίδη,οπ.π. ‘’Ανασύσταση του Βουλγαρικού Πατριαρχείου στις μέρες μας .

Αφύπνιση των Βουλγάρων και σχέσεις με το Οικουμενικό Πατριαρχείο’’ σελ. 69

51
να επιδιώκουν ανεξάρτητη Εκκλησία. Ο αγώνας ξεκίνησε από
την Βουλγαρία ,όπου Βούλγαροι υποψήφιοι προσπάθησαν να
καταλάβουν τις Μητροπόλεις Τυρνόβου, Βιδινίου και άλλες και
μεταφέρθηκε σιγά-σιγά στην Κωνσταντινούπολη για τον
Πατριαρχικό Θρόνο . Οι κινήσεις τους διευκολύνθηκαν από το
Σουλτανικό Διάταγμα ‘’Γκιούλ-χανέ –χάττισερίφ ‘’131 το 1839
και με το ‘’Χάτι –Χουμαγιούν’’132 το 1856 επί ημερών του
Αμπντούλ Μετζίτ Α’133 , 31ου Σουλτάνου της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας. Μετά από δύο χρόνια ,το 1858, το Οικουμενικό
Πατριαρχείο συγκάλεσε ύστερα από απαίτηση της Τουρκικής
κυβερνήσεως ,Εθνοσυνέλευση, για να πραγματοποιήσει όσα
προέβλεπε το ‘’Χάτι- χουμαγιούν’’ . Οι Βούλγαροι, με δικούς
τους αντιπροσώπους ζήτησαν την εκλογή Βούλγαρων
επισκόπων στις Βουλγαρικές επαρχίες καθώς και η εκλογή να
γίνεται με την ψήφο του κλήρου και του λαού. Η
Εθνοσυνέλευση δέχτηκε το πρώτο σκέλος του αιτήματος,
απέρριψε όμως το δεύτερο, γεγονός που προκάλεσε την
αντίδραση των Βουλγάρων ,οι και οποίοι απεχώρησαν
διαμαρτυρόμενοι.
Φυσικά, οι προσπάθειες τους δεν σταμάτησαν.
Επέστρεψαν δυναμικά και το 1860 εκδηλώθηκε η πιο επίσημη
αντίδραση με τον Βούλγαρο Μητροπολίτη Μακαριουπόλεως
Ιλαρίωνα , ο οποίος δεν μνημόνευσε τον Πατριάρχη κατά την
Θεία Λειτουργία της Αναστάσεως, δηλώνοντας ότι εξέφραζε τα
αισθήματα του συνόλου του Βουλγαρικού λαού. Την επομένη
χρονιά ,το 1861, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο Β’134,
συγκάλεσε Σύνοδο και καθαίρεσε τον Ιλαρίωνα και δύο ακόμα
συνεργάτες του . Ταυτόχρονα ,προκειμένου να μειώσει τις
αντιδράσεις των Βουλγάρων και να τους ικανοποιήσει εν μέρει,
πρότεινε: α) στις αμιγώς Βουλγαρικές επαρχίες να εκλέγονται

131 Το Σουλτανικό διάταγμα ‘’Γκιούλ-χανέ-χαττισεριφ’’, προέβλεπε σεβασμό της τιμής

και της περιουσίας όλων των υπηκόων της αυτοκρατορίας καθώς και ισότητα απέναντι
στους νόμους ,ανεξαρτήτως Θρησκείας.
132 Το ‘’Χατι-χουμαγιούν’’ δημιούργησε ένα προστατευτικό πλαίσιο για τους Ορθόδοξους

εξασφάλισε δικαιώματα όπως ισότιμη μεταχείριση, ίση απονομή δικαιοσύνης κ.ά.

133 Ήταν γιος του Μαχμούτ Β’ και τον διαδέχθηκε στο θρόνο στις 2 Ιουλίου του 1839 σε

ηλικία μόλις 15 ετών.

134 Είχε διαδεχθεί τον Κύριλλο τον Ζ’

52
Βούλγαροι Αρχιερείς ,β) στις Βουλγαρικές πόλεις ,ο λαός να
έχει το δικαίωμα να προτείνει δικό του υποψήφιο, και γ) ένας ή
δύο Βούλγαροι Μητροπολίτες να αποτελούν μέλη της Συνόδου
του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Επίσης αποφασίστηκε να
ιδρυθεί Θεολογική Σχολή στην Βουλγαρία, να διδάσκεται σε
όλα τα σχολεία η βουλγαρική λογοτεχνία και να εισάγονται
Βούλγαροι φοιτητές στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης135.
Τα αιτήματα αυτά δεν έγιναν δεκτά από την φανατική
μερίδα των Βουλγάρων , οι οποίοι με αρχηγό τον ιατρό
Τσομάκωφ ,απαίτησαν : α) να συμμετέχουν στην εκλογή
Πατριάρχη με αριθμό αντιπροσώπων ανάλογο με τον
πληθυσμό τους, β) η Σύνοδος του Πατριαρχείου να αποτελείται
από τόσους Βούλγαρους όσους και Έλληνες γ) στο Πατριαρχείο
να δημιουργηθεί ιδιαίτερο βουλγαρικό μικτό συμβούλιο από 6
Μητροπολίτες και 6 λαϊκούς, δ) τους Αρχιερείς των
Βουλγαρικών επαρχιών να τους προτείνουν οι κάτοικοι και να
τους εκλέγει το ανώτερο συμβούλιο και ε) στις μικτές επαρχίες,
όπου κατοικούσαν Έλληνες και Βούλγαροι ,να εκλέγονται από
εκείνους που έχουν την πλειοψηφία.
Ασφαλώς, το σχέδιο αυτό των Βουλγάρων, το οποίον είχε
σκοπό να ανοίξει τον δρόμο για την κατάληψη του Θρόνου από
Βούλγαρο Ιεράρχη , δεν έγινε δεκτό και οι διαπραγματεύσεις
συνεχίστηκαν μέχρι το 1870 χωρίς κανένα αποτέλεσμα136. Με το
πέρασμα των χρόνων, πολλοί Πατριάρχες προσπάθησαν να
δώσουν μια λύση στο Βουλγαρικό πρόβλημα χωρίς καμία
επιτυχία. Το πιο ενδιαφέρον σχέδιο, ήταν αυτό του
Οικουμενικού Πατριάρχου Γρηγορίου του ΣΤ’’137. Σε αυτό
προβλεπόταν η επανίδρυση της Βουλγαρικής Εκκλησίας μέσα
στα όρια του μεσαιωνικού Πατριαρχείου του Τυρνόβου.
Σύμφωνα με το σχέδιο, θα υπήρχε Μητροπολίτης –Έξαρχος ,ο

135 Ι. Ταρνανίδη οπ.π. σελ. 70

136 Στις διαπραγματεύσεις αυτές, σημαντικό ρόλο είχε ο πρεσβευτής της Ρωσίας ,κόμης
Ιγνάτιεφ, ο οποίος προσπάθησε να αυξήσει την επιρροή της Ρωσίας στην
Κωνσταντινούπολη και στις Σλαβικές χώρες.
137 Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο ΣΤ’, βρισκόταν στον Θρόνο της Μεγάλης του

Χριστού Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως κατά την δευτέρα του Πατριαρχία 1867-
1871.
53
οποίος θα προήδρευε συνόδου Βουλγάρων Αρχιερέων ,σε
σύνοδο υπαγομένη στην Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντι-
νουπόλεως η οποία θα είχε το αυτοδιοίκητο. Ούτε όμως το
σχέδιο αυτό εγκρίθηκε ,με αποτέλεσμα οι συζητήσεις να
περιστραφούν γύρω από κάποιες εκκλησιαστικές επαρχίες της
Μακεδονίας τις οποίες διεκδικούσαν οι Βούλγαροι. Η Τουρκική
κυβέρνηση , θέλοντας να εκμεταλλευτεί την κατάσταση αυτή,
εξέδωσε ‘’φιρμάνι’’, στις 28 Φεβρουαρίου 1870, με το οποίο
ιδρυόταν ανεξάρτητη Βουλγαρική Εξαρχία. Στην ουσία άνοιγε
νέο στάδιο ανταγωνισμών , καθώς δεν οριζόταν η έδρα του
Βούλγαρου Εξάρχου και ο αριθμός των επαρχιών που θα
συμπεριελάμβανε το ‘’φιρμάνι’’. Όπως ήταν φυσικό, το
‘’φιρμάνι’’ δεν έγινε αποδεκτό από πλευράς του Οικουμενικού
Πατριαρχείου το οποίον και κατέβαλε προσπάθειες για την
απόσυρση του138.
Δύο χρόνια μετά την έκδοση του φιρμανίου και την
σθεναρή αντίδραση του Πατριάρχου Γρηγορίου καθώς και του
διαδόχου του Ανθίμου του ΣΤ’139, είχε επιτευχθεί να μην τεθεί
σε εφαρμογή .Ωστόσο ο ,μέγας Βεζύρης Νεδίμ, αποφάσισε να
το θέσει σε εφαρμογή στις αρχές του 1872. Πρώτος Έξαρχος
εκλέχθηκε ο Μητροπολίτης Βυδινίου Άνθιμος, ο οποίος και
διορίστηκε από τον μεγάλο Βεζύρη στις 3 Απριλίου του 1872. Η
αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου υπήρξε άμεση. Ο
Οικουμενικός Πατριάρχης Άνθιμος ο ΣΤ’ , καθαίρεσε τον
Έξαρχο Άνθιμο στις 13 Μαΐου του 1872, σχεδόν σαράντα μέρες
μετά την ενθρόνιση του, και αφόρισε του υπολοίπους
Βούλγαρους Αρχιερείς. Στην συνέχεια συγκάλεσε την Μεγάλη
Σύνοδο του Πατριαρχείου ,κηρύσσοντας την Βουλγαρική
Εκκλησία σχισματική. Οι Βούλγαροι κληρικοί που είχαν
επικοινωνία με τους σχισματικούς καθαιρέθηκαν και
αφορίσθηκε κάθε λαϊκός που ανήκε στην σχισματική αυτή
παρασυναγωγή. Η πράξη της Συνόδου δημοσιεύθηκε και
ανακοινώθηκε σε όλες τις Ορθόδοξες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες,

138 Ι. Ταρνανίδη, οπ.π. σελ. 71.

139 Η δευτέρα Πατριαρχία του ήταν ,1871-1873.
54
εκ των οποίων μόνον η Εκκλησία της Ρωσίας δεν αναγνώρισε
το σχίσμα140.
Το φιρμάνι χωρίς να ορίζει την έδρα του Βούλγαρου
Εξάρχου, έδωσε την ευκαιρία στον καθηρημένο Άνθιμο να
εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη. Αυτό συνεχίστηκε
μέχρι και το 1913. Το 1915, πέθανε ο τελευταίος έξαρχος Ιωσήφ
και λόγο των βαλκανικών πολέμων και της γενικότερης
αναταραχής που επικρατούσε δεν εκλέχθηκε άλλος. Στις 21
Ιανουαρίου 1945141, εκλέχθηκε νέος έξαρχος ο Μητροπολίτης
Σόφιας.
Στο μεταξύ είχαν γίνει πολλές προσπάθειες για την άρση
του Σχίσματος. Προκαταρτικές συζητήσεις είχαν γίνει στην
Πανορθόδοξη διάσκεψη του 1932 στο Άγιον Όρος. Μία άλλη
αφορμή για θετικές συζητήσεις και διαπραγματεύσεις έδωσε η
εκλογή και ενθρόνιση του Πατριάρχου Μόσχας Αλεξίου του Α’
το 1945 ,όπου συγκεντρώθηκαν στην σοβιετική πρωτεύουσα
πολλοί εκπρόσωποι των Ορθοδόξων Εκκλησιών, προς τους
οποίους ο νέος έξαρχος Στέφανος, με επιστολές παρακαλούσε
για την άρση του σχίσματος. Μέσω του τότε Μητροπολίτου
Θυατείρων Γερμανού142, το Οικουμενικό Πατριαρχείο έθεσε
τους κάτωθι όρους: α) να ζητήσει η Βουλγαρική Εκκλησία
συγνώμη, β) να περιοριστεί η Βουλγαρική εξαρχία στα όρια του
Βουλγαρικού κράτους γ) να μετατεθεί οριστικά η έδρα της
Βουλγαρικής εξαρχίας στην Βουλγαρία και δ) οι Βούλγαροι που
διέμεναν στην Κωνσταντινούπολη, κληρικοί και λαϊκοί, να
υπαχθούν στην πνευματική δικαιοδοσία της Αρχιεπισκοπής
Κωνσταντινουπόλεως υπό τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Οι
Βούλγαροι αποδέχθηκαν τους όρους και στις 25 Φεβρουαρίου
1945 έγινε άρση του Σχίσματος143 . Νέα αυθαιρεσία της
Βουλγαρικής Εξαρχίας, ανακήρυξε τον Μάιο του 1953
αυθαίρετα σε Πατριάρχη τον νεοεκλεγέντα Μητροπολίτη
Σόφιας και Έξαρχο πάσης Βουλγαρία Κύριλλο, με αποτέλεσμα

140 Ι. Ταρνανίδη, οπ.π.’’ Το βουλγαρικό σχίσμα’’σελ.72.

141 Μετά την επικράτηση του κουμμουνισμού στην Βουλγαρία.
142 Μητροπολίτης Θυατείρων Γερμανός Στρηνόπουλος (1922-1951).

143 Ι. Ταρνανίδη ,οπ.π.’’ Η άρση του Σχίσματος και η αναγνώριση του Βουλγαρικού

Πατριαρχείου’’ σελ. 73
55
να φέρει νέα ψύχρανση στις σχέσεις με την Μητέρα Εκκλησία
της Κωνσταντινουπόλεως. Τελικά στην Α’ Πανορθόδοξο
διάσκεψη το 1961 στην Ρόδο ,ο Κύριλλος ζήτησε την αναγνώ-
ριση του Βουλγαρικού Πατριαρχείου από τον Οικουμενικό
Πατριάρχη Αθηναγόρα144, ο οποίος και απένειμε τον τίτλο του
Πατριάρχου στον Πατριάρχη Κύριλλο, θέτοντας έτσι τέρμα
στην μακρόχρονη , δυσμενή σχέση των δύο Εκκλησιών.

Εικόνα 3 Φορητή Εικόνα των Αγίων της Βουλγαρικής Εκκλησίας.

144Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Ἀθηναγόρας Α´ , ἀπὸ Ἀμερικῆς, (1 Νοεμβρίου 1948 - 7

Ἰουλίου 1972 ).
56
 Κεφάλαιο Β’
ΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ
(κατά χρονολογική σειρά)

2. 1. Νεομάρτυρας Γεώργιος της Σόφιας (+ 1437)

Ο Βουλγαρικής καταγωγής Νεομάρτυρας Γεώργιος, ο
οποίος προηγείται χρονολογικά του Σερβικής καταγωγής
ομωνύμου του Γεωργίου από το Κράτοβο, γεννήθηκε στη
Σόφια το 1407. Ο συγγραφέας του μαρτυρίου του παραμένει
άγνωστός, ωστόσο είναι αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων,
διότι δηλώνει ότι τα είδε ‘’οφθαλμοίς ιδίοις’’.145

Εικόνα 4 Εικόνα του Νομάρτυρα από τοιχογραφία.

Ο Νεομάρτυρας Γεώργιος ήταν όμορφος τόσο εξωτερικά,

όσο και εσωτερικά, στην ψυχή του. Υπηρετούσε στον Οθωμα-
νικό Στρατό και κάποτε βρέθηκε στην Ανδριανούπολη της
Θράκης. Εκεί πήγε σε έναν τοξοποιό, για να φτιάξει τα τόξα
του. Κάποια στιγμή, ο Τούρκος άρχισε να βλασφημεί τον Ιησού
Χριστό. Ο Γεώργιος τότε δεν άντεξε να ακούει τις βλασφημίες
του και αντέδρασε με θυμό και θάρρος 146 λέγοντας: ‘’Μέγας
μόνος Κύριος Ιησούς Χριστός, ο Θεός ημών και της συνέσεως
αυτού ουκ έστιν αριθμός, ο δ’ υμέτερος, ον υμείς φάτε
(ονομάζετε) Προφήτην, ουδέ γαρ γούν κυνός κατέχει τάξιν’’ 147,
αποκάλεσε δηλαδή προσβλητικά τον Μωάμεθ σκύλο!148

145«Συναξαριστής Νεομαρτύρων», οπ. π. σελ. 413.

146«Συναξαριστής Νεομαρτύρων» ,οπ. π. σελ. 408.
147 Ομοίως σελ. 409.

148 Δημητρίου Γόνη οπ. π. σελ. 110.

57
 Όσοι είχαν συγκεντρωθεί εκεί, μόλις άκουσαν τα όσα
έλεγε ο ‘’γραμμάτων πεπειραμένος’’149 νέος (καθώς αυτός ο
διάλογος διαδραματίσθηκε στην αγορά της πόλεως), όρμησαν
πάνω του και άρχισαν να τον κτυπούν. Ο Γεώργιος όμως, όχι
μόνο δεν τρομοκρατήθηκε, αλλά συνέχισε με περισσότερο
δυνατή φωνή να ομολογεί τον Χριστό. Και όσο εκείνος μιλούσε
και έμενε αμετακίνητος στην πίστη του, τόσο περισσότερο
εξαγριωνόταν το πλήθος και ορμούσε πάνω του με τόξα και
λόγχες, προσπαθώντας να τον θανατώσει. Ενώ οι βιαιοπραγίες
συνεχίζονταν, ο Μάρτυρας μεταφέρθηκε δέσμιος μπροστά σε
κάποιον Δικαστή και με ψιθυριστή φωνή έλεγε: ’’Μακάριοι οι
άμωμοι εν οδώ, οι πορευόμενοι εν νόμω Κυρίου’’150.
Και ο Δικαστής, στον οποίον οδηγήθηκε, αφού συζήτησε
μαζί του και για πρώτη φορά έβλεπε τόση αφοσίωση και πίστη
από έναν άνθρωπο, του ζήτησε να αλλαξοπιστήσει, να πάρει
πίσω όλα όσα είπε για τον Προφήτη τους και αν το έκανε θα
λάμβανε μεγάλη τιμή και πολλά δώρα από αυτούς151. Ο
λαμπρός όμως αυτός νέος απάντησε πως δεν είναι δυνατόν να
γίνει κάτι τέτοιο και πως ο ίδιος ομολογεί πίστη μόνο στον
Κύριο Ιησού Χριστό, τον Δημιουργό Θεό, ο Οποίος βασιλεύει
αιώνια.
Ο Δικαστής του είπε τότε, ότι το πλήθος ζητά την τιμωρία
του και ότι ο ίδιος δεν έχει τι να τους πει, παρά να υπακούσει
στην απαίτησή τους να τον κάψουν ζωντανό. Τότε ο Γεώργιος
χαμογελώντας του απάντησε: ’’Τούτου μοι του αγαθού ει
πρόξενος γένοιο, ομολογήσω σοι χάριτας όσας!’’152 («Αν μου
κάνεις αυτό το καλό, να με φέρεις αντιμέτωπο με το θάνατο που
θα με ενώσει με τον Χριστό μου, θα σου είμαι ευγνώμων»).
Έτσι ο Γεώργιος μεταφέρθηκε στη φυλακή και κατά την
μεταφορά του άλλος τον έφτυνε, άλλος τον έσπρωχνε και
άλλος τον χλεύαζε για την απόφαση του. Ο Μάρτυρας όμως
παρέμενε ήρεμος και γεμάτος ανδρεία, χωρίς να κινείται
καθόλου, κοιτώντας τους με βλέμμα βλοσυρό που μόνο

149 Ομοίως σελ. 409.

150 Ψαλμός 118.
151 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 409.
152 Ομοίως οπ. π. σελ. 410.
58
ανδρεία μπορούσε να σημαίνει. Την επομένη ημέρα οι
Ιεροδιδάσκαλοι έδειξαν προς την μεριά του Μάρτυρα και είπαν
πως άκουσαν, ότι αυτός βλασφημεί τον Προφήτη τους και
απαίτησαν από τον Δικαστή να δώσει αμέσως εντολή να τον
θανατώσουν.153 Ο Δικαστής μην μπορώντας να αντιδράσει και
να στραφεί εναντίον των απαιτήσεων τόσο των Ιεροδιδασκά-
λων, όσο και του αγριεμένου όχλου, έδωσε εντολή να οδηγηθεί
ο Γεώργιος στη φωτιά.
Το μέγεθος της πίστεως του Γεωργίου φάνηκε ακόμα
περισσότερο, καθώς ακόμα και την ώρα κατά την οποία ήταν
μέσα στις φλόγες, δοξολογούσε τον Θεό και ήταν ήρεμος και
πράος και δεν αντιστάθηκε, αρνούμενος να ανταλλάξει την
ζωή με τον θάνατο για τον Χριστό, απορρίπτοντας όλες τις
υποσχέσεις που του έδιναν για επίγεια αγαθά, εάν γινόταν
Μουσουλμάνος.154
Μέσα, λοιπόν, από πολλά μαρτύρια και βασανιστήρια, ο
Γεώργιος παρέδωσε την μακαρία ψυχή του στα χέρια του
Δημιουργού του, για την αγάπη του Οποίου και μαρτύρησε, την
26ην Μαρτίου του 1437, Μεγάλη Τρίτη, σε ηλικία 30 ετών. Την
εβδομάδα των Παθών του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, ο
Νεομάρτυρας Γεώργιος από την Σόφια, πήγε κοντά στο
Δημιουργό του. Η μνήμη του τιμάται την 26η Μαρτίου.

Εικόνα 5 Ο Νεομάρτυρας Γεώργιος της Σόφιας ,Βουλγαρική Εικόνα.

153 Ομοίως οπ. π. σελ. 410.

154 «Μέγας Συναξαριστής» οπ. π. σελ. 411.
59
 2. 2. Οσιομάρτυρας Σωφρόνιος του Ρουσούκ (+ 1510)

Ο Οσιομάρτυρας Σοφρώνιος ήταν Βουλγαρικής κατά-

γωγής και γεννήθηκε στο χωριό Πενκόφσκι της Σόφιας, στο
δεύτερο μισό του 15ου αιώνα. Οι πιέσεις των Οθωμανών για να
αλλαξοπιστήσει, τον ανάγκασαν να αυτοεξοριστεί μαζί με την
σύζυγό του στη Βλαχία και να τεθεί στην υπηρεσία του
Ηγεμόνα Ράδου. Μετά τον θάνατο της συζύγου του και του
Ηγεμόνα Ράδου επέστρεψε στη Βουλγαρία και έγινε μοναχός
στη μονή που είχε ιδρύσει ο Πατριάρχης Τυρνόβου άγ.
Ευθύμιος, κοντά στην πόλη Ρουσούκ.
Η αγάπη του για τον ασκητικό βίο, την αδελφότητα
και τους φτωχούς, προκάλεσαν τον φθόνο ενός υπηρέτη της
μονής, ο οποίος και τον σκότωσε το 1510 με ένα τσεκούρι. Τρία
χρόνια μετά τον θάνατό του εμφανίσθηκε σε κάποιους
ενάρετους μοναχούς και ζήτησε την ανακομιδή των Λειψάνων
του, τα οποία βρέθηκαν αδιάφθορα και ευωδιαστά και
μεταφέρθηκαν στη Σερβία. Σήμερα, δεν είναι γνωστό που
βρίσκονται.
Η μνήμη του τιμάται στις 28 Μαΐου 155.

155 Αντωνίου Μάρκου, ‘’Το Βουλγαρικό Αγιολόγιο’’, σελ. 47.

60
 2. 3. Νεομάρτυρας Γεώργιος ο Σέρβος (+ 1515)

Εικόνα 6 Ο Νεομάρτυς Γεώργιος ο Σέρβος.

Ο Νεομάρτυρας Γεώργιος καταγόταν από την πόλη

Κράτοβο της Σερβίας και ήταν παιδί ευσεβών γονέων, του
Δημητρίου και της Σάρας156. Στην περίπτωση του Νεομάρτυρα
Γεωργίου, ο βίος του είναι εξαιρετικά αναλυτικός και ο άγ.
Νικόδημος ο Αγιορείτης δηλώνει, ότι μεταφράστηκε από την
Σλαβονική, χωρίς να προσδιορίζει τον μεταφραστή. Σ’ αυτό τον
βίο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναλυτική αναφορά
της θεολογικής συζήτησης που έχει ο Μάρτυρας με
εκπροσώπους των Οθωμανών, στην οποία παρουσιάζεται μια
χαρακτηριστική απολογητική θεολογία, με έντονο αντιρρητικό
χαρακτήρα, που έχει σκοπό να εξουδετερώσει τα επιχειρήματα
των Μουσουλμάνων, που θα μπορούσαν ενδεχομένως να
παραπλανήσουν κάποιους λιγότερο καταρτισμένους Χριστια-
νούς. Τονίζεται επίσης ο ρόλος του Πνευματικού Πατέρα, τον
οποίο βρίσκουμε και σε άλλους Νεομάρτυρες, ο οποίος

156«Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ 286. Πρβλ. Αναφορά του ονόματος του
Αγίου στον Παΐσιο Χιλανδαρινό ‘’ Σλαβοβουλγαρικη Ιστορία’’ Εκδ. αφοι Κυριακίδη,
2003 σελ. 166.
61
φροντίζει να τονώσει το ηθικό του Μάρτυρα και να τον
καθοδηγήσει πνευματικά μέχρι το τέλος157.
Από την ηλικία των 6 ετών ο Γεώργιος επιδόθηκε στη
μελέτη των Γραφών και αργότερα έμαθε την τέχνη του
χρυσοχόου. Σε μικρή ηλικία έχασε τον πατέρα του, με
αποτέλεσμα να μείνει απροστάτευτος από τους Τούρκους, οι
οποίοι αναζητούσαν όμορφα νέα παιδιά για την Σουλτανική
Αυλή, τα οποία και μετέτρεπαν σε Γενίτσαρους.
Την εποχή εκείνη Σουλτάνος ήταν ο ακόλαστος Βαγιαζίτ
Β’(1481-1512)158. Κάτω τον φόβο αυτό ο Γεώργιος πήρε την
απόφαση να εγκαταλείψει την πατρίδα του και να μεταβεί στη
Σόφια της Βουλγαρίας, όπου τον φιλοξένησε κάποιος Ιερέας με
το όνομα Πέτρος (ο οποίος μετά το μαρτύριο του Αγίου έγινε
και ο πρώτος βιογράφος του)159. Ο Ιερέας βλέποντας τις αρετές
του και την υπακοή του του δίδαξε την Αγία Γραφή. Ο λαμπρός
αυτός νέος εφήρμοζε και στη ζωή του όσα διδασκόταν, με
αποτέλεσμα να ξεχωρίζει για το ήθος και την αρετή του και η
φήμη του να εξαπλωθεί γρήγορα, όπως μας πληροφορεί ο
Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης160. Εξαιτίας αυτής της φήμης οι
Τούρκοι προσπάθησαν να τον εξισλαμίσουν μέσω ενός
έμπειρου Μουσουλμάνου Ιεροδιδασκάλου. Ο Ιεροδιδάσκαλος
αυτός τον κάλεσε, επικαλούμενος την ιδιότητα του Γεωργίου
σαν χρυσοχόου, για να του φτιάξει δήθεν κάποιο κόσμημα161.
Προσπάθησε λοιπόν με λόγια γεμάτα πανουργία να τον
δελεάσει και να τον παγιδεύσει λέγοντας του: ‘’Νέε, θα
μπορούσες να αρνηθείς την θλιβερή και άδεκτη σε όλο τον κόσμο
θρησκεία σου και να έρθεις στην αγαθή την δική μας. Θα
αποκτούσες μεγάλη δόξα και τιμή, θα έπαιρνες για γυναίκα σου
την κόρη του πρώτου Αγά της πόλης και θα γινόσουν πλούσιος.
Θα θέλαμε να σε έχουμε στην πόλη μας και να σε προσκυνάμε

157 Κωνσταντίνου Γ. Νιχωρίτη, Καθηγητού Πανεπιστημίου, ‘’Η επίδραση του Αγίου

Όρους στον πνευματικό βίο των Σλάβων’’, Εκδ. ‘’Σταμούλη’’ 2004, σελ. 141.
158 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ 98.

159 Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου οπ. π. σελ. 11.

160 «Μέγας Συναξαριστής» οπ. π. σελ. 286.

161 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 98.

62
για την ομορφιά σου. Γιατί τέτοια ομορφιά δεν πρέπει να πάει
χαμένη, αλλά πρέπει να σε υπηρετούν πολλοί σκλάβοι»162.
Τότε ο Γεώργιος απάντησε: ’’Σε ευχαριστώ που φροντίζεις
για το δικό μου καλό, όμως να μου πεις την αλήθεια σε ότι σε
ρωτήσω, μιάς και γνωρίζεις καλά την δική σου θρησκεία. Σε
ρωτώ λοιπόν. Η δόξα και η τιμή που είπες μένει αιώνια ή
τελειώνει;»163 Ο Ιεροδιδάσκαλος του απάντησε ότι τελειώνει,
αλλά όσοι φυλάνε την παράδοση του Μωάμεθ, πηγαίνουν στον
Παράδεισο.
Μέσα από μακρές συζητήσεις ο Γεώργιος κατάφερε να
αποδείξει, ότι αληθινή θρησκεία είναι μόνο η Χριστιανική και
πως η Μουσουλμανική θρησκεία στηρίζεται στο ψεύδος.164 Ο
Ιεροδιδάσκαλος ακούγοντας αυτά ένιωσε ντροπή και μην
ξέροντας τι να πει, έκρυψε το φαρμάκι στην καρδία του.
Επιστρέφοντας δε στους συντρόφους του τους είπε τα πάντα με
λεπτομέρειες και πως αν ο Γεώργιος μείνει ατιμώρητος, τότε θα
συνεχίζει να περιπαίζει την πίστη τους165.
Εξαιτίας αυτών των λόγων παρέδωσαν τον Γεώργιο σε
Κριτή, ο οποίος μόλις τον αντίκρισε εξεπλάγη από την ομορφιά
του166 και του είπε: ‘’Έμαθα πως είσαι προικισμένος, μπορείς να
μου φτιάξεις τα στολίδια που θέλω και αγαπώ;’’ Και ο Γεώργιος
του απάντησε: ’’Δώστα μου να τα δω, να τα φτιάξω και ελπίζω
να σου αρέσουν’’. Ο Κριτής όμως συνέχισε με προσποιητό ύφος:
’’Ναι, κατάλαβα πως είσαι τεχνίτης, έχω όμως και κάτι ακόμα να
σου πω και αν με ακούσεις θα είναι για το καλό σου, αλλιώς θα
αποδειχθεί κακό’’. Ο Γεώργιος τον ρώτησε τι ζητούσε να του πει
και ο Κριτής χωρίς περιστροφές πλέον του είπε: ‘’Αρνήσου τον
Χριστό και πίστεψε στην δική μας ορθή πίστη και θα
απολαμβάνεις όλα τα αγαθά και θα κληρονομήσεις τον
Παράδεισο’’167 .

162 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ.π. σελ. 286.

163 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ.π. σελ. 287.
164 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 98.

165 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 288.

166 Ι. Περαντώνη οπ.π. σελ. 98.

167 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 289.

63
 Ο Γεώργιος όμως, παρά τις κολακείες και τις υποσχέσεις
του Κριτή, παρέμενε σταθερός στην πίστη του168. Ακούγοντας
το πλήθος τα λόγια169 του Γεωργίου, φώναξαν στον Κριτή να
τον φυλακίσει, γιατί περιπαίζει την θρησκεία τους170 και έτσι ο
Άγιος μέ βασανιστήρια παραδόθηκε δέσμιος στη φυλακή171.
Εκεί τον επισκέφθηκε και ο Ιερεύς Πέτρος, ο οποίος αφού
πρώτα τον ασπάστηκε, τον ενθάρρυνε λέγοντάς του:
’’Γεώργιε, εσύ σήμερα δόξασες τον Χριστό, όπως τον
δόξασε κάποτε ο Πρωτομάρτυρας Στέφανος, όπως στην εποχή
των εικονομαχιών και πολλοί Άγιοι, γιατί και εσύ παρόμοιο έργο
έκανες…. Και αν έχουν τόση δόξα από εμάς τους ανθρώπους,
πόση τιμή θα λάβουν κατά την Δευτέρα Παρουσία από τον
Χριστό, για την αγάπη Του οποίου αγωνίστηκαν και έχυσαν το
αίμα τους;’’172 Ο Γεώργιος του απάντησε, ότι σωστά τα λέει και
πως η μοναδική χάρη που επιθυμούσε από αυτόν ήταν να
προσευχηθεί, για να προσφέρει ακόμα περισσότερα. Ο Ιερέας
τότε τον ασπάστηκε, του ευχήθηκε να έχει μαζί του τον Θεό και
αποχώρησε173.
Την άλλη μέρα μαζεύτηκε πλήθος από γραμματισμέ-νους
Τούρκους και αφού με πολλές κολακείες και ταξίματα δεν
μπόρεσαν να τον πείσουν να αλλαξοπιστήσει, τον οδήγησαν
πάλι σιδηροδέσμιο στη φυλακή. Ο Ιερέας Πέτρος επισκέφθηκε
τον Κριτή προσφέροντάς του πολλά δώρα, σε μια προσπάθεια
να απελευθερώσει τον Γεώργιο από τα δεσμά του και ο Κριτής
υποσχέθηκε πως θα προσπαθούσε να τον ελευθερώσει. Έτσι
μετά από οκτώ ημέρες ζήτησε να του φέρουν ξανά μπροστά
του το νεαρό Γεώργιο 174 και του είπε πως τον αγαπά σαν παιδί
του και πως θα τον υιοθετούσε, να τον κάνει πραγματικό γιό
του, δίνοντας του όλα τα πλούτη του και για όλα αυτά αρκούσε
μόνο να αρνηθεί τον Χριστό 175. Ο Μάρτυρας με γενναιότητα

168 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 98.

169 Αναλυτικά βλ. «Συναξαριστή Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 289 - 290.
170 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 290.

171 Ι. Περαντώνης οπ. π. σελ. 98.

172 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 290.

173 Ομοίως οπ. π. σελ. 292.

174 Ομοίως οπ. π. σελ. 292.
175 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 99.
64
αξιοζήλευτη του απάντησε πως με εκβιασμούς δεν επρόκειτο
να αλλάξει την πίστη του 176. Επιμένοντας ο Κριτής του είπε
πως δεν τον εκβίαζε να αρνηθεί τον Χριστό, αφού και ο ίδιος
αναγνώριζε ότι γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία,
παράλληλα όμως τιμά σαν Μουσουλμάνος και τον Μωάμεθ,
τον Προφήτη του Θεού 177. Μέσα από έναν θεόπνευστο λόγο, ο
Γεώργιος παρουσίασε για μια ακόμη φορά την αλήθεια και
απέδειξε, ότι ο Μωάμεθ δεν είναι Προφήτης, αλλά μόνος του
ονομάστηκε έτσι.
Το παριστάμενο πλήθος ακούγοντας αυτά εξαγριώθηκε
και όρμησε πάνω του να τον κτυπήσει και να τον σκοτώσει, ο
Κριτής όμως σταμάτησε τον όχλο λέγοντας, ότι ο μόνος
αρμόδιος για να αποφασίσει την θανατική καταδίκη κάποιου
ήταν εκείνος και απευθυνόμενος στο Γεώργιο του ζήτησε να
απαντήσει σε όσα του καταλόγιζαν. Ο Γεώργιος ήρεμος,
απαντώντας στον Κριτή του είπε όσα είχε να πει και πως όσα
έλεγε δεν είχαν κανέναν δόλο από πλευράς του. Τότε ο Κριτής
στρεφόμενος προς τον όχλο είπε: ’’Η αμαρτία του στις ψυχές
σας, ας τον κάνετε ότι θέλετε’’178.
Εκείνοι αμέσως όρμησαν πάνω του, του έσκισαν τα
ρούχα, τον έφτυναν, τον έσερναν αλυσοδεμένο στους δρόμους
και ένας φώναξε να μαζέψουν ξύλα και να τον κάψουν
ζωντανό. Έτσι τον οδήγησαν έξω από την εκκλησία της
Αγίας Σοφίας και εκεί ο Ιερέας Πέτρος του είπε: ‘’Υπομονή
Γεώργιε, λίγο ακόμα και σε λίγο θα είσαι αιώνια μαζί με τον
Χριστό’’. Και ο Γεώργιος του αποκρίθηκε: ‘’Παρακάλεσε, Πάτερ
μου, για μένα τον Θεό, να με στερεώσει’’. Και όλοι οι
παριστάμενοι Ιερείς και Χριστιανοί προσεύχονταν για τον
Γεώργιο 179.
Οι Τούρκοι, αφού άναψαν φωτιά, άρχισαν πάλι να του
τάζουν δώρα, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να τον μετα-
πείσουν μπροστά στο φόβο του μαρτυρικού θανάτου, όμως ο
Γεώργιος παρέμενε πιστός και έτσι, αφού τον άφησαν μόνο με

176 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 292 - 293.

177 Ομοίως οπ. π. σελ. 293.
178 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 294.

179 Ομοίως οπ. π. σελ. 295.

65
το πουκάμισο, τον έριξαν στη φωτιά. Μετά από λίγο, τον
τράβηξαν έξω και περιπαικτικά τον ρωτούσαν αν η φωτιά του
άλλαξε γνώμη, ο Γεώργιος όμως τους απαντούσε πως ο
Χριστός θα τους κρίνει όλους και οι αμαρτωλοί θα γευθούν την
κόλαση 180. Τότε τον έριξαν ολοκληρωτικά στη φωτιά και αφού
πύρωσαν και οι αλυσίδες από την φλόγα, ο Άγιος έκανε τον
σταυρό του και με μία κραυγή φώναξε: ’’Κύριε Ιησού Χριστέ, εις
χείρας Σου παραδίδω το πνεύμα μου’’. Κάποιος τότε τον
κτύπησε με ένα ξύλο στο κεφάλι και ο Μάρτυρας παρέδωσε το
πνεύμα του στις 11 Φεβρουαρίου 1515, σε ηλικία 18 ετών181.
Ένα μεγάλο σύννεφο την ώρα του θανάτου του ξέσπασε
σε βροχή και έσβησε την φωτιά. Και «εμείς πήραμε θάρρος και
ζητήσαμε το μαρτυρικό σώμα να το θάψουμε και ο Κριτής μας
έδωσε182 άδεια», όμως ο όχλος ο Τουρκικός πεισμάτωσε.
Ήθελαν να τον κάψουν και να σκορπίσουν την στάχτη του
στον αέρα. Ξανάβαλαν φωτιά, αλλά ο Μάρτυρας δεν καιγόταν.
Και τότε από πείσμα κουβάλησαν και πέταξαν μέσα στη φωτιά
σώματα νεκρών ζώων, για να μην φαίνεται κατόπιν ποιός είναι
ο Γεώργιος. Τα ζώα όμως έγιναν στάχτη και ο Γεώργιος έμεινε
ακέραιος! 183
Το σώμα του Γεωργίου δεν καίγοταν και παρόλο που
έβαλαν και άλλα ξύλα, παρέμενε αδιαλώβητο. Την επόμενη
ημέρα πήγε ο Ιερέας Πέτρος στον Κριτή και του είπε πως βρήκε
το Λείψανο του Νεομάρτυρα στη μέση του Ναού και τον
ρώτησε τι όριζε να κάνει. Ο Κριτής τότε υποχρεώθηκε να
ομολογήσει, ότι ο Γεώργιος είναι Άγιος, καθώς σύμφωνα με τις
μαρτυρίες όσων φρουρούσαν το σώμα του Μάρτυρα, όλη νύχτα
έριχναν ξύλα στη φωτιά και ξαφνικά το σώμα εξαφανίσθηκε
από μπροστά τους! Έδωσε λοιπόν την άδεια της ταφής του και
ο Ιερέας Πέτρος με την συμμετοχή Κλήρου και λαού ενταφίασε

180 Λεπτ. βλ. «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 296.

181 Δημητρίου Γόνη οπ. π. σελ.111.
182 Μιλά ο πρώτος βιογράφος του Νεομάρτυρα, ο Ιερεύς Πέτρος.

183 Ασημίνας Δεδούση, ‘’Ματωμένα Στεφάνια’’ Εκδ. Χριστιανικής Ενώσεως ‘’Η Ελπίς’’

Αθήναι 1998, σελ. 11.

66
το μαρτυρικό Λείψανο184 του Σέρβου Νεομάρτυρα στο Ναό της
Αγίας Μαρίνας185, στη Σόφια.
Στο Βίο του Αγίου από τον Ιερέα Πέτρο υπάρχει
λεπτομερής περιγραφή της εξωτερικής εμφάνισης του
Νεομάρτυρα, κάτι που συνέβαλε σημαντικά στην απεικόνισή
του από τους μεταγενέστερους αγιογράφους του. Οι πρώτες
εικόνες του Μάρτυρα έγιναν για την ιδιαιτέρα του πατρίδα, το
Κράτοβο της Σερβίας. Επίσης ο Άγιος εικονίζεται και στη
Σερβική Μονή Χιλανδαρίου Αγίου Όρους.
Η μνήμη του τιμάται την 11η Φεβρουαρίου.

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.

Θείῳ Πνεύματι ἀνακηρύξας, τὴν τοῦ Κτίσαντος, οἰκονο-
μίαν, ἀθλητικῶς ἠγωνίσω Γεώργιε· καὶ τοῦ πυρὸς ἐνεγκὼν τὴν
κατάφλεξιν, καταδροσίζεις ἡμᾶς θείαις χάρισι. Μάρτυς ἔνδοξε,
Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.

Κοντάκιον. Ἦχος γ’. Ἡ Παρθένος σήμερον.

Τοῦ Χριστοῦ τῇ χάριτι, ἡ θεηγόρος σου γλῶσσα, φθεγ-
γομένη ἔνδοξε, ὥσπερ θεόφθογγος σάλπιγξ, ἤχησε τῆς εὐσεβείας
τὰ μεγαλεῖα, λύσασα, τῶν παρανόμων τὰς μυθουργίας· διὰ τοῦτο
τῷ Κυρίῳ, ὡλοκαυτώθης Μάρτυς Γεώργιε.
Μεγαλυνάριον.
Τὸν νέον ὁπλίτην τοῦ Ἰησοῦ, τὸν σοφίᾳ λόγων, κατά-
πλήξαντα τὸν ἐχθρόν, καὶ προσενεχθέντα, Κυρίῳ ὡς θυσίαν,
Γεώργιον συμφώνως ἀνευφημήσωμεν.

184 Στο έργο του Καθηγητού Αντωνίου Μάρκου, ’’Το Βουλγαρικό Αγιολόγιο’’ (σελ. 23),
υπάρχει η εξής αξιοσημείωτη πληροφορία, την οποία και μεταφέρουμε: ’’Κατά τό ἐτήσιο
ἡμερολόγιο τῆς Ἀδελφότητος τοῦ ἁγ. Γερμανοῦ τῆς Ἀλάσκας, τό Λείψανό του παρέ-
μεινε ἀδιάφθορο» (τόμος 2002, εἰδικό ἀφιέρωμα στούς Ἁγίους τῆς Βουλγαρίας). Γιά
τήν τύχη τοῦ Λειψάνου του δέν ὑπάρχουν πληροφορίες.
185 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων», οπ. π. σελ. 298.

67
 2. 4. Νεομάρτυρας Νικόλαος της Σόφιας, ένας άγνωστος
‘Ελληνας Νεομάρτυρας. (+ 1555)

Εικόνα 7 Ο Νεομάρτυς Νικόλαος ο εξ' Ιωαννίνων, τοιχογραφία στην είσοδο του

ομονύμου Ναού του στην Σόφια.

Σχετικά με τον Βίο του Νεομάρτυρος Νικολάου από

τα Ιωάννινα, οι Ελληνικές πηγές είναι σχεδόν ανύπαρκτες (με
μοναδική αναφορά για τον Άγιο στο βιβλίο του Καθηγητού
Δημητρίου Γόνη186). Αντίθετα υπάρχει πολύ πλούσια βιβλιο-
γραφία στη Βουλγαρική γλώσσα, αφού η πρώτη καταγραφή
της ζωής και του μαρτυρίου του Αγίου Νεομάρτυρος Νικολάου
(από τα Ιωάννινα λέμε εμείς, από την Σόφια λένε οι Βούλγαροι,
θέλοντας να δείξουν την υπερηφάνεια και την τιμή για τον
Άγιο της Σόφιας, χωρίς ασφαλώς να αμφισβητείται η Ηπειρω-
τική του καταγωγή), είναι στη Βουλγαρική γλώσσα.
Ένας σημαντικός λόγος αυτής της αγνωσίας του Νεομά-
ρτυρα Νικολάου από τα Ιωάννινα, είναι η πιθανή ταύτισή του
με τον ομώνυμό του Νεομάρτυρα Νικόλαο από το Μέτσοβο, ο
οποίος επίσης μαρτύρησε επίσης την ίδια ημερομηνία (17η

186Δημητρίου Γόνη, ‘’Ιστορία των Ορθοδόξων Εκκλησιών Βουλγαρίας και Σερβίας‘’,

εκδ. Αρμός, Αθήνα 2001, σελ.111.
68
Μαΐου), αλλά με διαφορά 62 ετών από τον Νικόλαο των
Ιωαννίνων.
Είναι πιθανό η έλλειψη βιβλιογραφικών πηγών σχετικών
με τον Νικόλαο από τα Ιωάννινα (σε αντίθεση με την πλου-
σιότατη βιβλιογραφία για τον άλλο Ηπειρώτη Νεομάρτυρα, τον
Μετσοβίτη Νικόλαο Μπασδάνη, 187ο οποίος μαρτύρησε την ίδια
ημερομηνία 17η Μαΐου, αλλά του 1617, στα Τρίκαλα της
Θεσσαλίας), καθώς και το ίδιο όνομα και των δύο και η κοινή
τους καταγωγή, να έθεσαν στην αφάνεια τον προγενέστερο
των δύο, τον Νικόλαο που μαρτύρησε στη Βουλγαρία.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι και οι δύο Νεομά-
ρτυρες έχουν πέντε κοινά στοιχεία (εκτός από το ότι και οι δύο
μαρτύρησαν από τους Τούρκους). Τα κοινά αυτά στοιχεία είναι
τα εξής:
1) Έχουν το ίδιο όνομα.
2) Έχουν κοινή Ηπειρωτική καταγωγή, ο πρώτος Γιαν-
νιώτης, ο δεύτερος Μετσοβίτης.
3) Και οι δύο εξαναγκάστηκαν σε εξισλαμισμό.
4) Ἐχουν την ίδια ημερομηνία μαρτυρίου, την 17ην Μαΐου,
με διαφορά όμως 62 ετών ο ένας από τον άλλον. Και
5) Και οι δύο είχαν την ίδια μαρτυρική κατάληξη, τελειώ-
θηκαν στην πυρά.
Ασφαλώς και πρόκειται για δύο διαφορετικά πρόσωπα
και αυτό συμπεραίνεται και από την χρονολογική διαφορά των
62 ετών του μαρτυρίου του καθενός, αλλά και από τον τόπο
μαρτυρίου, αφού ο πρώτος μαρτύρησε στη Σόφια της Βουλγα-
ρίας και ο δεύτερος στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας.
Η έρευνα για τον προγενέστερο Νικόλαο από τα
Ιωάννινα (+ 1555), αναδεικνύει έναν αφανή Νεομάρτυρα της
Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, ο οποίος με το μαρτύριο του στη
Σόφια δημιούργησε έναν σύνδεσμο μεταξύ της Ελλάδας (στην
οποία γεννήθηκε) και της Βουλγαρίας (στην οποία και μαρτύ-
ρησε, για την αγάπη του Χριστού).

Βλ. σημαντική μελέτη Μιχαήλ Τρίτου, Καθηγητού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ’’Ο

187

Μετσοβίτης Νεομάρτυς Νικόλαος‘’, Ιωάννινα 2005.

69
 Ο Νεομάρτυρας Νικόλαος γεννήθηκε το 1510 στην πόλη
των Ιωαννίνων, 188 από ευσεβείς γονείς, τον Μαρτίνο και την
Ευφροσύνη. Στον Συναξαριστή του αγ. Νικοδήμου του
Αγιορείτου δεν αναφέρεται καθόλου ο συγκεκριμένος Νεομά-
ρτυρας. Η ζωή και το μαρτύριο του Αγίου καταγράφτηκαν στη
Βουλγαρική γλώσσα από τον λόγιο Ματθαίο Γραμματικό189,
Διάκονο και Λαμπαδάριο της Μητροπόλεως Σόφιας, σύγχρονο
του Αγίου. Το πρωτότυπο χειρόγραφο φυλάσσεται στη
βιβλιοθήκη του ομώνυμου Ναού του Νεομάρτυρα, στη Σόφια
της Βουλγαρίας.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο βιογράφος του Αγίου
Ματθαίος Γραμματικός, ο Νικόλαος ήταν η απάντηση στις
προσευχές των γονέων του. Η γέννηση του ήταν ευλογία για το
ζευγάρι, το οποίο αφοσιώθηκε με αγάπη στην ανατροφή του
και του δίδαξε την ευσέβεια και την αληθινή Πίστη. Από μικρή
ηλικία αφοσιώθηκε στη μελέτη των γραμμάτων, αλλά σύντομα
τον κέρδισε η τέχνη του υποδηματοποιού. Σε όλη την διήγηση
του ο Ματθαίος Γραμματικός χρησιμοποιεί χωρία των Ψαλμών
και της Καινής Διαθήκης και για τον λόγο αυτό θα τα
χρησιμοποιηθούν αυτούσια όπως τα βρίσκονται στόν Βίο.
Ο Άγιος ήταν πολύ όμορφος, έξυπνος και καλός νέος και
θέλησε να φύγει κάποια στιγμή από την πατρίδα του και να
ακολουθήσει τα λόγια του Χριστού, ’’κανείς προφήτης δεν είναι
δεκτός στην πατρίδα του’’190. Όπως ο Θεός είπε τότε στον
Αβραάμ, «βγες από την πατρίδα σου και από την συγγένεια σου
και έλα στην χώρα που θα σου δείξω»191, έκανε το ίδιο και με τον

188 ПЛАМЕН ПАВЛОВ-ХРИСТО ТЕМЕЛСКИ, ‘’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ ‘’, СОФИЯ, ТАНГРА

2010 σελ. 158. Πρβλ. Παϊσίου Χιλανδαρινού ‘’Σλαβοβουλγαρική Ιστορία’’, Εκδ. Οικ.,
Αφών Κυριακίδη, Θεσ/νικη 2003, σελ.166, όπου ο συγγραφεύς κάνει απλή αναφορά του
ονόματος του Νεομάρτυρα. Το χειρόγραφο του Παϊσίου γράφθηκε το 1762. Προφανώς
είχε υπ’ οψη του το χειρόγραφο του Ματθαίου Γραμματικού, σχετικά με το μαρτύριο του
Αγίου.
189 Με βάση το πρωτότυπο χειρόγραφο του Ματθαίου Γραμματικού κατέγραψα τον Βίο

του Νεομάρτυρα Νικολάου, διότι αυτό είναι η αρχαιότερη βιβλιογραφική πηγή.

Ευχαριστώ την κ. Γκένκα Παπαδοπούλου, για την πολύτιμη βοήθεια της και συμβολή
της στην επιμέρους μετάφραση του κειμένου.
190 Λουκ. 4 - 24: ’’Οὐδεὶς προφήτης δεκτός ἐστιν ἐν τῇ πατρίδι αὐτοῦ’’.

191 Γεν. 12-1: ’’Καὶ εἶπε Κύριος τῷ ¨Αβραμ· ἔξελθε ἐκ τῆς γῆς σου καὶ ἐκ τῆς συγγενείας σου

καὶ ἐκ τοῦ οἴκου τοῦ πατρός σου καὶ δεῦρο εἰς τὴν γῆν, ἣν ἄν σοι δείξω’’.
70
λαμπρό Νικόλαο. Έτσι αυτός πήγε στη Σόφια μετά τον θάνατο
των γονέων του192 και εκεί έγινε γνωστός γιά την τέχνη του
και την ευλαβική του ζωή, με αποτέλεσμα να γίνει δεκτός στη
Σόφια με μεγάλη εγκαρδιότητα από τους Χριστιανούς
κατοίκους της. Κατά τον Ματθαίο Γραμματικό ήταν τόσο
αγαπητός και καλοσυνάτος, που οι Βούλγαροι της Σόφιας τον
αγάπησαν τόσο πολύ, ώστε να τον νυμφεύσουν με μια κοπέλα
από την Σόφια, γιά να παραμείνει για πάντα εκεί.
Δεν πέρασε όμως απαρατήρητος από τους Τούρκους που
υπήρχαν τότε στη Σόφια, με αποτέλεσμα να υποχρεωθεί να
εγκαταλείψει για κάποιο διάστημα την Βουλγαρία και να
καταφύγει στη Βλαχία, εξ’ αιτίας της παρενόχλησής του από
τους Τούρκους. Εκεί έγινε υποδηματοποιός στην Αυλή του
Πολέμαρχου Μίρτσο Τσομπάν193. Στη Σόφια επέστρεψε το 1554,
ένα χρόνο δηλαδή πριν τον μαρτυρικό του θάνατο. Η φυγή
του στη Βλαχία οφειλόταν στη ζήλια ενός Τούρκου και το
αποτέλεσμα ήταν να φύγει κρυφά από όλους, νύχτα, χωρίς να
αποχαιρετίσει καν ούτε την σύζυγό του, η οποία ζούσε μέσα
στην θλίψη λόγω της φυγής του.
Τα πράγματα στη Βλαχία εξελίχθηκαν εξαιρετικά για τον
Νικόλαο, παρά την πρόθεση που είχε να κρυφτεί, άγνωστος
μεταξύ αγνώστων. Όμως η εργατικότητα και η ικανότητα του
στην τέχνη του υποδηματοποιού, τον έκαναν γνωστό σε όλη
την περιοχή. Σε αυτόν πήγαιναν πολλοί πολίτες, από τους
αριστοκράτες και τους προύχοντες της περιοχής, μέχρι και
τους πιο απλούς και πτωχούς ανθρώπους. Ακόμα και ο ίδιος ο
Ηγεμόνας βλέποντάς τον τον θαύμαζε, διαπιστώνοντας την
σύνεση του και είπε στους άλλους: «Νομίζω ότι ο άνθρωπος
αυτός είναι πολύτιμος».

192 ПЛАМЕН ПАВЛОВ-ХРИСТО ТЕМЕЛСКИ: ‘’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ‘’, СОФИЯ, ТАНГРА

2010, σελ. 158.
193 Ιδίων οπ.π. σελ.158.

71
 Εικόνα 8 Βουλγαρική Εικόνα του Νεομάρτυρα με στρατιωτική στολή.

Μετά από λίγο καιρό ο Ηγεμόνας έκανε τον Νικόλαο

Στρατηγό της Φρουράς και έτσι ο μακάριος έζησε στη
Βασιλική Αυλή, αλλά ποτέ δεν ξέχασε την χάρη του Θεού και
την προσευχή, αλλά πάντα με την σκέψη του προς τον Θεό
προσευχόταν: «Ημέρα και νύκτα έβλεπα και βλέπω τον Κύριο
μου πάντοτε εμπρός μου. Τον βλέπω ότι είναι εις τα δεξιά μου,
έτοιμος να με προστατεύση, για να μη ταραχθώ από οιονδήποτε
φόβο η κίνδυνο »194. Επίσης, όταν τύχαινε να πάρει μέρος σε
πολέμους, η πρώτη σκέψη του ήταν πως θα σταθεί στην
Ουράνια Βασιλεία, απέναντι στον Χριστό. Η σκληρότητα όμως
τους πολέμου τον έκανε να εγκαταλείψει την θέση του και να
αποφασίσει να επιστρέψει πίσω, στη σύζυγο και τα παιδιά του.
Τότε ήταν 45 ετών. Ο χρόνος της απουσίας του κράτησε 3
χρόνια. Η σύζυγος και οι συγγενείς του είχαν ήδη απελπιστεί.
Από την στιγμή που επέστρεψε στο σπίτι του195, όλοι όσοι
τον αγαπούσαν μαζεύτηκαν γύρω του, για να τον αγκαλιάσουν
και να τον δεχθούν ξανά πίσω. Και στη συνέχεια έζησε στο
σπίτι του, μακριά από κάθε είδους σύγχυση και θλίψη, όμως η
χαρά δεν κρατάει για πάντα. Ο Νικόλαος ήταν πατέρας δύο
παιδιών, αλλά ο θάνατος, με το θέλημα του Θεού, του τα πήρε.

194 Ψαλ. 15,8: «Προωρώμην τὸν Κύριον ἐνώπιόν μου διαπαντός, ὅτι ἐκ δεξιῶν μού ἐστιν, ἵνα
μὴ σαλευθῶ».
195 Πάντα κατά το χειρόγραφο του Ματθαίου Γραμματικού.

72
 Και αυτός ο ευσεβής δεν θρήνησε και η σύζυγος του τον
παρότρυνε να μην θρηνούν, αλλά να πιστεύουν στην
Ανάσταση. Και πράγματι αυτή η σπουδαία γυναίκα, ούτε
έκλαψε, ούτε χτυπήθηκε, ούτε θρήνησε τραβώντας τα μαλλιά
της, αλλά μίλησε με την φωνή του ευλογημένου Ιώβ: «Ο Θεός
έδωσε, ο Θεός πήρε, όπως ο Θεός αποφάσισε, ας είναι ευλο-
γημένο το όνομα του Κυρίου»196.
Μετά την επιστροφή του οι Τούρκοι θέλησαν να τον
παρασύρουν και να τον κάνουν να αλλαξοπιστήσει. Τον
κάλεσε λοιπόν ένας Τούρκος σε γεύμα. Όλοι έπιναν ένα
φλιτζάνι Τούρκικου σερμπετιού, αλλά στο ποτό του Νικολάου
είχαν ρίξει ένα βότανο και αποκοιμήθηκε με βαθύ ύπνο. Στη
συνέχεια τον μετέφεραν κοιμισμένο στον Χότζα, ο οποίος του
έκανε το τελετουργικό της περιτομής των Μουσουλμάνων.
Όταν ο Νικόλαος ξύπνησε και κατάλαβε τι του είχε συμβεί,
πήγε στο σπίτι του, φώναξε, έκλαψε και για ένα χρόνο έμεινε
κλεισμένος μέσα σε απομόνωση, με ασταμάτητες προσευχές197.
Τελικά, την ημέρα της Αναλήψεως, ο Ιμάμης τον προειδο-
ποίησε ότι θα πρέπει πλέοννα επισκέπτεται το τζαμί.
Ενισχυμένος με την προσευχή ο Νικόλαος σταθερά
απάντησε, ότι τίποτα στον κόσμο δεν μπορεί να αλλάξει την
Χριστιανική πίστη των γονέων του. Από εκείνη την στιγμή
άρχισε το μαρτύριο του, διότι πλέον θεωρείτο προσήλυτος στο
Ισλάμ (χωρίς εκείνος να το έχει επιλέξει, αφού η περιτομή του
έγινε την στιγμή ενώ ο ίδιος κοιμόταν σε βαθύ ύπνο, λόγω του
βοτάνου που χωρίς να το γνωρίζει είχε πιει). Ωστόσο, αφού
πλέον θεωρείτο Μουσουλμάνος, ήταν προδιαγεγραμμένη η
μαρτυρική του πορεία, αφού ένας προσήλυτος στον Ισλαμισμό
που απεφάσιζε να επιστρέψει στον Χριστιανισμό, θεωρούνταν
όχι μόνον αποστάτης, αλλά και σαν προδότης 198.

196 Ιώβ 1 - 21: «Ο Κύριος έδωκεν, ο Κύριος αφείλετ, ως τω Κυρίω έδοξεν, ούτω και εγένετο"
είη το όνομα του Κυρίου ευλογημένον ».
197 ПЛАМЕН ПАВЛОВ-ХРИСТО ТЕМЕЛСКИ, ‘’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ ‘’, СОФИЯ, ТАНГРА

2010, σελ. 158.

198 Πρωτ. Δημητρίου Κωνσταντέλου, ‘’Οι Βίοι των Νεομαρτύρων ως πηγή μεθόδων

Ισλαμικού προσηλυτισμού’’, Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου, οπ. π. σελ. 214.

73
 Τον συνέλαβαν έτσι και τον φυλάκισαν. Ενώ ο Άγιος
παρέμενε στη φυλακή έψαλλε: «Ο Κύριος είναι φώτιση και
λυτρωτής μου, από ποιόν να φοβηθώ; Ο Κύριος είναι υπερασπι-
στής της ζωής μου, από ποιούς θα έπρεπε να φοβάμαι; Ενώ με
πλησιάζουν ορμητικοί οι κακοί άνθρωποι για να κατασπαράξουν
την σάρκα μου, αυτοί που με έθλιβαν και με αυτές τις εχθρικές
διαθέσεις έρχονταν εναντίων μου κλονίσθηκαν και έπεσαν κάτω.
Εάν λοιπόν και παραταχθεί ολόκληρο στράτευμα εναντίων μου,
δεν θα δειλιάσει καθόλου η καρδιά μου. Και εάν εξεγερθεί
πόλεμος εναντίων μου, δεν θα πάψω να έχω την ελπίδα μου στον
Κύριο»199.

Εικόνα 9 Εικόνα του Νεομάρτυρα , από το τέμπλο του Ναού Του στην Σόφια.

Έξω από την φυλακή είχε μαζευτεί πολύ πλήθος και ο

Νικόλαος προσευχόταν για ένα θαύμα. Ο Δικαστής τότε
διέταξε να φέρουν τον Άγιο από την φυλακή. Ο Νικόλαος
έψαλλε συνεχώς τον Ψαλμό ως εξής: "Πολλές φορές με
πολέμησαν οι εχθροί μου και όμως δεν κατόρθωσαν να μου
επιβληθούν και να με εξοντώσουν. Κάθισαν τυραννικά επάνω
μου, σφυροκοπούσαν στη ράχη μου οι ασεβείς και για πολύν

199Ψαλμός 26: ‘’Κύριος φωτισμός μου και σωτήρ μου, τίνα φοβηθήσομαι; Κύριος
υπερασπιστής της ζωής μου, από τίνος δειλιάσω; Εν τω εγγίζειν επ΄εμέ κακούντας, του
φαγείν τας σάρκας μου. Οι θλίβοντες με και οι εχθροί μου, αυτοί ησθένησαν και έπεσον.
Εάν παρατάξηται επ΄εμέ παρεμβολή, ού φοβηθήσεται η καρδία μου· εάν επαναστή επ΄εμέ
πόλεμος, εν ταύτη εγώ ελπίζω’’.
74
χρόνο επεξέτειναν την παράνομο αυτήν συμπεριφορά. Αλλ' ο
δίκαιος Κύριος κατέκοψε και ταπείνωσε τους αυχένας των
αλαζονικών αυτών αμαρτωλών»200.
Έτσι στάθηκε και προσευχήθηκε στο Θεό, στον Οποίο
είχε αναθέσει όλες τις ελπίδες του. Στάθηκε αμέσως ενώπιον
του δικαστηρίου, σαν να στεκόταν ενώπιον του Ουρανίου
Κριτή, (έχοντας στη σκέψη του μόνο το ουράνιο δικαστήριο και
την κρίση του Θεού).
Ο Δικαστής του πρότεινε να αρνηθεί όλα όσα είπε και
πίστευε, για να γλυτώσει τον θάνατο. Ο Άγιος του απάντησε:
«Δεν υπάρχει περίπτωση να ακούσω τις απειλές σας και δεν
πρόκειται να καταφέρετε να με πείσετε με αυτές». Όταν ο
Μάρτυρας έλεγε αυτά και άλλα παρόμοια πράγματα, πολλοί
άνθρωποι τον άκουγαν με προσοχή, γιατί η γλώσσα του
καθοδηγούνταν από το Άγιο Πνεύμα και έκανε πολλούς να
αναρωτιούνται για το θάρρος και τις απαντήσεις του. Η δύναμη
του πήγαζε από την πίστη του και την αφοσίωση του στον
Χριστό. Ο Κύριος μας λέει στο Ευαγγέλιο Του: «Όταν σας
οδηγήσουν ενώπιον Βασιλέων και Ηγεμόνων για το όνομα μου,
μην σκεφτείτε τι θα πείτε και πως θα απαντήσετε, γιατί εκείνη
την ώρα θα σας δοθεί τι πρέπει να πείτε. Δεν θα είστε εσείς που
θα μιλάτε, αλλά το Πνεύμα του ( Ουρανίου) Πατέρα σας που θα
μιλάει μέσα από εσάς»201. Και πάλι: «Όποιος με ομολογήσει
μπροστά στους ανθρώπους, θα τον ομολογήσω και εγώ μπροστά
στον Ουράνιο Πατέρα μου»202. Ενώ ο Άγιος είχε αυτά κατά νου
και προσευχόταν, ο Δικαστής άκουσε τους ανθρώπους που
ήταν εκεί συγκεντρωμένοι, να φιλονικούν μεταξύ τους, με
αποτέλεσμα να γίνει μεγάλη αναταραχή και ξανά παρότρυνε
τον Νικόλαο να αρνηθεί όλα όσα είπε, για να γλιτώσει το
θάνατο. Και πάλι ο Άγιος του απάντησε:

200 Ψαλμός 128,2. ‘’Πλεονάκις ἐπολέμησάν με ἐκ νεότητός μου, καὶ γὰρ οὐκ ἠδυνήθησάν
μοι. ἐπὶ τὸν νῶτόν μου ἐτέκταινον οἱ ἁμαρτωλοί, ἐμάκρυναν τὴν ἀνομίαν αὐτῶν. Κύριος
δίκαιος συνέκοψεν αὐχένας ἁμαρτωλῶν.’’
201 Μτθ. 10-19: ’’ Ὅταν δὲ παραδώσωσιν ὑμᾶς, μὴ μεριμνήσητε πῶς ἢ τί λαλήσετε· δοθήσεται

γὰρ ὑμῖν ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ τί λαλήσετε. οὐ γὰρ ὑμεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα
τοῦ πατρὸς ὑμῶν τὸ λαλοῦν ἐν ὑμῖν’’.
202 Μτθ. 10-32: ’’Πᾶς οὖν ὅστις ὁμολογήσει ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὁμολογήσω

κἀγὼ ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς’’

75
 ‘’Έμαθα από τον Χριστό μου, να μην φοβάμαι τον θάνατο
του σώματος μου, αλλά να φοβάμαι περισσότερο τον θάνατο της
ψυχής! Για εμένα, ώ Δικαστή, ο Χριστός είναι η ζωή και ο
θάνατος για τον Χριστό κέρδος’’203. Άλλα την στιγμή που ο
λόγος του Θεού ολοκληρωνόταν στα χείλη του Αγίου, ένας
άνδρας από το πλήθος του κατάφερε ένα μεγάλο κτύπημα, με
αποτέλεσμα ο Άγιος να πέσει κάτω και – ήταν τόσο σφοδρό το
κτύπημα - έσπασε το σαγόνι του και από το βαρύ πλήγμα
ξεχύθηκε το ένα μάτι του Μάρτυρος έξω! Καί όχι μόνο αυτό,
αλλά άρπαξε το ραβδί αμέσως και αφού – είχε πέσει κάτω - τον
ποδοπάτησε ανελέητα και του κατάφερε πολλά κτυπήματα
στην πλάτη και στην κοιλιά με τα πόδια του. Ένας από το
πλήθος γεμάτος λύσσα, έπιασε με το ένα χέρι σταθερά το
λαιμό του Μάρτυρα και με το άλλο χέρι έσυρε ένα μεγάλο
μαχαίρι για να τον σφάξει. Και δεν θα γλίτωνε ο Άγιος αν δεν
ήταν κάποιοι από το πλήθος που όρμησαν και άρπαξαν από τα
χέρια του αιμοσταγούς δολοφόνου το μαχαίρι.
Το μεγαλείο της ψυχής του Νικολάου φαίνεται από το ό,τι
υπέμεινε τόσο αφόρητο πόνο και ενώ βρισκόταν σε αυτή την
επώδυνη κατάσταση, δεν έπαψε να προσεύχεται στον Κύριο:
«Ελέησέ με, ω Θεέ μου, διότι, άνθρωπος με ποδοπάτησε κάτω στο
χώμα, σαν να είμαι σκουλήκι. Όλες τις ημέρας με κατέθλιψε με
τον πόλεμο, που εξήγειρε εναντίον μου. Με καταπατούν οι
εχθροί μου όλες τις ημέρες, διότι οι πολεμούντες με είναι
ισχυροί, και με πολεμούν από υψηλό, ασφαλές και απρόσβλητο
μέρος Εγώ όμως όλες αυτές τας ημέρας του πολέμου των δεν
τους φοβούμαι, διότι εις σε έχω στηρίξει τας ελπίδας μου...»204. Ο
Νικόλαος δεν δείλιασε και ούτε για μια στιγμή δεν σκέφτηκε
να απαρνηθεί τον Χριστό και μέσα από την τόσο μεγάλη του
πίστη, κέρδιζε δύναμη, αντιμετώπιζε τα βασανιστήρια έγινε
παράδειγμα προς μίμηση για τους ομοθρήσκους του που
αντλούσαν κουράγιο και ελπίδα από αυτόν.

203Φιλιπ. 1-21:’’ Ἐμοὶ γὰρ τὸ ζῆν Χριστὸς καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος’’.

Ψαλμὸς 55: ‘’Ἐλέησόν με Κύριε ὅτι κατεπάτησέ με ἄνθρωπος ὅλην τὴν ἡμέραν πολεμῶν
204

ἔθλιψέ με κατεπάτησάν με οἱ ἐχθροί μου ὅλην τὴν ἡμέραν ὅτι πολλοὶ οἱ πολεμοῦντές με
ἀπὸ ὕψους ἡμέρας φοβηθήσομαι, ἐγὼ δὲ ἐπὶ σοὶ ἐλπιῶ».
76
 Κατά την διάρκεια του δικαστηρίου, ακούστηκαν βαριές
κατηγορίες για τον Νικόλαο. Τον παρουσίασαν σαν αρνητή της
Μουσουλμανικής πίστης και ανυπάκουο στο θέλημα του
Αλλάχ - καθώς είχε ‘’κάνει’’ περιτομή - και τον εμφάνιζαν σαν
εχθρό της πίστης τους και άλλα πολλά. Όταν ρωτήθηκε τι είχε
να πει, το μόνο που απάντησε ήταν απλά: «Είμαι Χριστιανός»!
Ο Δικαστής όταν άκουσε αυτά τα πράγματα και δεδομένου πως
δεν μπορούσε να αποφύγει τις ευθύνες που απέρρεαν από την
θέση του είπε: «Ας είναι». Και επειδή τον είχαν σφικτά δεμένο
με βαριές αλυσίδες ο δικαστής διέταξε να τον απελευθερώ-
σουν. ‘’Δεν μπορεί να υπάρχει σωστή αντιμετώπιση - είπε – όταν
αλυσοδεμένος έρχεται κάποιος να απολογηθεί ενώπιον του
Δικαστηρίου».
Στη συνέχεια ο Δικαστής διέταξε το συγκεντρωμένο
πλήθος να οπισθοχωρήσει και να περιμένει έξω από το
Δικαστήριο. Έπειτα πήρε μόνο του τον Άγιο και περπάτησε
μαζί του στο εσωτερικό του Δικαστηρίου. Ακολούθησαν
διάφορες συνομιλίες μεταξύ τους, χωρίς κανείς να μπορεί να
γνωρίζει τι ειπώθηκε. Ο Δικαστής πήγε τότε προς την πόρτα
και απευθυνόμενος στο πλήθος, όπως ο Πιλάτος στους
Εβραίους, τους είπε: ‘’Δεν βρήκα αυτόν τον άνθρωπο άξιο ενοχής
και θανάτου’’ και για αυτό δεν ήθελε να επιβάλει καμία ποινή
εναντίον του. Ο όχλος ωστόσο δεν υπάκουσε στην ετυμηγορία
του Δικαστή.

Εικόνα 10 Παλαιό Παρεκκλήσιο, στον τόπο όπου κατά την παράδοση μαρτύρησε ο
Άγιος.

77
 Έτσι λιθοβολήθηκε ο Μάρτυρας στις 17 Μαΐου 1555, στην
περιοχή «Τρία Πηγάδια , που βρισκόταν έξω από την πόλη 205.
Κατά τον λιθοβολισμό οι εχθροί του Αγίου, δεν σταμάτησαν
να τον φτύνουν και να τον κτυπούν. Μία γυναίκα έφερε ξύλα
για να ανάψουν φωτιά, ώστε να μην μείνει τίποτα από τα
Λείψανα του. Και αφού έβαλαν φωτιά, τέντωσαν τα χέρια και
τα πόδια του Αγίου πάνω σ’ αυτήν και τον έκαψαν, μέχρι που
τα οστά του να γίνουν στάχτη206. Όταν το σώμα κάηκε,
πέταξαν την τέφρα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, κατά
την επιταγή του Κορανίου.

Εικόνα 11 Το σημείο μαρτυρίου του Νεομάρτυρα.

Λίγο αργότερα, μετά το μαρτύριο του Αγίου Νικολάου, ο

τότε Μητροπολίτης της Σόφιας Ιακώβ, ανακοίνωσε την

205 ПЛАМЕН ПАВЛОВ-ХРИСТО ТЕМЕЛСКИ, ‘’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ‘’, СОФИЯ, ТАНГРА,

2010, σελ. 158.
206 Διασώθηκε ελάχιστο απότμημα από το Άγιο Λείψανο του Νεομάρτυρα, το οποίο

φυλάσσεται σήμερα στο Ναό του στη Σόφια. Ο Ματθαίος Γραμματικός στην εκτενή
βιογραφία του για τον Άγιο, αναφέρει ότι το ελάχιστο αυτό τμήμα του Λειψάνου του
Αγίου το διέσωσε κάποιο αγόρι που παρευρισκόταν στο μαρτύριο του Νεομάρτυρα, πριν
το σώμα του παραδοθεί στην πυρά.
78
αγιοκατάταξη του Μάρτυρα και συγκάλεσε για το σκοπό
αυτό την Επαρχιακή Σύνοδο.
Ο τάφος του Νεομάρτυρα Νικολάου της Σόφιας είναι
ένας από τους λίγους γνωστούς τάφους Αγίων της Βουλγαρίας.
Σήμερα βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στη συνοικία ‘’Τρία
Πηγάδια’’.

Εικόνα 12 Άποψις του Ναού του Αγίου Νεομάρτυρος Νικολάου του ε΄Ιωαννίνων
στην Σόφια της Βουλγαρίας.

Εικόνα 13 Ο Ναός του Αγίου.

Τριακόσια μέτρα από εκεί βρίσκεται ο περικαλλής Ναός

του, ο οποίος είναι ένας από τους μεγαλύτερος ναούς της
Σόφιας. Ο Ναός σχεδιάστηκε και κτίσθηκε από τον Αρχιτέ-
κτονα Αντόν Τορνίλοβ και εγκαινιάστηκε από τον Επίσκοπο
Παρθένιο, στις 3 Δεκεμβρίου του 1901. Στο Ναό αυτό
φυλάσσεται μία λειψανοθήκη που περιέχει το ελάχιστο τμήμα
του Λειψάνου του Αγίου. Το Άγιο Λείψανο εκτίθενται σε
προσκύνηση μια φορά το χρόνο, την 16ην και 17ην Μαΐου, στη
μνήμη του Αγίου.

79
 Εικόνα 14 Το διασωθέν απότμημα Ι. Λειψάνου του Νεομάρτυρα.

Την παραμονή της εορτής του γίνεται Μέγας Εσπερινός

και ξεκινά λιτανεία με επικεφαλής Επίσκοπο που κρατά το
Άγιο Λείψανο, με προορισμό το Παρεκκλήσι του Αγίου στο
σημείο που κατά την παράδοση είναι ο τόπος που
αποτεφρώθηκε το Λείψανό του, στην περιοχή ‘’Ταρνίτσατα’’.
Την 10η Μαΐου 2011, λίγες ημέρες πριν την γιορτή του
Αγίου Νεομάρτυρος Νικολάου από τα Ιωάννινα, ο γράφων
δέχτηκε ένα τηλεφώνημα από τον Δικηγόρο κ. Κωνσταντίνο
Παχή από την Αθήνα, ο οποίος είναι Πρόεδρος του Συλλόγου
Αυλωνιτών ‘’Το Σάλεσι’’ και ο οποίος ενημέρωσε πως ανακά-
λυψε το μοναδικό ίσως Παρεκκλήσιο του Αγίου στην Ελλάδα,
στην περιοχή της Πάρνηθας, σε μια ορειβατική εξόρμηση του
Συλλόγου στην περιοχή. Αναζητώντας πληροφορίες για τον
άγνωστο για εκείνον Νεομάρτυρα (επ΄ ονόματι του οποίου έχει
κτισθεί το παλαιότατο Παρεκκλήσι από Σαρακατσαναίους
βοσκούς που είχαν ποιμνιοστάσια στην περιοχή τον 18ο και 19ο
αιώνα), βρήκε αναρτημένο στο Διαδίκτυο το κείμενο της
παρούσης εργασίας και ειδικότερα αυτό που αφορά τον
Νεομάρτυρα Νικόλαο και με αναζήτησε για να μου πει πως
υπάρχει ο μοναδικός (πιθανόν) ναός του Αγίου στην Ελλάδα,
εκεί στην δασόφυτη Πάρνηθα, κοντά στον Αυλώνα Αττικής.
Μάλιστα είχε την ευγενή καλοσύνη (και τον ευχαριστώ θερμά
για αυτό), να μου στείλει κάποιες φωτογραφίες από το γραφικό
εκκλησάκι του Αγίου και την γύρω περιοχή, μεταξύ των οποίων
80
και της παλαιότατης εικόνας του Αγίου207 που βρίσκετε μέσα
στο εκκλησάκι, έργο του 1891 που αναγράφει ‘’ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟ-
ΛΑΟΣ Νεομάρτυς εξ’ Ιωαννίνων ’’ και παρουσιάζει τον Νέο-
μάρτυρα σε νεαρή σχετικά ηλικία, ένθρονο, ντυμένο με την
στρατιωτική του στολή, περιβεβλημένο πορφυρό χιτώνα, να
κρατά στο ένα χέρι του ακόντιο και στο άλλο τον Τίμιο Σταυρό,
σύμβολο του μαρτυρίου του.

Εικόνα 15 Η ευρεθείσα Εικόνα του Νεομάρτυρος Νικολάου στον Αυλώνα -Αττικής.

207σ.σ: Η εικόνα αυτή του 1891 μοιάζει σε πολλά σημεία με την εικόνα του Νεομάρτυρα
που υπάρχει στον ομώνυμο Ναό του στη Σόφια. Π.χ. τα στρατιωτικά ενδύματα, το
ακόντιο και ο Σταυρός, με την διαφορά ότι η μία τον παρουσιάζει σε σχετικά νεαρή
ηλικία και αγένειο και η άλλη γενειοφόρο, στην ηλικία των 45 ετών που μαρτύρησε.
Πολλοί προσπάθησαν να υποστηρίξουν πως ίσως να πρόκειται για τον Άγιο Νικόλαο
τον εν Βουνένοις, μιας και τα εικονογραφικά στοιχεία ομοιάζουν με την εικονογραφική
απόδοση του Αγίου Νικολάου του εν Βουνένοις. Ωστόσο , η επιγραφή στην εικόνα είναι
ξεκάθαρη και δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης. Εικάζω ,πως οι άνθρωποι που
παρήγγειλαν την εξιστόρηση του προσώπου του Αγίου, γνώριζαν εκ προφορικής
ασφαλώς παραδόσεως πως υπήρξε στρατιωτικός. Ο Αγιογράφος, προφανώς
χρησιμοποίησε ως πρωτότυπο έργο , εικόνα ενός άλλου στρατιωτικού επίσης Αγίου
(όπως ο εν Βουνένοις) ‘’δανειζόμενος ’’ τα υπάρχοντα την εποχή εκείνη εικονογραφικά
στοιχεία, για να αγιογραφήσει την εικόνα που του είχαν ζητήσει. Αυτό όμως συμβαίνει
και σήμερα στην τέχνη της αγιογραφίας. Απλά ο αγιογράφος, δεν μπορούσε να γνωρίζει
την πραγματική ηλικία του Αγίου , μιας και δεν υπήρχε συναξάρι του μαρτυρίου του
στην Ελληνική και για αυτό τον απεικονίζει σχετικά νέο.
81
 Εικόνα 16 Λεπτομέρεια της εικόνος με την χρονολογία 1891.

Στο κάτω αριστερά μέρος της εικόνας. υπάρχει μικρή

επιγραφή που γράφει: ’’Εις μνημόσυνον των συνδρομητών
Μενιδίου 1891‘’.
Η παλαιοτάτη αυτή εικόνα του Νεομάρτυρα, μοναδική
ίσως στην Ελλάδα (όπως και το εκκλησάκι του), είναι διαστά-
σεων 70 Χ 50 εκατοστά. Στο επάνω μέρος, αριστερά όπως
κοιτάζουμε την εικόνα, έχει έναν Άγγελο που τείνει στέφανο
στον Άγιο και στα δεξιά την ευλογούσα δεξιά του Κυρίου.
Η μνήμη του τιμάται την 17η Μαΐου.

Εικόνα 17 Το εξωτερικό του Παρεκκλησίου του Νεομάρτυρα στον Αυλώνα- Αττικής.

Εικόνα 18 Το εσωτερικό του Ναού του Αγίου με την εικόνα στο τέμπλο.

82
 2. 5. Ιερομάρτυρας Βησσαρίων, Επίσκοπος Σμολιάν (+ 1670)
Ελάχιστα στοιχεία έχουν σωθεί για την ζωή του Ιερομά-
ρτυρα Βησσαρίωνα. Είναι γνωστό, ότι κατά το δεύτερο μισό του
17ου αιώνα ήταν Επίσκοπος στην κεντρική Ροδόπη και η έδρα
του βρισκόταν στην πόλη Σμολιάν 208.
Από εκείνη την περιοχή πέρασε το βασικό κύμα του
εξισλαμισμού της Ροδόπης. ‘’Στο βασίλειο του Μωάμεθ του IV
(1648 - 1687), του μηνός Ιουλίου 1669, όταν έγινε φοβερός και
βίαιος εξισλαμισμός των Βουλγάρων του Σμόλεν, οι Τούρκοι
έκαναν πολλές ζημιές. Κάποιοι κάτοικοι έγιναν Μωαμεθανοί,
άλλοι σκοτώθηκαν, ενώ άλλοι κατέφυγαν στα δάση… Οι Τούρκοι
ήθελαν να συλλάβουν τον Επίσκοπο Βησσαρίωνα, αλλά αυτός με
μία μεγάλη ομάδα Βουλγάρων κατάφερε μια νύχτα να ξεφύγει
και να εγκατασταθεί στο Ράκοβο»209.
Τα χαράματα της 29ης Ιουλίου 1670 ο Επίσκοπος Βησσα-
ρίων ξεκίνησε από το χωριό Ντόλνο Εζέροβο για το χωριό
Γκόρνο Εζέροβο, μαζί με δέκα περίπου οπλισμένους ιππείς.
Ξαφνικά έπεσαν πάνω σε ένα τάγμα Τούρκων και εξισλα-
μισμένων Βουλγάρων. Ακολούθησε μία αιματηρή μάχη, κατά
την οποία ο Επίσκοπος συνελήφθη και οδηγήθηκε στο
Σμολιάν, πιεζόμενος να αλλαξοπιστήσει. Ο Επίσκοπος ήταν
αμετάπειστος και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να υποστεί
τρομερά βασανιστήρια. Του έκοψαν κομμάτια από την σάρκα
του με τανάλια, τον χτύπησαν με σιδερόβεργες, τον τρύπησαν
με μαχαίρια και τον περιέφεραν στο χωριό γυμνό. Ένας
Τούρκος από το εξαγριωμένο πλήθος, κάρφωσε ένα μυτερό
μαχαίρι στο στήθος του Επισκόπου, ο οποίος σωριάστηκε στο
έδαφος και άρχισε να προσεύχεται. Οι Τούρκοι νόμιζαν ότι τους
έβριζε και με μανία όρμησαν πάνω του λιθοβολώντας τον, σε
σημείο που να παραμορφωθεί το πρόσωπο και το σώμα του.
Έτσι ο Επίσκοπος παρέδωσε το πνεύμα του και τον ενταφίασαν
σε έναν κήπο κοντά στο ‘’χορίστετο’’210, στο Σμολιάν. Η μνήμη

208 Το σημερινό χωριό Σμιλιάν, στην περιοχή Σμόλεν.

209 ‘’Ιστορικό σημειωματάριο’’ από Μοναχούς του Αγίου Όρους.
210 Το μέρος όπου χόρευαν.

83
του Αγίου τιμάται στις 29 Ιουλίου και στην πόλη του Σμολιάν
υπάρχει μεγαλοπρεπής Ναός προς τιμήν του211.

2. 6. Ιερομάρτυρας Συμεών Επίσκοπος Σαμοκόβου (+ 1737)

Ο Ιερομάρτυρας Συμεών, Επίσκοπος Σαμοκόβου, ανα-
φέρεται στο έργο του Καθηγητού Αντ. Μάρκου, «Το Βουλ-
γαρικό Αγιολόγιο», άνεϋ υπομνήματος. Σε επικοινωνία που
είχαμε μαζί του μας έκανε γνωστό, ότι το συναξάριο του
αγίου αυτού Ιερομάρτυρος είναι υπό επεξαργασία.

2. 7. Νεομάρτυρας Κωνσταντίνος της Σόφιας (+ 1737)

Εικόνα του Νεομάρτυρα Κωνσταντίνου από τοιχογραφία .

Σχετικά με τον Βίο του Νεομάρτυρα Κωνσταντίνου από

την Σόφια, πληροφορούμεθα από ένα Βουλγαρικό χειρόγραφο,
το οποίο βρέθηκε στο Ναό του Γενεθλίου της Θεοτόκου και το
οποίο γράφτηκε μεταξύ των ετών 1912 -1 915. Συντάχθηκε από
ένα ψάλτη του ναού, τον Stoyan Peshev. Στο χειρόγραφο κατα-
γράφεται επίσης η ιστορία του ναού, καθώς και η ζωή στην
πόλη του Σομοκόβου απο τις αρχές του 19ου, μέχρι και την
πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Στο χειρόγραφο κατά-
γράφονται οι Επίσκοποι του Σαμοκόβου, καθώς και άλλες
πληροφορίες σχετικές με την αστική ζωή των ανθρώπων της
περιόδου εκείνης.

211ПЛАМЕН ПАВЛОВ-ХРИСТО ТЕМЕЛСКИ, ‘’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ‘’, СОФИЯ, ТАНГРА

2010, σελ. 162.
84
 Σύμφωνα με το χειρόγραφο, ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε
σε ένα μικρό χωρίο, στην περιοχή Tran Pirot και εργαζόταν σαν
υπάλληλος στη Σόφια. Από μικρός του άρεσε να περιπλανιέται
στα περίχωρα, να μαζεύει σαλιγκάρια, μανιτάρια και άγρια
φρούτα. Κάθε μονοπάτι του ήταν γνωστό. Κουρασμένος
καθόταν δίπλα στο ρυάκι με το γάργαρο νερό και τραγουδούσε
όσο ήθελε η ψυχή του με τα πουλιά του Θεού. Η ζωή όμως κάτω
από την Οθωμανική δουλεία ήταν δύσκολη και η οικογένειά
του σχεδόν λιμοκτονούσε. Πέρα απ’ αυτό, μία ήττα των
Τούρκων στο Ρωσο - Τουρκικό Πόλεμο, που είχε σαν
συνέπεια να χάσουν την πόλη του Νίς, έκανε την κατά-
σταση πιο δύσκολη. Οι άνθρωποι φοβόντουσαν τις αυθαι-
ρεσίες των Τούρκων, κλειδαμπάρωναν τις πόρτες και
απέφευγαν να μιλάνε δυνατά.
Η φυσιολογική ζωή είχε σταματήσει και λοιμός
βασάνιζε τους πάντες. Μια μέρα ο πατέρας του Κωνσταντίνου
τον φώναξε και με πόνο του είπε:
«Γιέ μου είσαι πλέον μεγάλος. Μπορείς να βγάζεις το ψωμί
σου μόνος σου».
«Που θα πάω πατέρα, δεν γνωρίζω καμία τέχνη», του
απάντησε αυτός.
«Αφού έχεις δύναμη και θέληση για δουλειά, θα τα κατά-
φέρεις - του είπε ο πατέρας - πρέπει να βοηθήσεις και εμάς,
βλέπεις ότι θα πεθάνουμε από την πείνα».
Ο νεαρός Κωνσταντίνος στενοχωρήθηκε. Ποτέ δεν είχε
απομακρυνθεί από το χωριό. Πώς θα ξεχνούσε τα αγαπημένα
του μονοπάτια στο δάσος; Πόσο δύσκολο θα ήταν να
εγκαταλείψει την γενέτειρα του; Δεν υπήρχε όμως άλλη
διέξοδος. Η μητέρα του μπάλωσε το φθαρμένο πανωφόρι του
και έβαλε στο ντορβά του ένα κομμάτι μαύρο ψωμί και δύο
κρεμμύδια212 (άλλη τροφή δεν υπήρχε). Αποχαιρετιστήκαν και
κανένας δεν έκλαψε, παρόλο που οι καρδιές τους πλημμύρη-
σαν με θλίψη.

Разкази за българските светии и за светиите, свързани с България –

212

Издадена от манастир Свети Великомъченик Георги Зограф, Света Гора 2005,

σελ. 317.

85
 Ο Κωνσταντίνος απομακρύνθηκε από το χωριό και
κάθισε στο αγαπημένο του λιβάδι, ενώ η θλίψη τον έπνιγε. Δεν
υπήρχε κανένας να μοιραστεί τον πόνο του. Θυμήθηκε να
κάνει τον Σταυρό του, προσευχήθηκε στο Θεό και του ζήτησε
να τον προστατεύει και ξεκίνησε.
Ο πατέρας του τον έστειλε στη Σόφια. Η πόλη ήταν
μεγάλη, με πολλούς τεχνίτες και αγρότες. Με την άφιξή του
ρώτησε για μια δουλειά υπηρέτη και τον καθοδήγησαν στο
σπίτι ενός πλούσιου, αλλά φιλάργυρου Βλάχου (οι Βλάχοι
αποτελούσαν μια μειονότητα και η γλώσσα τους έμοιαζε πολύ
με τα Ρουμάνικα. Είχαν την φήμη φειδωλών και φθονερών
ανθρώπων).
Πέρασε το κατώφλι του Άρχοντα ταπεινά, συστήθηκε και
τον δέχτηκαν. Σύντομα πείστηκαν ότι ήταν τίμιος, εργατικός
και υπάκουος και έτσι τον εμπιστεύτηκαν. Σε αυτό το σπίτι
υπήρχαν τα πάντα, αλλά από αυτόν απαιτούσαν να δουλεύει
πάνω από τις δυνάμεις του. Κουραζόταν και πολλές φορές δεν
προλάβαινε να φάει καλά. Η κύρια απασχόλησή του ήταν να
προσέχει μαζί με τους άλλους μισθωτούς βοσκούς, το
πολυάριθμο κοπάδι προβάτων και κατσικιών.
Όταν έμενε μόνος ο Κωνσταντίνος νοσταλγούσε το
πατρικό του σπίτι και τα ζεστά λόγια της μητέρας του, αλλά
δεν απογοητευόταν. Οι δυσκολίες τον έκαναν πιο δυνατό. Μια
φορά ήρθαν κάποιοι άνθρωποι από το χωριό του και του
φέρανε χαιρετίσματα. Αυτό τον χαροποίησε πολύ και άρχισε
να ονειρεύεται να αποκτήσει πολλά χρήματα και να επιστρέψει
στη γενέτειρα του και να βοηθήσει όλους στο σπίτι. Ήταν
καλή η καρδιά του, αλλά ο ευαίσθητος αυτός έφηβος έμελε να
περάσει μια μεγάλη δοκιμασία. Σε μια γιορτινή μέρα οι
νοικοκυραίοι πήγαν στην εκκλησία και αυτόν τον άφησαν να
προσέχει το σπίτι. Όταν έφυγαν, ο Κωνσταντίνος αποφάσισε
να ξαπλώσει, λίγο γιατί ήταν πολύ κουρασμένος από την
δουλειά και έτσι εξαντλημένος έπεσε για ύπνο213.
Τέτοια ευκαιρία σπάνια του δινόταν. Χωρίς να κατά-λάβει
κοιμήθηκε βαθιά. Όταν οι άλλοι βοσκοί επέστρεψαν από την

213 Разкази за българските светии и за светиите, свързани с България, οπ. π. σελ. 318
86
δουλειά και είδαν ότι ο Κωνσταντίνος είναι μόνος και κοιμάται,
πέταξαν στο κεφάλι του ένα κουρέλι, τον ακινητο-ποίησαν και
έκλεψαν τα χρήματα του σπιτιού. Όταν ο Κωνσταντίνος
κατάφερε να ελευθερωθεί, δεν είδε κανέναν από τους
δράστες. Επιστρέφοντας οι νοικοκυραίοι και διαπι-στώνοντας
ότι τα χρήματά τους είχαν κλαπεί, έστρεψαν - όπως ήταν
αναμενόμενο τις υποψίες τους στον Κωνστα-ντίνο. Άρχισαν
πρώτα με φοβέρες και έπειτα με ξύλο να τον πιέζουν να
μαρτυρήσει ποιος τους λήστεψε. Δεν γινόταν όμως πιστευτός
ότι δεν ήξερε. Πάνω στην μεγάλη τους ταραχή για την απώλεια
του μεγάλου τους πλούτου, αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν
έναν πολύ σκληρόκαρδο Τούρκο γείτονα. Δια μέσου αυτού
θέλησαν να αποσπάσουν την ομολογία του νεαρού.
Παρέδωσαν λοιπόν τον Κωνσταντίνο στον Τούρκο και
αυτός τον απείλησε και τον έδειρε. Μετά όμως από πολλά
πείσθηκε ότι το αγόρι δεν έφταιγε και δεν ήξερε τίποτα. Στο
τέλος αποφάσισε να του προτείνει να γίνει Μωαμεθανός. Του
υποσχέθηκε ότι θα τον υποστήριζε και ότι θα ζούσε ελεύθερα.
«Δεν μπορώ να αφήσω την όμορφή μου Χριστιανική πίστη»,
απάντησε αποφασιστικά ο Κωνσταντίνος και συμπλήρωσε:
«Αυτή μου είναι πιο πολύτιμη και από την ελευθερία».
«Θα σε υποβάλω σε ανήκουστα βασανιστήρια», τον
απείλησε ο Τούρκος.
«Με τίποτα δεν θα με αναγκάσεις να δεχτώ την δική σας
ακάθαρτη πίστη», απάντησε ο νεαρός. Αυτή η απάντηση
ήταν η τελευταία του ομολογία, αλλά και τα τελευταία
λόγια της ζωής του. Διότι η απάντηση τόσο εξόργισε τον
Τούρκο, που στη στιγμή άρπαξε το γιαταγάνι και του έκοψε το
κεφάλι! Έπειτα τον έσυρε στα χωράφια και άφησε το σώμα του
εκεί να τον φάνε τα σκυλιά.
Δεν έγινε γνωστό άν αναστατώθηκε η συνείδηση των
Βλάχων, αλλά καλοί γείτονες που παρακολουθούσαν με
μεγάλη ανησυχία την τύχη του αθώου αυτού αγοριού, κατά την
διάρκεια της νύχτας έψαξαν για το σώμα του και το έθαψαν με
τιμές. Αυτό έγινε το 1737. Ο Κωνσταντίνος πέθανε σαν
Μάρτυρας για την πίστη του Χριστού και στον τάφο του

87
άρχισαν να γίνονται θαύματα214. Παντού διαδόθηκε η είδηση
για τον μαρτυρικό του θάνατο. Έφτασε μέχρι και στην
αγαπημένη γενέτειρα του. Η πνοή του καθαρού ανέμου
μετέφερε την είδηση επάνω από το αγαπημένα του λιβάδια και
μονοπάτια, προς το αγαπημένο του ρυάκι, όπου συχνά
καθότανε να ξαποστάσει. Η μητέρα του έκλαψε πολύ για τον
χωρισμό του, αλλά και χάρηκε διότι διαφύλαξε την πίστη του.
Σήμερα, στην εκκλησία του μοναστηριού της Μεταμορ-
φώσεως του Σωτήρος, πάνω από το χωριό Ντόλι Λόζεν, στην
περιοχή της Σόφιας, υπάρχει μία τοιχογραφία του Αγίου
Νεομάρτυρα Κωνσταντίνου215.

2. 8. Νεομάρτυρας Άγγελος του Μοναστηρίου (+ 1750)

Εικόνα 19 Η Εικόνα του Αγίου ,εκ της Ι.Μ. Φλωρίνης.

Μία άλλη περίπτωση Νεομάρτυρα Ελληνικής

καταγωγής, είναι αυτή του Αγγέλου (ή Αγαθαγγέλου) από την
σημερινή Φλώρινα (στη Βουλγαρική Λέριν). Το εορτολόγιο της
Ιεράς Μητροπόλεως Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας του
2009, είναι αφιερωμένο στον Νεομάρτυρα αυτό, που μαρτύρησε
στο Μοναστήρι της Πελαγωνίας (σημερινά Βίτολα της
ΠΓΔΜ), την 17ην Φεβρουαρίου 1727.
Στο βιβλίο ‘’Σλαβοβουλγαρική Ιστορία’’ του Παϊσίου
Χιλανδαρινού, γίνεται αναφορά στο μαρτύριο του Νεομάρτυρα,
(‘’το όνομα του ήταν Άγγελος ή Αγαθάγγελος και καταγόταν από

214 Разкази за българските светии и за светиите, свързани с България, οπ. π. σελ. 319.
215 Ομοίως οπ.π. σελ. 320
88
το χωριό Φλώρινα»).216 Από το Εορτολόγιο της Ι. Μητροπόλεως
Φλωρίνης στον πρόλογο του Σεβ. Μητροπολίτου κ. Θεοκλήτου
διαβάζουμε τα εξής:
’’Για τον Άγιο Αγαθάγγελο και την καταγωγή του από την
Φλώρινα είχαμε, εδώ και πολλά χρόνια πληροφορίες από
διάφορα πρόσωπα. Μάλιστα πριν από μία και πλέον δεκαετία,
ένα γεγονός μας έκανε να συγκεκριμενοποιήσουμε τις πληροφο-
ρίες αυτές και να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ο Άγιος
Αγαθάγγελος πράγματι κατάγεται από την Φλώρινα….
Αναμέναμε λοιπόν μέχρι που κάποια μέρα, πριν από σχεδόν ένα
χρόνο, ο λόγιος Ιερομόναχος και Υμνογράφος της Μεγάλης του
Χριστού Εκκλησίας π. Αθανάσιος Σιμωνοπετρίτης μας πληρο-
φόρησε, ότι οι πατέρες της Μονής Σίμωνος Πέτρας, οι οποίοι
επιμελούνται την έκδοση του Νέου Συναξαριστού, εντόπισαν
έγκυρες μαρτυρίες οι οποίες επιβεβαίωναν την εκ Φλωρίνης
καταγωγή του Αγίου Νεομάρτυρος Αγαθαγγέλου…’’217
Γιά τον Νεομάρτυρα αυτό είναι λίγα αγνωστά
στοιχεία. Γνωρίζουμε, ότι γεννήθηκε το 1732 στη Φλώρινα, του
σαντζακίου (νομού) των Βιτωλίων (Μοναστηρίου). Όταν μεγά-
λωσε, έγινε ψηλό και όμορφο παλικάρι. Στην ηλικία των 18
ετών, οι Τούρκοι προσπάθησαν να τον ελκύσουνουν στο Ισλάμ,
αλλά ο Άγγελος - παρόλο που ήταν πολύ νέος - δεν
επηρεάστηκε από τους πειρασμούς και κατόπιν γενναία
δέχθηκε τα μαρτύρια. Στο βιβλίο του ο Παΐσιος Χιλανδαρινός
αναφέρει ότι: ‘’Το 1750 στο Μοναστήρι….οι Τούρκοι βασάνισαν
και έσφαξαν έναν έφηβο ωραίο στο πρόσωπο και στο ανάστημα
για την Χριστιανική του πίστη….Το όνομα του ήταν Άγγελος και
καταγόταν από το χωρίο Φλώρινα’’218.
Στο μαρτυριό του στο Μοναστήρι ήταν παρόν και ο
ντόπιος Έλληνας Μητροπολίτης, ο οποίος περιέγραψε την
ανδρεία του καί τις έξυπνες και λογικές απαντήσεις που έδωσε
στο δικαστήριο. Επειδή με ιδιαίτερη σοφία και γενναιότητα
καταδίκασε την Μουσουλμανική Πίστη, τον αποκεφαλίσαν

216 Εορτολόγιο Ι. Μ. Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας, έτους 2009.

217 Εορτολόγιο 2009. Ι. Μητροπόλεως Φλωρίνης.
218 Παϊσίου Χιλανδαρινού οπ.π. σελ.167.
89
μόλις 18 χρονών, το 1750. Η Βουλγαρική Ορθόδοξη Εκκλησία
τιμά την μνήμη του στις 8 Νοεμβρίου, κατά την εορτή των
Αρχαγγέλων.219
Επίσης υπάρχει δημοσιευμένο στο Εορτολόγιο της Ι.
Μητροπόλεως Φλωρίνης, ’’Υπόμνημα γεγλυμένον επί της αγίας
λειψανοθήκης του Νεομάρτυρος’’, που έχει την Τιμία Κάρα του
Αγίου, η οποία χρονολογείται από το 1825 και φυλάσσεται στην
Ιερά Μονή Κύκκου Κύπρο. Γράφει λοιπόν τα εξής η επιγραφή
της Λειψανοθήκης: ‘’Αύτη η ιερά κάρα υπάρχει Νεομάρτυρος
Αγαθαγγέλου, όστις εμαρτύρησε εις 1727 δια αιτίαν. Όλοι οι
Αγαρινοί έχοντας κακήν συνήθειαν και εις τον καιρόν του
μπαϊραμίου των τρείς ημέρες, όσους Χριστιανούς εύρισκον τους
ετούρκευον, αυτός μη υποφέρον αυτά εκίνησεν εις την Βασιλεία,
κάμνοντας φερμάνι Θεού, συνεργήσατο εχάλασαν. Αυτοί δεν μη
υποφέροντες ανείλον αυτόν και εκαλλωπίσθη η αυτού Κάρα εις
τας ημέρας κυρ Γρηγορίου Πελαγωνίας, από των Ιερέων των
τότε Σακελλάρης Παπαγεώργιος, Παπαχρίστου, Παπατραϊανός,
Παπαβασίλης, Παπαγεώργιος, 1827 Φεβρουαρίου 25’’220.

Απολυτίκιον. Ήχος δ΄. Ο υψωθείς.

Ποίημα Ιερομ. Αθανασίου Σιμωνοπετρίτου
Ευαγγελίου πληρωτής ανεδείχθεις, καλώς αθλήσας,
Αγαθάγγελε Μάρτυς, την πλάνην την ψυχόλεθρον της Άγαρ
καθελών, όθεν καθικέτευε τον Δεσπότην δοθήναι, πάσι τοις
τιμώσι σου, την υπέρφωτον μνήμην. Αειφλεγή αγάπην προς
Αυτόν και σωτηρίαν αιώνιον, Άγιε.

Μεγαλυνάρια
Άγγελος εδείχθης Χριστιανοίς, της αποστασίας, προστα-
τεύεις αυτούς σοφώς, όθεν μαρτυρίου απείληφας το στέφος, εξ’
επιγόνων Άγαρ, ώ Αγαθάγγελε.
Του φωτός επιμπλάμενος του Χριστού, ουκ ηνέσχου σκότος,
του Μωάμεθ του δυσεβούς, όθεν θείοις λόγοις, ανείλες μύθους
τούτου και Μάρτυς απεφάνθης, ώ Αγαθάγγελε.

219 ‘’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ ‘’οπ. π. σελ.165.

220 Εορτολόγιον Ι. Μ. Φλωρίνης, έτους 2009.
90
 2. 9. Νεομάρτυρας Ιωάννης της ΚΠόλεως (+ 1784)
Ο μακάριος αυτός Νεομάρτυρας καταγόταν από την
Βουλγαρία και ήταν ωραίος στην όψη και εγγράμματος221.
Γεννήθηκε γύρω στα 1761, αλλά είναι άγνωστος ο ακριβής
τόπος καταγωγής του222. Από παιδί έτρεφε μεγάλη ευλάβεια
προς τον Άγιο Ιωάννη της Ρίλας και όταν κάποτε επισκέφτηκε
το περίφημο μοναστήρι του Αγίου μαζί με τον πατέρα του, είδε
για πρώτη φορά στη ζωή του μοναχούς223.
Νέος ακόμα, σε ηλικία των 18 ετών, εξαιτίας κάποιας
περίστασης αρνήθηκε τον Χριστό. Όταν μεγάλωσε, βοηθούσε
πολύ στις αγροτικές δουλειές. Συχνά πήγαινε με φίλους στο
κοντινό δασάκι, να βοσκίσει το μοναδικό τους άλογο. Μια μέρα
αποφάσισε να τελειώσει και κάποια άλλη δουλειά. Πελέκισε
λοιπόν στα γρήγορα ένα παλούκι, έδεσε το άλογο με σχοινί και
έφυγε. Όταν επέστρεψε παρατήρησε ότι κάποιοι Τούρκοι είχαν
περικυκλώσει το άλογο και ήθελαν να το πάρουν, γιατί είχε
μπεί στα χωράφια ενός μεγάλου Τούρκου τσιφλικά.
Ο Ιωάννης δεν είχε ακόμα συνειδητοποιήσει το μίσος
των Τούρκων προς τους Χριστιανούς και αντέδρασε στην
πρόθεσή τους να πάρουν τό άλογο. Άρχισαν τότε να τον
τραβούν και τον πήγαν στον Τούρκο τσιφλικά.
«Γιατί άφησες το άλογό σου στα χωράφια μου;» - ρώτησε
αυτός με τραχύτητα.
«Μόνο του λύθηκε, θα πληρώσω την ζημιά», απάντησε ο
Ιωάννης.
«Το κόστος είναι πολύ μεγάλο», του ξεναείπε ο
Τούρκος.
«Θα το πληρώσω» είπε ο νεαρός.
«Πρέπει να δεχθείς τον Μωαμεθανισμό - του πρότεινε
ο τσιφλικάς - αλλιώς η τιμωρία είναι ο θάνατος».
Ο Ιωάννης δεν ήταν προετοιμασμένος για μια τέτοια
συνάντηση. Το περιστατικό αυτό τον τάραξε. Ένοιωσε φόβο και
είπε ό,τι είναι σύμφωνος. Πριν να έρθει ακόμα στα λογικά του

221 Μ. Μωϋσέως Αγιορείτου οπ. π. σελ. 497.

222Български светци – Пламен Павлов и Христо Темелски, σελ. 170.
223
Разкази за българските светии и за светиите, свързани с България Издадена от
манастир Свети Великомъченик Георги Зограф, Света Гора 2005, σελ. 351.
91
οι Τούρκοι τον πήγαν στο Δικαστήριο και ο γραφέας, χωρίς
ανάκριση, συμπλήρωσε το έτοιμο για τέτοιες περιστάσεις
κείμενο: «Ο Ιωάννης εμφανίστηκε στο Δικαστήριο Σεριάτ και
δήλωσε, ότι με την θέλησή του αρνείται την ψευδή του πίστη και
δέχεται τον Μωαμεθανισμό»224. Αυτό το γεγονός έγινε αιτία να
τον απαρνηθούν οι δικοί του, με αποτέλεσμα αυτό να τον φέρει
σε απελπισία.
Έπειτα όμως από λίγο χρονικό διάστημα, συνειδητο-
ποίησε το κακό που είχε διαπράξει, μετανόησε και αναχώρησε
από την πατρίδα του, με προορισμό το Άγιο Όρος. Εκεί έμεινε
τρία χρόνια στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας, υπηρέτης ενός
Πνευματικού Γέροντα, ο οποίος είχε μια αναπηρία στο ένα χέρι
και κοντά του μελετούσε τα ιερά βιβλία225. Όμως, το βάρος στην
καρδιά του για την άρνηση του Χριστού ήταν μεγάλο και
περπατούσε πάντα σκυθρωπός, λυπημένος και σιωπηλός,
δίδοντας στους άλλους Γέροντες την εντύπωση ότι είχε πάθει
μεγάλο κακό.
Μια μέρα με την πρόφαση ό,τι θα επισκεφθεί την
πατρίδα του, αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί
φορώντας Τουρκικό κόκκινο φέσι και κόκκινα παπούτσια,
μπήκε μέσα στην Αγία Σοφία 226, όπου και έκανε στο σημείο του
Σταυρού, προσκυνώντας με τον Χριστιανικό τρόπο. Οι
παριστάμενοι Τούρκοι την στιγμή εκείνη ταράχθηκαν και τον
ρώτησαν γιατί έκανε κάτι τέτοιο. Τότε ο Ιωάννης, χωρίς
καθόλου να δειλιάσει, απάντησε πως είναι Χριστιανός και σαν
Χριστιανός θα κάνει τον Σταυρό του και θα προσκυνάει τον
Χριστό, τον αληθινό Υιό του Θεού. Οι Τούρκοι προσπάθησαν να
τον κάνουν να αλλάξει γνώμη με χίλιους τρόπους, βλέποντας
όμως την επιμονή του και την αδιάλλακτη στάση τον έσυραν
στην αυλή του τζαμιού και με μεγάλη οργή τον

224Разкази за българските светии и за светиите, свързани с България Издадена от

манастир Свети Великомъченик Георги Зограф, Света Гора 2005, σελ. 352.
Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. τ. Γ, σελ. 110.
225

Την εποχή του μαρτυρίου του, ο Ναός της του Θεού Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως,
226

χρησιμοποιούνταν ως τζαμί. Το 1930 ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, στα πλαίσια

εκσυγχρονισμού της Τουρκίας, τον μετέτρεψε σε μουσείο, όπως παραμένει μέχρι και
σήμερα.
92
αποκεφάλισαν. Το αίμα του Νεομάρτυρα κυλούσε και αυτοί
χαίρονταν227. Έτσι μαρτύρησε, ο Νεομάρτυρας Ιωάννης από
την Βουλγαρία, στην Κωνσταντινούπολη, στις 5 Μαρτίου
1784228.

2. 10. Νεομάρτυρας Αναστάσιος της Θεσσαλονίκης (+ 1794)

Ο Βίος του Νεομάρτυρα Αναστασίου παρουσιάζει

ενδιαφέρον, γιατί ο Μάρτυρας αυτός ανήκει σε μία άλλη
αντιπροσωπευτική ομάδα Νεομαρτύρων, σ’ αυτούς που από
αφέλεια και άγνοια οδηγούνται σε υποτιθέμενη ομολογία του
Ισλάμ και μετά καταδικάζονται για την άρνηση του.229
Κατάγοταν από το Ραδοβίσι της Στρώμνιτσας230 και
έφερε το Βουλγαρικό όνομα Spas - Σπάς (Σωτήριος)231. Σε
ηλικία 20 περίπου ετών, πήγε στη Θεσσαλονίκη, όπου και
εργάστηκε σαν υπάλληλος σε ένα εμπορικό κατάστημα το
οποίο είχε Τούρκος232. Μία μέρα προσφέρθηκε να βοηθήσει το
αφεντικό του να κάνει μια λαθραία εξαγωγή εκτός του
κάστρου της Θεσσαλονίκης του εμπορεύματος του (κάποιων
ενδυμάτων), προκειμένου να μην πληρώσει τον προβλεπόμενο
φόρο. Ντύθηκε λοιπόν με Τούρκικα ρούχα και έφθασε στην
πύλη. Εκεί οι υπεύθυνοι για την είσπραξη των φόρων, τον
ρώτησαν αν έχει μαζί του τα απαραίτητα έγγραφα για την
εξαγωγή των ενδυμάτων και εκείνος αφελώς τους ότι είναι
Τούρκος! Τότε εκείνοι για να επιβεβαιώσουν την αλήθεια του
λόγου του, του ζήτησαν να κάνει ‘’σαλαβάτι’’, δηλ. ομολογία
πίστεως στο Ισλάμ233. Ο Αναστάσιος μόλις το άκουσε αυτό

Разкази за българските светии и за светиите, свързани с България Издадена от

227

манастир Свети Великомъченик Георги Зограф, Света Гора 2005, σελ. 354.
228 Κων. Δουκάκη οπ. π. μ. Μάρτιος, σελ. 52.
229 Κ. Νιχωρίτη,’’Η επίδραση του Αγίου Όρους, στον πνευματικό βίο των Σλάβων’’,
σελ.142.
230 Δημητρίου Γόνη, ‘’Ιστορία των Ορθοδόξων Εκκλησιών Βουλγαρίας και Σερβίας’’,

εκδ. Αρμός 2001, σελ. 112.

231 Κατά τον Καθηγητή Δ. Γόνη, ‘’ η αντιστοιχία των ονομάτων Spas = Αναστάσιος είναι

ατυχής’’. Βλ. Δ. Γόνη οπ. π. σελ. 113.

232 Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου, Αρχιεπισκόπου Αθηνών, οπ. π. σελ. 43.

233 Ι. Περαντώνη,’’Λεξικον των Νεομαρτύρων’’, τ. 1ος, σελ. 68.

93
σάστισε, διότι ούτε ήξερε τι είναι το ‘’σαλαβάτι’’, ούτε ασφαλώς
είχε σκοπό να κάνει την ομολογία των Μουσουλμάνων.
Τότε αυτοί με σπρωξίματα και ξυλοδαρμούς τον πήγαν
στον Κεχαγιά234, λέγοντας τι είχε κάνει και ακόμα περισ-
σότερα. Εκείνος, αφού τον εξέτασε και ασκώντας μεγάλη βία
πάνω του, τον παρέπεμψε στον Χαρατζίμπαση235, ο οποίος
επίσης τον εξέτασε με μεγάλη ακρίβεια. Αρχικά, χρησιμο-
ποίησε κολακείες και λαμπρές υποσχέσεις για να τον δελεάσει,
βλέποντας όμως την άρνηση του Αναστασίου να εξισλαμισθεί,
σκλήρυνε την στάση του απέναντι του, εκστομίζοντας
τρομερές απειλές εναντίον του. Όμως ο νέος έμενε σταθερός
και αμετακίνητος στην πίστη του και με τον τρόπο αυτό
διόρθωνε το αρχικό του σφάλμα να πει πως ήταν Τούρκος και
για μία ακόμα φορά ομολόγησε ενώπιον του Αγά πως είναι
Χριστιανός και πως δεν θα αρνηθεί την πίστη του ό,τι και να
του κάνουν.
Βλέποντας ο Αγάς την αδιάλλακτη στάση του Αναστα-
σίου, έστειλε έναν άνθρωπο στο Μουφτή της πόλεως236, για να
τον ρωτήσει τι μπορούσε να κάνει με κάποιον που είχε
προσβάλλει την θρησκεία τους. Ο Μουφτής του απάντησε: ’’Με
το ένα χέρι κρατάς το μαχαίρι και με το άλλο το χαρτί, εσύ
αποφασίζεις ποιό θα χρησιμοποιήσεις’’237, θέλοντας με τον
τρόπο αυτό να του δείξει, ότι αν είναι ζηλωτής της
Μουσουλμανικής πίστης πρέπει να τιμωρήσει τον υβριστή με
μαχαίρι, ενώ αν είναι αδιάφορος και φιλοχρήματος ( σε τέτοιες
περιπτώσεις οι Χριστιανοί δωροδοκούσαν τους Τούρκους, στην
προσπάθεια τους να σώσουν κάποιον από την θανατική
καταδίκη )ας του δώσει χαρτί αθωωτικής αποφάσεως.
Μετά την απάντηση αυτή του Μουφτή, ο Αγάς έστειλε
τον Αναστάσιο στον Κριτή. Έστειλε μάλιστα και πέντε
ψευδομάρτυρες, οι οποίοι είπαν πως αυτός ο άνθρωπος
περιπαίζει και υβρίζει την πίστη τους. Ο Κριτής προσπάθησε με
πολλά μέσα να του αλλάξει γνώμη, αλλά ο Αναστάσιος

234 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 704.

235 Αυτός ήταν γιός ενός από τους μεγαλύτερους Αγάδες.
236 Ανώτατος Θρησκευτικός λειτουργός του Ισλάμ.

237 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 705.

94
παρέμενε αμετάπειστος. Τότε έδωσε εντολή να τον ξυλο-
κοπήσουν και στη συνέχεια να τον οδηγήσουν στη φυλακή
σιδηροδέσμιο. Και ο γενναίος νέος με την δύναμη της πίστεώς
του και ‘’μετά θαυμαστής ψυχικής και σωματικής καρτερίας τας
βασάνους υπομείνας’’238, συνέχιζε εμπρός στον επικείμενο
θάνατο του να ομολογεί με παρρησία τον Χριστό.
Ο δε Κριτής βλέποντας την άκαμπτη στάση του Νεομά-
ρτυρα, τον έστειλε στον ανώτατο δικαστικό υπάλληλο, τον
Μουσελίμη, για να τον κάνει να λυγίσει, σε μια τελευταία
προσπάθεια εξισλαμισμού. Και αυτός ξεκίνησε με υποσχέσεις,
του υποσχέθηκε τα πάντα προκειμένου να τον κάνει
Μουσουλμάνο 239. Με επίγεια και μικροπρεπή πράγματα (όπως
αργυρά μαχαίρια, πολύτιμα ρούχα και αξιοσέβαστη θέση
δίπλα του), προσπαθούσε μάταια να τον μεταπείσει. Όμως ο
σπουδαίος αυτός νέος, ο οποίος είχε ήδη μετανιώσει για το ότι
είπε πως ήταν Τούρκος, φωτισμένος από την χάρη του Ιησού
Χριστού, αρνήθηκε όλο όσα του προσέφεραν και αποτελούν
πάθη του νου και της σαρκός. Ο Μουσελίμης, μη μπορώντας με
τις κολακείες να τον δελεάσει, έγινε σκληρός και τυραννικός,
δίνοντας εντολή να τον δείρουν σκληρά και αλύπητα. Και μετά
από αυτό τον οδήγησαν στη φυλακή, με αλυσίδες στο λαιμό και
τα χέρια και αφού πρώτα του έμπηξαν καλάμια στα νύχια!240.
Και όλη την ημέρα δεν σταμάτησαν να τον βασανίζουν με
διάφορα φρικτά και απάνθρωπα βασανιστήρια. Και αρκετές
φορές τον οδήγησαν ξανά και ξανά ενώπιον του Κριτού,
καταματωμένο και βασανισμένο και αυτός τον παρακινούσε
να γίνει Μουσουλμάνος για να σωθεί.
Ο Μάρτυρας όμως, παρέμενε αμετακίνητος λέγοντας:
’’Χριστιανός είμαι, δεν αρνούμαι την πίστη μου’’. Αγανακτισμέ-
νος ο Μουσελίμης από την αδιάλλακτη στάση και την
αποφασιστικότητα του, έδωσε την εντολή μεταφοράς του
Μάρτυρα στον προκαθορισμένο τόπο της εκτέλεσής του, με την
διαταγή να τον παρακινούν συνέχεια να αλλαξοπιστήσει,

238 Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου οπ. π. σελ. 44.

239«Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 705.
240 Ομοίως οπ. π. σελ. 706.

95
μήπως έστω και την τελευταία στιγμή αλλάξει γνώμη. Στο
δρόμο όμως το πολύπαθο και τυραννισμένο σώμα του
Αναστασίου δεν άντεξε πλέον άλλες κακουχίες και παρέδωσε
το πνεύμα του στα χέρια του Θεού, την 8ην Αυγούστου 1794,
μένοντας ως το τέλος πιστός στη λαμπρή Ομολογία της
Πίστεως. 241

2. 11. Παρθενομάρτυρας Χρυσή των Μογλενών (+ 1795)

Εικόνα 20 Η Νεομάρτυς Χρυσή με παραδοσιακή ενδυμασία.

Η Παρθενομάρτυς και αμίαντος νύμφη του Χριστού

Χρυσή γεννήθηκε242 στο χωριό Σλάτινα των Μογλενών και
έφερε το Σλαβικό όνομα Ζλάτα (Χρυσή).243 Μαρτυρείται πως
είχε Βουλγαρική καταγωγή244. Ο συγγραφεύς του μαρτυρίου
της άγ. Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει πως ‘’ήτον από μίαν
επαρχίαν της Βουλγαρίας, επονομαζομένην Μογλενών’’245 Στη
συνέχεια της παρούσης, το θέμα καταγωγής της θα
παρουσιαστεί τόσο μέσα από την Ελληνική, όσο και την

241 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 706.

242 Στο βιβλίο του για την Αγία , ο Ομότιμος Καθηγητής Απόστολος Γλαβίνας, μας
πληροφορεί πως ‘’..δεν μας είναι γνωστό πότε γεννήθηκε η Χρυσή. Η Αθηνά Τζινίκου-
Κακούλη, Η Μακεδονίτισσα στο θρύλο και στην Ιστορία, ΄’Ερευνα –καταγραφή ,β’ έκδοση,
Θεσσαλονίκη 1992, σ. 55, αναφέρει, χωρίς τεκμηρίωση, ότι η Χρυσή γεννήθηκε στο ομώνυμο
χωριό της Αλμωπίας το 1775( Αποστόλου Γλαβίνα: ‘’Η Νεομαρτύρισσα Αγία Χρυσή’’ εκδ.
Επέκταση, 2001 σελ. 13)
243 Δημητρίου Γόνη οπ. π. σελ. 11.

244 Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου οπ. π. σελ. 47.

245 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 95. Πρβλ. Βίκτωρος Ματθαίου, «Μέγας

Συναξαριστής» Τόμος Ι’, σελ. 300.

96
Βουλγαρική βιβλιογραφία, με την παράθεση βιβλιογραφικών
πηγών που μεταξύ τους μπορεί και να είναι αντικρουόμενες.

Εικόνα 21 Βουλγαρική Εικόνα της Αγίας Χρυσής.

Φτωχός και άσημος ο πατέρας της, αγρότης, ’’έπρεπε με

σκληρή δουλειά, απ’ την ανατολή ως την δύση του ήλιου να
σκάβει και να οργώνει τη λίγη γη του, για να αναστήσει τη
φαμελιά του’’246, τα τέσσερα κορίτσια του247. Η αγία Χρυσή ήταν
όμορφη στην όψη και στην ψυχή της. Επειδή λοιπόν κατά την
εξωτερική εμφάνιση ήταν πάγκαλλος, ένας από τους Τούρκους
του χωριού, που η προφορική παράδοση λέει πως ήταν Αγάς,
τρώθηκε από δαιμονικό έρωτα γι’ αυτήν και ζητούσε ευκαιρία
να εκπληρώσει τις πονηρές του επιθυμίες248. Γι’ αυτό την παρα-
μόνευε κρυφά, ώστε κάποια μέρα να την βρει μόνη της και να
πετύχει τον κακό σκοπό που είχε βάλει στο μυαλό του.

246 Ιωσήφ Αγαπητού, ‘’Χρυσή, η Χριστιανοπούλα Νεομάρτυς’’, εκδ. Χριστιανικής

Ενώσεως Καβάλας, 1999, σελ. 10.
247 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων», οπ. π. σελ . 95.

248 Αρχιμανδρίτου Ιωήλ Φραγκάκου ( νυν Σεβ. Μητροπολίτου Εδέσσης), ‘’Η Αγία

Νεομάρτυς Χρυσή’’, Έδεσσα 2007, σελ. 18.

97
 Έτσι μια των ημερών έμαθε ότι η Αγία είχε βγει μαζί με
άλλες γυναίκες στα χωράφια να μαζέψει ξύλα και μαζί με
άλλους Τούρκους, πήγε στο χωράφι που βρισκόταν η Χρυσή,
την άρπαξε και την πήγε στο σπίτι του. Εκεί άρχισε να την
κολακεύει και να της τάζει αμύθητα πλούτη και πως θα την
πάρει γυναίκα του, εφ’ όσον ασπαστεί την θρησκεία του, αν
όμως δεν ακολουθούσε το θέλημα του θα μαρτυρούσε στα
χέρια του. «Αλλ’ η Χρυσή πάνω απ΄ όλα επίστευε και αγαπούσε
τον Χριστόν. Ο Τούρκος παρεκάλει, εκείνη προσήυχετο. Όταν
εκείνος απειλούσε, αυτή ύψωνε την σημαίαν του Χριστού»249. Γι’
αυτό και με γενναιότητα απαράμιλλη του απάντησε:
’’Εγώ τον Χριστόν μου πιστεύω και προσκυνώ και Αυτόν
γνωρίζω δια Νυμφίον μου, τον Οποίον και δεν θέλω αρνηθεί
πώποτε, καν μύρια μου κάμετε βάσανα, καν εις λεπτά κομμάτια
το σώμα μου κατακόψετε’’250. Πόσο προφητικός αποδείχθηκε
στη συνέχεια τούτος ο λόγος της Αγίας!
Οι Τούρκοι, μόλις άκουσαν τα λόγια αυτά και στοχαζό-
μενοι ότι δεν θα μπορέσουν να την μεταπείσουν, χρησι-
μοποίησαν και άλλα μέσα, συνεργαζόμενοι με Μουσουλ-μάνες
γυναίκες που και αυτές προσπαθούσαν να την πείσουν να
αλλαξοπιστήσει. Και τι δεν της είπαν και τι δεν της έταξαν για
να την πείσουν να λυπηθεί τα νιάτα της και να ασπασθεί το
Ισλάμ, αλλ’ εκείνη έμεινε αμετάπειστη και στερεωμένη σαν
πέτρα στην πίστη της. Εξανάγκασαν μάλιστα τους γονείς και
τους συγγενείς της, να την μεταπείσουν να ασπαστεί το Ισλάμ,
για την σωτηρία και την δική της και εκείνων251. Οι γονείς και οι
αδελφές της με κλάματα και παρακλήσεις, την παρακινούσαν
να ασπαστεί την θρησκεία του Τούρκου και χρησιμοποίησαν
όλους τους τρόπους που θα μπορούσαν να κάμψουν και την πιο
σκληρή καρδιά: ‘’ Θύγατερ, γλυκητάτη. Σπλαχνίσου τον εαυτόν
σου, όπου κινδυνεύομεν άπαντες να αφανισθώμεν, δια την αιτίαν
την εδικήν σου και αρνήσου τον Χριστόν κατά το φαινόμενον, δια

249 Ασημίνας Δεδούση οπ. π. σελ. 143.

250 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 95.
251 Ι. Περαντώνη οπ. π. Τόμος Γ’, σελ . 476.
98
να γλιτώσεις και εσύ και ημείς. Και ο Χριστός είναι εύσπλαχνος
και συγχωρεί την αμαρτίαν ταύτην, δια την ανάγκην και βίαν’’.
Αυτά και άλλα πολλά έλεγαν οι συγγενείς και το
ψυχολογικό μαρτύριο (το οποίο ο διάβολος σκέφθηκε), ήταν
μεγάλο, αλλά ακόμη μεγαλύτερη ήταν η δύναμη της πίστης
και η όμορφη Χρυσή δεν λύγισε. Αντίθετα στα λόγια των δικών
της ανθρώπων, ανταπάντησε με πάθος και αγάπη για τον
Χριστό: ‘’ Εσείς όπου με παρακινείτε να αρνηθώ τον Χριστόν τον
αληθινόν Θεόν, δεν είσθε πλέον γονείς μου και αδελφαί μου.
Ούτε εγώ θέλω να σας ηξεύρω ως τοιούτους εις το εξής. Αλλ’
αντί δια εσάς, Πατέρα μεν έχω τον Κύριον μου Ιησούν Χριστόν,
μητέρα δε την Κυρίαν μου Θεοτόκον, αδελφούς δε και αδελφάς
έχω τους Αγίους και τας Αγίας’’252. Βλέποντας ο Τούρκος, ότι η
Χρυσή δεν άλλαζε γνώμη και δεν απομακρυνόταν από την
πίστη της, άφησε τους γλυκούς λόγους και ξεκίνησε τα
μαρτύρια.
Για τρείς συνεχόμενους μήνες την ράβδιζαν συνέχεια, της
έβγαζαν λωρίδες από το σώμα της και τις έβαζαν μπροστά της
να τις βλέπει, να λιποψυχήσει, να αρνηθεί την πίστη της, να
αρνηθεί τον Χριστό της. Και το χώμα είχε βαφτεί κόκκινο από
το νεανικό αίμα που έρρεε άφθονο. Ο παράφορος έρωτας του
Τούρκου για την Χρυσή, είχε μεταβληθεί σε άσβεστο μίσος. Και
δεν σταμάτησαν μόνο εκεί. Πύρωσαν μια σούβλα και με αυτήν
διαπέρασαν το κεφάλι της μέσα από τα αφτιά της, σε σημείο
που να βγαίνουν καπνοί από την μύτη και τα αφτιά της! Και
όλα αυτά η Μάρτυρας τα υπέμεινε με καρτερία, παίρνοντας
δύναμη από την αγάπη της για τον Θεό.

252 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 96.

99
 Εικόνα 22 Η Αγία Νεομάρτυς Χρυσή.
Όταν πληροφορήθηκε την παρουσία στην περιοχή του
Πνευματικού της Πατέρα, του Προηγουμένου της Μονής
Σταυρονικήτα του Αγίου Όρους Ιερομονάχου Τιμοθέου (ο
οποίος σαν αυτόπτης του μαρτυρίου της το μεταφέρει στον
Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, ο οποίος με την σειρά του το
καταγράφει) και μέσω ενός Χριστιανού τον ειδοποίησε να
προσευχηθεί γι’ αυτήν, ώστε να αντέξει το μαρτύριο και να μην
δειλιάσει 253.
Και οι δήμιοι της αγίας και λαμπρής αυτής παρθένου,
όταν είδαν ότι δεν δειλίαζε έγιναν ακόμα πιο σκληροί και
απάνθρωποι, κτηνώδεις πλέον. Την κρέμασαν σε μία αγρα-
πιδιά και με μαχαίρια την κατακρεούργησαν ζωντανή,
κόβοντας σε κομμάτια το κάθε μέλος του σώματος της!
Η Νεομάρτυρας και Παρθενομάρτυρας Χρυσή παρέδω-
σε την ψυχή της στο Θεό, την 13ην Οκτωβρίου1795. ‘’Τα δε
αθλητικά και παρθενικά αυτής Λείψανα, συναχθέντα όλα ομού
υπό τινών Χριστιανών, ενεταφιάσθησαν εντίμως’’254.
Η Νεομάρτυρας Χρυσή είχε σαν στολίδι στον τάφο της
την παρθενία της και το φρικτό της μαρτύριο για τον Χριστό,

«Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 97.

253

254γ. Παταπίου Καυσοκαλυβίτου - Μ. Γ. Βαρβούνη, ‘’Καυσοκαλυβίτικα Νεομαρτυ-

ρολογικά’’, Εκδ. Ηρόδοτος, 2003, σελ. 88.
100
το λαμπρότερο στολίδι του κόσμου255. ‘’Εκειτο τοίνην μέγα
εντάφιον έχουσα το μαρτύριον, τω κόσμο της ομολογίας καλ-
λωπιζομένη, πάσης βασιλικής αλουργίδος, πάσης πορφύρας
τιμίας τιμιωτέραν περιβεβλημένην στολήν και διπλήν ταύτην,
την της παρθενίας και την του μαρτυρίου. Μετά τούτων των
ενταφίων παραστήσεται τω βήματι του Χριστού’’256.
‘’Την αμνάδα πάντες την του Χριστού και της παρθενίας
τον ασύλητον θησαυρόν, την νύμφην Κυρίου, την κεχαριτωμένην,
Χρυσήν την αθλοφόρον, ύμνοις τιμήσωμεν’’257 .
Η Νεομάρτυρας Χρυσή εικονίζεται σε τοιχογραφίες258,
όπως στην Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Αλμωπίας259 και συγκε-
κριμένα στο αριστερό μέρος της νότιας πλευράς, όπου
ιστορείται το μαρτύριο της260. Επίσης στον ενοριακό Ναό της
Περίκλειας, στο βάθος του γυναικωνίτη, είναι μια τοιχογραφία
της Αγίας, στην οποία εικονίζεται με τοπική ενδυμασία, ίσως
μάλιστα πρόκειται για την καλύτερη εικόνα της. Η επιγραφή
της τοιχογραφίας είναι: ‘’Αγία Χρυσή’’ και ‘’Σφιέτα Ζλάτα
Μενγκλίτσκαγια’’ (δηλαδή «η αγία Χρυσή η Μογλενίτισσα»). Οι
επιγραφές είναι γραμμένες και οι δύο με Ελληνικούς χαρα-
κτήρες.
Επίσης υπάρχει μια φορητή εικόνα λαϊκής τεχνοτροπίας,
της περιόδου της Τουρκοκρατίας, στην οποία η Νεομάρτυρας
παρουσιάζεται κατά τον τύπο των Αγίων Γυναικών της πρώτης
Εκκλησίας (γιά παράδειγμα της Αγίας Μαρίνας). Η εικόνα
αυτή βρέθηκε στο γυναικωνίτη του Ιερού Ναού Κοιμήσεως
Θεοτόκου του χωριού Χρυσή261. Σύμφωνα με την προφορική
παράδοση, η εικόνα βρισκόταν στην Ιερά Μονή του Αρχαγ-
γέλου και με εντολή του Μητροπολίτου Εδέσσης, Πέλλης και
Αλμωπίας κυρού Καλλινίκου, μεταφέρθηκε στον ενοριακό Ναό

255 Αρχιμ. Ιωήλ Φραγκάκου οπ. π. σελ. 23.

256 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ‘’Έργα’’ εκδ. ‘’ΛΟΓΟΣ’’, τόμος 5ος , σελ 155, (Αρχιμ. Ιωήλ
Φραγκάκου οπ. π. σελ. 23, υποσημείωση 21).
257 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 477, υποσημείωση 9.

258 Η αγιογραφία της Αγίας έγινε από τούς αδελφούς Ευάγγελο, Νικόλαο και Αναστάσιο

από το Κρούσοβο (Αρχιμ. Ιωήλ Φραγκάκου οπ .π. σελ. 10).

259 Ο Ναός κτίσθηκε επί αρχιερατείας του Επισκόπου Μογλενών Καλλινίκου.
260 Αρχίμ. Ιωήλ Φραγκάκου οπ. π. σελ. 10.

261 Τόπος μαρτυρίου της Αγίας.

101
της Χρυσής. Έχει σαν ημερομηνία αγιογραφήσεως την 1ην
Ιουνίου 1886 και έχει δύο επιγραφές, ‘’Αγία Χρυσή’’ και ‘’Σφιέτα
Ζλάτα’’. Το 1996 έγινε συντήρηση και αναπαλαίωση της
εικόνας, από τον συντηρητή εικόνων της Βεροίας κ. Μιχ.
Μαρτάκη, καθώς είχε υποστεί φθορές και η Σλαβική επιγραφή
είχε αδέξια σβηστεί. Ο ίδιος καθάρισε και την τοιχογραφία της
Αγίας στην Ιερά Μονή Αρχαγγέλων Αριδαίας, όπου και εκεί το
όνομα της Αγίας αναγράφεται με Ελληνικούς και τοπικούς
χαρακτήρες. Καί αυτό επειδή στην περιοχή υπήρχε ένα
γλωσσικό ιδίωμα - συνωθύλευμα Ελληνικών, Τουρκικών και
Σλαβικών λέξεων262.
Ο βίος της Αγίας Χρυσής έχει ορισμένα σημεία, τα οποία
χρειάζονται διευκρίνιση. Το κυριότερο είναι η ταυτότητα του
παπά Τιμόθεου, ο οποίος αναφέρεται σαν Ιερομόναχος και
Πνευματικός της. Σε επιστολή του Οσιολογιωτάτου Μοναχού
Θεολόγου Ιβηρήτου263, με ημερομηνία 23/11/1990, γίνεται
γνωστή η προσωπικότητά του. Ο Ιερομόναχος Τιμόθεος από το
1793 και μετά, ήταν μέλος της Γεροντικής Συνάξεως της Μονής
Σταυρονικήτα, αλλά κατά την διάρκεια των ετών 1793 - 1795
απουσίαζε συχνά από την Μονή, πιθανότατα για να διακονεί
σαν Οικονόμος στο μετόχιο στην Όσσιανη264 και σαν
Πνευματικός στην περιοχή. Από τα έγγραφα του αρχείου της
Μονής Σταυρονικήτα γίνεται γνωστό, ότι το 1795 ο
Πνευματικός Τιμόθεος έλειπε από την Μονή από τον Ιούλιο
μέχρι τον Δεκέμβριο, περίοδο κατά την οποία έλαβε χώρα το
μαρτύριο της Αγίας Χρυσής. Ο άγ. Νικόδημος ο Αγιορείτης τον
θεωρεί σεμνό και αξιόπιστο και από αυτόν έλαβε όλες τις
πληροφορίες για τον βίο της Νεομάρτυρος265, τις οποίες και
μετέφερε στο «Νέο Μαρτυρολόγιο».
Διευκρίνιση θέλει και το θέμα καταγωγής της Αγίας,
καθώς ο Άγιος Νικόδημος αναφέρει, ότι καταγόταν από μία
επαρχία της Βουλγαρίας, τα Μογλενά. Ο Άγιος Νικόδημος
όταν κατέγραψε τον βίο της Αγίας, δεν είχε υπόψη του την

262 Αρχιμ. Ιωήλ Φραγκάκου οπ. π. σελ. 11.

263 Πρώην Σταυρονικητιανός.
264 Σημερινό χωριό του Αρχαγγέλου Αλμωπίας.

265 Αρχιμ. Ιωήλ Φραγκάκου, οπ. π. σελ. 12.

102
πολιτική, αλλά μόνο την εκκλησιαστική κατάσταση της
περιοχής. Η μαρτυρία του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου,
έγινε αβασάνιστα δεχτή από μερίδα ερευνητών και αυτή η
κατά γράμμα αποδοχή της μαρτυρίας, οδήγησε σε σφαλερές
τοποθετήσεις 266. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε χάρτης με την
σημερινή έννοια της γεωγραφικής οριοθέτησης. Όλοι ανήκαν
στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η περιοχή των Μογλενών,
όπου ανήκε το σημερινό χωριό Χρυσή, ανήκε εκκλησιαστικά
στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδος και για αυτό ο άγιος Νικόδημος
αναφέρει, ότι η Νεομάρτυς Χρυσή καταγόταν από μία επαρχία
της Βουλγαρίας. Δεν είναι κατ’ ανάγκην φυσικό να συνδεθεί
φυλετικά η Αγία με την εκκλησιαστική επαρχία της Αχρίδας267.
Έχοντας υπόψη τους οι νεώτεροι από τον Άγιο Νικόδημο
μελετητές των μαρτυρίων των Νεομαρτύρων, μεταξύ των
οποίων είναι και η Αγία Χρυσή, την φράση αυτή του Αγίου
σχετικά με την καταγωγή της, ο μεν Αρχιεπίσκοπος Αθηνών
Χρυσόστομος Παπαδόπουλος στο έργο του ‘’Οι Νεομάρτυρες’’,
αναφορικά με την Αγία γράφει: ‘’Σκληρότατος υπήρξεν ο
μαρτυρικός θάνατος της Βουλγάριδος Χρυσής (Ζλάτα)268’’. Ο δε Ι.
Περαντώνης στο έργο του ‘’Λεξικόν των Νεομαρτύρων’’
μεταφέρει σχεδόν αυτούσια την φράση του Αγίου Νικοδήμου
λέγοντας, ότι ’’κατήγετο εκ του χωρίου Σλάτενα της επαρχίας
Μογλενών της Βουλγαρίας’’269.
Από την πλευρά της Βουλγαρικής βιβλιογραφίας, λογικό
είναι την στιγμή που το πρωτότυπο κείμενο του μαρτυρίου της
Αγίας αναφέρει Βουλγαρική επαρχία, να υπάρχουν πολλές
αναφορές που υποστηρίζουν την Βουλγαρική καταγωγή, με
αρχική το έργο του Επισκόπου Παρθενίου «Βίοι Αγίων» που
αναφέρει ότι η Αγία, «γεννήθηκε σε φτωχή Βουλγαρική
οικογένεια, γενέτειρα της είναι ένα χωριό Slatino, επαρχίας
Μογλενών’270. Την ίδια γραμμή ακολουθούν και άλλοι νεώτεροι

266 Αποστόλου Αθ. Γλαβίνα, οπ.π. σε 15

267 Αρχιμ. Ιωήλ Φραγκάκου, οπ. π. σελ. 13.
268 Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου οπ. π. σελ. 47.
269 Ι. Περαντώνη οπ. π. Τόμος Γ΄, σελ. 476.
Жития на българските светии (в новобългарски превод) от † Левкийски епископ
270

Партений, том втoри. Синодално издателство, София, 1974 годин.

103
συγγραφείς στη Βουλγαρική βιβλιογραφία. Ωστόσο ένα
επιχείρημα που προβάλει ο Σεβ. Μητροπολίτης Εδέσσης κ.
Ιωήλ (ο οποίος και ασχολήθηκε διεξοδικά με το πρόσωπο της
Νεομάρτυρος), είναι αξιοσημείωτο και έχει να κάνει με την
ελληνικότητα της περιοχής.
Υπάρχει ένα φιρμάνι του 1864, όχι πολύ αργότερα από
την εποχή του μαρτυρικού θανάτου της Αγίας, το οποίο
αναφέρεται στο κτίσιμο μιας εκκλησίας στο χωριό Χρυσή, ‘’στο
όνομα της Μητέρας Παρθένου’’271. Το αίτημα για την ανέγερση
του ναού έγινε από πλευράς των ‘’Ελλήνων (Ρούμ), αυτοκρατο-
ρικών υπηκόων’’ (και όχι Βουλγάρων), όπως αναφέρει ο
Σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ που υπογράφει το σχετικό φιρμάνι,
‘’που κατοικούν στο χωριό Σλάτινα (δηλ. την Χρυσή) του Καζά
(δηλ. στην διοικητική περιφέρεια Καρατζόβας = Αλμωπίας ) των
Γιαννιτσών»272.
Άλλο επιχείρημα είναι τα ερείπια Βυζαντινού κάστρου
στην περιοχή του 10ου -12ου αιώνα και μιας μεγάλης εκκλησίας
της ιδίας εποχής, που μαρτυρούν την ελληνικότητα της
περιοχής. Επίσης την εποχή που μαρτύρησε η Αγία (1795), δεν
υφίστατο Βουλγαρικό κράτος, αλλά Οθωμανική Αυτοκρα-
τορία και εκκλησιαστικά η περιοχή ανήκε στο Οικουμενικό
Πατριαρχείο, αφού και η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος στην οποία
ανήκε η Επισκοπή Μογλενών, είχε καταργηθεί το 1767273.
Ασφαλώς η Εκκλησία του Χριστού δεν είναι εθνική, αλλά
Καθολική - παγκόσμια. Οι Άγιοι δεν ανήκουν σε ένα έθνος,
αλλά στο σώμα της Εκκλησίας του Χριστού. Ακόμα και αν είναι
η Αγία Χρυσή Βουλγαρικής καταγωγής, αυτό δεν μπορεί να
σημαίνει τίποτα περισσότερο από το γεγονός πως οι Άγιοι
ανήκουν σε όλη την Εκκλησία. Όπως ο προαναφερθείς
Νικόλαος από τα Ιωάννινα βρέθηκε στη Βουλγαρία, όπου την
αγίασε χύνοντας το αίμα του εκεί, έτσι πολύ πιθανόν, την
Ελληνική περιοχή της Μακεδονίας να την καθαγίασε με το
αίμα της μία Βουλγαρικής καταγωγής Νεομάρτυρας, η Χρυσή.

271 Αρχιμ. Ιωήλ Φραγκάκου οπ. π. σελ. 13.

272 Ιδίου οπ. π. σελ.13.
273 Ιδίου οπ. π. σελ.13.
104
 Εξάλλου στη μελέτη αυτή καταγράφεται το γεγονός του
μαρτυρίου και άλλων Βουλγαρικής καταγωγής Νεομαρτύρων
που μαρτύρησαν στην Ελλάδα (των Νεομαρτύρων Αναστασίου
από την Στρώμνιτσα που μαρτύρησε στη Θεσσαλονίκη, Λουκά
από την Ανδριανούπολη που μαρτύρησε στη Μυτιλήνη και του
Ονουφρίου από το Γκάμπροβο που μαρτύρησε στη Χίο). Και οι
τρείς Βούλγαροι Νεομάρτυρες αγίασαν με το αίμα τους την
Ελλάδα! Αυτό είναι τιμή και ευλογία για το έθνος μας.
Η προσπάθεια οικειοποιήσεως των Αγίων της καθόλου
Ορθοδόξου Μητρός Εκκλησίας, για την υποστήριξη εθνικιστι-
κών απόψεων, που έχουν να κάνουν με θέματα αξιώσεων και
διεκδικήσεων, έχει καταδικασθεί από την Μητέρα Εκκλησία και
ο Εθνικισμός χαρακτηρίζεται σαν αίρεση από την Τοπική
Σύνοδο του 1872, που συνήλθε στην Κωνσταντινούπολη για
την αντιμετώπιση του Βουλγαρικού Ζητήματος 274.
Ο Εθνικισμός σαν διχαστικό γεγονός, κατατέμνει την
οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας, καταστρατηγεί την ενότητα
των ανθρώπων και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το κήρυγμα
της παγκοσμιότητας και υπερφυλετικότητας της εν Χριστώ
σωτηρίας. Αντιβαίνει στην οικουμενική διδασκαλία του
Ευαγγελίου και ανατρέπει το εκκλησιαστικό πολίτευμα, αφού
είναι εκκλησιολογική αίρεση, γνωστή και καταδικασμένη από
την Εκκλησία275.
Ασματική Ακολουθία προς τιμήν της Αγίας Χρυσής
συνέργαψαν ο μακαριστός Μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαν-
νανίτης, Υμνογράφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας,
και ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Εδέσσης, Πέλλης και
Αλμωπίας κ. Ιωήλ. Και οι δύο Ακολουθίες εγκρίθηκαν από την
Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος276.

274 Μ. Γεδεών, ’’Έγγραφα Πατριαρχικά και Συνοδικά περί του Βουλγαρικού

Ζητήματος (1852 - 1873)», Κωσταντινούπολις 1908, σελ. 405.
275 Μιχαήλ Τρίτου, Καθηγητού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ’’Η Ορθόδοξη Εκκλησία

στα Βαλκάνια σήμερα’’, εκδ. Τέρτιος 2004, σελ. 30.

276 Αρχίμ. Ιωήλ Φραγκάκου οπ. π. σελ. 15.
105
 2. 12. Νεομάρτυρας Ιωάννης της Σούμλας (+ 1802)

Ο Νεομάρτυρας Ιωάννης ήταν ευσεβής νέος 18 χρονών,

πολύ όμορφος, ο οποίος εργαζόταν σαν χρυσοχόος277 στην
πόλη Σούμλα της Βουλγαρίας, όπου είχε και το εργαστήρι του.
Το όνομα του στη Βουλγαρική γλώσσα ήταν Ράϊκο 278.
Απέναντι από το εργαστήρι του ζούσε ένας Τούρκος με
την ανύπαντρη κόρη του, η οποία μαγεμένη από την ομορφιά
του Ιωάννη, προσπαθούσε να τον παρασύρει στον έρωτα της.
Βλέποντας όμως την άρνηση του Ιωάννη να συνεργήσει στην
αμαρτία και επειδή ο έρωτας της για αυτόν279 μεγάλωνε όλο και
περισσότερο, συνέλαβε και ενορχήστρωσε ένα σατανικό
σχέδιο. Μια μέρα στάθηκε στην πόρτα του σπιτιού της και τον
φώναξε με την πρόφαση να της κατασκευάσει ένα μαλα-
ματένιο δακτυλίδι. Ο Ιωάννης μη μπορώντας να αρνηθεί, όπως
έπιασε το δάκτυλο της για να της πάρει τα μέτρα, εκείνη τον
τράβηξε απότομα στο εσωτερικό του σπιτιού, με αποτέλεσμα
με την αντίσταση που πρόβαλε ο Ιωάννης, εκείνη να χάσει την
ισορροπία της και να πέσει στο πάτωμα. Την στιγμή που ο
Ιωάννης απομακρυνόταν, εκείνη γεμάτη μίσος για την άρνησή
του, άρχισε να φωνάζει ότι αποπειράθηκε να την βιάσει! 280 .
Όπως ήταν αναμενόμενο συγκεντρώθηκε πλήθος
Τούρκων, οι οποίοι και συνέλαβαν αμέσως τον Ιωάννη και τον
οδήγησαν στον Οθωμανό Κριτή, ο οποίος αποφάσισε να του
ζητήσει ή να γίνει Μουσουλμάνος και να νυμφευθεί την
κατήγορο του ή αν δεν το δεχόταν αυτό, να τιμωρηθεί με
ξυλοδαρμό μέχρι θανάτου. Όταν ρωτήθηκε ο Ιωάννης ποιό
από τα δύο προτιμά, εκείνος απάντησε πως προτιμά τον
θάνατο, από το να αρνηθεί την πίστη του στον Χριστό.
Ο πατέρας της σκευωρού γυναίκας, παρακινημένος από
τον Κριτή, του είπε πως θα συγχωρούσε την πράξη του, εάν
άλλαζε την πίστη του και νυμφευόταν την κόρη του και
εκείνος θα τον έκανε κληρονόμο της περιουσίας του. Ο

277 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 256.

278 «Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας», τ. 9ος, σελ. 169.
279 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 256.

280 «Μέγας Συναξαριστής» οπ. π. σελ. 526.

106
Ιωάννης όμως δήλωσε, ότι γεννήθηκε Χριστιανός και θα
πεθάνει Χριστιανός, δείχνοντας με τον τρόπο αυτό για μία
ακόμη φορά τις αρετές της πίστεως, της σωφροσύνης και της
ελπίδος για την μελλοντική Βασιλεία του Θεού και την
ακλόνητη πίστη του σε Αυτόν281.
Μετά την άρνηση του αυτή ο Κριτής έδωσε εντολή να
ξυλοκοπηθεί μέχρι θανάτου, επειδή όμως είχε μία ελπίδα
μήπως αλλάξει γνώμη, τον κρέμασαν από τις μασχάλες και
τον άφησαν κρεμασμένο όλη την ημέρα. Τον κατέβασαν μόνο
το βράδυ για να τον οδηγήσουν στην φυλακή. Την επομένη,
χρησιμοποιώντας πότε κολακείες και υποσχέσεις και πότε
απειλές, προσπάθησαν ξανά να τον πείσουν να αρνηθεί την
πίστη του και να γίνει Μουσουλμάνος. Εκείνος όμως επέμενε
στην πίστη και την αγάπη του για τον Χριστό. Τότε
τοποθέτησαν κάτω από το σώμα του μία σιδερένια κατασκευή
που έμοιαζε σαν τροχός και καθώς γύριζε έκοβε κομμάτια
από την σάρκα του. Και σαν να μην έφτανε αυτό - ποιός μπορεί
να το διανοηθεί - έγδαραν μία λουρίδα από το δέρμα του (από
τον ομφαλό μέχρι τον λαιμό και από την κεφαλή μέχρι την
μέση του) και στα σημεία που τον είχαν γδάρει του έριχναν
αλάτι, ενώ παράλληλα έκαιγαν με αναμμένα κεριά τις πληγές
του! 282.
Και μη έχοντας τι άλλο να του κάνουν, του πέρασαν στο
κεφάλι σκοινιά που κατέληγαν σε δύο ξύλα, τα οποία
περιέσφιγγαν με δύναμη πιέζοντας του αφόρητα το κεφάλι283.
Μετά τα βασανιστήρια ο Μουφτής έδωσε εντολή να αποκεφα-
λιστεί ο Μάρτυρας και αυτό έγινε284 την 14η Μαΐου 1802.
Τι απέγινε το πολύαθλο και μαρτυρικό σώμα του
Νεομά-ρτυρα Ιωάννη δεν είναι γνωστό, καθώς δεν υπάρχει
καμία σχετική μαρτυρία. Το μαρτύριο του Αγίου συνέγραψε ο
Ιερομόναχος Νικηφόρος ο Χίος 285.

281 Ομοίως οπ. π. σελ. 527.

282 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 528.
283 Ομοίως οπ. π. σελ. 529.

284 Ι. Περαντώνη οπ.π. σελ. 257.

285 Ιδίου οπ. π. σελ. 257.

107
 2. 13. Νεομάρτυρας Λάζαρος της Περγάμου (+ 1802)

Εικόνα 23 Εικόνα του Νεομάρτυρα Λαζάρου.

’’ Λάζαρος ώφθη Χριστού οπλίτης νέος, Στερρώς αθλήσας
αικίαις ανυπτοίστοις’’

Το όνομα Λάζαρος προέρχεται από το Εβραϊκό Ελεάζαρ

και σημαίνει «η βοήθεια και η χάρη του Θεού»286. Αυτός ο
γενναίος στρατιώτης του Χριστού και Μάρτυρας Λάζαρος,
καταγόταν από τα μέρη της Βουλγαρίας και συγκεκριμένα από
το χωριό Γκάμπροβο287. Οι γονείς του ήταν Ορθόδοξοι
Χριστιανοί. Ο πατέρας του λεγόταν Νέντκο Έντσοβ και
απόγονοι της οικογένειας υπάρχουν μέχρι και σήμερα,
σύμφωνα με τον Αρχιμανδρίτη Νέστορα, από την Ιερά
Μητρόπολη του Βελίκο Τέρνοβο 288. Οι γονείς του σαν ευσεβείς

286 Οι πληροφορίες είναι από την ιστοσελίδα www.saint.gr.

287 ‘’Συναξαριστής Νεομαρτύρων’’, σελ. 480.
Жития на българските светии (в новобългарски превод) от † Левкийски епископ
288

Партений, том втoри. Синодално издателство, София, 1974 година.

108
Ορθόδοξοι Χριστιανοί289 του μετέδωσαν την ευσέβεια και την
αγάπη για τον Χριστό.
Κάποια στιγμή ο Λάζαρος έφυγε από την Βουλγαρία και
πήγε στην πόλη Σώμα, κοντά στην Πέργαμο, όπου και έγινε
βοσκός προβάτων. Κάποια μέρα που έβοσκε τα πρόβατα του
αποκοιμήθηκε. Την ώρα εκείνη περνούσε τυχαία μία Μουσου-
λμάνα και καθώς περνούσε δίπλα από το κοπάδι των
προβάτων, της επιτέθηκε το σκυλί που φύλαγε το κοπάδι, με
αποτέλεσμα να της σκίσει λίγο τα ρούχα290. Όταν ο Λάζαρος
αντιλήφθηκε το περιστατικό έτρεξε να την σώσει, για να μην
την κατασπαράξει το σκυλί291. Επιστρέφοντας η γυναίκα στο
σπίτι της, έδειξε τα σκισμένα ρούχα στον άνδρα της και του
είπε πως της επιτέθηκε ο Λάζαρος και την βίασε στον ερημικό
εκείνο τόπο 292.
Εξοργισμένος ο Τούρκος πήγε στο βοσκοτόπι να βρει τον
Λάζαρο. Εκεί συνάντησε κάποιο σύντροφό του και τον
ξυλοκόπησε, χωρίς να γνωρίζει πως δεν ήταν ο Λάζαρος. Όταν
αργότερα το πληροφορήθηκε, φοβούμενος την αντίδραση του
ξυλοκοπημένου τραυματία, ζήτησε από τους συγγενείς της
γυναίκας του να πάνε στον Αγά και να ζητήσουν την
παραδειγματική τιμωρία του Λαζάρου, για ‘’να προστατεύσουν
την τιμήν της, ώστε να μην μείνη εντροπιασμένη, ως δήθεν
θεληματικώς μοιχευθείσα’’293. Έτσι ο συνεργάτης του Λαζάρου
αθωώθηκε από τον Αγά και αφέθηκε ελεύθερος (γιατί ο
Τούρκος που τον κατήγγειλε δήλωσε πως δεν τον ήξερε και
πως όλα έγιναν κατά λάθος) και ο αθώος Λάζαρος συνελήφθη
και φυλακίσθηκε, στις 7 Απριλίου 1802294.

289 «Ν. Λειμωνάριον» σελ. 204 , «Ν. Λειμωνάριον» Β’ σελ. 18, «Ν. Λειμωνάριον» σελ. 151:
‘’Ούτος ο γενναίος του Χριστού στρατιώτης και καλλίνικος Μάρτυς Λάζαρος ήταν από τα
μέρη της Βουλγαρίας, από χώραν Κάμπροβα λεγομένην, από Χριστιανούς Ορθοδόξους’’.
290 Ι. Περαντώνη, ‘’Λεξικόν Νεομαρτύρων’’, Εκκλησιαστικαί εκδόσεις Εθνικής Εκατον-

πεντηκονταετηρίδος, τόμος Β’, Αθήναι 1990, σελ. 308.

291 Жития на българските светии (в новобългарски превод) от † Левкийски епископ
Партений, том втoри. Синодално издателство, София, 1974 година.
292 Β. Ματθαίου, «Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας», Αθήναι 2001, σελ. 521.

293 Ιδίου οπ.π. σελ. 521

Жития на българските светии (в новобългарски превод) от † Левкийски епископ
294

Партений, том втoри. Синодално издателство, София, 1974 година.

109
 Οι συγγενείς της Τουρκάλας υποσχέθηκαν στον Αγά
1.000 γρόσια για να τον κρεμάσει ή να τον εξισλαμίσει,
προκειμένου να ξεπλύνουν την ντροπή από την δήθεν ατίμωση
που υπέστη η συγγενής τους ! Αν και ενώπιον του Κριτού
αποδείχθηκε η αθωότητα του Λαζάρου295, ο Αγάς τον φυλάκισε
και έδωσε την εντολή να τον βασανίσουν μέχρι να ομολογήσει
πίστη στον Αλλάχ. Έτσι μέχρι και την 22α Απριλίου τον
έκαιγαν με σίδερα, του έβαλαν μια πολύ βαριά πέτρα πάνω
στο στήθος και τον βασάνιζαν, ώστε να αρνηθεί τον Χριστό
και να υποσχεθεί πίστη στον Αλλάχ. Ο Λάζαρος όμως έκανε
ακριβώς το αντίθετο, ομολογούσε πίστη στον Κύριο ημών Ιησού
Χριστό και κάθε βράδυ, παρά το συνεχιζόμενο μαρτύριο,
ζητούσε την βοήθειά Του για να αντέξει το μαρτύριο.
Επικαλούνταν ακόμη και την βοήθεια του Αγίου Μεγαλομά-
ρτυρος Γεωργίου, διότι όλα αυτά γίνονταν την παραμονή της
εορτής του Τροπαιοφόρου.
Η άρνηση του Λαζάρου να εξωμώσει εξαγρίωσε περισ-
σότερο τους Τούρκους, οι οποίοι επειδή είχαν κάψει το σώμα
του με τα σίδερα για τόσες ημέρες, έκαψαν και την γλώσσα
του με το ίδιο πυρωμένο σίδερο, μέχρις ότου ο Μάρτυρας
βουβάθηκε τελείως ! Έπειτα του ζητούσαν να κάνει νεύματα
με το κεφάλι και να τους πει αν αρνούνταν τον Χριστό! Και
όμως ο Νεομάρτυρας συνέχισε να επιμένει τον αφόρητο πόνο
για την αγάπη του Χριστού και να μήν ενδίδει στις πιέσεις.
Τότε - θηριωδέστατοι των θηρίων - του έβγαλαν το ένα μάτι
και αφού πύρωσαν ένα χάλκινο στεφάνι, το έβαλαν πάνω στο
κεφάλι του, έως ότου ο Μάρτυς έχασε τις αισθήσεις του από
τον φρικτό πόνο. Τότε οι βασανιστές του θεώρησαν πως ήταν
νεκρός και τον άφησαν στην μέση στον δρόμο άταφο, για να
τον δει ο Αγάς και να ικανοποιηθεί. Προφανώς λίγο μετά ο
Μάρτυρας πρέπει να συνήλθε και μεταφέρθηκε ξανά στη
φυλακή, διότι εκεί συνέβησαν τα παρακάτω γεγονότα.

295 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 308.

110
 Την νύχτα έφτασε στο κονάκι του Αγά ένας έμπορος με
το όνομα Ιωάννης από την Ζαγορά296, ο οποίος ήταν και
οικογενειακός γιατρός του Αγά, με αποτέλεσμα να μπορεί
ελεύθερα να μπαίνει στη φυλακή. Όταν βρήκε την ευκαιρία,
αποφάσισε να δει τον Μάρτυρα και πλησίασε το παράθυρο του
κελιού του, με σκοπό να τον παρηγορήσει στο δεινό του
μαρτύριο. Αυτό που αντίκρισε όμως ήταν αληθινό θαύμα! Ο
Μάρτυρας του Χριστού καθόταν σε καλή κατάσταση και
μάλιστα μιλούσε ελεύθερα! Ο γιατρός χωρίς να γνωρίζει τι είχε
υποστεί ο Μάρτυρας, προσπάθησε να τον ενισχύσει στην
πίστη, να μην αρνηθεί τον Χριστό. Ο Μάρτυρας τότε του
απάντησε: ’’Τι άλλο να μου κάνουν; Σήμερα με βασάνισαν με όλα
τα μέσα τους και άλλο δεν φοβάμαι, γιατί ένιωσα την δύναμη του
Ιδίου του Χριστού ! Μόνο τους παρακαλώ, να μην εγκαταλείψουν
τα βασανιστήρια τους και να με σκοτώσουν’’!
- Το πρωί ο Αγάς επισκεπτόμενος την φυλακή, άκουσε την
φωνή του Λαζάρου και εξαγριωμένος φώναξε στους
δημίους: «Τι κάνατε χτές με τον γκιούρ ( άπιστο); Σας
διέταξα να τον κάνετε Μουσουλμάνο ή να τον
θανατώσετε».
- Τότε αυτοί του απάντησαν: «Τον αφήσαμε νεκρό, ξέπνοο,
Αφέντη» !
- Τότε εκείνος τους φώναξε ότι τον κοροϊδεύουν και ότι του
λένε ψέματα, καθώς ο Λάζαρος μιλούσε και ήταν καλά.
Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να προσέξουμε το εξής:
Ο Αγάς, σύμφωνα με το Συναξάρι του Νεομάρτυρα, καλώντας
τους δημίους σε απολογία, θεωρώντας πως τον είχαν παρα-
κούσει, τους θυμίζει πως η εντολή του ήταν σαφής. Ή να
εξισλαμισθεί ή να θανατωθεί. Στην περίπτωση εξισλαμισμού
του θύματος του χαριζόταν αμέσως η ζωή, καθώς επίσης του
παραχωρούταν δικαιώματα, τίτλοι τιμής κλπ. Η άρνηση του
ονόματος του Χριστού, καθώς και της Χριστιανικής Πίστεως,
αρκούσε ώστε να μπορεί να παραγραφεί ακόμα και το
μεγαλύτερο έγκλημα! Οι Βίοι των Νεομαρτύρων, αλλά και

Ίσως εννοεί την Βουλγαρική Στάρα Ζαγόρα, διότι μιλούν ο έμπορος με το Μάρτυρα, σε
296

γλώσσα που κατανοούν και οι δύο.

111
άλλες πηγές, επιβεβαιώνουν ότι πέρα από πολιτικά, κοινωνικά
και οικονομικά ελατήρια, ο Ισλαμικός φανατισμός, η μισαλ-
λοδοξία, το πείσμα εκδίκησις και ο ιεραποστολικός ζήλος των
Τούρκων, εξανάγκασαν πλήθη Χριστιανών να εξωμόσουν ή και
να μαρτυρήσουν 297.
Οι βασανιστές του Νεομάρτυρα περιέγραψαν στον Αγά τι
ακριβώς του είχαν κάνει και επειδή συνέχιζε να μην τους
πιστεύει, διέταξε να του φέρουν μπροστά του τον Λάζαρο. Τότε
ο ίδιος διαπίστωσε πως η γλώσσα του ήταν καμένη, το ένα μάτι
του βγαλμένο και είχε πολλαπλά εγκαύματα πάνω στο σώμα
του. Αφού είδε πως με τα βασανιστήρια δεν τον έπειθε,
προσπάθησε να τον δελεάσει με διάφορες υποσχέσεις για
αγαθά, του υποσχέθηκε λ.χ. 40 πρόβατα και άλλα δώρα ! Όμως
ο γενναίος Μάρτυρας αρνήθηκε και πάλι με τόλμη λέγοντας:
’’Εγώ λατρεύω τον Τριαδικό Θεό και Τον υπηρετώ και όπως έχω
βαπτισθεί στο όνομα Του και έγινα Χριστιανός, είμαι αποφα-
σισμένος να πεθάνω για Αυτόν’’298.
Ο Αγάς πείσθηκε πως δεν υπήρχε πλέον τρόπος για να
τον μεταπείσει και πως ο Μάρτυρας δεν θα άλλαζε την πίστη
του και έτσι έδωσε εντολή να τον θανατώσουν. Εκεί έτυχε να
βρίσκεται ένας Τούρκος από την Χίο, ο οποίος μόλις άκουσε την
εντολή του Αγά, τον συμβούλευσε να επισπεύσει την θανατική
καταδίκη, γιατί όπως του είπε «αυτοί εδώ» - εννοώντας τους
Χριστιανούς - όχι μόνο δεν αλλάζουν την πίστη τους, αλλά
επιπλέον αναζητούν τον θάνατο με χαρά! Ανέφερε δε την
περίπτωση του επίσης Νεομάρτυρα Μάρκου που μαρτύρησε
στη Χίο, την 5ην Ιουνίου 1801.
Στο δρόμο προς την εκτέλεση ο Λάζαρος ζητούσε
συγχώρεση από τον κόσμο που συναντούσε. Όλοι θαύμαζαν το
θάρρος και την γενναιότητα της ψυχής του. Ο Λάζαρος

297 Πρωτ. Δημητρίου Κωνσταντέλου, ‘’Οι βίοι των Αγίων Νεομαρτύρων ως πηγή
μεθόδων Ισλαμικού προσηλυτισμού’’, Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου, οπ.π σελ. 214.
298 Παρόμοια απάντηση δίνει ο Νεομάρτυρας Κωνσταντίνος, στο διήγημα του
Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Η χήρα του Νεομάρτυρος», λίγο πριν τον απαγχονισμό
του. Στο διήγημα ο Κωνσταντίνος φέρετε να λέει στους δημίους που τον καλούσαν να
απαρνηθεί την πίστη του και να ασπαστεί το Ισλάμ: ‘’Δεν κολάζω την ψυχή του νονού
μου, που μ’ εβάπτισε !‘’. Άπαντα Παπαδιαμάντη, Τόμος 4ος, εκδ. Δομός, Αθήναι, σελ. 43.
112
φθάνοντας στον τόπο του μαρτυρίου του, έβαλε την θηλιά στο
λαιμό του μόνος του, καθώς δεν ήθελε να υποφέρουν οι
Χριστιανοί από την πίεση των Τούρκων που ζητούσαν να του
περάσει ένας απ’ αυτούς την θηλιά. Με τα χέρια του λοιπόν
έβαλε την θηλιά στο λαιμό του και ανέβηκε πάνω σ’ ένα κοφίνι
που είχαν τοποθετήσει εκεί για το σκοπό αυτό. Κάποιος στη
συνέχεια έσπρωξε το κοφήνι κάτω από τα πόδια του και έτσι
‘’παρέδωκεν ενδόξως την αγίαν του ψυχήν εις χείρας Θεού, εις
τα 1802, Απριλίου 23, εις ηλικίαν έως 28 χρονών» 299.
Ο ιστορικός Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, Αρχιεπίσκοπος
Αθηνών, αναφέρει σχετικά με τον Νεομάρτυρα Λάζαρο: ’’Την
23ην Απριλίου του αυτού έτους (εννοεί το 1802), απηγχονίσθη
παρά την Πέργαμον ο εκ Βουλγάρων Λάζαρος, βοσκός, μη
θελήσας να εξισλαμισθή’’300.
Ο θάνατος με απαγχονισμό σύμφωνα με τον Καθηγητή
Ιατρικής Σταύρο Μπαλογιάννη, «είναι συνήθης επί των Νεομα-
ρτύρων και ιδιαιτέρως επώδυνος. Κατ΄ αυτόν επέρχεται α)
φλεβική στάσις και ταχέως επερχόμενον εγκεφαλικόν οίδημα,
το οποίον συνεπάγεται εντονωτάτην κεφαλαλγίαν, β) υπερκα-
πνία και υποξία συνεπεία της εισπνευστικής δυσχερείας, λόγω
της τελικής καθηλώσεως του θώρακος εις εισπνευστικήν θέσιν,
γ) εξάρθωμα του άξονος και άσκησις πιέσως του οδόντος επί της
αυχενικής μοίρας του νωτιαίου μυελού, με αποτέλεσμα την
πιεστικήν θλάσιν αυτού και την τελείαν κατάργησιν της
αναπνοής, εις φάσιν εισπνευστικής απνοίας. Ο όλος θάνατος δι’
απαγχονισμού είναι ιδιαιτέρως επώδυνος λόγω του εγκεφαλικού
οιδήματος και του άλγους εκ των αισθητικών απολήξεων εκ των
μαλακών μορίων του αυχένος, η μέση δε διάρκεια αυτού
ανέρχεται εις 15 λεπτά»301.
Το παρευρισκόμενο πλήθος παρατηρούσε έκπληκτο, ότι
το σώμα του Μάρτυρα τρεις φορές ανέβηκε και κατέβηκε
‘’ωσάν να ανεβοκατεβάζει τινάς κανδήλαν’’302 και μετά έμεινε
ακίνητο, με το κεφάλι του στραμμένο προς την Δύση. Το πρωί

299 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων», οπ. π. σελ. 486.

300 Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου, ’’Οι Νεομάρτυρες’’, Αθήναι 1922 , σελ. 51.
301 Σταύρου Μπαλογιάννη, Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου, οπ. π. σελ. 359.
302 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 486.

113
όμως, κατά παράδοξο τρόπο, το κεφάλι του Νεομάρτυρα
Λαζάρου βρέθηκε να βλέπει την Ανατολή! Ένας Τούρκος
γύρισε το κρεμασμένο σώμα προς τα δυτικά, αλλά αυτό
στράφηκε και πάλι προς την Ανατολή. Και το περιστατικό αυτό
έγινε τρεις φορές συνεχόμενες. Ο Τούρκος εκνευρισμένος
άρχισε να βλασφημεί και να λέει πως και ζωντανός και
νεκρός, το ίδιο πεισματάρης είναι και με ένα μαχαίρι χτύπησε
το νεκρό αιωρούμενο σώμα. Και τότε - μας διασώζει ο
Νικηφόρος ο Χίος - συνέβη κάτι μοναδικό: Από το σώμα του
Νεομάρτυρα Λαζάρου, ο οποίος είχε απαγχονιστεί προ 33
ωρών, έτρεξε λίγο αίμα . Το πρώτο θαύμα του Νεομάρτυρα
έγινε όταν ακόμα τα πολύαθλο σώμα του αιωρούνταν στην
αγχόνη . Ένας Χριστιανός πήρε και μάζεψε με βαμβάκι το αίμα
του Μάρτυρα και με αυτό σταύρωσε έναν συγγενή του με
ανίατη ασθένεια, ο οποίος αμέσως θεραπεύτηκε !
Οι Τούρκοι όμως συνέχισαν και μετά το θάνατο του
Λαζάρου να τον βασανίζουν και να τον ταλαιπωρούν.
Απαγόρευσαν να γίνει η ταφή του σώματος και το άφησαν
κρεμασμένο στο σκοινί. Όμως όταν διαπίστωσαν πως οι
Χριστιανοί άρχισαν να τον δοξάζουν, επέτρεψαν την ταφή του
σώματος για να μην ντροπιάζονται303 .
Το μαρτύριο του Νεομάρτυρα έγραψε και διέσωσε ο
Ιερομόναχος Αυξέντιος, άνθρωπος σοφός και φιλομάρτυρας, ο
οποίος την εποχή εκείνη του μαρτυρίου του Αγίου ήταν
εφημέριος της Εκκλησίας του χωριού Σώμα304. Ο ίδιος μάλιστα
διηγήθηκε, ότι το σώμα του Αγίου είχε θαυμαστή ευκαμψία.
Όταν έλυσε τα χέρια του Νεομάρτυρα που ήταν δεμένα πίσω,
τα σταύρωσε μπροστά στο στήθος του, κάλυψε ο ίδιος τα μάτια
του και στη συνέχεια έκανε την ταφή του μαρτυρικού
σκηνώματος.
Τα Ιερά Λείψανα του Νεομάρτυρα έμειναν στο σημείο
εκείνο μέχρις ότου κάποιοι αγρότες πήγαν να θάψουν εκεί
κάποιο νεκρό, χωρίς να γνωρίζουν πως εκεί ήταν θαμμένος ο

Жития на българските светии (в новобългарски превод) от † Левкийски епископ

303

Партений, том втoри. Синодално издателство, София, 1974 година.

304 Β. Ματθαίου, ‘’Μ. Συναξαριστής’’ οπ. π. σελ. 527.
114
Νεομάρτυρας και ανοίγοντας τον τάφο βγήκε απερίγραπτη
ευωδία . Οι αγρότες ειδοποίησαν τότε τους συγχωριανούς τους
και έτσι αναγνωρίσθηκε το σκήνωμα του Νεομάρτυρα
Λαζάρου. Τα Άγια λείψανα μεταφέρθηκαν στη συνέχεια στο
Ιερό Βήμα της εκκλησίας, όπου και τους απέδωσαν τις τιμές
που τους άρμοζαν305.
Τμήματα του Ιερού λειψάνου του Νεομάρτυρα Λαζάρου
φυλάσσονται στην Ιερά Μονή Λειμώνος της Λέσβου και στο
Ιερό Παρεκκλήσιο της Οσίας Ξένης, στη Μάνδρα Αττικής306.
Ακολουθία του Νεομάρτυρα Λαζάρου συνέγραψε ο Άγιος
Νικηφόρος ο Χίος307, ο οποίος πιθανόν να άκουσε ο ίδιος από
προφορική διήγηση τα γεγονότα του μαρτυρίου του από τον
Ιερομόναχο Αυξέντιο, ο οποίος έκανε και την ταφή του
μαρτυρικού σκηνώματος, διότι μαρτυρείται πως ο Αυξέντιος
μετά το μαρτύριο του Αγίου έφυγε από το χωριό Σώμα της
Περγάμου και πήγε στη Χίο308.
Επίσης στο Συναξαριστή του Βίκτωρος Ματθαίου
διασώζετε η φράση, ’’μας είπε δε προς τοις άλλοις και ταύτα’’,
που αφορά τον Ιερομόναχο Αυξέντιο, φράση που προφανώς
ανήκει στον Νικηφόρο τον Χίο. Η Ακολουθία του Αγίου
δημοσιεύθηκε αρχικά στο «Νέο Λειμωνάριο» (Βενετία 1819),
δηλαδή 17 χρόνια μετά τον μαρτυρικό του θάνατο και αργότερα
στο «Νέο Χιακό Λειμωνάριο» (Αθήναι 1968) 309.

Κοντάκιον. Ἤχος δ'. Ἐπεφάνης σήμερον.

Ἐξ Έώας ἔλαμψας, ὡς φαεινὸς ἑωσφόρος, τῶν λαμπρῶν
ἀγώνων σου ταῖς νοηταῖς μαρμαρυγαῖς, καταφωτίζων τούς χαῖρέ
σοι, ἀναβοῶντας, πολύαθλε Λάζαρε.

305 ‘’Συναξαριστής Νεομαρτύρων’’ οπ. π. σελ. 487.

306 Καθηγητού Αντ. Μάρκου, ‘’Άγια Λείψανα - Οδηγός του Προσκυνητή’’, έκδ. Κέντρου
Αγιολογικών Μελετών «Όσιος Συμεών ο Μεταφραστής» , Μάνδρα Αττικής 2010.
307
Ο Όσιος Νικηφόρος ο Χίος εορτάζει την 1η Μαΐου.
308 Β. Ματθαίου ‘’Μέγας Συναξαριστής’’ οπ. π. σελ. 527.

309 Αρχιμανδρίτου Γεωργίου Χρυσοστόμου, ‘’Βιβλιογραφία εις Ακολουθίας Νεομαρτύ-

ρων’’, Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου, οπ. π. σελ. 579.

115
 Ὁ Οἶκος
Σοῦ τὴν πυρφόρον καὶ πυρίκαυστον γλῶσσαν, καλλίνικε
τοῦ Χριστοῦ Ἀθλητὰ, τὴν ὡς μάχαιραν τῷ πυρὶ στομωθεῖσαν καὶ
ὡς ἐν θηγάνῃ, τῆ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος χάριτι τεγθειμένην
ὀφθεῖσαν καὶ τὰς τῶν ὁρατῶν καὶ ἀοράτων ἐχθρῶν φάλαγγας
διατεμοῦσαν, τῆς σῆς φημὶ γλώττης, ἔδει τὴν χάριν παρεῖναί μοι,
ἵνα μὴ τὸ λαμπρὸν τῶν σῶν ἀμαυρώσω ἀγώνων καὶ τὸ μεγαλεῖον
τῶν σῶν μειώσω ἀριστειῶν. Ἀλλὰ κατ’ ἀξίαν παραστήσω, τῆς
σῆς ψυχῆς τὸ εὕτονόν τε καὶ ἀνένδοτον ἐν τοῖς δριμυτάταις
βασάνοις. Ἀλλ’ ἐπεὶ οὐκ ἔνι ταύτην δοθῆναι τῇ ἐμῇ ἀναξιότητι,
τοῦτον σοὶ μόνον μεθ’ ἱερᾶς εὐλαβείας, καὶ πόθου ἀναβοῶ, χαῖρε
ἔνδοξε Μάρτυς τοῦ Χριστοῦ, πολύαθλε Λάζαρε.

Μεγαλυνάριον
Ὑμνοις τοῦς ἀγῶνάς σου τοὺς σεπτοὺς, εὐφημοῦμεν
πάντες, θεῖε Λάζαρε Ἀθλητὰ, καὶ τὰ ἱερά σου Λείψανα προσκυ-
νοῦμεν καὶ τῆς μορφῆς τὸν τύπον κατασπαζόμεθα.

Ἕτερον Μεγαλυνάριον
Τῷ Θεῷ τῶν ὅλων νῦν παρεστῶς, αἴτησαι πταισμάτων, τοῖς
τιμῶσί σε παρ’ Αὐτοῦ, ἄφεσιν εὐχαῖς σου, Λάζαρε θεῖε Μάρτυς,
καὶ τῶν ἐπερχομένων δεινῶν τήν λύτρωσιν310.

310 Από την ιστοσελίδα www.saint.gr.

116
 2. 14. Νεομάρτυρας Δημήτριος του Σλίβεν (+ 1841)

Εικόνα 24 Ο Νεομάρτυς Δημήτριος του Σλίβεν.

Ο Νεομάρτυρας Δημήτριος γεννήθηκε στην πόλη Σλίβεν

της Βουλγαρίας, στις 9 Οκτωβρίου το 1818, σε φτωχή, αλλά
ευλαβή οικογένεια311. Ο πατέρας του ονομάζονταν Ιωάννης και
μητέρα του Κόμνα και το παιδί τους ήταν η ευλογία του Θεού
και η απάντηση στις παρακλήσεις τους να τεκνοποιήσουν312.
Ήταν ψηλό και όμορφο παλικάρι, χωρίς ιδιαίτερη μόρφωση.
Παρόλα αυτά και λόγω των συχνών επισκέψεων του στην
Εκκλησία, είχε την ικανότητα να απομνημονεύει
εκκλησιαστικές ψαλμωδίες και να τις ψάλει εξαιρετικά
όμορφα.
Μετά τον θάνατο των γονιών του ο Δημήτριος έμεινε
άστεγος, επειδή η παλιά του πατρική κατοικία κατέρρευσε και
γείτονες Τούρκοι κατέλαβαν το οικόπεδο. Έτσι αναγκάστηκε
να γίνει υπηρέτης ενός Τούρκου, ο οποίος μέσω των γιων του
επιχείρησε να τον κάνει Μουσουλμάνο. Η οικογένεια προσπά-
θησε να τον μετατρέψει στη θρησκεία της, αλλά ο Δημήτριος
αντιστάθηκε σε αυτές τις προσπάθειες, απαντώντας στις
προσκλήσεις τους να ασπαστεί το Ισλάμ: «Η Ορθόδοξος
Χριστιανική θρησκεία μας, μας δόθηκε από τον Κύριο ημών Ιησού

311‘’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ’’ - ПЛАМЕН ПАВЛОВ,ХРИСТО ТЕМЕЛСКИ СОФИЯ, ТАНГРА 2010,

σελ. 183.
312 Αντωνίου Μάρκου οπ. π. σελ. 26.
117
Χριστό που είναι Θεός, ενώ η δική σας - που σας την έδωσε ο
Μωάμεθ - είναι από έναν απλό άνθρωπο». Ενοχλημένο το
αφεντικό του που δεν τα κατάφερε να τον πείσει να
αλλαξοπιστήσει, τον έδιωξε χωρίς να τον πληρώσει για τις
υπηρεσίες του313.
Στην αναζήτηση εργασίας για να ζήσει, ο Δημήτριος
εργάστηκε σε ένα φούρνο και εκεί όμως δεν έπαυε - όταν του
δινόταν η ευκαιρία - να μιλά με αγάπη για την Χριστιανική
Πίστη και ταυτόχρονα να επισημαίνει τις ελλείψεις του Ισλάμ.
Φυσικά, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να προκαλέσει την οργή
των Μουσουλμάνων, οι οποίοι και άρχισαν να σχεδιάζουν την
εκδίκησή τους. Και βρήκαν την ευκαιρία, όταν σε κάποια
στιγμή επισκέφθηκε την πόλη ένας Τούρκος Καδής (Δικαστής)
από την Ανδριανούπολη, ο οποίος σύμφωνα με την Οθωμανική
νομοθεσία ασκούσε τη δικαστική εξουσία και την διοίκηση
στην περιοχή. Με την ευκαιρία της επισκέψεως του Καδή οι
Τούρκοι Μπέηδες και Αγάδες, θέλησαν να παραθέσουν προς
τιμήν του ένα επίσημο γεύμα. Επέλεξαν – λοιπόν - επίτηδες τον
Δημήτριο να βοηθήσει στο τραπέζι αυτό, σερβίροντας τα
πλούσια φαγητά και τα κρασιά και έχοντας υπόψη τους την
προκλητική γι’ αυτούς συμπεριφορά και τα λόγια του,
θεώρησαν πως ήταν η κατάλληλη ευκαιρία για να τον
τιμωρήσουν. .

Μετά το τέλος του γεύματος ο Καδής πρόσφερε στο

Δημήτριο να δοκιμάσει καπνό και οινοπνευματώδη ποτά, αλλά
αυτός απάντησε πως ούτε κάπνιζε, ούτε και έπινε. Όταν
τέλειωσε την υπηρεσία του και προσπάθησε να φύγει, ο
Καδής του είπε: «Έλα να σε κάνω σαν και εμάς Μουσουλμάνο.
Καταλαβαίνεις τι καλή ζωή που έχουμε; Εάν αλλαξοπιστήσεις
θα σε παντρέψω και θα σου δώσω πολλά πλούτη». Τότε ο
Δημήτριος απάντησε ειρωνικά: ’’Σίγουρα !’’ Ακούγοντας αυτό
ένας από τους παριστάμενους Μουσουλμάνους, έβγαλε το
σαρίκι από το κεφάλι του και προσπάθησε να το φορέσει στο
Δημήτριο, σαν δείγμα αλλαγής πίστεως. Αμέσως τότε ο
Δημήτριος πέταξε κάτω το σαρίκι και έφυγε τρέχοντας από το

313 ’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ’’ -ПЛАМЕН ПАВЛОВ,ХРИСТО ТЕМЕЛСКИ СОФИЯ, ТАНГРА 2010, σελ. 183.

118
σπίτι. Έτρεξαν ξοπίσω του να τον προλάβουν, αλλά δεν τα
κατάφεραν, o Δημήτριος είχε κρυφτεί σε ένα στάβλο, στο
χωριό Ichera, περίπου 20 μίλια από το Σλίβεν, όπου πέρασε
τρεις ημέρες κρυμμένος, χωρίς τροφή και νερό. Όμως μπήκε ο
ιδιοκτήτης του αχυρώνα και όταν έμαθε τι είχε συμβεί, του
έδωσε χρήματα, υποδήματα και ψωμί και τον έστειλε βόρεια
για να σωθεί, γιατί τον αναζητούσαν και ο τόπος δεν ήταν
ασφαλής για αυτόν. Για να σωθεί – λοιπόν - πήγε στο μακρινό
Ρούσε, όπου και βρήκε ψυχική και υλική υποστήριξη από τον
ντόπιο Επίσκοπο του Τσερβέν. Αυτός έπεισε τον Δημήτριο να
επιστρέψει στην πόλη καταγωγής του και εκεί να μαρτυρήσει
για τον Χριστό 314.
Πράγματι ο νεαρός, οπλισμένος με την ευχή του
Επισκόπου, επέστρεψε στην πόλη του Σλίβεν και οικειοθελώς
παραδόθηκε σε αυτούς που τον αναζητούσαν, με αποτέλεσμα
να τον συλλάβουν και να τον κλείσουν στη φυλακή. Εκεί
ζήτησε να τον επισκεφθεί ένας Ιερομόναχος που βρισκόταν στο
Σλίβεν με το όνομα Στέφανος315, αλλά δεν του το επέτρεψαν.
Όταν ο Ιερέας έμαθε πως ο νέος ήταν έγκλειστος στη φυλακή,
προσπάθησε μάταια να τον απελευθερώσει, γνωρίζοντας τι θα
ακολουθούσε. Λίγες μέρες μετά, ο Δημήτριος οδηγήθηκε
μπροστά στον Καδή, ο οποίος για μια ακόμη φορά τον
παρότρυνε να αρνηθεί την Χριστιανική πίστη του και να
ασπαστεί το Ισλάμ, λαμβάνοντας για μια ακόμη φορά την
άρνηση του Δημητρίου.

314 ’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ’’ - ПЛАМЕН ПАВЛОВ, ХРИСТО ТЕМЕЛСКИ СОФИЯ, ТАНГРА 2010, σελ. 183.
315Ο Ιερομόναχος Στέφανος, που γίνεται ο αλείπτης στην προετοιμασία του μάρτυρα για
το μαρτύριο, καταγόταν, όπως και πολλοί άλλοι την εποχή αυτή από το Σλίβεν. Ως
οικονόμος εμφανίζεται από το 1817 έως το 1844. Εκτός των χρόνων της παραμονής του
Τουρκικού στρατού στο Άγιον Όρος ( 1821-1830), οπότε έστελνε βοήθεια στην Μονή,
μέσω μοναστηριακών εξάρχων, κάθε χρόνο ερχόταν στο Μοναστήρι με προσκυνητές
Συλημνίωτες (από το Σλίβεν). Λίγο μετά το μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου επισκέφθηκε
τη Μονή :’’ελθών ο αυτός (παπά-Στέφανος) την 27η μαρτίου 1841 μετά προσκυνητών εκ
Συλήμνου και έκαμε παράδοσιν’’( κώδικας αριθμ. 491, φ. 283β) . Από τα αφιερώματα του
Χατζή- παπά Στεφάνου, σώζονται σήμερα στην Μονή (Δοχειαρίου) μία εικόνα της
Παναγίας με αργυρό κάλυμμα, ένας σταυρός και μία λειψανοθήκη.( βλ. ΠΑΡΟΥΣΙΑ
ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΔΟΧΕΙΑΡΙΟΥ, εκδ. Ι.Μ. Δοχειαρίου, Άγιον Όρος 2001, σελ. 153,
υποσημείωση 105)
119
 Μετά την άρνηση του νέου, τον φυλάκισαν και τον
βασάνισαν απάνθρωπα (τον χτύπησαν με κλαδιά κυδωνιάς,
τον άφησαν γυμνό στο χώμα και του έβαλαν στην κοιλιά
τέσσερεις μυλόπετρες, με τις οποίες άλεθαν το σιτάρι,
κάρφωσαν αγκάθια κάτω από τα νύχια του και άλλα). Έτσι ο
Βούλγαρος νέος βασανίστηκε για έναν ολόκληρο χρόνο316.
Μετά την παρέλευση του χρόνου, με συνεχιζόμενους
τους βασανισμούς, οδηγήθηκε ξανά στο Δικαστή για να
ερωτηθεί αν είχε αλλάξει γνώμη. Η πεισματική εμμονή του
Δημητρίου στην αγάπη του για τον Χριστό, αλλά και η
προσπάθεια του να αποδείξει πως το Ισλάμ είναι ανθρώπινο
κατασκεύασμα, έκαναν τον Δικαστή να πάρει απόφαση να τον
εκτελέσει. Έπρεπε όμως η απόφαση να επικυρωθεί από την
Υψηλή Πύλη, κάτι που έγινε μετά από τρεις μήνες - στις 28
Γενάρη του 1841 – όταν από την Κωνσταντινούπολη έφτασε
επιβεβαίωση της ποινής, στην οποία προστέθηκε η ακόλουθη
υποσημείωση: "Να ερωτηθεί για μια τελευταία φορά, εάν
επιθυμεί να προσκυνήσει στο τέμενος ή την εκκλησία. Κι αν σας
απαντήσει το τελευταίο, τότε η ποινή πρέπει να εκτελεστεί!" Του
ανέγνωσαν την καταδικαστική απόφαση στην Τουρκική και
στη Βουλγαρική γλώσσα και για μια φορά ακόμα ο Δημήτριος
ομολόγησε τον Χριστό λέγοντας: "Πάμε στην εκκλησία, όπου
θα λατρεύσω και θα προσευχηθώ στον Χριστό και την Παναγία
να πάρουν την ψυχή μου". Οδηγήθηκε ξανά στη φυλακή μέχρι
την εκτέλεση της απόφασης, δύο ημέρες αργότερα.
Προηγουμένως επέτρεψαν στον Ιερομόναχο Στέφανο να τον
επισκεφθεί στην φυλακή και να τον κοινωνήση. Στις 30
Ιανουαρίου του 1841 έβγαλαν τον Μάρτυρα από την φυλακή
και τον οδήγησαν στον τόπο εκτέλεσης του, μπροστά από ένα
φούρνο317. Στην πορεία προς τον τόπο της εκτέλεσής του ο
Δημήτριος ζητούσε συγχώρεση από τους Χριστιανούς. Μόλις
έφθασαν στον καθορισμένο τόπο της εκτέλεσης, ο δήμιος του
είπε να γονατίσει και με το σπαθί χτύπησε μια φορά δυνατά το
λαιμό του Μάρτυρα, χωρίς να καταφέρει να αποκόψει τελείως

316 Ομοίως ’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ’’ σελ. 183.

317 ’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ’’, οπ. π. σελ. 183.
120
το κεφάλι του, ενώ ο Δημήτριος συνέχιζε να είναι
γονατισμένος. Ξανασήκωσε δεύτερη φορά στο σπαθί ο δήμιος
και ξανακτύπησε με δύναμη. Αυτή την φορά κόπηκε το κεφάλι,
χωρίς να αποχωρισθεί τελείως από το σώμα, αλλά ο Μάρτυρας
έπεσε κάτω. Με την τρίτη προσπάθεια του δημίου, κόπηκε η
τιμία κάρα του Νεομάρτυρος Αγίου Δημητρίου και έτσι
θανατώθηκε γιά την αγάπη του Χριστού, σε ηλικία 22 ετών,
την 30η Ιανουαρίου 1841. Αμέσως έπεσαν πάνω του οι
Χριστιανοί που παρακολουθούσαν έντρομοι το μαρτύριό του
και σφούγγιζαν το αίμα του με μαντήλια, για να το κρατήσουν
σαν ευλογία. Οι Τούρκοι απομάκρυναν βίαια τους πιστούς και
άφησαν το σώμα άταφο μέχρι το βράδυ, ώσπου ο Δικαστής
έδωσε εντολή να το πετάξουν στον παρακείμενο ποταμό Tunja,
γιατί σύμφωνα με το Κοράνιο η γη δεν μπορούσε να δεχτεί στα
σπλάχνα της σώμα απίστου. Ωστόσο επιφανείς Χριστιανοί του
Σλίβεν εξαγόρασαν το σώμα του Μάρτυρα και το έθαψαν με
τις τιμές που του άρμοζαν, στον περίβολο ενός μοναστηριού
που υπήρχε εκεί και ήταν μετόχιο της Μονής Δοχειαρίου του
Αγίου Όρους318. Η μνήμη του τιμάται την 30ην Ιανουαρίου.

2. 15. Ιερομάρτυρας Παρθένιος ο Ιεροδιάκονος (;)

Τα στοιχεία σχετικά με την ζωή του Ιερομάρτυρα
Παρθενίου, είναι ελάχιστα και το μόνο που γνωρίζουμε είναι
πως ήταν Βουλγαρικής καταγωγής319 και πως μαρτύρησε καθ’
οδόν προς τα Ιεροσόλυμα, σε συμπλοκή με τους Αγαρηνούς320.
Δυστυχώς, δεν υπάρχει καμία άλλη αναφορά, ούτε στα
Νεομαρτυρολογικά συναξάρια της Ελληνικής, αλλ’ ούτε της
Βουλγαρικής βιβλιογραφίας. Επίσης είναι άγνωστος ο τόπος

318Το μετόχι της μονής Δοχειαρίου στο Σλίβεν, η όπως λεγόταν τότε Συλήμνο ή Σιλίβνο,
δημιουργήθηκε για πρώτη φορά από τον προηγούμενο Θεόκλητο το 1796. Πληροφορίες
για αυτό, υπάρχουν στον υπ’ αριθμ. 491 κώδικα καταγραφής των ταξιδιωτών πατέρων
της Μονής (φ.57β). Το μετόχι παρουσιάζει σημαντική κίνηση τα έτη 1796-1844. Το 1861
καταλήφθηκε από Τατάρους (που τους έβαλαν οι Βούλγαροι). Όπως φαίνεται στον
παραπάνω κώδικα, σχεδόν κάθε χρόνο ερχόταν ο οικονόμος του μετοχίου με πολλούς
προσκυνητές και αφιερώματα στην Μονή. Την εποχή εκείνη, η πόλη υπαγόταν
εκκλησιαστικά στην επαρχία Ανδριανουπόλεως.(βλ. ΠΑΡΟΥΣΙΑ Ι.Μ. ΔΟΧΕΙΑΡΙΟΥ,
οπ.π. σελ.153, υποσημ. 104)
319 Γ. Παταπίου Καυσοκαλυβίτου - Μ. Βαρβούνη οπ. π. σελ.111.

320 Κ. Νιχωρίτη οπ. π. σελ. 112.

121
καταγωγής του, καθώς και ο τόπος, ο τρόπος και η ημερομηνία
του μαρτυρικού του θανάτου.

Κεφάλαιο Γ’

ΑΘΩΝΙΤΕΣ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΕΣ
ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

1.
Η Μοναχική Πολιτεία του Αγίου Όρους
Το Άγιο Όρος, το Περιβόλι της Παναγίας μας, είναι ο
τόπος όπου η Θεοτόκος και Μητέρα του Κυρίου ημών Ιησού
Χριστού εμφανίσθηκε στον πρώτο οικιστή του, τον Άγιο Πέτρο
τον Αθωνίτη321. Σαν μοναστικό κέντρο παίρνει υπόσταση κατά
τον 9ο αιώνα, η παράδοση ωστόσο ανάγει την ύπαρξη του στο
δεύτερο μισό του 4ου αιώνα. Το Άγιο Όρος δημιουργήθηκε από
την αγάπη των πρώτων πιστών της Εκκλησίας, από την
επιθυμία της ‘’κλάσις και μετάληψης του άρτου, εν αφελότητι
και αγαλλιάσει καρδίας’’, από ανθρώπους που εκδήλωναν την
προσδοκία μέσα από τον Αναχωρητισμό και τον Μοναχισμό,
να φθάσουν στην εν Χριστώ τελειότητα και την θέωση322.
Στις αρχές του 9ου αιώνα στα βράχια του Αγίου Όρους
υπήρχε ένα πλήθος ανθρώπων με κοινό γνώρισμα την πίστη
και την αγάπη στον Χριστό. Το Όρος με την άγρια, αλλά
παραδείσια βλάστηση, έγινε τόπος κατοικίας και ασκήσεως
για όσους ελκύονταν από το φώς του Πατρός και την αληθινή
αγάπη τους για το Χριστό. Γιατί ο Άθωνας είναι άβατος, τραχύς
και ξένος προς όλους εκείνους που θεωρούν την αφοσίωση στο
θέλημα του Θεού και την πλήρη απάρνηση του εαυτού τους
σαν δύσκολη υπόθεση, προς όλους εκείνους που αδυνατούν να

321 Μοναχού Θεοκλήτου Διονυσιάτου, ‘’Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης , ο βίος και τα

έργα του (1749 – 1809)’’, Γ’ έκδοση , Εκδοτικός Οίκος ‘’ΑΣΤΗΡ’’, Αθήναι 1990, σελ. 71.
322 Ιδίου οπ. π. σελ. 72.

122
αντιληφθούν την σπουδαιότητα της προσφοράς των μοναχών,
προσφοράς της ιδίας τους της ζωής στο Θεό 323.
Το Άγιο Όρος είναι ένα πνευματικό θυσιαστήριο, στο
οποίο πραγματοποιούνται σπονδές από ψυχές καθαρές και
πνεύμα στραμμένο στον ουρανό. Σαν τόπος του Χριστού το
Άγιον Όρος δεν είναι κλεισμένο στο κέλυφος του και
απομονωμένο από τον κόσμο, αλλά αγωνίζεται και προσεύχε-
ται για την σωτηρία των ανθρώπων 324.
Ιστορικός σταθμός για το Άγιο Όρος υπήρξε η
οργάνωση και η συστηματοποίηση του Μοναχισμού του από
τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη. Στις ημέρες του
παρατηρείται μια μοναδική έξαρση ανεγέρσεως Μοναστηριών,
με πρώτη την Μονή Μεγίστης Λαύρας, με έξοδα του
Αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά και έτσι ο Άθωνας γίνεται η
μοναδική Μοναστηριούπολη στον Ορθόδοξο κόσμο. Η αρετή, η
πνευματικότητα και η πληρότητα των Μοναχών, γρήγορα
εξύψωσαν τον Άγιο Όρος σε περίοπτη θέση 325, ώστε οι
Αυτοκράτορες του Βυζαντίου να αισθάνονται μια εγκαύχησι
για το ‘’ βασιλικώτατον και Θείον Όρος’’326.
Από το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα, είχαν αρχίσει οι
επιδρομές στο Άγιο Όρος Τούρκων πειρατών. Το 1381 ο
Σουλτάνος Μουράτ ο Α’ κατέλαβε το Άγιο Όρος, κατάκτηση
που οριστικοποιήθηκε από τον Μουράτ Β’327. Αρχικά,
επιβλήθηκε στους μοναχούς ο κεφαλικός φόρος και η δεκάτη,
όμως σιγά - σιγά άρχισαν να επιβάλλονται και άλλοι φόροι και
δυσβάστακτες εισφορές328. Το Άγιο Όρος υπάγοταν αρχικά
στον Αγά των Μαντεμοχωρίων με έδρα τα Στάγειρα και στη
συνέχεια υπήχθηκε στον Πασά της Θεσσαλονίκης.
Το 1525 ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής ίδρυσε
το τάγμα των Μποσταντζήδων, στο οποίο και εκχώρησε το

323 Ιδίου οπ. π. σελ. 74.

324 Μ. Θεοκλήτου Διονυσιάτου, οπ. π. σελ. 75.
325 Ιδίου οπ. π. σελ. 75.

326 Ιδίου οπ. π. σελ. 76.

327 Πατέρας του Μωάμεθ του Πορθητή. Η σύζυγος του Μάρα ήταν Χριστιανή, κόρη του

Γεωργίου Βράνκοβιτς της Σερβίας.

328 Παναγιώτου Κ. Χρήστου, ‘’Οδοιπορικό στο Άγιο Όρος - Η μοναχική Πολιτεία - Η

Ιστορία, η ζωή και οι θησαυροί της’’, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 195.

123
Άγιο Όρος σαν τιμάριο. Η υπαγωγή αυτή επέφερε και την
οικονομική καταστροφή του Αγίου Όρους. Το χαράτσι που
πλήρωναν οι μοναχοί υπολογιζόταν στα 2.166 γρόσια και στα
3.300 ετησίως προς τους Μποσταντζήδες, χωρίς να υπολογίζε-
ται ο μισθός και τα έξοδα του Αγά, ο οποίος και είχε
εγκατασταθεί μόνιμα στο Όρος. Το 1808 ο συνολικός φόρος
επισήμως ανερχόταν στα 35.108 γρόσια.
Εκτός από την εξοντωτική φορολογία, οι λεηλασίες και
οι διώξεις, έφεραν σε τραγική κατάσταση τα μοναστήρια του
Άθωνα, τα οποία και ερημώθηκαν329. Προκειμένου να αντι-
μετωπίσουν την κατάσταση αυτή οι μοναχοί, σύναψαν δάνεια
με Τούρκους και Εβραίους τοκογλύφους, βάζοντας σαν ενέχυρο
πολύτιμα κειμήλια.
Το Άγιο Όρος όμως άρχισε σιγά - σιγά να ανορθώνεται
οικονομικά, κυρίως με την βοήθεια των Παραδουνάβιων
χωρών, των Ορθοδόξων λαών και φυσικά του Οικουμενικού
Πατριαρχείου, το οποίο προσέφερε σημαντική υλική και ηθική
βοήθεια. Η Μεγάλη του Χριστού Μητέρα Εκκλησία φρόντιζε
και για το διοικητικό καθεστώς του Αγίου Όρους. Ο αριθμός
των μονών, μετά την προσθήκη της Μονής Σταυρονικήτα που
ως τότε ήταν ένα απλό Κελλί, σταθεροποιείται στις 20 Ιερές
Μονές, οι οποίες και είναι οι κυρίαρχες Μονές στο μέρος αυτό
και κανένα άλλο ίδρυμα δεν δικαιούται να έχει ιδιοκτησία στο
Όρος330.
Το 1574 με το Τυπικό του Ιερεμία επιχειρήθηκε προσπά-
θεια επιστροφής στην κοινοβιακή ζωή331,με προσωρινά όμως
αποτελέσματα. Η ιδιορρυθμία ωστόσο βοήθησε στην συγκρά-
τηση του μοναχικού βίου σε δύσκολες εποχές, παρόλο που
μειώθηκε ο ρόλος των Μονών και ανυψώθηκε ο ρόλος των
Σκητών και των Κελιών. Στο θέμα της οργάνωσης μιας Μονής,
ο Ηγούμενος έμενε για λίγο διάστημα στη Μονή σαν
Πνευματικός Προεστός, με περιορισμένη ή αόριστη θητεία.

329 Η Μονή Μεγίστης Λαύρας είχε 6 μοναχούς, η Μονή Παντελεήμονος 4 και κάποιες
μονές έκλεισαν τελείως.
330 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 196.

331 Εξαιτίας της εισαγωγής της ιδιορρύθμου ζωής, πολλοί μοναχοί έφυγαν προς
απομονωμένα κελιά.
124
Κοντά του είχε έναν Οικονόμο ή Σκευοφύλακα, ο οποίος
ασχολούνταν με τα διαχειριστικά θέματα. Αργότερα στις
περιπτώσεις των ιδιορρύθμων Μονών, ο Ηγούμενος αντικατα-
στάθηκε από επιτροπή (την Γεροντία), αποτελούμενη από δύο
ή τρείς επιτρόπους Μοναχούς, προεστούς στη Μονή.
Η διοίκηση των κοινών στο Άγιο Όρος υπέστη
βαθύτερες αλλαγές. Ο θεσμός του Πρώτου σταδιακά μειώθηκε
και στο τέλος εξαφανίσθηκε, ενώ παράλληλα αναπτύχθηκε ο
θεσμός της Συνάξεως των Αντιπροσώπων των 20 Ιερών
Μονών, με το μεγαλύτερο κύρος να το διαθέτουν οι
αντιπρόσωποι των μεγαλυτέρων τριών Μονών. Τον 18ο αιώνα
το Οικουμενικό Πατριαρχείο, σε μια προσπάθεια να ανορθώσει
το Άγιο Όρος πνευματικά και οικονομικά, επιχείρησε την
σταθεροποίηση της διαμορφωθείσης καταστάσεως. Ο
Οικουμενικός Πατριάρχης Γαβριήλ ο Δ’ κατάφερε το 1780 να
εισάγει τον θεσμό του Πρώτου και με το Τυπικό του 1783
ανέθεσε την διοίκηση σε τετραμελή επιστασία, με ετήσια
εναλλαγή. Την ίδια γραμμή ακολούθησε και το Τυπικό του
1810332. Από το 1784 μέχρι και την Ελληνική Επανάσταση του
1821 και λόγω της οικονομικής και πνευματικής ανόδου,
παρατηρείται μια έντονη επιθυμία για επιστροφή στο
κοινοβιακό σύστημα 333.
Σημαντική κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν η
προσφορά του Αγίου Όρους τόσο στην Τέχνη, όσο και στην
πνευματική καλλιέργεια. Σπουδαίος Αγιορείτης λόγιος υπήρξε
ο Μάξιμος Τριβώλης334, φωτιστής των Ρώσων, ο οποίος πέρασε
στην Ιστορία σας Μάξιμος ο Γραικός. Ακολουθούν ο Παχώμιος
Ρουσάνος, ο Αγάπιος Λάνδος και ο Καισάριος Δαπόντες. Η
μεγάλη άνθιση άρχισε στα μέσα του 18ου αιώνα, με την ίδρυση
της Αθωνιάδος Σχολής, το 1749. Διδάσκαλοι της Σχολής
υπήρξαν μεγάλες προσωπικότητες, όπως ο Νεόφυτος Καυσο-
καλυβίτης, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Παναγιώτης Παλαμάς και
άλλοι. Όμως γρήγορα ήρθε και η παρακμή, εξαιτίας της

332 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 197.

333 Επτά Μονές εισήγαγαν το σύστημα αυτό, τέσσερις τις πρώτες δεκαετίες μετά την
Επανάσταση και πέντε στις μέρες μας.
334 1472 – 1558.

125
διχοστασίας που δημιουργήθηκε με το θέμα των Μνημοσύνων
και της συνεχούς Θείας Μεταλήψεως. Το όλο θέμα λύθηκε
οριστικά από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Θεοδόσιο τον Β’, με
Πατριαρχική και Συνοδική απόφαση335.
Η τυραννική κατοχή, οι δυσκολίες και η φτώχεια δεν
σταμάτησαν την επικοινωνία του Αγίου Όρους με τον έξω
κόσμο336. Μοναχοί όπως ο Παχώμιος Ρουσάνος και ο Κοσμάς ο
Αιτωλός, δίδαξαν τον λόγο του Θεού, καθώς και την ελπίδα της
εθνικής αναστάσεως, στον υπόδουλο Ελληνικό λαό. Το Άγιο
Όρος βρισκόταν υπό την δικαιοδοσία του Τουρκικού Υπου-
ργείου Οικονομικών, σαν επαρχία πρώτης τάξεως, με διοικητή
έναν Καϊμακάμη. Το 1861, ο Διοικητής της Θεσσαλονίκης
Χουσνί Πασάς, προσπάθησε - χωρίς επιτυχία - να επιβάλει
έναν νέο Καταστατικό Χάρτη337. Παρόμοια τύχη είχε και η
προσπάθεια του Πατριάρχη Ιωακείμ Β’, το 1874. Το 1912, ο
Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ’ ο Μεγαλοπρεπής,
εφήρμοσε έναν κανονισμό, ο οποίος όμως δεν πρόφθασε να
εγκριθεί από την Τουρκική Κυβέρνηση.
Οι εθνικοί ανταγωνισμοί των λαών της Ανατολής,
καθώς και των λαών της νοτιοανατολικής Ευρώπης, είχαν
αντίκτυπο και στον Άθωνα. Η Μονή Παντελεήμονος
καταλήφθηκε ξανά από τους Ρώσους, οι οποίοι δημιούργησαν
πλήθος Σκητών και Κελίων. Η Ρωσική κυβέρνηση μετά την

335 Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Θεοδόσιος ο Β’, ’’βοήθησε νὰ λυθεῖ τὸ ζήτημα ποὺ εἶχε
δημιουργηθεῖ μὲ τοὺς Κολλυβάδες τοῦ Ἁγίου Ὅρους, πετυχαίνοντας νὰ ἀναγνωρισθεῖ, ἂν
καὶ προσωρινά, ἡ φιλοκαλικὴ πνευματικότητα (1772), χωρὶς νὰ καταδικάσει καὶ τοὺς
ἀντιπάλους της: «οἱ μὲν ἐν Σαββάτῳ τελοῦντες τα τῶν ἀποιχομένων μνημόσυνα καλῶς
ποιούσιν, ὡς τὴν ἀρχαίαν παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας φυλάσσοντες, οἱ δὲ ἐν Κυριακῇ οὐχ
ὑπόκεινται κρίματι [...] Περὶ δὲ τοῦ πυκνότερον ἢ βραδύτερον προσέρχεσθαι τὴ μεταλήψει
τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων, φαμέν, ὅτι χρόνος μὲν οὐχ ἄριστοι, ἀναγκαῖα δὲ πάντως ἡ διὰ
τῆς θείας μετανοίας καὶ ἐξομολογήσεως προετοιμασία. Καὶ οἱ μὲν ἐν τῇ ἀρχῇ τοῦ
κηρύγματος Χριστιανοὶ προσήρχοντό τη τῶν Θείων Μυστηρίων μεταλήψει καθ ἑκάστην
Κυριακήν, οἱ δὲ μετὰ ταῦτα ἐν τεσσαράκοντᾳ ἡμέραις προευτρεπιζόμενοι διὰ τῆς
μετανοίας, οὕτω προσήρχοντο. Διὸ ἕκαστος, εἰ ἄξιος, παραβαλλέττω ἑαυτὸν ἐν τοὶς
πρώτοις, εἰ δὲ μή, τοὶς δευτέροις, καὶ τοῦτο γὰρ μακαριστὸν [...] Κατὰ γοῦν τὸν θεῖον
Ἀπόστολον, δοκιμαζέτω ἄνθρωπος ἑαυτὸν καὶ οὕτως ἐκ τοῦ ἄρτου ἐσθιέτω καὶ ἐκ τοῦ
ποτηρίου πινέτω». βλ. Ιστοσελίδα Οικουμενικού Πατριαρχείου :βλ. www.ec-patr.org
Κατάλογος Πατριαρχών.
336 Π. Κ. Χρήστου όπ. π. σελ.198.

337 Ιδίου οπ. π. σελ. 200.

126
απελευθέρωση του Αγίου Όρους, ζήτησε να προαχθούν οι τρείς
Ρωσικές Σκήτες σε Μονές και τα τρία Ρωσικά Κελλιά σε
Σκήτες. Οι Βούλγαροι διατήρησαν την Μονή Ζωγράφου και
απέκτησαν και μία κοινοβιακή Σκήτη. Οι Σέρβοι κατέλαβαν
ξανά την Μονή Χιλανδαρίου και οι Ρουμάνοι απέκτησαν μία
κοινοβιακή και μια ιδιόρρυθμη Σκήτη. Το μεγαλύτερο μέρος
των Ελλιών αυτών σήμερα είναι ακατοίκητα.
Οι πολιτικές ταλαιπωρίες του Αγίου Όρους, τερματίσθη-
καν με τους Βαλκανικούς πολέμους. Στις 5 Νοεμβρίου του 1912
στο λιμανάκι της Δάφνης, μοίρα του Ελληνικού Στόλου ύψωσε
την Ελληνική σημαία, κάτω από τις χαρμόσυνες κωδωνοκρου--
σίες εκατοντάδων Ναών και Παρεκκλησίων. Το διεθνές
καθεστώς του Αγίου Όρους ρυθμίστηκε οριστικά μέσα από μια
σειρά συνθηκών (του Νεϊγύ το 1912, των Σεβρών το 1920 και της
Λωζάνης το 1923), με τις οποίες αναγνωρίσθηκε η Ελληνική
κυριαρχία338.
Σήμερα το Άγιον Όρος αποτελεί αυτοδιοίκητο τμήμα της
Ελληνικής επικράτειας, κατοχυρωμένο από το Σύνταγμα της
Ελλάδος και τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους.
Εκπρόσωπος της Ελληνικής Πολιτείας είναι ο εκάστοτε διοριζό-
μενος από το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών Πολιτικός
Διοικητής, πρόσωπο που εναλλάσσεται στην λήξη της θητείας
του και κατά την οποία θητεί διαμένει στο Όρος. Ο Πολιτικός
Διοικητής έχει δύο βασικές αρμοδιότητες: Την εποπτεία της
λειτουργίας των θεσμών του Αγίου Όρους και την διασφάλιση
της τάξεως.
Πνευματικά το Άγιο Όρος υπάγεται στη Μητέρα
Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, το Οικουμενικό Πατρια--
ρχείο, αφού οι Μονές του είναι Πατριαρχικές και Σταυρο--
πηγιακές. Η απουσία όμως ενός μονίμου εκπροσώπου του
Οικουμενικού Θρόνου, στο Όρος καθιστά την εξάρτηση αυτή
χαλαρή. Στην ουσία το Άγιον Όρος είναι μια μοναστική
πολιτεία με πλήρη αυτοδιοίκηση μέσα στο Ελληνικό Κράτος. Η
διακυβέρνηση του Αγίου Όρους ασκείται από τους Αντιπροσώ-
πους των 20 Ιερών Μονών, την Ιερά Κοινότητα, η θητεία των

338 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 201.

127
οποίων είναι ετήσια. Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από την
Ιερά Επιστασία, ένα είδος εκτελεστικής επιτροπής της Ιεράς
Κοινότητος. Οι Μονές διαιρούνται σε πέντε τετράδες και κάθε
τετράδα αναλαμβάνει την επιστασία για ένα χρόνο339. Ο
Πρωτεπιστάτης είναι εκείνος ο Αντιπρόσωπος οποίος ανήκει
στην πρώτη Μονή κάθε τετράδας και κρατά ράβδο, σύμβολο
της εξουσίας του. Την σφραγίδα του Αγίου Όρους κρατούν την
κατοχή τους σε τέσσερα κομάτια κατά την διάρκεια της θητείας
τους, τα μέλη της Ιεράς Επιστασίας. Το νομοθετικό έργο
ασκείται από την εικοσαμελή Ιερά Σύναξη, που συγκαλείται
δύο φορές τον χρόνο, για αυτό ονομάζεται Δισενιαυσία. Τέλος η
δικαστική εξουσία ασκείται από ποικιλία σωμάτων μέσα και
έξω από το Όρος, ενώ ανώτατο Πνευματικό Δικαστήριο είναι
το Οικουμενικό Πατριαρχείο 340.
Οι 20 Ιερές Μονές του Αγίου Όρους είναι τα κυρίαρχα
καθιδρύματα, τα οποία λόγω της θέσης και της ιστορίας τους
ονομάζονται κυρίαρχες, Βασιλικές, Πατριαρχικές και Σταυρο-
πηγιακές Μονές. Στις Ιερές Μονές ο Ηγούμενος ασκεί την
εκτελεστική εξουσία με ισόβια θητεία. Είναι ο Πνευματικός
Πατέρας της Μονής και εκτελεί το έργο του μα την βοήθεια
ολιγομελούς Επιτροπής, της Γεροντίας της Μονής, η οποία και
ασκεί την νομοθετική εξουσία. Οι ιδιόρρυθμες Μονές είχαν
επιτροπή από δύο ή τρία μέλη για την εκτελεστική εξουσία και
την Σύναξη των Προϊσταμένων για την Νομοθετική εξουσία341.
Σήμερα στο Άγιον Όρος όλες οι Ιερές Μονές ακολουθούν το
κοινοβιακό σύστημα.
Τα υπόλοιπα ιδρύματα αποτελούν εξαρτήματα των
κυρίαρχων Μονών. Αυτά είναι οι Σκήτες, οι Καλύβες, τα
Ησυχαστήρια και τα Καθίσματα. Η Καλύβα είναι ένα μικρό
οίκημα, σαν αγροτικό σπίτι, με ενσωματωμένο προαιρετικά ένα
ναΐσκο. Οι ένοικοι του ασχολούνται με το εργόχειρο. Είδος
Καλύβας είναι και το Κάθισμα και το Ησυχαστήριο. Το Κελλί,
είναι ένα ευρύχωρο μοναστικό οικοδόμημα, με ενσωματωμένο

339 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 203.

340 Ιδίου οπ. π. σελ. 204.
341 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 204.
128
απαραίτητα ένα μικρό Ναό και σχετικά μεγάλη έκταση
εύφορης γης. Η ιδιόρρυθμη Σκήτη είναι μια οργανωμένη
κοινότητα Καλυβών και η κοινοβιακή Σκήτη είναι ένα
μεγαλύτερο Κελλί, σε σχηματισμό Μονής. Οι Σκήτες
διοικούνται από τον Δικαίο και την περί αυτόν επιτροπή.
Διαθέτουν επίσης έναν κεντρικό Ναό που ονομάζεται Κυριακό.
Οι μοναχοί του Αγίου Όρους είναι όλοι Έλληνες πολίτες
και όσοι προέρχονται από ξένες χώρες, με την εγγραφή τους σε
κάποια Μονή, λαμβάνουν και την Ελληνική υπηκοότητα. Οι
τάξεις των μοναχών είναι τρείς, οι δόκιμοι – ρασοφόροι, οι
μικρόσχημοι και οι μεγαλόσχημοι. Το Άγιο Όρος ακολουθεί το
Ιουλιανό Ημερολόγιο και το Βυζαντινό ωρολόγιο, κατά το
οποίο η ημέρα αρχίζει με την δύση του ηλίου. Το ημερονύκτιο
του μοναχού διαιρείται σε τρία οκτάωρα, ένα για προσευχή, ένα
για εργασία και ένα για ανάπαυση342.
Η προσευχή είναι το επίκεντρο της ζωής του Αγιορείτη
μοναχού, η λύτρωση και η σωτηρία του343. Χωρίζεται σε κοινή
και ατομική. Βάση της κοινής είναι οι Ακολουθίες του
Εσπερινού, του Αποδείπνου, του Μεσονυκτικού, του Όρθρου,
των Ωρών και της Θείας Λειτουργίας και της ιδιωτικής η
λεγομένη καρδιακή προσευχή (’’Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον
με’’).
Όλες οι Ακολουθίες τελούνται την νύκτα. Την ώρα που
οι υπόλοιποι άνθρωποι ξεκουράζονται ή ψυχαγωγούνται, οι
Μοναχοί προσεύχονται ‘’υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος
κόσμου’’. Για αυτούς τους ανθρώπους που ζουν μακριά από
τον κόσμο, η προσευχή είναι ξεκούραση και ψυχαγωγία. Το
ημερήσιο πρόγραμμα κατά τις εορτάσιμες και πανηγυρικές
ημέρες αλλάζει ριζικά και η κοινή προσευχή κρατά 15 ώρες344.
Το Άγιον Όρος δεν είναι νησί. Είναι προέκταση της
ξηράς και ας περιβάλλεται από την θάλασσα. Ωστόσο ο κόσμος
σταματά εκεί που αρχίζει η εδαφική ισχύς του Αγίου Όρους.
Είναι μέσα στον κόσμο, χωρίς να είναι μέρος τους κόσμου. Το

342 Ιδίου οπ. π. σελ. 207.

343 Ι. Μ. Χατζηφώτη, «Οι Θησαυροί του Αγίου Όρους – Ιστορία, Μμνημεία,
Κειμήλια», Αθήναι 1997, σελ. 24.
344 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 208.

129
μοναδικό σημείο σε όλη τη γη που συνέχεια κάποια χείλη
ψελλίζουν προσευχές προς τον Θεό. Το Άγιο Όρος μια μόνο
κοινή συνισταμένη μπορεί να έχει με τον υπόλοιπο κόσμο, πως
προσεύχεται για αυτόν.
Πέρα από τον ησυχαστικό του χαρακτήρα το Άγιο Όρος
υπήρξε πάντοτε κονίστρα της Ορθόδοξης αγιογραφικής
τέχνης. Στο Πρωτάτο, τα Καθολικά και τα Παρεκκλήσιά του,
αντιπροσωπεύονται η Μακεδονική και η Κρητική Σχολή της
Βυζαντινῆς ἀγιογραφικής Τέχνης ,ακόμη και εκείνη της
Βορειοδυτικής Ελλάδας. Ο Πανσέληνος, ο Θεοφάνης, ο Ζώρζης,
ο Ευφρόσυνος, ο Φράγκος Κατελάνος κ.α., έχουν αφήσει στον
Άθωνα αριστουργήματα της τέχνης τους345
Η μικροσκοπική κοινωνία του Αγίου Όρους, αποτελού-
μενη από πέντε ομόδοξες φυλές, με χαρακτηριστικό την κοινή
πίστη στον Τριαδικό Θεό και την απέραντη ευλάβεια στην
Κυρία Θεοτόκο, βασιζόμενη στην «εν ειρήνη και αγάπη»
συμβίωση, συνιστά μία παγκόσμια κοινωνία στην οποία ’’ουκ
ένι δούλος και ελεύθερος, Ιουδαίος και Έλλην, Σκύθης και
βάρβαρος, αλλά τα πάντα και εν πάσι Χριστός’’346.
Το Άγιο Όρος σαν θεσμός και τόπος μοναχικής
καταπαύσεως, γίνεται τόπος προετοιμασίας Νεομαρτύρων
κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ιδιαίτερα σε εξισλα-
μισθέντες Χριστιανούς που προστρέχουν στον Άθωνα και
κάτω από την καθοδήγηση σεβασμίων Πνευματικών
Πατέρων- των επονομαζομένων αλειπτών που αναλαμβάνουν
την ψυχοσωματική προετοιμασία του Μάρτυρα, ώστε να δεχθεί
το μαρτύριο για το Χριστό - καταλείγουν στην αιματηρή
ομολογία της Χριστιανικής Πίστεως, ενώπιον των κατακτητών
Οθωμανών.

345 Ι. Μ. Χατζηφώτη οπ. π. σελ. 24.

346 Μοναχού Θεοκλήτου Διονυσιάτου οπ. π. σελ. 77.
130
 Εικόνα 25 Η χορεία των Αθωνιτών Μαρτύρων.

Το Άγιο Όρος δεν παύει - ιδιαίτερα την εποχή εκείνη - να

είναι ο τηλαυγής φάρος στον οποίο προστρέχουν να φωτισθούν
και να εξαγιασθούν, όλοι όσοι βρίσκονται μέσα σε πνευματικό
ζόφο. Σ’αυτή την περίοδο τα μοναστήρια του Αγίου Όρους,
αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο για την διατήρηση της εθνικής
συνείδησης και ταυτότητας, καθώς και των Γραμμάτων 347.
Την εποχή της Τουρκοκρατίας ιδιαιτέρως το Άγιο Όρος
λειτουργεί όχι μόνο σαν θεματοφύλακας της Λειτουργικής
Παράδοσης και της Ορθόδοξης Θεολογικής Γραμματείας, αλλά
και σαν αφυπνιστικό κέντρο του υποδούλου Γένους. Όλα τα
υπόλοιπα πνευματικά - πολιτιστικά κέντρα, περιόρισαν την
δραστηριότητα τους στο ελάχιστο, εφ’ όσον βέβαια δεν
καταστράφηκαν ολοσχερώς από τους κατακτητές, στα πλαίσια
της πολιτικής της βίαιης εθνικής και θρησκευτικής αφομοίωσης
των κατακτημένων λαών. Εναντίον αυτής της αφομοιωτικής
πολιτικής προβλήθηκε πάντα αντίσταση, οργανωμένη ή όχι.
Μια από τις ιδιαίτερες ομάδες Χριστιανών, διαφόρων εθνικο-
τήτων, πού πρόβαλαν αντίσταση σ’ αυτές τις αφομοιωτικές

Κων. Γ. Νιχωρίτη, ‘’Η επίδραση του Αγίου Όρους στον πνευματικό βίο των
347

Σλάβων’’, εκδ. Σταμούλη 2004, σελ. 86.

131
προσπάθειες ήταν οι Νεομάρτυρες. Ένα μεγάλο ποσοστό τους
έρχεται στο Άγιο Όρος και εκεί υποστηρίζεται στο ηρωικό τους
εγχείρημα 348.

2. Η Βουλγαρική Μονή Ζωγράφου.

Η Ιερά Μονή Ζωγράφου, βρίσκεται στη νοτιοδυτική

πλευρά της Αθωνικής χερσονήσου, μέσα σε μια βαθιά
χαράδρα, με αποτέλεσμα να μην είναι ορατή από την
θάλασσα. Κατά την παράδοση ιδρυτές της ήσαν τρείς μοναχοί
από την Αχρίδα (ο Μωυσής, ο Ααρών και ο Ιωάννης). Αρχικά τα
τρία αδέλφια έφτιαξαν χωριστά κελιά και το έτος 919, με την
βοήθεια του Βούλγαρου Τσάρου Συμεών, συνέστησαν ενιαίο
ίδρυμα, το οποίο συγκροτήθηκε σε κοινόβιο.
Σημείο διαμάχης των τριών αδελφών ήταν η καθιέρωση
της Μονής, καθώς καθένας από τους τρείς υποστήριζε το δικό
του ιδιαίτερο πρόσωπο Αγίου (ο ένας ήθελε να τιμάται στην
Παναγία, ο άλλος στον Άγιο Νικόλαο και ο τρίτος στον Άγιο
Γεώργιο). Η παράδοση – λοιπόν - θέλει να παίρνει η Μονή το
όνομα Ζωγράφου, από τον ζωγράφο που ιστόρησε τον Άγιο
Γεώργιο, δίνοντας διέξοδο στο πρόβλημα των τριών κτιτόρων349.
Μία άλλη εκδοχή είναι πως αποφάσισαν να αφήσουν το
θέμα στην καθοδήγηση του Θεού, ώστε Εκείνος να αποφασίσει
ποιος Άγιος θα τιμάται. Τοποθέτησαν, λοιπόν, μέσα στο Ναό

348 Ιδίου οπ. π. σελ. 86.

349 Ι. Μ. Χατζηφώτη οπ. π. σελ.79.
132
μία σανίδα και βγήκαν έξω να προσευχηθούν. Όταν
επέστρεψαν, βρήκαν την μορφή του Αγίου Γεωργίου
ζωγραφισμένη πάνω στο ξύλο με θαυμαστό τρόπο,
«αχειροποιήτως»350. Κάπως έτσι, λοιπόν, προήλθε η ονομασία
Ζωγράφου.
Το Σλαβικό κείμενο, το σχετικό με την διήγηση αυτή,
περιγράφει την ιστορία της Μονής από το 919 έως και το 1371.
Η απουσία ιστορικών πηγών κατά την εξιστόρηση των τριών
πρώτων αιώνων της υποτιθεμένης ιδρύσεως της, δίνει στην
διήγηση έναν μυθιστορηματικό χαρακτήρα. Η παράδοση αυτή
δημιουργήθηκε αρκετό καιρό μετά την εγκατάσταση των
Βουλγάρων μοναχών στο μοναστήρι και ο σκοπός της ήταν να
τονίσει τον Βουλγαρικό χαρακτήρα της Μονής. Για αυτό και
επιλέχθηκαν ονόματα από τον κύκλο των γνωστών Κομητό-
πουλων και συγκεκριμένα τρία, τονίζοντας την αρχή της με τον
Τριαδικό συμβολισμό351.
Η πρώτη ιστορική πηγή στην οποία εμφανίζεται η Μονή,
είναι το πρώτο Τυπικό του 972, ο λεγόμενος ‘’Τράγος’’, όπου
συνυπογράφει ο Ηγούμενος Γεώργιος «ο Ζωγράφου»352 . Η
ύπαρξη του ονόματος στην ονομαστική δείχνει, ότι ο Γεώργιος
Ζωγράφος είναι ο ιδρυτής της και έτσι εξηγείται και η
αφιέρωση της Μονής στον Μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο 353.
Άρα η Μονή ιδρύθηκε πριν από το 972 από τον Γεώργιο, ο
οποίος ήταν και ζωγράφος και φυσικά δεν μπορεί να ιδρύθηκε
το 919, καθώς πριν από την ίδρυση της Μονής Μεγίστης
Λαύρας το 963, δεν υπήρχε κανένα κοινόβιο στο Άγιο Όρος.
Η Μονή αρχικά ήταν Ελληνική, καθώς οι Ηγούμενοι και
οι εκπρόσωποι της υπογράφουν πάντα στην Ελληνική.
Βούλγαροι μοναχοί ασκήτευαν στο Αγ. Όρος από τον 10ο
αιώνα, αλλά ζούσαν σε ερημητήρια και σε Ελληνικές Μονές,
όπως και η Μονή Ζωγράφου. Στα τέλη του 12ου αιώνα, εποχή
κατά την οποία έγινε η Σερβοποίηση της Μονής Χιλανδαρίου

350 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 173.

351 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 174.
352 GERHARD TRUMLER, «Άθως – Το Άγιον Όρος», Εκδ. ΑΔΑΜ, Αθήνα 1993, σελ.173.

353 Πωλητήριο έγγραφο του 980 αναφέρεται σε κτηματικά όρια, γράφοντας

χαρακτηριστικά: «και ακουμβίζει του Ζωγράφου».
133
και της Μονής Αμαλφηνών 354 και για δύο ακόμα αιώνες η
Μονή Ζωγράφου ήταν Ελληνική. Οι Βασιλείς της Βουλγαρίας
άρχισαν να δείχνουν έντονο ενδιαφέρον για την Μονή από το
1192 και μετά, όταν άρχισε να παρατηρείται αύξηση του
αριθμού των Βουλγαρικής καταγωγής μοναχών. Η ενίσχυση
όμως του μοναστηριού με το Σλαβικό στοιχείο έγινε επί
Φραγκοκρατίας, περίοδο κατά την οποία οι Βούλγαροι
έλεγχαν πολιτικά το Άγιο Όρος. Τότε η Μονή πήρε Βουλγαρικό
χαρακτήρα.
Ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος ενίσχυσε
αρκετές φορές το μοναστήρι, με αποτέλεσμα να ορθοποδήσει
οικονομικά και να κάνει αγορές μετοχίων και εκτός Αγίου
Όρους355. Κατά τις αρχές του 14ου αιώνα η Μονή υπέστη
σοβαρές καταστροφές από επιδρομές Καταλανών 356, με τα
κτήρια της να καίγονται και τους Μοναχούς να βασανίζονται
σκληρά με φρικτά βασανιστήρια. Το ίδιο συνέβη και με τους 26
ανθενωτικούς Μοναχούς που μαρτύρησαν επί Πατριάρχου
Ιωάννη Βέκκου και Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου,
όπως βεβαιώνει η επιγραφή του μνημείου που έχτισαν οι
οπαδοί της ανθενωτικής παράταξης το 1873 στην αυλή της
Μονής. Ωστόσο ο Μιχαήλ είναι εκείνος που βοήθησε με
γενναιόδωρες επιδοτήσεις το ‘’Βουλγαρικό μοναστήρι’’357. Μετά
την καταστροφή η Μονή ευεργετήθηκε από τους Αυτοκράτορες
Ανδρόνικο Β’ και Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγους, καθώς και τον
Μιχαήλ Ασάν της Βουλγαρίας και Σέρβους Ηγεμόνες. Έτσι
κατόρθωσε να ορθοποδήσει οικονομικά, μια οικονομική ακμή η
οποία κράτησε μέχρι την Τουρκική κατάκτηση358. Τον 18ο αι.
έκανε επισκευές σε μεγάλα τμήματα των οικοδομών της και
τον 19ο αιώνα πρόσθεσε τις μεγαλοπρεπείς πτέρυγες της
βόρειας και δυτικής πλευράς.

354 Οι αναφορές αυτές γίνονται στο Χρυσόβουλο του Αυτοκράτορα Αλεξίου Γ’ Κομνηνού.
355 Το 1270 η Μονή αγόρασε το Μετόχι του Αγίου Νικολάου στη Θεσσαλονίκη.
356 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 175.

357 GERHARD TRUMLER οπ. π. σελ.173.

358 Στη Μονή ανήκαν τα Μονύδρια Ξηροκάστρο, Αγίων Αποστόλων, Καμηλαυκά και

Λειβαδίων.
134
 Το 1744 ήταν η πέμπτη σε σειρά πληρωμής χαρατσίου
στο Άγιο Όρος, ενώ μετά από 130 χρόνια ήταν η πιο πλούσια
Μονή, μετά την Μονή του Αγίου Παντελεήμονος, γεγονός που
οφείλεται στις μεγάλες χρηματοδοτήσεις του Βουλγαρικού
κράτους και στις δωρεές των Βούλγαρων ευσεβών359. Το
Καθολικό της Μονής Ζωγράφου ανεγέρθηκε το 1801 και
ιστορήθηκε το 1817. Έχει 16 Παρεκκλήσια και ωραία μαρμάρινη
φιάλη. Οι μοναχοί της είναι Βουλγαρικής καταγωγής και το
1922 ήταν μόνον 11360.

Εικόνα 26 Άποψη της Ι.Μ. Ζωγράφου

Η επάνδρωση της έως τα μέσα του 19ου αιώνα ήταν μικρή,
με κυρίαρχο το Βουλγαρικό στοιχείο από τον 13ο αιώνα και για
τον λόγο αυτό οι Ακολουθίες ψάλλονταν και στα Ελληνικά και
στα Σλαβικά. Η Βουλγαροποίηση όμως της Μονής άρχισε όταν
εγκαταστάθηκε σε αυτήν ο Βούλγαρος Μοναχός Παΐσιος ο
Χιλανδαρινός361, αφού είχε απομακρυνθεί από την Μονη
Χιλανδαρίου. Μετά την Ελληνική Επανάσταση οι Βούλγαροι
επικράτησαν στη Μονή. Το 1845 καταργήθηκε η Ελληνική
γλώσσα από τις Ακολουθίες και κανένας μη Βούλγαρος δεν
γινόταν δεκτός στη Μονή. Παρ’ όλα αυτά η Μονή - αν και
πάντα υποστήριζε τις Βουλγαρικές εθνικές θέσεις - δεν

359 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 176.

360 Ι. Μ. Χατζηφώτη οπ. π.
361 Ο γνωστός συγγραφέας της ιστορίας του Βουλγαρικού Έθνους (βλ .υπ. 130) Το

χειρόγραφο αυτό του 1745, φυλάσσεται στη Μονή Ζωγράφου σαν Σλαβικός Κώδικας
αρ.1. Βλ. GERHARD TRUMLER, οπ. π. σελ.174.
135
προσχώρησε ποτέ στο Βουλγαρικό Εξαρχικό Σχήμα, καθώς
ευρίσκονταν στο Πατριαρχικό κλίμα.
Η Μονή Ζωγράφου στο Τυπικό του Τσιμισκή κατέχει την
19 θέση, στο Τυπικό του Αντωνίου την 10η θέση και από το
η

1574 έως σήμερα την 9η θέση. Από το 1840 ακολουθεί το

κοινοβιακό σύστημα. Τα μεγαλοπρεπή κτήρια της Μονής
χρονολογούνται από το 1500, τα περισσότερα όμως είναι
νεόκτιστα και χρονολογούνται από το δεύτερο μισό του 19ου
αιώνα. Κατά τον ίδιο αιώνα ανεγέρθηκε και τοιχογραφήθηκε
και το Καθολικό, όπως ήδη προαναφέραμε, κτισμένο με
ισοδομική τοιχοποιία και ορθογώνιους λίθους, φέρει σε μερικά
σημεία ανάγλυφες παραστάσεις. Η κτητορική επιγραφή
αναφέρει τα ονόματα των επιτρόπων Ευθυμίου και Πορφυρίου
και είναι γραμμένη στα Ελληνικά και τα Σλαβικά. Το
εικονοστάσιο και το κιβώριο της Αγίας Τραπέζης είναι
ξυλόγλυπτα και επιχρυσωμένα με φύλλο χρυσού. Μέσα στο
Καθολικό της Μονής, υπάρχουν τρείς εικόνες του Αγίου
Γεωργίου. Η μία βρίσκεται στον ανατολικό κίονα του δεξιού
χορού και είναι η εικόνα που θεωρείται αχειροποίητη και έδωσε
την ονομασία της Μονής από τον εικονιζόμενο Άγιο. Η δεύτερη
εικόνα βρίσκεται στον αριστερό χορό και λέγεται ότι ήρθε από
την Αραβία και η τρίτη εικόνα που επίσης βρίσκεται στον
αριστερό χορό, είναι δώρο του Ηγεμόνα της Μολδαβίας
Στεφάνου του Καλού362.
Μία άλλη σπουδαία εικόνα, η Επακούουσα, βρίσκεται στο
Άγιο Βήμα του Καθολικού. Για την εικόνα αυτή λέγεται πως
ακούσθηκε φωνή απευθυνόμενη προς τον Άγιο Κοσμά, οποίος
ζητούσε τρόπο σωτηρίας. Η φωνή του αποκρίθηκε και του είπε,
’’εξελθέτω της Μονής και αγωνισάσθω κατά μόνας’’. Η Μονή
διαθέτει οκτώ Παρεκκλήσια, εσωτερικά της Μονής. Τα δύο πιο
σημαντικά είναι το Παρεκκλήσιο της Παναγίας του Ακαθίστου
Ύμνου στην αυλή, δίπλα στο Καθολικό και των Αγίων
αυταδέλφων Κυρίλλου και Μεθοδίου, με αξιόλογες

362 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ. 177.

136
τοιχογραφίες, βρίσκεται πάνω από την Τράπεζα και κτίσθηκε
το 1900363.
Σχετικά με την εικόνα του Ακαθίστου Ύμνου λέγεται, ότι
κάποτε ένας μοναχός έψαλλε μπροστά στην εικόνα τον Ύμνο
χωρίς καμία διακοπή. Η Παναγία θέλησε να τον ευχαριστήσει
και όταν κάποτε πλησίαζαν πειρατές στη Μονή, τον ειδοποίησε
να σημάνει συναγερμό και να σώσει έτσι την Μονή364.
Σπουδαία και σημαντικά είναι και τα κειμήλιά της, στα οποία
συγκαταλέγονται λείψανα Αγίων σε καλλιτεχνικές
λειψανοθήκες , άμφια, λειτουργικά σκεύη και φορητές εικόνες.
Πλούσιο σε έγγραφα είναι και το αρχείο της Μονής, το
οποίο περιλαμβάνει Αυτοκρατορικά Σιγίλια και άλλα χειρό-
γραφα Ηγεμόνων της Βουλγαρίας και της Μολδαβίας365. Τέλος
η βιβλιοθήκη (η οποία βρίσκεται στον Πύργο της Μονής),
περιλαμβάνει 10.000 περίπου έντυπα βιβλία, 166 Ελληνικούς
χειρόγραφους κώδικες και 380 Σλαβικούς. Σήμερα τα μοναδικά
εξαρτήματα της Μονής είναι το κελί της Αναλήψεως στις
Καρυές, με ένα παράρτημα αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του
Σωτήρος και δύο εργαστήρια στην αγορά των Καρυών366.

Εικόνα 27 Προσκυνητάρι από το Καθολικό της Μονής. Η δεξιά μικρή φορητή

εικόνα είναι του Νεομάρτυρα Γεωργίου της Σόφιας.

363 Ιδίου οπ. π. σελ.178.

364 GERHARD TRUMLER, οπ. π. σελ.173.
365 Π. Κ. Χρήστου οπ. π. σελ.178.
366 Ιδίου οπ. π. σελ. 179.
137
 3. ΑΘΩΝΙΤΕΣ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΕΣ
ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ

3. 1. Iερομάρτυρας Δαμασκηνός ο Χιλανδαρινός (+ 1771)

Ο Ιερομάρτυρας Δαμασκηνός ήταν από ένα χωριό της

επαρχίας Τυρνόβου, το οποίο ονομάζεται Γκάμπροβο και
κάποια στιγμή αναχώρησε από την πατρίδα του και πήγε στο
Άγιο Όρος, όπου μόνασε στην Ιερά Μονή Χιλανδαρίου. Εκεί
έγινε Διάκονος, Ιερομόναχος και Προηγούμενος367.
Κάποτε στάλθηκε από τους πατέρες του μοναστηριού
στη Βουλγαρία, στην πόλη Σβίστον, όπου υπήρχε μετόχι της
Μονής.368 Μετά το πέρας των εργασιών στο μετόχι και την
ολοκλήρωση της αποστολής του στη Βουλγαρία, θα επέστρεφε
πίσω στη Μονή του, στο Άγιο Όρος. Έτσι, λίγο πριν την
αναχώρηση του, ζήτησε από έναν Τούρκο να επισπεύσει την
απόδοση των οφειλών του προς το μετόχι του μοναστηριού369.
Όμως ο Τούρκος μαζί με άλλους συμπατριώτες του, όντας
άδικος, όχι μόνο δεν επέστρεψε τα οφειλόμενα, αλλά θέλησε
να του πάρει και όσα είχε μαζέψει στο μετόχι. Το βράδυ,
λοιπόν, έστειλαν στο δωμάτιο του μια Τουρκάλα και
σπάζοντας την πόρτα του μετοχίου, μπήκαν μέσα και καθώς
βρήκαν την γυναίκα που οι ίδιοι είχαν βάλει, τον άρπαξαν, τον
έδεσαν και προπηλακίζοντάς τον τον οδήγησαν στον Κριτή,
αφού πρώτα πήραν όλα τα πράγματα που είχε στο δωμάτιο
του. Στον Κριτή μπροστά τον κατηγόρησαν, ότι τόλμησε να
έχει Τουρκάλα γυναίκα και να διαπράττει αμαρτία με αυτήν.
Ο Κριτής, γνωρίζοντας πως πρόκειται για συκοφαντία,
θέλησε να γλιτώσει τον Δαμασκηνό, όμως το αγριεμένο
πλήθος των Τούρκων ζητούσε την θανατική καταδίκη του. Και
λόγο της αριθμητικής τους υπεροχής, η άποψη τους υπερίσχυσε
και πήραν τον Άγιο και τον οδήγησαν στον τόπο του θανάτου
του. Και κατά την διάρκεια της διαδρομής, τον ρώτησαν τρείς

367 Κων. Δουκάκη, «Ο Μέγας Συναξαριστής», τ. 5ος, σελ. 252 - 253.

368 Μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου οπ. π. σελ. 479.
369 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 147.
138
φορές αν ήθελε να γίνει Τούρκος και να του επιστρέψουν όλα
όσα του είχαν αρπάξει. Ο Δαμασκηνός όμως, πιστός στην
αγάπη του για τον Χριστό, απάντησε: ’’Εγώ εις την πίστην την
Χριστιανικήν εγεννήθηκα, εις αυτήν πάλιν θέλω να αποθάνω.
Πηγαίνετε με λοιπόν εκεί όπου θέλετε’’370.
Έτσι πήγαν τον Δαμασκηνό στον τόπο της καταδίκης
του και του έδεσαν πισθάγκωνα τα χέρια. Λίγο πριν τον
κρεμάσουν, ο Άγιος, ζήτησε να του λύσουν τα χέρια και να τον
αφήσουν να προσευχηθεί. Πράγματι έτσι έγινε. Στραμμένος
προς την Ανατολή προσευχήθηκε, έκανε το σημείο του
Σταυρού και είπε στους δημίους του πως είχε τελειώσει. Τότε
αυτοί του έδεσαν ξανά τα χέρια και τον απαγχόνισαν, την 16ην
Ιανουαρίου 1771.

370 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 233.

139
 3. 2. Οσιομάρτυρας Λουκάς ο Αγιαννανίτης (+ 1802)

Εικόνα 28 Ο Νεομάρτυς Λουκάς εξ' Ανδριανουπόλεως.

Ο Οσιομάρτυρας Λουκάς γεννήθηκε στην Ανδρια-

νούπολη από ευλαβείς γονείς Βούλγαρους, τον Αθανάσιο και
την Δομίνιτσα371, από την ενορία του Αγίου Νικολάου. Εξαιτίας
του πρόωρου θάνατου του πατέρα του, όταν ο Λουκάς ήταν έξι
ετών372, η μητέρα του τον έδωσε σε ένα πλούσιο έμπορο από
την Στάρα Ζαγόρα, ο οποίος του φέρθηκε σαν να ήταν
πραγματικός γιος του. Μια φορά ο μεγαλέμπορος ταξίδεψε στη
Ρωσία και πήρε μαζί του και τον δεκατριάχρονο Λουκά. Στο
γυρισμό σταμάτησαν στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί ο Λουκάς
μάλωσε με έναν νεαρό Τούρκο και άρχισε να τον χτυπάει. Τότε
οι εξαγριωμένοι Τούρκοι τον έπιασαν και θέλησαν να τον
σκοτώσουν και ο φοβισμένος Λουκάς φώναξε, «αφήστε με! θα
γίνω Τούρκος!»

371 Επισκόπου Παρθενίου, «Βίοι Αγίων Βουλγαρίας», τ. 2ος, Συνοδικές Εκδόσεις, Σόφια
1974.
372 Βίκτωρος Ματθαίου «Μέγας Συναξαριστής» όπ. π. σελ .431.

140
 Ένας Τούρκος αμέσως τον πήρε μαζί του και τον
ανάγκασε να αρνηθεί τον Χριστό και να αποδεχτεί το Ισλάμ.
Αλλά όταν του πέρασε ο φόβος, ο Λουκάς ντράπηκε για ότι
έχει κάνει, έχασε την ζωντάνια του και άρχισε πίκρα να
μετανιώνει. Τότε περιέγραψε στο θετό πατέρα του τι είχε γίνει
και αυτός δοκίμασε να τον ελευθερώσει με την βοήθεια του
Ρώσου Πρεσβευτή. Αλλά ο ύπουλος Τούρκος αντί να αφήσει το
αγόρι ελεύθερο, του έδεσε τα χέρια και χωρίς την θέλησή του
του έκανε περιτομή.
Λίγες μέρες αργότερα ο Λουκάς κατάφερε να ξεφύγει
από το Τούρκικο σπίτι και να ψάξει σωτηρία στο Ρώσο Πρέσβη,
ο οποίος τον έστειλε ταξίδι στη Σμύρνη και από εκεί στην πόλη
Θείρα, νοτιοανατολικά της Σμύρνης, «όπου έμεινεν ολίγον
καιρόν αγνώριστος»373. Εκεί ο Λουκάς αρρώστησε βαριά και
φοβούμενος τον θάνατο, φώναξε έναν Χριστιανό Πνευματικό.
Μετά την εξομολόγηση του, ο Πνευματικός τον συμβούλεψε να
απομονωθεί στο Άγιο Όρος και εκεί, κάτω από την καθοδήγη-
ση ενάρετων Πνευματικών, να μετανοήσει.
Αφού θεραπεύτηκε ο Λουκάς πράγματι ακολούθησε την
συμβουλή του και ἠρθε στη Μονή Ιβήρων του Άγιου Όρους,
όπου και επέστρεψε στη Χριστιανική Πίστη με το Μυστήριο
του Χρίσματος. Από εκεί πήγε στη Μονή Σταυρονικήτα, όπου
‘’έμεινεν εις Προεστώτα τινά, από τον οποίον και εκουρεύθη
γενόμενος ρασοφόρος’’374, αλλά ανάπαυση δεν βρήκε.
Κυνηγημένος από τους πειρασμούς μετακόμιζε από τη μια
μονή στην άλλη (αρχικά στη Ζωγράφου375 από όπου γύρισε στη
κοσμική ζωή, αλλά μην βρίσκοντας ηρεμία ξαναήρθε στη Μονή
Ξηροπόταμου, μετά πήγε στην Κουτλουμουσίου, μετά στην
Γρηγορίου και τέλος στην Αγία Άννα).
Όταν φιλοσόφησε γιατί όλο αυτό τον καιρό δεν έχει
ησυχία και όλο πηγαίνει από τόπο σε τόπο, συνειδητοποίησε
ότι αυτό είναι τιμωρία Θεού, επειδή αρνήθηκε την Χριστιανική
Πίστη. Τότε σκέφτηκε να μαρτυρήσει για τον Θεό και ζήτησε

373 Ιδίου οπ. π. σελ. 432.

374 Βίκτωρος Ματθαίου, «Μέγας Συναξαριστής» οπ. π. σελ. 432.
375 Βουλγαρική Μονή του Αγίου Όρους.
141
την συμβουλή των Πνευματικών του. Αλλά επειδή ήταν πολύ
νέος δεν του το συνιστούσαν, ὀμως τελικά βλέποντας την
αμετάβλητη πίστη του ο Πνευματικός Ανανίας τον ετοίμασε
να μαρτυρήσει για τον Χριστό.
Με την συνοδεία του Ιερομονάχου Βησσαρίωνα έφυγε για
την Μυτιλήνη. Αφού μετέλαβε των Αχράντων μυστηρίων του
Χριστού ο Άγιος Λουκάς ντύθηκε σαν Τούρκος και πήγε στον
Τούρκο Δικαστή. Εκεί περιέγραψε με λεπτομέρειες πως με την
βία τον έκαναν Μωαμεθανό, αρνήθηκε να ακολουθήσει το
Ισλάμ και ομολόγησε την Χριστιανική πίστη.
Ούτε οι γλυκές υποσχέσεις και τα δώρα των Μουσουλμά-
νων, ούτε οι απειλές γιά βασανιστήρια μπόρεσαν να
αλλαξοπιστήσουν τον σκληρό νεαρό, που ήταν αποφασισμένος
να πεθάνει για τον Θεό. Οι Τούρκοι τον χτύπησαν αλύπητα και
τον πέταξαν στη φυλακή, με τα πόδια του αλυσοδεμένα.
Ταυτόχρονα σε όλες στις εκκλησίες προσεύχονταν οι
Χριστιανοί για τον άγιο Μάρτυρα. Ο Μητροπολίτης του νησιού
και ο Ιερομόναχος Βησσαρίων κατάφεραν να του στείλουν στην
φυλακή την Θεία Κοινωνία.
Στο τέλος ο Δικαστής, βλέποντας την αμετάβλητη
αποφασιστικότητα του Λουκά και τον καταδίκασε σε θάνατο
διά απαγχονισμού. Βαδίζοντας στον δρόμο του μαρτυρίου,
πήγαινε με τόση χαρά που σχεδόν έτρεχε, ώστε και οι Τούρκοι
δήμιοι να απορήσουν και να τον ρωτούν: ’’Σε γάμο υπάγεις και
τρέχεις ούτω;’’ Η απάντηση του Νεομάρτυρα είναι κατά-
λυτική:’ ‘’Αν εγνώριζες που υπάγω εγώ και που έχεις να υπάγεις
συ, θα έτρεχες να φθάσης πρωτύτερα από εμέ, αλλά μετά
θάνατον θα ίδης που έχω να υπάγω εγώ και που έχεις να
υπάγεις σύ’’376 Όταν ο δήμιος έβαζε την θηλιά στο λαιμό του
του είπε: «Ομολόγησε τον Μωάμεθ, τον μεγάλο Προφήτη μας
και θα σε αφήσουμε.» Τότε ο Οσιομάρτυρας απάντησε:
«Πιστεύω στον δικό μου Κύριο Ιησού Χριστό και μόνο σε Αυτόν
υπακούω».

376 Βίκτωρος Ματθαίου οπ.π. σελ. 448.

142
 Ο Άγιος Λουκάς απαγχονίστηκε στις 23 Μαρτίου το 1802,
ημέρα Κυριακή, ώρα δευτέρα377 και ήταν στην ηλικία των 16
χρόνων! Το ιερό σώμα του Μάρτυρα έμεινε κρεμασμένο για
τρεις μέρες, αλλά όλο αυτό το διάστημα παρέμενε λευκό και
ευωδίαζε. Μετά από τρεις μέρες οι Τούρκοι δέσανε μία μεγάλη
πέτρα στο λαιμό του και τον έριξαν βαθιά στην θάλασσα, αλλά
αντί να βυθιστεί παρέμεινε στην επιφάνεια μαζί με την πέτρα.
Όταν νύχτωσε οι Χριστιανοί τον βρήκαν και τον έθαψαν στην
γη με ιδιαίτερες τιμές. Τα ρούχα του Οσιομάρτυρα αποκτήσαν
θεραπευτική δύναμη και οι άρρωστοι γίνονταν καλά όταν τα
ακουμπούσαν.378
Σε ομιλία του στη Λέσβο ο μακαριστός Καθηγητής Ι.
Φουντούλης, με θέμα τους Νεομάρτυρες που μαρτύρησαν στην
Αγιοτόκο Λέσβο, αναφέρει για τον Νεομάρτυρα Λουκά τα εξής:
’’Τῶν δύο ἄλλων Νεομαρτύρων ποὺ ἀπαγχονίστηκαν στὴ
Μυτιλήνη σὲ κοντινὲς ἡμερομηνίες, τοῦ Λουκᾶ τοῦ Ἀνδρια-
νουπολίτου (23 Μαρτίου 1802) καὶ τοῦ Δημητρίου τοῦ ἐκ Λαρίσης
(Μιστεγνῶν;) (8 Ἀπριλίου 1809), ἡ μνήμη χάθηκε ἐν τῇ γενέσει
της. Εἶχαν ὅμως γραφεῖ γι' αὐτοὺς τροπάρια καί ἱστορηθεῖ
εἰκόνες, πράγμα ποὺ δείχνει ὅτι εἶχε ἀρχίσει νὰ ἀναπτύσσεται ἡ
τιμή τους. Καταλυτικὸ στοιχεῖο γιὰ τὴν ἀπόσβεση τῆς μνήμης
τους ὑπῆρξε ἡ ἀπώλεια τῶν Λειψάνων τους. Εἶχαν ταφεῖ στὸν
παλαιὸ ναὸ τοῦ ἁγίου Θεράποντος, σὲ πέτρινη λάρνακα καὶ
πιθανῶς τὰ λείψανα τους χάθηκαν κατὰ τὴν ἀνοικοδόμηση τοῦ
μεγάλου νέου ναοῦ (1850). Ὑπάρχει μαρτυρία ὅτι τὰ Λείψανα τοῦ
Λουκᾶ εἶχαν περισωθεῖ στὸν ναὸ τοῦ ἁγίου Συμεών, ἀλλ'
ἀργότερα ἔγιναν ἄφαντα’’.379
Υπάρχει δε και μια έγγραφη μαρτυρία που αναφέρει την
ημερομηνία του θανάτου του Νεομάρτυρα και βρέθηκε σε
εσώφυλλο παλαιού βιβλίου του εφημερίου Πύργων της Θερμής

377Ιδίου σελ. 449.

378Επισκόπου Παρθενίου, «Βίοι Αγίων Βουλγαρίας», τ. 2ος, Συνοδικές Εκδόσεις, Σόφια
1974.
379 «ΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ». Διάλεξη τοῦ Καθηγητού Ἰωάννου Μ.

Φουντούλη ποὺ ἔγινε στὸ Δημοτικὸ Θέατρο Μυτιλήνης, στὰ πλαίσια τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς
Ἑβδομάδος τῶν Λεσβίων Ἁγίων, στὶς 21 Ἰουνίου 1995. Δημοσιεύθηκε τμηματικά στο
Περιοδικό της Ιεράς Μητροπόλεως Μυτιλήνης «Ὁ Ποιμήν», τ. Ξʹ (1995).
143
Ιερομονάχου Παχωμίου, στην οποία εκτός της ημερομηνίας και
της χρονολογίας, αλλά και της ώρας του μαρτυρίου, ο
Νεομάρτυρας χαρακτηρίζεται από τον συγγραφέα αυτής της
μαρτυρίας ως ένα παιδί που το εκρέμασαν ’’το οποίον ήτον από
την Φιλιππούπολη’’380. Ναός του Νεομάρτυρα Λουκά, υπάρχει
στο χωριό Πάμφιλα της Λέσβου381.
Ασματική Ακολουθία του Οσιομάρτυρος Λουκά συνέ-
γραψε ο βιογράφος του Νικηφόρος ο Χίος (βλ. ‘’Νέον Λειμωνάριον’’,
Βενετία 1819, Σωτηρίου Γ. ‘’Λεσβιακή Αγιολογία’’, Μυτιλήνη 1958 και ‘’Λεσβιακόν
Μηναίον’’, Μυτιλίνη 1969)382

Απολυτίκιον: Ήχος δ’ Ταχύ προκατάλαβε.

Νομίμως ενήλθλησας υπέρ Χριστού του Θεού, ασκήσει το
πρότερον, καταυγασθείς την ψυχήν, Λουκά παμμακάριστε. Όθεν
τη ση αγχόνη, τον εχθρόν αποπνίξας, ώφθης Οσιομάρτυς αληθής
τουΣωτήρος. Ω, πρέσβευε μακάριε, υπέρ των τιμώντων σε.

Κοντάκιον: Ήχος β’ Τα άνω ζητών.

Ασκήσει τω πρίν, τον νουν προκαθηράμενος, αθλήσει
στερρά, εδόξασας τον Κύριον, και τον εχθρόν κατέβαλες, τον
πάλαι πτερνίσαντα, Άγιε. Δια τούτο ως Μάρτυρα του Σωτήρος,
Λουκά, σε μακαρίζομεν.

Μεγαλυνάριον:
Χαίροις των Οσίων ο μιμητής, και των αθλοφόρων
ισοστάσιος εν παντί. Χαίροις ο της δόξης Χριστού κατατρυφή-
σας, Λουκά Οσιομάρτυς, αθλήσας άριστα.

380 Γ. Σωτηρίου, «Λεσβιακή Αγιολογία», σελ. 187.

381 σ.σ.Τον Ναό του Νεομάρτυρα ,έκτισε ένας σύγχρονος Άγιος της εποχής μας, ο παπά
Φώτης ο Λαυρεώτης, ‘’ ο δια Χριστόν Σαλός’’, με τον οποίον αξιώθηκα να
συλλειτουργήσω μαζί Του στον Ναό του Αγ. Αθανασίου στο Θησείο- Αθηνών , κατά την
εκεί διακονία μου.
382 Αρχιμανδρίτου Γεωργίου Χρυσοστόμου, ‘’Βιβλιογραφία εις Ακολουθία Νεομαρτύ-

ρων’’, οπ. π. σελ. 579.

144
 3.3 Οσιομάρτυρας Προκόπιος ο Ιβηροσκητιώτης
(+ 1810)

Εικόνα 29 Νεομάρτυς Προκόπιος εκ Βάρνας.

Καταγόμενος από τα περίχωρα της Βάρνας, ο

Προκόπιος μεγάλωσε σε ένα Χριστιανικό περιβάλλον, με
ευσεβείς γονείς. Σε ηλικία 20 ετών πήγε στο Άγιο Όρος και
μόνασε στη Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου, υποταχθείς σε έναν
Γέροντα ονόματι Διονύσιο. Σαν μοναχός διακρίθηκε στις
μοναχικές αρετές, όμως ο πειρασμός και ο διάβολος τον
παρέσυραν στην αμαρτία. Αφού εγκατέλειψε την μοναχική
πολιτεία έφτασε στη Σμύρνη, όπου μετά από κάποιο χρονικό
διάστημα βρέθηκε σε απόγνωση, με αποτέλεσμα να ασπασθεί
το Ισλάμ. Για δεκαπέντε ημέρες ήταν υπό την επίβλεψη του
διοικητή του σώματος των Γενιτσάρων της Σμύρνης και
δέχθηκε την περιτομή383. Αμέσως όμως μόλις έλαβε την
σφραγίδα του Μουσουλμάνου, συνειδητοποίησε την πλάνη
στην οποία είχε περιπέσει, με αποτέλεσμα να θελήσει να
επανέλθει στον Χριστιανισμό. Για τον σκοπό αυτό ανεζήτησε
έναν Πνευματικό. Όλοι όμως αρνούνταν να τον εξομολογή-

383 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 439.

145
σουν, από φόβο μήπως θεωρηθεί αμαρτία η επικοινωνία με
έναν εξισλαμισμένο πρώην Χριστιανό384.
Έτσι μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, πήγε κρυφά
και συνάντησε έναν Πνευματικό τον οποίο γνώριζε από την
Σκήτη. Αυτός ένιωσε μεγάλη έκπληξη όταν τον είδε ντυμένο
Μουσουλμάνο, καθώς γνώριζε την ενάρετη βιωτή του. Και με
πολύ μεγάλη λύπη τον άκουσε να του διηγείται το τι είχε
συμβεί, αλλά και για την μεγάλη μετάνοια την οποία
αισθανόταν μέσα στην καρδιά του, μετάνοια που έφθανε στην
αναζήτηση του μαρτυρίου για την εξιλέωση και την προσφορά
της ζωής του προς χάρη του Χριστού385.
Ο Πνευματικός, αφού άκουσε την ιστορία του
Προκοπίου, του είπε ότι ναι μεν άγιο ήταν αυτό που το
εξομολογείτο, αλλά οι καιροί δεν ήταν κατάλληλοι για
παρατολμήματα, γιατί ο Γιανιτζάρ Αγάς, ο οποίος είχε στην
επίβλεψη του τον Προκόπιο, ήταν πολύ άγριος. Και θα πρέπει η
μετάνοια του να είναι αληθινή και πραγματική, γιατί αν
δεύτερη φορά μπροστά στα μαρτύρια από τον Αγά αρνηθεί την
πίστη στον Χριστό, αυτό θα ήταν κακό και για τον ίδιο, αλλά
και για τους υπόλοιπους Χριστιανούς. Στο τέλος δε τον
συμβούλευσε να επιστρέψει στο Άγιο Όρος, στο Γέροντα του
και τους υπόλοιπους αδελφούς του, στους οποίους η παρουσία
του θα έδινε μεγάλη χαρά. Ο Άγιος όμως του απάντησε πως
κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ δύσκολο, αφού αυτοί δεν θα τον
δεχόντουσαν πίσω στο μοναστήρι, όταν τον έβλεπαν ντυμένο
με το Μουσουλμανικό σχήμα και μάθαιναν τι είχε συμβεί,
αλλά και ο Αγάς δεν θα τον άφηνε εύκολα να φύγει. Για αυτό
του ζήτησε να τον μυρώσει ξανά με το Άγιο Μύρο και να τον
κοινωνήσει με τα Άχραντα Μυστήρια386, αφού ο Αγάς δεν τον
άφηνε ούτε στιγμή χωρίς επιτήρηση. Ο Πνευματικός όμως του
είπε πως δεν είχε την δυνατότητα να τον μυρώσει, ωστόσο
όπως του είπε πως το έλεος του Θεού ήταν μεγάλο και η
προσφορά του αίματος του είναι βάπτισμα μαρτυρίου,

384 Κων. Δουκάκη οπ. π. μ. Ιούνιος, σελ. 220.

385 Κων. Δουκάκη οπ. π. σελ. 220.
386 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. Τόμος ΣΤ΄ σελ. 371.
146
καλύπτοντας έτσι το Άγιον Χρίσμα. Διότι το μαρτύριο
‘’καθαίρει τον άνθρωπον από πάσαν αμαρτίαν και μάλιστα το
έγκλημα της αρνήσεως’’387.
Ο Προκόπιος συνέχισε να πηγαίνει, σχεδόν καθημερινά
στον Πνευματικό, έως ότου μια ημέρα, Σάββατο πρωί, του είπε
πως δεν άντεχε άλλο και πως θα πήγαινε στον Κριτή να
ομολογήσει την Χριστιανική του πίστη. Πήγαν λοιπόν μαζί σε
έναν ευκτήριο Οίκο, προσευχήθηκαν προς την Θεοτόκο και
έδωσαν τον τελευταίο ασπασμό388. Και πηγαίνοντας ενώπιον
του Κριτού πέταξε το σαρίκη που φορούσε και ομολόγησε πως
ήταν Χριστιανός ενώπιον του και όσων ήταν μπροστά και πως
η θρησκεία τους ήταν ψεύτικη και γεμάτη πλάνη. Ταυτόχρονα
φόρεσε και τον καλογερικό του σκούφο, που είχε μαζί του από
το Άγιον Όρος .
Αυτοί τότε του έβγαλαν τον σκούφο, προσπάθησαν να
τον ‘’λογικέψουν’’ και του ζήτησαν να μην βλασφημεί, όμως ο
Μάρτυρας συνέχισε να τους κρίνει και να τους ελέγχει για την
πίστη τους. Έτσι βλέποντας την αμετακίνητη πίστη του, του
έδεσαν τα χέρια και τον έστειλαν στη φυλακή. Αργότερα
μεταφέρθηκε μπροστά στο Σερδάρη, αλλά και εκεί ο
Προκόπιος είπε τα ίδια λόγια και ακόμα πως όλοι αυτοί είναι
ανόητοι, καθώς έχουν παρασυρθεί από τον διάβολο και δεν
βλέπουν την αληθινή πίστη, την οποία και ο ίδιος είχε χάσει,
αλλά βρήκε το φώς του και είδε την αλήθεια389.
Οι Τούρκοι, βλέποντας το αμετάθετο της γνώμης του,
τον άρπαξαν και τον μετέφεραν στον τόπο του μαρτυρίου. Στο
δρόμο για το μαρτύριο, το πρόσωπο του Προκοπίου ήταν
γεμάτο αγαλλίαση. Η τόλμη αυτή και η γενναιότητα του
προκάλεσαν τον θαυμασμό των δημίων του, οι οποίοι
αρνήθηκαν να εκτελέσουν την απόφαση της θανατικής κατά-
δίκης του. Εμφανίσθηκε - λοιπόν - ένας πρώην Χριστιανός,
αρνησίθρησκος και εκείνος αποκεφάλισε τον Μάρτυρα, ο

387 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 641.

388 Κων. Δουκάκη οπ. π. σελ. 222.
389 Ιδίου οπ. π. σελ. 222.
147
οποίος παρέδωσε την ψυχή του «εις χείρας Θεού», την 25ην
Ιουνίου 1810, ημέρα Σάββατο390.
Ακολουθία του Οσιομάρτυρος Προκοπίου υπάρχει στον
χειρόγραφο κώδικα 308 της Αγιορείτικης Σκήτης Αγίας Άννης
και έχει συμπληρωθεί με Μικρό Εσπερινό, Λιτή και Καθίσματα
Πολυελαίου, από την δόκιμη υμνογράφο Ισιδώρα Μοναχή,
Καθηγουμένη της Ι.Μ. Παναγίας Κυπαρισιωτίσσης και Αγίου
Ιεροθέου Μεγάρων. Η Οσιολογιωτάτη Γερόντισσα συνέθεσε
και παρακλητικό Κανόνα του Αγίου391.

3. 4. Οσιομάρτυρας Ιγνάτιος ο Ιβηροσκητιώτης (+ 1814)

Ο Ιγνάτιος, το βαπτιστικό όνομα του οποίου ήταν

Ιωάννης392, γεννήθηκε στην παλαιά Ζαγορά της Βουλγαρίας,
από ευσεβείς γονείς, τον Γεώργιο και την Μαρία, με τους
οποίους μετακόμισε στη Φιλιππούπολη. Από μικρό παιδί έδειξε
τις σπουδαίες αρετές της ψυχής του και πηγε στο όρος Ρίλα,
προκειμένου να εγκατασταθεί στο μοναστήρι που υπήρχε εκεί,
κοντά σε ένα αυστηρό γέροντα393.
Η παραμονή του εκεί κράτησε έξι χρόνια. Μετά το πέρας
των έξι ετών, επέστρεψε στη Φιλιππούπολη, όπου συνέχιζε να
ζει εν Χριστώ. Την περίοδο εκείνη οι Τούρκοι συγκέντρωναν
στρατό για να επιτεθούν εναντίων των Σέρβων. Πρότειναν
μάλιστα στον πατέρα του Ιωάννη, να εκστρατεύσει μαζί τους
σαν χιλίαρχος. Η άρνηση του να πολεμήσει εναντίων των
ομοδόξων του, είχε ως συνέπεια την δολοφονία του πατέρα,
καθώς και την σύλληψη και τον εξισλαμισμό της συζύγου και
των θυγατέρων του394.
Όταν ο Ιωάννης έμαθε τον θάνατο του πατέρα του και
τα παθήματα της μητέρας και των αδελφών του, πήγε στο

390 Ι. Περαντώνη οπ. π. τόμος 3ος σελ. 439 – 440.

391 «Ακολουθία του αγ. Νέου Οσιομάρτυρος Προκοπίου», εκδ. ‘’Επτάλοφος’’ Αθήνα
2010, σελ. 7.
392 Μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου οπ. π. σελ. 559.

393 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. Τόμος Ι’ σελ. 223.

394 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. σελ. 223.

148
Βουκουρέστι της Ρουμανίας, όπου εκεί γνώρισε τον μετέπειτα
Μάρτυρα Ευθύμιο395. Μένοντας – λοιπόν - στο Βουκουρέστι και
βλέποντας ότι υπάρχει ο κίνδυνος να παρασυρθεί σε
παρανομίες και ασωτίες, άρχισε να σκέπτεται να αναχωρήσει
για το Άγιο Όρος. Καθώς έφθασε στην πόλη Σούμλα,
συνάντησε εκεί τον προαναφερθέντα Νεομάρτυρα Ευθύμιο, ο
οποίος είχε γίνει αρνησίχρηστος. Αυτό συγκλόνισε τον Ιωάννη
που λυπήθηκε πολύ για τον φίλο του και πήρε χωρίς δεύτερη
σκέψη την απόφαση να φύγει το συντομότερο δυνατόν για το
Άγιο Όρος. Καθώς τα σκεπτόταν όλα αυτά, συνάντησε στον
δρόμο του μία ομάδα Τούρκων, οι οποίοι αφού του άρπαξαν ότι
είχε μαζί του, τον πίεζαν να δεχθεί την πίστη τους και να
αρνηθεί τον Χριστό. Ο Ιωάννης, από φόβο μήπως τον
δολοφονήσουν εκείνη την ώρα, τους υποσχέθηκε ότι θα
εξισλαμισθεί, πείθοντας έτσι τους αλλοπίστους να τον
αφήσουν ήσυχο.
Με την πρώτη ευκαιρία όμως διέφυγε από αυτούς και
μετά από πολυήμερη οδοιπορία έφθασε στην Εσκή Ζαγορά,
όπου από εκεί με την βοήθεια ενός Προηγουμένου της Μονής
Γρηγορίου πήγε στο Άγιον Όρος. Εκεί μετά από επισκέψεις σε
διάφορα μοναστήρια, κατέληξε στη Σκήτη της Αγίας Άννης 396.
Εκεί ήρθε σε επαφή με τον αείμνηστο παπά Βασίλειο, ο οποίος
κάποια στιγμή τον έστειλε στη Θεσσαλονίκη.
Την εποχή κατά την οποία ο Ιωάννης πήγε στην
Θεσσαλονίκη, είχε μαρτυρήσει ο Άγιος Οσιομάρτυρας Δαυίδ.
Και τόσο πολύ ενθουσιάστηκε με όσα είδε και άκουσε για την
φωτιά της αγάπης που είχε μέσα του ο Άγιος Δαυίδ, ώστε
θέλησε και ο ίδιος να μαρτυρήσει. Τον σταμάτησε όμως ένας
Γέροντας και αφού τον πήρε μαζί με τον παπά Βασίλειο,
επέστρεψαν στη Σκήτη της Αγίας Άννης397.
Την ημέρα της εορτής της Πεντηκοστής, κάποιοι
αδελφοί από την Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου ήρθαν για
επίσκεψη στη Σκήτη της Αγίας Άννης και διηγήθηκαν το

395 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 217.

396 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π.
397 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 87.

149
μαρτύριο του Οσιομάρτυρος Ευθυμίου. Ο Ιωάννης ακούγοντας
το μαρτύριο του Αγίου Ευθυμίου, χάρηκε υπερβολικά και έλεγε
ότι δεν είναι δίκαιο να χαίρετε μόνο αυτός στους ουρανούς,
αλλά ήθελε και αυτός να μπει στην ουράνια συνοδεία και
μάλιστα με το ίδιο μαρτύριο! Με την φλόγα αυτού του πάθους
πήγε στη Νέα Σκήτη, όπου για λίγες ημέρες έμεινε στην
καλύβη του Γέροντος Κοσμά.

Εικόνα 30 Η Ιερά Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου, της Ι.Μ. Ιβήρων από την οποία
εξήλθαν οκτώ Νεομάρτυρες, οι τέσσερις εκ των οποίων από το Ι.Κ. του Αγίου
Νικολάου.

Εκεί γνώρισε κάποιον Γέροντα, τον παπά Προκόπιο, ο

οποίος τον οδήγησε στη Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου και στον
Πνευματικό Νικηφόρο, τον Γέροντα και φίλο του Αγίου
Ευθυμίου. Ο παπά Νικηφόρος δέχθηκε με χαρά τον Ιωάννη και
ανέθεσε την επιστασία του στον πρώτο από τους
υποτακτικούς του, τον Γέροντα Ακάκιο398. Και έτσι άρχισε την
υπακοή ο Ιωάννης, ο οποίος καθημερινά ανάβαινε πνευματικά,
μέσα από τους αγώνες του. Με μοναδικό σκοπό το μαρτυρικό
τέλος, έκανε καθημερινά μικρές και μεγάλες μετάνοιες και όλα
όσα ακολουθούν έναν ασκητικό αγώνα. Όμως, όσο πιο κοντά
έφθανε στην αρετή, τόσο πιο πολύ ο διάβολος προσπαθούσε να
τον διαβάλει με διαφόρους τρόπους.

398 Ομοίως σελ. 88.

150
Εικόνα 31 Φορητή εικόνα των Νεομάρτύρων της Ιβηριτικής Σκήτης, έργον του 1821
το οποίον φιλοτεχνήθηκε με δαπάνη του Νεομάρτυρος Ονουφρίου (βλ. σχετικά
υποσημείωση 425)

Κάποια μέρα, κατά την οποία είχε στενοχωρηθεί από

αισχρούς και πικρούς λογισμούς που είχε κάνει,
εξομολογήθηκε στο Γέροντα του τον πόνο της καρδιάς του και
μετά πήγε στην εκκλησία και με δάκρυα στα μάτια ζήτησε από
την Παναγία να τον βοηθήσει να ελευθερωθεί από το κακό
αυτό. Και αμέσως αισθάνθηκε μία ευωδία απερίγρα-πτη να
κατακυριεύει τις αισθήσεις του και από εκείνη την στιγμή
ελευθερώθηκε από τον πόλεμο που του έκανε ο διάβολος399.
Και άλλους πολλούς αγώνες έκανε ο μακάριος Ιωάννης,
με μοναδικό του όνειρο το μαρτύριο γιά την αγάπη του
Χριστού και για αυτό παρακαλούσε τον Γέροντά του να του
δώσει την ευχή του να μαρτυρήσει. Ο Γέροντας, βλέποντας τον
άσβεστο πόθο του, τον έκειρε μοναχό δίνοντας του το όνομα
Ιγνάτιος. Στη συνέχεια του έδωσε την άδεια να πάει στη

399‘’Ακολουθία και Μαρτύρια των Αγίων ενδόξων τριών οσιομαρτύρων Ευθυμίου,

Ιγνατίου και Ακακίου’’, Έκδοση Ι. Κελίου Αγίου Νικολάου, Ιεράς Σκήτης Τιμίου
Προδρόμου, Ιερά Μονή Ιβήρων, σελ. 73.
151
Βασιλεύουσα, έχοντας μαζί του σαν συνοδίτη τον Γέροντα
Γρηγόριο400, ο οποίος δέχθηκε την πρόταση με πολλή χαρά.
Έτσι, αφού πήγαν στη Μονή Ιβήρων και προσκύνησαν την
θαυματουργό Εικόνα της Παναγίας της Πορταΐτισσας,
χαιρέτισαν τους αδελφούς και αναχώρησαν στις 12
Σεπτεμβρίου με πλοιάριο από την Μεγίστη Λαύρα γιά την
Κωνσταντινούπολη, όπου έφθασαν στις 29 του ιδίου μήνα,
ύστερα από πολλές τρικυμίες και θαλασσοταραχές401.
Εκεί έμειναν στο εργαστήρι ενός φιλόθεου άνδρα και
αφού βρήκαν τον φιλόχριστο Ιωάννη, ο οποίος υπηρέτησε και
τον Νεομάρτυρα Ευθύμιο και αφού του είπαν τι σκοπό είχαν,
ετοίμασαν όσα ήταν αναγκαία. Ο Ιγνάτιος μετέλαβε των
Αχράντων Μυστηρίων και με οδηγό τον Ιωάννη πήγε στην
Υψηλή Πύλη. Επειδή όμως εκείνη την ημέρα δεν γινόταν
‘’Διβάνι’’402, γι’ αυτό έφυγε περίλυπος και πήγε στο σπίτι ενός
Χριστιανού, για να προσευχηθεί μπροστά σε μια θαυματουργή
Εικόνα της Θεοτόκου, την οποία εκείνος φύλαγε. Προσευ-
χόμενος καθ΄ όλη την διάρκεια της νύχτας ο Ιγνάτιος μπροστά
την εικόνα της Θεοτόκου και ενώ με πολύ πόθο Την
παρακαλούσε να τον ενδυναμώσει στο μαρτύριο, ξαφνικά
ακούσθηκε κρότος και ένα λαμπρό στεφάνι που βγήκε από
την Εικόνα της Θεοτόκου, τον περικύκλωσε403!
Την άλλη μέρα, κατά την οποία όπως πληροφορήθηκε
θα γινόταν ‘’διβάνι’’, πήγε στο παλάτι και μπροστά στον Κριτή
είπε τα εξής: ‘’Εγώ Κριτά, όταν ήμουν παιδί εξαναγκάστηκα από
εσάς τους Τούρκους και έδωσα λόγο ότι αρνούμαι την πίστη μου.
Και τώρα ήρθα εδώ για να πάρω πίσω τον λόγο αυτόν και να
κηρύξω τον λόγο του Χριστού, τον τέλειο Θεό και τέλειο

400 Είναι ο ίδιος συνοδίτης στο Μαρτύριο και των άλλων Νεομαρτύρων (Ακακίου,
Ευθυμίου και Ονουφρίου).
401 ‘’Ακολουθία … ’’ οπ. π. σελ. 73.

402 Το Διβάνιον είναι λέξη Περσικής προέλευσης και σημαίνει ανάκλιντρο, χωρίς

παράπλευρο υποστήριγμα. Και σήμερα χρησιμοποιούμε την λέξη ντιβάνι. Στην Τουρκική
Διβάνιο μέχρι και τον 19ο αιώνα λεγόταν η αίθουσα συνεδριάσεων του Υπουργικού
Συμβουλίου, από τα πολλά διβάνια που βρίσκονταν σ’ αυτή και κατ’ επέκταση η
Τουρκική Κυβέρνηση. Βλ. Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. Τόμος 10ος σελ. 227.
403 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. Τόμος 10ος σελ. 227.

152
άνθρωπο’’. Και αμέσως έριξε το πράσινο σαρίκι πάνω από το
κεφάλι του.
Τότε ο Κριτής του είπε: ‘’Ποιός σε έφερε εδώ; Καλόγερος ή
κοσμικός;’’
Και ο Ιγνάτιος του αποκρίθηκε: ‘’Εγώ ,μόνος μου ήρθα
για Χάρη του Χριστού!’’. Και λέγοντας αυτά έβγαλε από το
στήθος του μία εικόνα της Παναγίας και τον Τίμιο Σταυρό που
είχε μαζί του για βοήθεια στον αγώνα του μαρτυρίου του.
Ο Κριτής όμως συνέχισε: ‘’ Άφησε τα ανόητα λόγια
άνθρωπε και έλα στα λογικά σου. Γιατί γνωρίζεις καλά πως αν
επιμείνεις σε αυτά που λες, σε περιμένει βασανιστικός θάνα-
τος!’’ Και λέγοντας αυτά συνέχισε με υποσχέσεις, αυτή την
φορά για κοινωνική αποκατάσταση, δώρα, χρήματα και άλλες
τιμές, στην περίπτωση που άλλαζε γνώμη. Ωστόσο αντιμετώ-
πισε την πεισματική άρνηση του Ιγνατίου, προσκρούοντας
στην μεγάλη του αγάπη για το Χριστό.
‘’ Τα δώρα και τα αξιώματα, ως πρόσκαιρα που είναι,
κράτησε τα για εσένα. Όσο για τα βασανιστήρια και τον θάνατο,
με τα οποία νομίζεις πως μπορείς να με φοβίσεις, αυτά σκέφθηκα
πρώτα και ήρθα εδώ για να λάβω θάνατο προς χάριν του
Χριστού μου, που είναι ο μοναδικός και αληθινός Θεό,ς ενώ ο
Μωάμεθ σας είναι ψευδοπροφήτης, αποστάτης και εχθρός του
Θεού, φίλος δε του διαβόλου404’’.
Ακούγοντας αυτά ο Κριτής, έδωσε εντολή να τον
βγάλουν έξω από το Παλάτι, ο Ιγνάτιος όμως αντιστάθηκε,
κτύπησε τον υπηρέτη και αφού πήγε ξανά μπροστά στον
Κριτή, γονάτισε και τον παρακάλεσε να τον σκοτώσει ο ίδιος405.
Τότε οι υπηρέτες τον άρπαξαν με την βία, του έδεσαν τα πόδια
σε ένα ξύλο και του πέρασαν αλυσίδα στο λαιμό. Όταν
ολοκληρώθηκε το συμβούλιο, ο Κριτής έδωσε εντολή και τον
ξαναέφεραν μπροστά του και του είπε:
‘’ Έλα παιδί μου στα λογικά σου, γιατί θα νιώσεις πολύ
πόνο. Σκέψου ότι θα βιώσεις φρικτά βασανιστήρια και δεν θα

404 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. Τόμος 10ος σελ. 228.

405 «Ακολουθία…» οπ. π. σελ. 74.
153
θανατωθείς αμέσως, ώστε οι Χριστιανοί να πάρουν το αίμα σου
για αγιασμό τους, αλλά θα κρεμασθείς’’.
Όμως ο Ιγνάτιος, απτόητος συνέχιζε: ‘’Είτε με κόψεις,
Δικαστά, είτε με κρεμάσεις, ευεργεσία μου κάνεις’’406.
Με τον τρόπο αυτό απάντησε ο Ιγνάτιος στο Δικαστή, ο
οποίος έδωσε εντολή αμέσως να οδηγηθεί ο Μαρτυρας στη
φυλακή, όπου και βασανίσθηκε φρικτά407.
Μετά από λίγο και για τρίτη φορά ο Κριτής τον
ξαναρώτησε, αν επέμενε σε αυτά τα οποία είχε πει. Και
βλέποντας πως δεν ήταν διατεθειμένος να αλλάξει γνώμη σε
αυτά που πίστευε ακράδαντα, έδωσε εντολή να οδηγηθεί στην
αγχόνη. Τον παρέλαβαν – λοιπόν - οι δήμιοι και τον οδήγησαν
στη θέση Δακτυλόπετρα, όπου και τον απαγχόνισαν, στις 8
Οκτωβρίου 1814, ημέρα Πέμπτη και περί ώρα έκτη 408.
Μετά από τρείς ημέρες ο συνοδίτης του στο μαρτύριο
Γρηγόριος, έκανε τις απαραίτητες ενέργειες για την εξαγορά
του Λειψάνου του από τους Τούρκους και το αγόρασε με πολλά
χρήματα από τους δημίους και την 14ην Οκτωβρίου έφυγε από
την Κωνσταντινούπολη με προορισμό την νήσο Πρώτη, στο
σύμπλεγμα των Πριγκιποννήσων, όπου έκανε εκταφή στον
τάφο του Νεομάρτυρα Ευθυμίου που είχε μαρτυρήσει πριν από
επτά μήνες, για να πάρει να Λείψανα του και όλα μαζί, δηλαδή
το σώμα του Ιγνατίου και τα Λείψανα του Ευθυμίου, τα πήγε
στην Καλύβη του Αγίου Νικολάου, της Σκήτης των Ιβήρων,
όπου έφθασε στις 20 Οκτωμβρίου409 και τα εναπέθεσε στο
νεόδμητο ναό των Αγίων Νεομαρτύρων. Σε αυτό τον ναό
ενταφιάσθηκε και ο Νεομάρτυρας Ακάκιος από τον Γρηγόριο
λίγο αργότερα, όταν μαρτύρησε και εκείνος το 1816410.

406 Ομοίως οπ. π. σελ. 75.

407 Ι .Περαντώνη οπ. π. τόμος β’ σελ. 218.
408 12 το μεσημέρι, διότι στα συναξάρια χρησιμοποιείται το Βυζαντινό ωρολόγιο.
409 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. σελ. 230.
410 Βλ. ‘’Μαρτύριον Οσιομάρτυρος Ακακίου του Αγιορείτου’’ εκδ. Νεανικής Εστίας
Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Ασβεστοχωρίου, σελ. 45, η οποία εκδόθηκε το 2001 με
πρωτοβουλία του μακαριστού αδελφού και φίλου Αρχιμανδρίτου κυρού Αβιμέλεχ
Αράπη, ο οποίος ιδιαιτέρως αγωνίσθηκε για την καθιέρωση του Αγίου ως Προστάτου της
Ενοριακής Νεανικής Εστίας στο Ασβεστοχώρι που θεωρείται η γενέτειρα του
Νεομάρτυρα Ακακίου.
154
 Σχετικά με τα Λείψανα των τριών Νεομαρτύρων,
διασώθηκε η εξής ιστορία: Σε κάποια στιγμή, όταν πέθαναν οι
παλαιοί Γεροντάδες του Κελλίου του Αγίου Νικολάου, της
Σκήτεως των Ιβήρων, το κελλί αγοράσθηκε από κάποιο
Βούλγαρο μοναχό, ο οποίος λόγω οικονομικής ένδειας στην
οποία είχε περιέλθει, πούλησε τα Αγ. Λείψανα των Μαρτύρων,
τα οποία φόρτωσε σε ένα καράβι με προορισμό την Ρωσία. Το
καράβι όμως δεν ξεκινούσε, με αποτέλεσμα ο καπετάνιος να
αναζητήσει τον λόγο και να βρει τα Λείψανα των
Νεομαρτύρων και να τα κατεβάσει αμέσως. Τότε οι τρείς Κάρες
πήγαν στο Ρωσικό Μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος, ενώ
τα υπόλοιπα Αγ. Λείψανα διαμοιράσθηκαν στο Άγιο Όρος.
Υπάρχει και μια δεύτερη εκδοχή την οποία και οφείλω
να καταγράψω, ότι οι Κάρες πουλήθηκαν στο Ρωσικό
Μοναστήρι από τον ίδιο τον συνοδίτη των Νεομαρτύρων, τον
Γρηγόριο, που κοιμήθηκε το 1862411.
Σήμερα, στο Κελλί του Αγίου Νικολάου412, της Ιεράς
Σκήτεως του Τιμίου Προδρόμου της Μονής Ιβήρων, υπάρχει μια
Λειψανοθήκη η οποία περιέχει τμήματα των τριών Νεομα-
ρτύρων, ενώ οι Τίμιες Κάρες τους φυλάσσονται σε κοινή Λειψα-
νοθήκη στην Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος, (Ρωσικού) του
Αγίου Όρους.

411 ‘’Μαρτύριον Οσιομάρτυρος Ακακίου του Αγιορείτου’’ οπ. π. Πρόλογος Αρχιμ.

κυρού Αβιμέλεχ Αράπη, σελ. 7.
412 Ευχαριστώ θερμώς τον πολυσέβαστο Γέροντα του Κελλίου π. Ευθύμιο, για την

πολύτιμη βοήθειά του.

155
 3.5 Ιερομάρτυρας Ονούφριος ο Ιβηροσκητιώτης (+1818).

Εικόνα 32 Ο Νεομάρτυρας Ονούφριος απο το Γκάμπροβο. (Λεπτομέρεια Εικόνας της

Ι.Μ. Ντολνομπέσοβσκι -1845), Βουλγαρίας

Πάντα η ανδρεία και ο έρωτας των Αγίων Μαρτύρων για

τον Χριστό υπήρξε αξιοθαύμαστη και αποτελεί παράδειγμα για
όλους τους πιστούς 413. Ένας τέτοιος γενναίος άνδρας, με ζήλο
και ανδρεία, γεμάτος πίστη προς τον Χριστό και άξιος
θαυμασμού και επαίνων, είναι και ο Οσιομάρτυρας Ονού-
φριος414, ο οποίος με μεγάλη παρρησία όρμησε στο μαρτύριο
και με το αίμα του υπέγραψε την ‘’πεπερρησιασμένην της θείας
του Πίστεως και με τον υπέρ Χριστού Θάνατον, την προς αυτόν
αγάπην θαυμασίως επέδειξε’’415.
Ο Ονούφριος, το κοσμικό όνομα του οποίου ήταν
Ματθαίος, γεννήθηκε σε μία πόλη του Μεγάλου Τυρνόβου η
οποία ονομάζεται Γκάμπροβο, από γονείς πλούσιους και
ευσεβείς Χριστιανούς, τον Δέτζιο και την Άννα. Ο πατέρας του,
πριν πεθάνει, έγινε μοναχός και ονομάσθηκε Δανιήλ416. Οι
ευκατάστατοι γονείς του τον μεγάλωσαν κατά το Χριστιανικό

413 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 215.

414 Ομοίως οπ. π. σελ. 216. Πρβλ. Ι. Περαντώνη οπ.π. Τόμος Γ’ σελ. 409, «Μέγας
Συναξαριστής» Βίκτωρος Ματθαίου, οπ. π Τόμος 1ος, σελ. 95.
415 Ομοίως οπ. π. σελ. 217.

416 Μοναχού Μωϋσέως Αγιορείτου, ‘’Οι Άγιοι του Αγίου Όρους’’, Θεσσαλονίκη 2008,

σελ, 563.
156
πρότυπο και με μεγάλη ευσέβεια. Σε ηλικία 8 ετών και έχοντας
διαπράξει κάποια αταξία, οι γονείς του τον έδειραν και εκείνος
θυμωμένος, μπροστά σε Τούρκους, τους είπε ότι θα Τουρκέ-
ψει417. Και οι γονείς του με πολύ μεγάλη δυσκολία τον
προστάτεψαν, ώστε να μην τον πιάσουν αμέσως οι
παριστάμενοι Τούρκοι και του κάνουν περιτομή! Έτσι
παρέμεινε Χριστιανός και δεν ομολόγησε την αντίχριστη
θρησκεία ούτε έκανε περιτομή418.
Σε ηλικία που μπορούσε πλέον να αποφασίσει,
αναχώρησε από την πατρίδα του για το Άγιο Όρος, όπου και
έμεινε στο Σερβικό Μοναστήρι, την Μονή Χιλανδαρίου, και
αφού έμεινε για αρκετά χρόνια εκεί, κρίθηκε άξιος της
Ιεροσύνης και χειροτονήθηκε Διάκονος με το όνομα
Μανασσής419. Και όπως λένε οι Άγιοι Πατέρες, όσο προκόβει ο
άνθρωπος στην αρετή, τόσο ταπεινώνεται και μετανοεί ακόμα
και για τα μικρά αμαρτήματα του, τα οποία θεωρεί μεγάλα.
Έτσι και ο Μανασσής, προοδεύοντας στην αρετή και
εξετάζοντας τις πράξεις του και την άρνηση του, έστω και δια
λόγου, της πίστης του, είχε πάντα μέσα του τον φόβο μήπως
δεν είναι ικανή η μετάνοια του, εξαιτίας της παιδικής του
άρνησης και τον αρνηθεί ο Χριστός μπροστά στον Ουράνιο
Πατέρα.
Οι λογισμοί του όμως ποτέ δεν τον εγκατέλειπαν και
μέσα του μεγάλωνε ο πόθος να μαρτυρήσει για τον Χριστό.
Έκρινε τότε σωστό να πάρει πνευματική συμβουλή, την οποία
και ακολούθησε, κατά την οποία έπρεπε να σκεφθεί σωστά και
να μην ορμήσει ασυλλόγιστα σε τέτοιο φοβερό αγώνα420. Αλλά
όταν είδε τα μαρτύρια του Οσιομάρτυρα Ιγνατίου421, του
Οσιομάρτυρα Ευθυμίου και του Οσιομάρτυρα Ακακίου, ο πόθος
του για μαρτυρική θυσία μεγάλωσε422.

417 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 409.

418 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 217.
419 Μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου οπ. π. σελ. 563.

420 Βίκτωρος Ματθαίου, Τόμος 1ος οπ .π. σελ. 100.

421 Πρόκειται περί του Ιγνατίου από την Στάρα Ζαγόρα που παρουσιάζουμε προηγου-

μένως.
422 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 218.

157
 Χωρίς λοιπόν, να ανακοινώσει το σκοπό του στους
άλλους, πήγε στην Ιερά Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου423, όπου
διέμενε ο Πνευματικός των τριών προαναφερθέντων Μαρτύ-
ρων, ο σεβασμιώτατος Νικηφόρος και του ζήτησε να τον δεχθεί
και να τον προετοιμάσει, όπως έκανε και με τους τρείς
προαναφερθέντες Νεομάρτυρες424. Ο Πνευματικός του είπε:
‘’Σε δέχομαι, πλήν πρώτον σοι λέγω, ότι άλλος τις να μη έχη
είδησιν από τους έξωθεν. Δεύτερον δε, ότι τοιαύτην δοκιμήν και
ετοιμασίαν πρέπει να κάμεις, ώστε προ του μαρτυρίου να

423 Πρόκειται περί της ιστορικής Ιβηρίτικης Σκήτης του Τιμίου Προδρόμου, η οποία γίνεται
κέντρο ‘’Αλείψεως’’ Νεομαρτύρων. Στην Ιερά Καλύβη του Αγίου Νικολάου της Σκήτης
αυτής, προετοιμάσθηκαν οι Νεομάρτυρες Ιγνάτιος, Ευθύμιος και Ακάκιος, οι οποίοι και
ενταφιάσθηκαν εκεί και λίγο αργότερα και ο Ονούφριος, ο οποίος παρακινήθηκε από το
παράδειγμα του μαρτυρίου των τριών πρώτων Νεομαρτύρων. Μάλιστα ο Καθηγητής Κ.
Νιχωρίτης αναφέρει κάτι ιδιαίτερα σημαντικό. Το 1818, ο τότε Ιεροδιάκονος Μανασσής,
δηλαδή ο Νεομάρτυρας Ονούφριος, το έτος δηλαδή κατά το οποίο και μαρτύρησε,
παραγγέλλει μια εικόνα ( είναι η εικόνα αριθμός 31) με δικά του έξοδα, των τριών
Νεομαρτύρων της αυτής καλύβης Ιγνατίου, Ευθυμίου και Ακακίου, στο ζωγράφο
Δοσίθεο από το Ιππέκιον (Πέτς) της Σερβίας. Το κείμενο πάνω στην εικόνα είναι
γραμμένο και στην Ελληνική και την Σλαβική γλώσσα και αναφέρει τα εξής:
’’Ιστορουμένης της σεβασμίας ταύτης εικόνος δι’ εξόδων του εν Ιεροδιακόνοις κυρίου
Μανασσή από Γκάμπροβον , μετωνομασθέντος Ονούφριος, εμαρτύρησεν εις Χίον ο αυτός
δια ξίφους τω αωιη (1818) Ιανουαρίου Δ’ και κατά την διορίαν του ανετέθη εν τω σεπτώ
μαρτυρίω των αυτών αγίων τριών Οσιομαρτύρων’’. Η εικόνα αυτή είναι ένα μικρό
αριστούργημα με σκηνές από το μαρτύριο των Νεομαρτύρων αυτών. Στην ίδια Σκήτη
επίσης έργο του ιδίου ζωγράφου είναι και μία εικόνα του Νεομάρτυρος Ονουφρίου που
τον εικονίζει κατά το ήμιση, με μοναχικό ένδυμα, να κρατά στο δεξί του χέρι ένα ναό και
στο αριστερό του Σταυρό. Ο Ονούφριος είχε προσωπική γνωριμία με τον Σέρβο ζωγράφο
και η φιλοτέχνηση της ιερής του εικόνας είναι σαν πορτρέτο. Η τεχνοτροπία των δύο
έργων είναι Αγιορείτικη με έντονα Δυτικά στοιχεία (Βλ. Κων/νου Γ. Νιχωρίτη ‘’Η
επίδραση του Αγίου Όρους στον πνευματικό βίο των Σλάβων’’, εκδ. Σταμούλη 2004,
σελ. 113).
424 Στη Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου και συγκεκριμένα στο Κελλίο του Αγίου Νικολάου

λειτουργεί ένα ιδιόμορφο ‘’εργαστήρι’’ Νεομαρτύρων, στο οποίο προσέρχονταν όσοι

είχαν αλλαξοπιστήσει και είχαν πάρει την απόφαση σταθερή μέσα τους να
μαρτυρήσουν. Αφορά μια ομάδα συνασκητών και συναθλητών Νεομαρτύρων
‘’παραδελφών’’, που είχαν τον ίδιο Γέροντα, τον Νικηφόρο, τον ίδιο καθοδηγητή, τον
Ακάκιο, τον ίδιο συνοδό στο μαρτύριο, τον Γρηγόριο, τον ίδιο συντάκτη των αγιολογικών
και υμνολογικών τους κειμένων, τον Ονούφριο Ιβηροσκητιώτη, τον ίδιο εκδότη αυτών
των κειμένων, τον Ακάκιο Ιβηροσκητιώτη και τέλος τον ίδιο ζωγράφο (για τις εικόνες
τους), τον μοναχό Δοσίθεο τον Σέρβο. Βλ. Κων/νου Νιχωρίτη, ‘’Η επίδραση των έργων
του Αγίου Νικοδήμου στους Ορθοδόξους Σλάβους των Βαλκανίων’’, Πρακτικά Α’
Επιστημονικού Συνεδρίου, ‘’Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, η ζωή και η διδασκαλία του’’,
Τόμος Α’, Έκδοση Ιερού Κοινοβίου Οσίου Νικοδήμου, Γουμένισσα 2006, σελ. 244.
158
αγωνισθείς, ωσάν να είσαι εις τα βάσανα του μαρτυρίου και αν
στέργης τοιουτοτρόπως σε δέχομαι’’425.
Ο μακάριος απάντησε ‘’στέργω’’ και αναχώρησε για το
κελλί του, όπου τακτοποίησε τα πράγματα του με τάξη,
μοίρασε τα χρήματα του για ελεημοσύνη και έδωσε ένα
ικανοποιητικό ποσό χρημάτων στο μοναστήρι, όπου ζούσε ο
κατά σάρκα πατέρας του, για τα τροφεία του. Και αφού είπε σε
όλους, ότι πηγαίνει στα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήσει τους
Αγίους Τόπους, πήγε στον Πνευματικό Νικηφόρο, ο οποίος τον
δέχθηκε, τον έβαλε σε ένα παράμερο κελί και του έδωσε
εντολές για το πώς να διάγει την ζωή του και πώς να
αγωνίζεται. Του έστειλε και έναν αδελφό για την φροντίδα του,
με εντολή να μην επικοινωνήσουν με κανέναν426.
Κλεισμένος μέσα σε εκείνο το αγωνιστήριο ο
Μανασσής, άρχισε τον πνευματικό του αγώνα με συνεχείς
προσευχές, αυστηρή νηστεία, γονυκλισίες και αγρυπνίες427.
Αφού δοκιμά-σθηκε για τέσσερις μήνες και ‘’ εξήφθη εις αυτόν
η φλόξ της του Χριστού αγάπης και ο πόθος του μαρτυρίου’’428,
έλαβε το Μεγάλο και Αγγελικό σχήμα, μετονομασθείς από
Μανασσής σε Ονούφριο, όνομα το οποίο τον συνόδευσε μέχρι
και τον μαρτυρικό θάνατο του.
Μετά, με την ευχή του Πνευματικού Νικηφόρου και των
υπολοίπων αδελφών της Σκήτης, μαζί με έναν συνοδοιπόρο,
τον Γρηγόριο τον Πελλοπονήσιο429, πήγε στη Χίο430 και έμεινε

425 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 219.

426 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. σελ. 100.
427 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 219.

428 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. σελ.101.

429 Είναι ο ίδιος συνοδοιπόρος στο μαρτύριο και των προηγηθέντων τριών Μαρτύρων

(Ιγνατίου, Ευθυμίου και Ακακίου).

430 Ο Καθηγητής Κ. Νιχωρίτης, μας πληροφορεί, ότι «στη Σλαβική παραλαγή του βίου του

Ονουφρίου αναφέρεται ρητά, ότι επιθυμία του Αγίου ήταν να μαρτυρήσει στο Τύρνοβο της
Βουλγαρίας, αλλά ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ του συνέστησε να μαρτυρήσει στη Χίο». Βλ.
Κων/νου Νιχωρίτη, ‘’Η επίδραση του Αγίου Όρους στον πνευματικό βίο των
Σλάβων’’, εκδ. Σταμούλη, 2004, σελ. 114. Σ. Σ Την εποχή εκείνη ο Οικουμενικός
Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ (ο οποίος μαρτύρησε και ο ίδιος με απαγχονισμό στην
κεντρική Πύλη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως,
την 10ην Απριλίου 1821, δηλ. τρία χρόνια μετά τον Ονούφριο), εφησύχαζε στο Άγιο Όρος
γιά εννέα χρόνια, από το 1810 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1818, όταν για τρίτη φορά
επανεξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης. Ο επίσης Μάρτυρας της Εκκλησίας και του
159
στο μέρος που τους είχαν συστήσει σεβάσμιοι Πατέρες από το
Άγιον Όρος431. Εκεί έμειναν για εφτά μέρες με ησυχία,
προσευχή, νηστεία και μετάληψη των Αχράντων Μυστηρίων.
Ένα βράδυ, καθώς τον είχε πάρει ελαφρύς ύπνος, είδε
ένα τάγμα Αρχιερέων και Ιερέων και ένα τάγμα στρατιωτών,
να τον καλούν να πάει εμπρός στον Βασιλιά. Τρομαγμένος,
αλλά γεμάτος πίστη, εμφανίσθηκε ενώπιον του Βασιλέως, ο
οποίος του έδειξε έναν λαμπρό τόπο και του είπε πως αυτός ο
τόπος ήταν έτοιμος να τον δεχθεί. Εκείνη την ώρα ο Ονούφριος
ξύπνησε και αισθάνθηκε μέσα του την Χάρη του Θεού και την
θεία ενέργεια. Την επομένη όμως νύχτα αισθάνθηκε την
απουσία της ζέσης της Θείας Χάριτος και τρομαγμένος
απευθύνθηκε στον Γρηγόριο: ‘’Πάτερ, το πύρ εσβέσθη και δεν
καίει εν τη καρδία μου. Ώ τι έπαθον ο άθλιος’’. Και ο Γρηγόριος,
αποκρινόμενος στους οδυρμούς του, του απάντησε: ‘’Ερωτάς τι
έπαθες; Υπερηφανεύθεις και δια τούτο έλειψεν η χάρις του
Θεού από σου. Θέλεις γίνει παίγνιον των δαιμόνων και λύπη των
Αγίων Αγγέλων και αισχύνη των ανθρώπων. Αλλοίμονον εις εμέ
τον ταλαίπωρον ! Κρίμα εις τους κόπους μου και εις τας καλάς
ελπίδας των αδελφών, οίτινες αντί να σε ακούσωσι Νέον
Μάρτυρα, μέλλουν να σε ακούσουν εκ δευτέρου αντίχριστον. Δεν
έρχεσαι ταλαίπωρε εις εαυτόν;’’
Ο Ονούφριος έπεσε στα πόδια του Γέροντα και ζήτησε
συγχώρεση, έκλαιγε απαρηγόρητα και προσευχόταν συνέχεια.
Και όταν αισθάνθηκε ξανά την Χάρη του Θεού να τον
επισκιάζει, ο Γρηγόριος σαν έμπειρος που ήταν, ’’ως αλείπτης
γενόμενος τεσσάρων Οσιομαρτύρων’’432, τον διέταξε να
ασπασθεί τα πόδια όλων των παρευρισκομένων αδελφών, να

Γένους Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ο Ε’, φαίνεται να δίνει ευλογία σε

Νεομάρτυρες για το μαρτύριο, όπως στην περίπτωση του Ονουφρίου, αλλά και στην
περίπτωση του Νεομάρτυρα Κωνσταντίνου του εξ’ Αγαρηνών (+ 1819). Βλ «Συναξαριστή
Νεομαρτύρων», οπ. π. «Βίος και Μαρτύριον του Αγίου ενδόξου Νεομάρτυρος
Κωνσταντίνου του εξ’ Αγαρηνών», σελ. 584-596. Η επιλογή του τόπου του μαρτυρίου
των Νεομαρτύρων είχε να κάνει με την ταχύτερη διάδοση του μαρτυρίου στους
Χριστιανούς και την τόνωση του φρονήματος τους. Η Χίος την εποχή εκείνη ήταν ένα
μεγάλο εμπορικό κέντρο. Ήταν φυσικό ένα τέτοιο γεγονός να γνωστοποιηθεί
αστραπιαία σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο.
431 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 220.

432 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. σελ.103.

160
ζητήσει την ευχή τους και να έχει απόλυτη ταπείνωση μέσα
του. Και μπορεί η στάση του Γρηγορίου να ήταν αυστηρή και
σκληρή, ήθελε όμως να προστατεύσει τον Ονούφριο από
οποιαδήποτε σατανική παραπλάνηση ξανά. Έτσι ο Ονούφριος
κλείστηκε στην εκκλησία της συνοικίας και μπροστά στις
εικόνες έκλαιγε και προσευχόταν, ενώ ανά διαστήματα έβγαζε
κραυγές πόνου. Ο Γρηγόριος, αν και γνώριζε ότι η μετάνοια του
ήταν αληθινή, με την αυστηρότητα του πήγε και είπε στον
Ονούφριο: ‘’Άκουσον του Κυρίου λέγοντος. Μη γνώτω η αριστερά
σου τι ποιεί η δεξιά σου. Διατί λοιπόν συ κενόδοξε και υπερή-
φανε, κράζεις εις την προσευχήν σου, ουχί δι άλλο τι βέβαια, ειμή
δια να σε επαινέσουν πως είσαι ευκατάνυκτος; Έχασες λοιπόν
πάλιν τον κόπον σου ταλαίπωρε , σε ηπάτησε το πνεύμα της
υπερηφανείας’’433.
Ο Ονούφριος συντετριμμένος και καταβεβλημένος,
έπεσε κάτω και έκλαιγε ζητώντας συγχώρεση. Μέσα από αυτά
τα μαρτύρια και τις συμβουλές του γέροντα, κατάφερε να
νικήσει τις ραδιουργίες του Σατανά. Έτσι, ημέρα Πέμπτη, όπως
ο Χριστός προσέφερε το σώμα και το αίμα Του στο Μυστικό
Δείπνο, ο Ονούφριος, προετοιμάσθηκε για το επερχόμενο
μαρτύριο. Στη συνέχεια ο Γρηγόριος του ξύρισε τα γένια και τα
μαλλιά και άλειψε σταυροειδώς τα σημεία του σώματος του
που είχαν σφραγισθεί κατά το Μυστήριο του Χρίσματος, όταν
βαπτίσθηκε παιδί, με αγιασμένο λάδι από τις κανδύλες των
Αγίων της Εκκλησίας,
Μετά από αυτά, κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων,
από το προηγιασμένο Σώμα και Αίμα Του Χριστού που
φυλάσσεται πάντα στο Άγιο Βήμα, από τον εφημέριο της
εκκλησίας434, ασπάστηκε λαμβάνοντας ευλογία και χάρη άγια
Λείψανα που υπήρχαν εκεί, μεταξύ των οποίων και Νεομα-
ρτύρων και αφού τον σταύρωσε ο Ιερέας, ντύθηκε σαν Τούρκος
και παρουσιάστηκε ενώπιον του Καδή. Ο Καδής τον κοίταξε με
απορία και τον ρώτησε για ποιό λόγο επιθυμούσε να τον
συναντήσει. Τότε ο Ονούφριος του εξιστόρησε την ζωή του, την

433 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 222.

434 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. σελ.104.
161
άρνηση της πίστης του όταν ήταν μικρός, τον παρολίγον
εξισλαμισμό του, την βαθιά και πικρή μετάνοια του και τον
σκληρό αγώνα που έκανε για να σωθεί. Και καθώς τα έλεγε
αυτά, πέταξε το πράσινο σαρίκι το οποίο φορούσε. Ο Καδής και
οι υπόλοιποι μόλις τον είδαν να πετά το σαρίκι έμειναν άφωνοι
και κάποιος ζηλωτής της θρησκείας των Μουσουλμάνων, του
είπε να σηκώσει από το πάτωμα και να φορέσει αμέσως αυτό
το ‘’άγιο’’ πράγμα.
Με τα λόγια αυτά ο Ονούφριος βρήκε την ευκαιρία να
μιλήσει κατά του Μωάμεθ. Και είπε τόσο σκληρά λόγια τα
οποία - όπως είπε ο Καδής σε έναν Χριστιανό που υπηρετούσε
στό σπίτι του435 - κανένα στόμα δεν μπορεί να τα πει και
κανένα αυτί να τα ακούσει. Όλοι εξεπλάγησαν από όσα
άκουσαν και διέταξαν αμέσως να μπει στη φυλακή. Και
άρχισαν να τον κτυπούν και να τον βασανίζουν, μέχρι που
ήρθε ένας αστυνόμος με τέσσερις κλητήρες και τον πήγαν στη
φυλακή του Μουσελίμη.
Μέσα στη φυλακή τα βασανιστήρια συνεχίστηκαν και οι
υπόλοιποι Χριστιανοί που παρευρίσκονταν εκεί ρωτούσαν τον
Μάρτυρα από πού είναι και γιατί είχε πάει εκεί. Ο Ονούφριος
ωστόσο δεν θέλησε να τους αποκαλύψει το μοναχικό του
όνομα και δήλωσε πως ονομάζεται Ματθαίος (το βαπτιστικό
του όνομα) και πως κατάγεται από το Τύρνοβο, μη θέλοντας να
αποκαλύψει πως ήταν μοναχός, ώστε να μην ρωτηθεί από ποιο
μοναστήρι ήταν και πως είχε βρεθεί στην Χίο.
Οι Αγάδες στο μεταξύ, μόλις βγήκαν από το Τζαμί,
μετά από μια σύντομη συνομιλία με κάποιον εξόριστο Πασά
που ήταν εκεί, αποφάσισαν την θανάτωση του Ονουφρίου. Τον
έφεραν λοιπόν αμέσως μπροστά τους και του ζήτησαν για
τελευταία φορά να αλλάξει γνώμη για όσα είχε πει. Βλέποντας
όμως πως ήταν αμετακίνητος σε αυτά που είχε πει
προηγουμένως, διέταξαν τον αποκεφαλισμό του και το σώμα
να ριφθεί στη θάλασσα, μαζί με το χώμα που θα είχε ποτιστεί
από το αίμα του, ώστε οι παριστάμενοι Χριστιανοί να μην
μπορέσουν να πάρουν τίποτα από το σώμα του Μάρτυρα.

435 Βίκτωρος Ματθαίου οπ. π. σελ.107.

162
 Με ραπίσματα - λοπόν - τον οδήγησαν λίγο παρακάτω
και τον διέταξαν να γονατίσει. Εκείνος όμως προχώρησε λίγο
περισσότερο, στο σημείο που είχε αποκεφαλιστή ο Νεομάρτυ-
ρας Μάρκος436 (είχε μάθει ποιό ήταν το σημείο αυτό και
επιθυμούσε και αυτός να μαρτυρήσει στο ίδιο μέρος437) και
εκεί γονάτισε. Οι βασανιστές του τον σκότωσαν βάζοντας το
μαχαίρι στο λαιμό του έως τρία με τέσσερα δάχτυλα! Ήταν 4
Ιανουαρίου του 1818, ημέρα Παρασκευή και ώρα τρείς το
μεσημέρι και ο Ονούφριος ήταν 32 ετών. Το Λείψανο του
Ιερομάρτυρα ρίχτηκε στη θάλασσα μαζί με το ματωμένο χώμα.
Έτσι ολοκλήρωσε το επίγειο βίο του ο ένδοξος του Χριστού
Μάρτυρας Ονούφριος, του οποίου το μαρτυρικό Λείψανο δεν
γνωρίζουμε τι απέγινε τελικά και με το μαρτύριο του για τον
Χριστό και το δοξασμένο τέλος του438, αποτελεί παράδειγμα
προς όλους τους Χριστιανούς και γίνεται φάρος της Χριστια-
νικής πίστης μέσα στο ταξίδι των αιώνων.
Το Μαρτύριο του Αγίου, μαζί με την Ακολουθία του,
συνέγραψε Ονούφριος ο Ιβηρίτης (εκδόθηκαν στην Αθήνα το
1862439).
Ολοκληρώνοντας τον Βίο του Νεομάρτυρα Ονουφρίου
από το Γκάμπροβο, παραθέτουμε τις νουθεσίες του προς
τους υποψηφίους Μάρτυρες:
‘’….Όποιος εκ των αδελφών επιθυμεί να αρχίσει αυτό το
θεϊκό έργο (της ετοιμασίας του μαρτυρίου), να τρώει 70 δράμια
την ημέρα ψωμί και εάν δεν χορταίνει να τρώει ένα τέταρτο
ψωμιού της καλύβης, το οποίο είναι μιας οκάς. Ένα ψωμί και
περισσότερο και να καταλύει ξηρά τροφή ή φαγητό, το οποίο θα
του προσφέρει ο Γέροντας και να καταλύει φασόλια στο μούσκιο
με ψωμί, εάν θέλει να είναι υγιής και να είναι ελαφρύς ο κανόνας
του. Στην τράπεζα να τρώει ή να πίνει, εκτός τραπέζης να μην
δοκιμάζει τίποτα, εάν θέλει να παρέλθει ήρεμα και να τελειώσει
καλώς. Έχει μεγάλη ωφέλεια κανείς, όταν εσθίει να μην πίνει

436 Πρόκειται γιά τον Νεομάρτυρα από την Σμύρνη, που αποκεφαλίστηκε στη Χίο, στις 5
Ιουνίου 1801.
437 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π. σελ. 225.

438 «Συναξαριστής Νεομαρτύρων» οπ. π.

439 Ι. Περαντώνη οπ. π. σελ. 410.

163
νερό κατά την διάρκεια του φαγητού. Κατά τις ημέρες του
Σαββατοκύριακου, να μην τρώγει ότι επιθυμεί, αλλά ότι σου
προσφέρουν να τρώς με ευχαρίστηση. Οίνο και έλαιο δεν
κατέλυσα. Μεγάλες μετάνοιες να κάνει 2.000 και εάν αδυνατεί
να κάνει 1.500 και μικρές 3.000, δηλαδή διπλάσιες. Αναφορικά με
τα αναγνώσματα και την προσευχή όπως ανέφερα πιο πάνω. Εγώ
τόσα έπραξα, αλλά εάν επιθυμεί ας διαβάζει περισσότερα,
ανάλογα με τις δυνάμεις του. Το αυτό και για την άσκηση, όσο
περισσότερο ασκείται, τούτο και το όφελος και όλα αυτά να
επιτελούνται σύμφωνα με την διάκριση του Γέροντος του, χωρίς
την άδεια (ευλογία) του οποίου να μην δοκιμάσει να επιτελέσει
τίποτα, ούτε κακό, ούτε καλό, διότι θα εκπέσει και να μην
αποκρύπτει από τον Γέροντα του και τον πιο μικρό (λεπτό)
λογισμό και κάθε βράδυ να τους εξομολογείται και τι λέγω κάθε
βράδυ, κάθε ώρα καλύτερα να εξομολογείται και έτσι θα βρει
ψυχική γαλήνη’’440
Ακολουθίες του Οσιομάρτυρος Ονουφρίου υπάρχουν
δύο, ψαλλόμενες την 4ην Ιανουαρίου. Η μία - όπως
αναφέρθηκε προηγουμένως - είναι ποίημα Ονουφρίου του
Ιβηρίτου («Ακολουθία και Μαρτύριον ….», Αθήναι 1862) και η
δεύτερη Ιακώβου του Αγιορείτου («Χιακόν Λειμωνάριον»,
Αθήναι 1930 και 1968)441.

Εικόνα 33 Οι Νεομάρτυρες Ευθύμιος, Ακάκιος, Ιγνάτιος μετά του Ιερομάρτυρος

Αγίου Γρηγορίου του Ε' έργον 1886.

440 Κων. Νιχωρίτη οπ. π. σελ. 115 – 116.

441 Αρχιμ. Γεωργίου Χρυσοστόμου, Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου, οπ. π. σελ. 583.
164
 ΣΩΖΟΜΕΝΑ ΛΕΙΨΑΝΑ
ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ
(Βιβλιογραφία: Καθηγητού Αντ. Μάρκου, «Άγια Λείψανα - Οδηγός
του Προσκυνητή», έκδοσις Κέντρου Αγιολογικών Μελετών «Όσιος
Συμεών ο Μεταφραστής», Μάνδρα Αττικής 2010).

Νεομάρτυρα Αγγέλου (ή Αγαθαγγέλου) από την

Φλώρινα: Η Κάρα του στην Κύπρο. Απότμημα των
Λειψάνων του στον Ι. Ν. αγ. Δημητρίου Βιτωλίων
(Μοναστηρίου) Σκοπίων.
Νεομάρτυρα Γεωργίου του Σέρβου: Αποτμήματα στην
Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Kremikovski Βουλγαρίας.
Οσιομάρτυρα Ιγνατίου του Ιβηροσκητιώτη: Η Κάρα
του στην Ι. Μ. αγ. Παντελεήμονος Αγίου Όρους και μέρος
των Λειψάνων του στη Σκήτη Τιμίου Προδρόμου Αγίου
Όρους.
Νεομάρτυρα Λαζάρου της Περγάμου: Αποτμήματα
στήν Ι. Μ. Λειμώνος Λέσβου και στο Ι. Παρεκκλήσιο οσ.
Ξένης της Ρωσίδος Μάνδρας Αττικής.
Νεομάρτυρα Νικολάου από τα Ιωάννινα: Απότμημα
στον ομώνυμο πρός τιμή του ναό της Σόφιας.
Οσιομάρτυρα Προκοπίου του Ιβηροσκητιώτη: Από-
τμημα στην Ι. Μ. Σταυρονικήτα Αγίου Όρους.

165
 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, πέρα από την

κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τα θλιβερά
επακόλουθά της για τον Ελληνισμό, επέφερε μία σημαντική
προσφορά στην Χριστιανική πίστη, την εμφάνιση των Αγίων
Νεομαρτύρων. Οι Νεομάρτυρες αποτελούν την πιστοποίηση
του δεσμού Εκκλησίας – Έθνους, την επιβίωση του Έθνους
μέσα στην Εκκλησία. Οι Νεομάρτυρες είναι τα καινούργια
θύματα της Χριστιανικής Πίστεως. Μετά τους πρώτους
Μάρτυρες, στην αρχή της εμφάνισης του Χριστιανισμού, οι
Νεομάρτυρες αποτελούν τους συνεχιστές της υπεράσπισης της
Πίστεως και της νέας προσφοράς της Εκκλησίας στο ιδανικό
της εθνικής και θρησκευτικής ελευθερίας.
Ο όρος “Νεομάρτυρας” δεν δηλώνει ένα νέο μαρτύριο,
αλλά κάτι το κοινό, με την σημασία της εμφανίσεως
καινούργιου “νέφους Μαρτύρων 442”. Οι Νεομάρτυρες έχουν το
εξής ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: Ενσαρκώνουν δύο παραδόσεις

442 Προς Εβραίους 12,1.

166
στο πρόσωπό τους, αυτή της θρησκείας του Χριστιανισμού και
αυτή της εθνικότητάς τους443 .
Οι Νεομάρτυρες, λοιπόν, είναι οι κατεξοχήν φορείς της
παράδοσης της θρησκείας και της εθνικότητας, μίας
εθνικότητας η οποία δεν γνώριζε διαχωρισμούς, για αυτό και
συναντάμε Νεομάρτυρες Έλληνες, Αλβανούς, Σλάβους και
άλλους, καθώς κοινό χαρακτηριστικό όλων ήταν η αγάπη για
τον Χριστό και ο αγώνας για την Πίστη.
Η εμφάνιση του όρου έγινε την περίοδο της Εικονομαχίας
και δήλωνε όσους πέθαναν μαρτυρικά εξαιτίας της τιμής που
απέδιδαν στις αγίες Εικόνες. Στη συνέχεια όμως χρησιμο-
ποιήθηκε για όλους εκείνους τους Αγίους, άνδρες και
γυναίκες, που οδηγήθηκαν στα βασανιστήρια και στο
μαρτυρικό τέλος για χάρη της πίστης στον αληθινό Θεό, την
Ομολογία Πίστεως και την άρνησή τους να εξισλαμισθούν. Οι
εομάρτυρες πολέμησαν όχι μόνο την Ισλαμική Πίστη, αλλά και
το Μουσουλμανικό κράτος.
Ο Ιησούς Χριστός είναι ο μοναδικός αληθινός Θεός και ο
Κύριος των πάντων. Για τους Χριστιανούς ο Χριστός είναι ο
μοναδικός Κύριος, στον Οποίο οφείλουν “υποταγή” και πίστη.
Άρα, αυτό για τον πιστό Χριστιανό σημαίνει απόρριψη κάθε
εγκόσμιου Άρχοντα, ο οποίος απαιτεί αποκλειστικότητα. Η
Εκκλησία διακηρύσσει ότι “ουδείς δύναται δυσί κύριοις
δουλεύειν 444”, χωρίς βέβαια να παρακινεί τους πιστούς να μην
υπακούουν στους πολιτικούς Άρχοντες, καθώς τους συμβου-
λεύει: “Αποδότε ουν τά του Καίσαρος Καίσαρει καί τά του Θεου
τω Θεω 445”. Οι Χριστιανοί, λοιπόν, έχουν την δυνατότητα να
υπακούουν στην εξουσία, όπως οφείλουν, μέχρι το σημείο που
δεν προσβάλλεται η πίστη τους στον Ένα και Μοναδικό Θεό
και στο Μονογενή Υιό Του Ιησού Χριστό 446.
Ο νέος κατακτητής, οι Τούρκοι, δεν μπορούσε να
κατανοήσει την αφοσίωση αυτή. Ήταν αδύνατον να δεχθεί μη

443 Κωνσταντίνου Γ. Νιχωρίτη : ΄΄Η επίδραση του Αγίου Όρους, στον πνευματικό βίο
των Σλάβων’’, Εκδόσεις Σταμούλη, 2004, σελ. 75.
444 Μτθ. 6,24.

445 Μτθ. 22,21

446 Κων/νου Νιχωρίτη, οπ.π. σελ. 76

167
υποταγή στον Σουλτάνο, καθώς για τους Τούρκους ήταν ο
αντιπρόσωπος του Αλλάχ στη γη. Η τυφλή προσκόλληση στο
Ισλάμ είχε σαν αποτέλεσμα να ακολουθήσουν την πολιτική
του βίαιου εξισλαμισμού των Χριστιανών. Και πραγματικά
κάποιοι εξισλαμίσθηκαν, είτε παρακινημένοι από πολιτικά και
οικονομικά κίνητρα, είτε λόγω αδυναμίας της πίστης τους447.
Όσοι, όμως, διέθεταν δυνατή πίστη, στερεωμένη σε γερά
θεμέλια, έγιναν ο κυματοθραύστης της οργής των Τούρκων,
καθώς πάνω τους εκπλήρωναν όλα τα βίαια και απάνθρωπα
ένστικτά τους, γλιτώνοντας έτσι τους απλούς πιστούς από τα
βασανιστήρια και τον θάνατο 448.
Σήμερα, κάποιοι σύγχρονοι μελετητές, τοποθετούν τους
Νεομάρτυρες σε μία κατηγορία ατόμων με καταπιεστικές
τάσεις αυτοκτονίας. Όμως, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι
συνθήκες ζωής κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν
άθλιες και ταπεινωτικές. Τόσο οι Έλληνες, όσο και οι υπόλοιποι
Χριστιανικοί λαοί των Βαλκανίων (Βλάχοι, Αλβανοί, Βούλγα-
ροι), βασανίστηκαν, μαρτύρησαν και θανατώθηκαν προκει-
μένου να απαρνηθούν την πίστη τους. Και μέσα από τους βίους
των αγίων αυτών Νεομαρτύρων διαφαίνεται το μεγαλείο της
πίστης τους, η δύναμη της καρδιάς τους και η έμπνευσή τους
από τα υψηλά ιδανικά και την προσήλωση στην ηθική και
εσχατολογική διδασκαλία της Χριστιανικής Ορθοδοξίας. Για
αυτό και ποτέ η Εκκλησία δεν ενθάρρυνε την αυτοπαράδοση
στο μαρτύριο εξαιτίας του ενθουσιασμού 449.
Σημαντική προσφορά στον αγώνα του υπόδουλου Γένους
για την διατήρηση της πίστης και της εθνικής ταυτότητας ήταν
και αυτή του Αγίου Όρους, όπου η προετοιμασία για την
Επανάσταση γινόταν αθόρυβα και σταθερά 450 .
Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ότι η
Οθωμανική κατάκτηση είχε σαν συνέπεια οι λαοί των
Βαλκανίων να συνδέσουν μεταξύ τους άρρηκτα τις τύχες

447 Κων/νου Νιχωρίτη, οπ.π. σελ. 80.

448 Ιδίου, οπ.π. σελ. 77
449 Ιδίου, οπ.π. σελ. 78

450 Ιδίου, οπ.π. σελ. 84

168
τους451. Εθνική και Ορθόδοξη συνείδηση συγχωνεύτηκαν,
καθώς η αποδοχή της νέας πίστης, της Ισλαμικής, οδηγούσε σε
έναν άλλο τρόπο ζωής, ηθών και εθίμων. Και έρχονται, στο
κρίσιμο αυτό σημείο της Ιστορίας, τα μοναστήρια του Αγίου
Όρους να διατηρήσουν την εθνική συνείδηση και την
ταυτότητα των Βαλκανικών λαών.
Η Ορθόδοξη κουλτούρα εξελίσσεται και διαδίδεται με
ξεχωριστό τρόπο. Και είναι αυτή η κουλτούρα, η οποία κατά τη
διάρκεια του Οθωμανικού ζυγού συνέβαλε στη διατήρηση της
πολιτιστικής ταυτότητας των λαών της Βαλκανικής χερσο-
νήσου. Μόνο στο Άγιο Όρος συνεχίζεται η Ορθόδοξη
γραμματεία, παρατηρείται έντονη πνευματική δραστηριότητα
και αντίσταση κατά της αφομοιωτικής πολιτικής των Τούρκων.
Μία αντίσταση, οργανωμένη ή μη, που πραγματοποιήθηκε και
από τους Νεομάρτυρες452. Και τότε ήταν η στιγμή κατά την
οποία ρίχτηκε ο σπόρος της εθνικής αφύπνισης και στους
Ορθοδόξους Βούλγαρους. Όπως μας πληροφορεί ο Ι.
Μαμαλάκης στο βιβλίο του “Το Άγιο Όρος Άθως, δια μέσου
των αιώνων453’’ μία τέτοια πνευματική άνθιση στο Άγιο Όρος,
δεν θα ήταν δυνατόν να αφήσει ανεπηρέαστους και τους
Βούλγαρους Αγιορείτες μοναχούς, με πρώτο τον Βούλγαρο
μοναχό Παϊσιο που συγγράφει για πρώτη φορά την Ιστορία του
Βουλγαρικού Κράτους, το 1745454 . Και μπορεί η καταγραφή της
Ιστορίας του Βουλγαρικού κράτους από τον Παϊσιο να έχει κενά
ή μυθοπλαστικές διηγήσεις, ωστόσο παρουσιάζει με τον
καλύτερο δυνατό τρόπο την σύνδεση του Αγίου Όρους και της
Μονής Ζωγράφου με την Βουλγαρία και του Βούλγαρους
μοναχούς, η προσφορά των οποίων στον αγώνα για την
Χριστιανική Πίστη και την διατήρηση της εθνικής τους
ταυτότητας είναι σπουδαία.

451 Κ. Νιχωρίτη ,οπ.π. σελ. 85.

452 Ιδίου, οπ. π. σελ. 86.
453 Θεσσαλονίκη ,1971.

454 Πρακτικά Ά Επιστημονικού Συνεδρίου ’’Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, η ζωή και η

διδασκαλία του’’, 21-23 Σεπτεμβρίου 1999, Τόμος Ά, Εκδόσεις Ιερού Κοινοβίου Οσίου
Νικοδήμου Γουμένισσας , 2006 , σελ. 234.
169
 Πληροφορίες για τους Βούλγαρους ο Οσιομάρτυρες και
αγωνιστές της Πίστης προσφέρει ο σπουδαίος βιογράφος και
υμνογράφος Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, μέσα από το έργο
του ’Συναξαριστής Νεομαρτύρων’’455. Οι άγιοι και ένδοξοι
Νεομάρτυρες βρήκαν στο πρόσωπο του Αγίου Νικοδήμου τον
τέλειο εκφραστή της θυσίας και του μαρτυρίου τους 456.
“Αλλ΄ ω νέοι του Χριστου αθληταί καί Μάρτυρες, τά
γλυκύτατα πάσι Χριστιανοίς καί πράγματα καί ονόματα
(στρέφω γάρ τώρα τόν λόγον μου προς εσας). Του επουρανίου
Βασιλέως παρεμβολή καινή και γενναιότατον στράτευμα. Της
Αγίας Τριάδος οι διαπρύσιοι κήρυκες, της θεότητος του Ιησου
Χριστου διαλαληταί καρτερόψυχοι. Της των Χριστιανων
ευσεβείας οι υπέρμαχοι και της ασεβείας οι αντίπαλοι. Οι των
παθημάτων του Κυρίου κοινωνοί καί μιμηταί καί ακόλουθοι. Οι
νικηταί και τροπαιούχοι των τριων μεγάλων εχθρων, σαρκός καί
κόσμου καί κοσμοκράτορος. Οι βαπτισθέντες μέ τό δι΄ αίματος
βάπτισμα, ο δευτέροις ρύποις ου μολύνεται, κατά τον Θεολόγον
Γρηγόριον. Εσεις αληθως είσθε ο ανακαινισμός όλης της
Ορθοδόξου Πίστεως. Εσεις εδείξατε αναπολογήτους τούς
αλλοπίστους εν τη ημερα της Κρίσεως. Εισθε η δόξα της
Ανατολικης Εκκλησίας....
Εσεις εδείχθητε παράδειγμα υπομονης εις όλους τούς
Χριστιανούς, όπου ειναι αιχμάλωτοι. Καί εσεις παρακινειτε τούς
Ορθοδόξους καί μάλιστα τούς αρνισηχρίστους, να μιμουνται διά
του έργου τό εδικόν σας μαρτύριον.....Θέατρον ανθρώποις, εις
μέν τούς αλλοπίστους εντροπή καί ατιμία καί λύπη, εις δέ τούς
Ορθοδόξους Χριστιανούς καύχημα καί δόξα καί χαρά. Θέατρον
Αγγέλοις, εις μέν τους πονηρούς δαίμονας πόνος καί αθυμία

455 Είναι σημαντικό να μεταφέρουμε την πληροφορία , πως ο Άγιος Νικόδημος ο

Αγιορείτης , δανείστηκε σημαντικά στοιχεία για την δημιουργία του Νέου
Μαρτυρολογίου , από το μνημειώδες έργο του Λογίου Ιερομονάχου παπά- Ιωνά του
Καυσοκαλυβίτη (†1765), ‘’ Βίοι νεοφανών Μαρτύρων εν τη καθομιλουμένη ‘’ εις το οποίον
περιλαμβάνονται οι βίοι ( και κάποιων εξ’ αυτών και οι ακολουθίες) 31 Νεομαρτύρων,
‘’έργον το οποίον απετέλεσε πρωτογενές υλικό νεομαρτυρολογικών κειμένων, εις το οποίον
στηρίχθηκε ο Άγ. Νικόδημος για την συγγραφή του Νέου Μαρτυρολογίου,
χρησιμοποιώντας είτε αυτούσιες εκφράσεις είτε κάνοντας επιτομή από τα συναξάρια του
παπά- Ιωνά’’ βλ. Γ. Παταπίου Καυσοκαλυβίτου- Μ. Γ. Βαρβούνη ‘’ Καυσοκαλυβίτικα
Νεομαρτυρολογικά’’ εκδ. ΗΡΟΔΟΤΟΣ 2003, σελ. 20.
456 Πρακτικά Α’ Επιστημονικού Συνεδρίου..., οπ.π. σελ. 179.

170
ανυπόφορος, εις δέ τούς μακαρίους Αγγέλους ευφροσύνη καί
αγαλλίασις ανεκλάλητος. Χαίρουσι γάρ καί αυτοί οι ίδιοι
Άγγελοι καί επιθυμουσι νά παρακύπτουσι, δια νά θεωρουν τά
παθήματα υμών των Νέων Μαρτύρων”457 .

1. ΠΗΓΕΣ

1.1. Χειρόγραφα – ελληνικά:

Άγνωστο χφ της Σκήτης των Ιβήρων
Σκήτη Καυσοκαλυβίων: υπαρ. 252 χφ
Σκήτη «Αγίας Άννης»: υπαρ. 308 χφ

Χειρόγραφα – σλαβικά:
Εθνική Βιβλιοθήκη Σόφιας: υπαρ. 356 (698) χφ
Εκκλησιαστικό Ιστορικό Μουσείο Σόφιας Νο 1521 (16ος αι.) χφ
Ι.Μ. Χιλανδαρίου Νο 479 (16ος αι.) χφ

1.2. Συναξαριστές στη βουλγαρική, ρωσική και σερβική γλώσσα

- Αfonski Paterik, (Αγιορείτικο πατερικό) Sankt Peterbur, 1867.

- Filaret Chernigov, Svjatye Juzhnyh Slavjan, Chernigov 1865 (Νοτιοσλάβοι
άγιοι).
- Zhekov N. Zhitija na svetijte. Plovdiv 1905. (Βίοι των αγίων. Βουλγαρική
μετάφραση των βίων του συναξαριστού του αγίου Δημητρίου Ροστοβίας και
του Φιλαρέτου Τσερνιγκόφ)
- Filaretov Hr. Zhitija na Bahlgarskite svetij. Sofia 1943
- Popov Hr. Zhitija na svetijte. Sofia 1930
- Popovich Justin. Zhitija Svetih. Beograd 1972.
- Левкийски еписко, Жития на българските Партений светии (в
новобългарски превод) том втoри. Синодално издателство, София,
1974 година
- Zhitija na svetijte. Sofia 1991.
- Разкази за българските светии и за светиите, свързани с България –
Издадена от манастир Свети Великомъченик Георги Зограф, Света
Гора, 2005.

457 Ομοίως , οπ.π. σελ. 179-180.

171
 1.3. ΜΕΛΕΤΕΣ ΜΕ ΑΡΧΕΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ ΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΑ.

- P. Dinekov, Sofiiski knizhovnici prez 16 vek·(Λόγιοι της Σόφιας κατά την

περίοδο του 16ου αιώνα) , Sofia 1939.
- P. Petrov, Po sledite na nasilieto (Στα ίχνη της βίας), Sofia 1987.
- M. Stojanov, «Bahlgarski svetci i mahchenici ot epohata na turskoto
vladichestvo», (Βούλγαροι άγιοι και μάρτυρες κατά την περίοδο
του τουρκικού ζυγού)- Cahrvkata i sahprotiva na bahlgarskia narod
sreshtu osmanskoto igo (Η Eκκλησία και η αντίσταση του
βουλγαρικού λαού κατά του οθωμανικού ζυγού), Σόφια 1981, σσ.
70-75
- Istoricheski pametnici po vremeto na Zaverata, (Ιστορικά μνημεία πίστεως
κατά την τουρκοκρατία). Σόφια 1884.

1.4. Συναξαριστές και φυλλάδες Ακολουθιών στην ελληνική γλώσσα

- Ἀκολουθίαι καὶ Mαρτύρια τῶν ἁγίων ἐνδόξων τεσσάρων νέων

ὁσιομαρτύρων Eὐθυμίου, Ἰγνατίου, Ἀκακίου καὶ Ὀνουφρίου, τῶν ἐν
τοῖς ἐσχάτοις καιροῖς ὑπὲρ Xριστοῦ ἀθλησάντων, συγγραφέντα ὑπὸ
Ὀνουφρίου Ἰβηρίτου. Ἐκδίδονται δὲ ὑπὸ Ἀκακίου, μοναχοῦ
Προδρομίτου, ἐν Ἀθήναις 1862.
- Ἀκολουθία καὶ Bίος τοῦ Ἁγίου Ἐνδόξου Ὁσιομάρτυρος Eὐθυμίου
τοῦ Nέου, Ἀθῆναι 1949.
- ‘’ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΟΥ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΟΣ
ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ’’, εκδ. ‘’Επτάλοφος’’ Αθήνα 2010.
- ‘’Ακολουθία και Μαρτύρια των Αγίων ενδόξων τριών
οσιομαρτύρων Ευθυμίου, Ιγνατίου και Ακακίου’’, Έκδοση Ι.
Κελίου Αγίου Νικολάου, Ιεράς Σκήτης Τιμίου Προδρόμου, Ιερά
Μονή Ιβήρων.
- Ἀσματικὴ Ἀκολουθία τῶν ὁσίων καὶ Θεοφόρων Πατέρων ἡμῶν, τῶν
ἐν τῷ Ἁγιωνύμῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω διαλαμψάντων, ποιηθεῖσα μετὰ τοῦ
Πανηγυρικοῦ Λόγου ὑπὸ τοῦ ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Nικοδήμου τοῦ
Ἁγιορείτου καὶ ψαλλομένη τῇ δευτέρᾳ Kυριακῇ τοῦ Mατθαίου. Ἄρτι
συνεπληρώθη ὑπὸ Γερασίμου μοναχοῦ Mικραγιαννανίτου,
Ὑμνογράφου τῆς Mεγάλης τοῦ Xριστοῦ Ἐκκλησίας, ἐν ᾗ
συμπεριελήφθησαν ὅ τε Παρακλητικὸς Kανὼν καὶ οἱ Xαιρετισμοὶ
τῶν Ὁσίων. Ἔκδοσις ὑπὸ μοναστικῆς Ἀδελφότητος Δανιηλαίων,
Kατουνάκια Ἁγίου Ὄρους 1986.
- Δουκάκης, K. Mέγας Συναξαριστής, πάντων τῶν ἁγίων, τ. 1-12, ἐν
Ἀθήναις 1889-1896.

172
 - Δουκάκης, K., Ἀκολουθία Ἀσματικὴ μετὰ Ἐγκωμίων πάντων τῶν
Nεοφανῶν Mαρτύρων τῶν μετa τὴν Ἅλωσιν τῆς
Kωνσταντινουπόλεως μαρτυρησάντων ἐξ ᾧν οἱ ὀνομαστότεροι
βιογραφικῶς σημειοῦνται, ψαλλομένη δὲ τῇ τρίτῃ Kυριακῇ τοῦ
Mατθαίου, δηλονότι τῇ β΄ Kυριακῇ μετὰ τῶν Ἁγίων Πάντων. Ἤ
Nέον Mαρτυρολόγιον βιβλίον ψυχοφελέστατον. Ἔκδοσις πρώτη
ὑπὸ Kωνσταντίνου X. Δουκάκη, ἐν Ἀθήναις 1897.
- Δουκάκης, K. Nέον Mαρτυρολόγιον, Συνοπτική διήγηση πάντων
τῶν Nεομαρτύρων, Ἀθήναις 1897, σ. 22.
- K. N. Σάθας, Kατάλογος τῶν ἀπὸ τῆς ἁλώσεως τῆς
Kωνσταντινουπόλεως μέχρι τοῦ 1821 ἔτους ὑπὲρ τῆς χριστιανικῆς
πίστεως μαρτυρησάντων, Mεσαιωνικὴ Bιβλιοθήκη, Γ΄, ἐν Bενετίᾳ
1872, σσ. 605-610.
- Mατθαίου, B. Ὁ Mέγας Συναξαριστής, Ἀθῆναι 1950-1956.
- Mάργαρης, Ἀ. Συναξαριστής Nεομαρτύρων, Ἐκδόσεις «Ὀρθόδοξης
Kυψέλης», Θεσσαλονίκη 1989.
- ’Μαρτύριον Οσιομάρτυρος Ακακίου του Αγιορείτου’’ Ενοριακή
Νεανική Εστία Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου –Ασβεστοχωρίου Εκδ. Μυγδονία-
2001.
- Nικηφόρου τοῦ Xίου, Ἱεραὶ Ἀκολουθίαι τῶν Nεομαρτύρων, 1)
Παρακλητικὴ εἰς τὴν Ἁγ. Tριάδα, 2) Ἀκολουθία ἐπικήδειος εἰς
πάντα μάρτυρα, 3) Ἀκολουθία κοινὴ εἰς πάντα νέον μάρτυρα, 4)
Ἀκολουθία πάντων τῶν νεοφανῶν μαρτύρων, ἐκδόσεις
«Ὀρθόδοξος Kυψέλη», Θεσσαλονίκη 1985.
- Nικόδημος Ἁγιορείτης, Συναξαριστής, Bενετία 1819.
- ‘’Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας’’, ΕΚΔ.
ΙΝΔΙΚΤΟΣ.
- Nέον Mαρτυρολόγιον, Bενετία 1799, Ἀθῆναι 18562, Ἀθῆναι 19613.
- Nέον Λειμωνάριον, Bενετία 1819, Ἑρμούπολις 1855-18572, Ἀθῆναι
18733, Ἀθῆναι 19134, Ἀθῆναι 19305.
- ΟΡΘΟΔΟΞΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑΙ ΕΝΩΣΕΙΣ, Ο ΜΕΓΑΣ
ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ , ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΡ. ΔΟΥΚΑΚΗ, ΕΚΔΟΣΙΣ
ΔΕΥΤΕΡΑ ,ΜΗΝ. ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ, ΤΟΜΟΣ ΠΕΜΠΤΟΣ ,ΑΘΗΝΑΙ,
1956.
- Περαντώνης, Ἰ., Λεξικόν τῶν Nεομαρτύρων, «Ἐκκλησιαστικαί
Ἐκδόσεις Ἐθνικῆς Ἑκαντοταετηρίδος», τ. 8-10, Ἐν Ἀθήναις 1972.

1.5. Πρακτικά Συνεδρίων

- Cahrvkata i sahprotiva na bahlgarskia narod sreshtu osmanskoto igo (Η αντίσταση
της βουλγαρικής Eκκλησίας και του βουλγαρικού λαού κατά του
οθωμανικού ζυγού), Σόφια 1981.
- Turskite zavoevanija i sahdbata na Balkanskite narodi, otrazeni v istoricheski i
literaturni pametnici ot XY-XVIII vek. (Οι τουρκικές επιδρομές και η τύχη-
173
 μοίρα των Βαλκανικών λαών καταγεγραμμένες στις ιστορικές και
λογοτεχνικές πηγές), Veliko Tahrnovo, 1992.
- Πρακτικά Θεολογικοῦ Συνεδρίου «Eἰς τιμήν καί μνήμην τῶν
Nεομαρτύρων» (17-19 Nοεμβρίου 1986), Θεσσαλονίκη 1988·
- Πρακτικά IB΄ Συνεδρίου Πατερικής Θεολογίας, «O Άγιος και ο
Mάρτυρας, στη ζωή της Eκκλησίας», Aθήνα 1994.
- Πρακτικά Α’ Επιστημονικού Συνεδρίου : ‘’Άγιος Νικόδημος ο
Αγιορείτης, η ζωή και η διδασκαλία του’’ Τόμος Α’ Έκδοση Ιερού
Κοινοβίου Οσίου Νικοδήμου, Γουμένισσα 2006.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Αβαγιανού Χρυσοστόμου, Αρχιμανδρίτου (νυν Σεβ/τάτου

Μητροπολίτου Ελευθερουπόλεως), ‘’Μελέτες’’, Κεφάλαιο Α΄,
Νεομάρτυρες, Αθήνα, 1987.

2) Αγαπητού Ιωσήφ : ‘’Χρυσή, η Χριστιανοπούλα νεομάρτυς’’ εκδ.

Χριστιανικής Ενώσεως Καβάλας, 1999.

3) Αθανασόπουλου Ιωάννου ,Λυκειάρχου Αρσακείου Πατρών

‘’ Οι Νεομάρτυρες ‘’ Αθήναι 1997.

4) Ακροπολίτου Γ. ‘’Χρονική συγγραφή’’ , εκδ. I.Bekker ,Βόνη 1836.

5) Βίος Κυρίλλου ,κεφ. XVII, εκδ. Ι. Αναστασίου.

6) Γεδεών Μ. ,’’ Έγγραφα Πατριαρχικά και Συνοδικά περί του

βουλγαρικού ζητήματος (1852-1873) ’’ εν Κωσταντινουπόλει 1908.

7) Ιδίου : ΄΄ γιοποιήσεις. T καθεστός τ ς ν γίοις συναριθμήσεως΄΄,

Θεσσαλονίκη 1984.

8) Γλαβίνα Αποστόλου - Καθηγητού Πανεπιστημίου: ‘’ Η

Νεομαρτύρισσα Αγία Χρυσή’’ Εκδ. Επέκταση, 2001.

9) Ιδίου : Οι νεομάρτυρες της τουρκοκρατίας (Eισαγωγή –

βιβλιογραφία- ασματικές ακολουθίες), εκδόσεις «Eπέκταση»,
Kατερίνη 1997.

174
10) Γόνη Δημητρίου : ‘’Ιστορία των Ορθοδόξων Εκκλησιών
Βουλγαρίας και Σερβίας’’ εκδ. Αρμός ,Αθήνα, 2001.

11) Δεδούση Ασημίνας : ‘’ Ματωμένα Στεφάνια’’ Εκδ. Χριστιανικής

Ενώσεως ‘’Η Ελπίς’’ Αθήναι 1998.

12) Εορτολόγιο Ι .Μ. Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας, έτους 2009.

Εκδ. ‘’Μέλισσα’’.

13) Θεοκλήτου Μοναχού Διονυσιάτου ‘’Άγιος Νικόδημος ο

Αγιορείτης , ο βίος και τα έργα του 1749-1809’’ , Γ’ έκδοση,
εκδοτικός Οίκος ‘’ΑΣΤΗΡ’’ ,Αθήναι 1990.

14) ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ ,εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα, 1993.

15) Κόντογλου Φωτίου : ‘’ Η πονεμένη Ρωμιοσύνη’’ εκδ. Αστήρ –

Αθήνα.

16) Ιδίου : ‘’ Το Αιβαλί η πατρίδα μου’’ εκδ. Άγκυρα- Αθήνα, 2009.

17) Κοτσώνη Ιερωνύμου - Αρχιεπισκόπου Αθηνών : ‘’ Το

ενθουσιαστικόν στοιχείον εις την Εκκλησία των Μαρτύρων‘’
Αθήναι 1952.

18) Κρικώνη Χρ. : ’’ Η Ορθόδοξος Εκκλησία πρωταγωνιστής της

Εθνεγερσίας του 1821 Κληρικοί Νεομάρτυρες Εθνομάρτυρες ‘’
University Studio Press , Εκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων και
Περιοδικών, Θεσσαλονίκη 1991.

19) Μάρκου Αντωνίου :’’ΤΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΑΓΙΟΛΟΓΙΟ’’ , Κέντρο

Αγιολογικών ερευνών , Όσιος Συμεών ,ο Μεταφραστής- Μάνδρα
Αττικής.

20) Ιδίου : ‘’Άγια Λείψανα - οδηγός προσκυνητή’’ ομοίως .

21) Ιδίου : ‘’ Οι Άγιοι Νεομάρτυρες ‘’ ομοίως.

22) Μαξίμου Μοναχού- Ιβηρίτου (Nικολόπουλου), Tο Ἅγιον Ὄρος

ἀγωνιζόμενον, Θεσσαλονίκη 1996.

23) Μωυσή Μοναχού - Αγιορείτου: ‘’Οι Άγιοι του Αγίου Όρους’’ εκδ.
‘’Μυγδονία’’ Θεσσαλονίκη , 2008.
175
24) Νιχωρίτη Κωνσταντίνου : ‘’Η επίδραση του Αγίου Όρους στον
πνευματικό βίο των Σλάβων’’ Εκδ. ‘’Σταμούλη’’ 2004.

25) Ιδίου : Nιχωρίτης, K. «H επίδραση του Aγίου Όρους στην παιδεία

των Bουλγάρων», Πρακτικά IH΄ Πανελληνίου Iστορικού Συνεδρίου
(31 Mαΐου - 1 Iουνίου 1997), Θεσσαλονίκη 1998, 123-146.

26) Ιδίου: «Ἡ ἐπίδραση τοῦ Ἁγίου Ὄρους στήν παιδεία τῶν ὀρθοδόξων
Σλάβων», Ἐπετηρίς Ἀθωνιάδος Ἀκαδημίας 2. Ἀθωνιάς - Ἅγιον Ὄρος
1997, 329-349.

27) Παϊσίου Χιλανδαρινού ‘’Σλαβοβουλγαρική Ιστορία’’ Εκδ. Οίκ,

Αφοί Κυριακίδη,Θεσ/νικη,2003.

28) Παναγιώτου Κ. Χρήστου: ‘’Οδοιπορικό στο Άγιο Όρος,. Η

μοναχική Πολιτεία. Η Ιστορία, η ζωή και οι θησαυροί
της’’Θεσσαλονίκη,1989.

29) Παπαδόπουλου Στυλιανού, ’’ Οι Νεομάρτυρες και το Δούλον

Γένος’’ Εκκλησιαστικαί Εκδόσεις
ΕθνικήςΕκατονπεντήκονταετηρίδος, εν Αθήναις 1991

30) Παπαδόπουλου Χρυσοστόμου- Αρχιεπισκόπου Αθηνών :’’Οι

Νεομάρτυρες’’ Αθήναι 1922.

31) Παταπίου Καυσοκαλυβίτου- Μ. Γ. Βαρβούνη: ‘’Καυσοκαλυβίτικα

Νεομαρτυρολογικά’’ Εκδ. Ηρόδοτος, 2003.

32) Περαντώνη Ιωάννη : ‘’Λεξικόν Νεομαρτύρων’’ Εκκλησιαστικαί

εκδόσεις Εθνικής Εκατονπεντηκονταετηρίδος, Αθήναι ,1990.

33) ‘’Συναξαριστής Νεομαρτύρων’’, Εκδ. Ορθοδόξου Κυψέλης Δ’

έκδοση , Θεσσαλονίκη, 2011.
34) Συνεχιστού Γεωργίου Μοναχού, του ονομαζομένου Αμαρτωλού ,
εκδ. I. Bekker Bonnae.1838.

35) Ταρνανίδη Ιωάννου –Καθηγητού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης:

176
 ’’Ιστορία των Σλαβικών Ορθοδόξων Εκκλησιών Α. Ιστορία της
Βουλγαρικής Εκκλησίας, Η διάδοση του Χριστιανισμού στους
Σλαβικούς λαούς’’ Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη Α.Ε,
Θεσσαλονίκη –Αθήνα 1996.

36) Τρίτου Μιχαήλ : ’’ Ο Μετσοβίτης Νεομάρτυς Νικόλαος’’

Ιωάννινα 2005.

37) Ιδίου : ’’ Η Ορθόδοξη Εκκλησία στα Βαλκάνια σήμερα’’ εκδ.

Τέρτιος 2004.

38) GERHARD TRUMLER : ‘’ ΑΘΩΣ –ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ’’ Εκδ. ΑΔΑΜ,

Αθήνα 1993.

39) Τσάμη Δημητρίου : ‘’ Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι

Μάρτυρες της αρχαίας Εκκλησίας ‘’ Εκδ. Πουρναράς – Θεσσ/νίκη.

40) Φραγκάκου Ιωήλ – Αρχιμανδρίτου ,( νυν Σεβ/του Μητροπολίτου

Εδέσσης) : ‘’ Η Αγία Νεομάρτυς Χρυσή’’ Έδεσσα, 2007.

41) Χατζηφώτη Ιωάννου :’’ ΟΙ ΘΥΣΑΥΡΟΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ’’

Ιστορία- μνημεία-κειμήλια. Αθήναι 1997.

42) Χριστόπουλου Ευθυμίου :’’Το τέλος του Αθανασίου Διάκου’’, εκδ.

Ι. Μ. Φθιώτιδος Λαμία 2010.

43) ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ ,εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα ,1994.

ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Anast. Bibliothecarious , ‘’Epist. Ad Hadrianum papam’’ Izvori za

Balgaraskata Istorijia.

2) Caranon i, A. Relations inédites missions de la campagnie de Iésus à

Constantinople, Poitriers - Paris 1864.

3) Chomatianus Demetrious Archiepiscopus tolius Bulgariae ‘’Analekta

sacra et classica spicilegio solesmensi parata’’ ,τ. VI, Romane 1891.

177
4) Dujcev Iv. ‘’Legendes Byzantines sut la conversion de Bulgares’’,
Sbornik Praci Filosoficeske Brneske University X, 1961.

5) Gelzer H. ,’’Der Patriarcat von Archida’’, Leipzig, 1903.

6) Kurtz Ed. ,’’ Christoforos von Ankyra als Exarch des Patriarchen
Germanos II’’ , Byzant. Zeitsch.16,(1907).

7) Miklosich- Muller , ‘’Acta et Diplomata’’ ,τ. I , Vindobonae 1860.

8) Nihoritis, K. Sveta Gora Aton i bălgarskoto novomăčenĭčestvo, Sofia

2001.

9) Oikonomides N. ,’’Le Taktikon du cod. Hierosol .gr 24. dit Taktikon

Benesevik’’ Les Listes de preseance.

10) Ostrogorski G. , ‘’Istorija Vizantije’’, Beograd 1969.

11) ПЛАМЕН ПАВЛОВ-ХРИСТО ТЕМЕЛСКИ :

‘’БЪЛГАРИ СВЕТЦИ‘’, СОФИЯ, ТАНГРА, 2010

12) ΄Responsa Nikolai I papae ad consulta Bulgaroroum’’ στο Izvori za

Balgaraskata Istorija , έκδ. Bahlgarska Akademija na naukite, τ.
VII, Σόφια 1960.

13) Snegarov,’’Istorija na Ohridskata arhiepiskopija’’. τ. I, Σόφια 1924.

14) Tarnanidis I . ,’’Byzantine-bulgarian Ecclesiastikal Relations during

the reigns of Ioannis Vatatzis and Ivan Asen II, up the year 1235’’
Cyrillomethodianum III (1975).

178
 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ
ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΟΣ
ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΟΥ ΕΞ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ,
ΤΟΥ ΕΝ ΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ
ΛΙΘΟΙΣ ΚΑΙ ΠΥΡΙ ΤΕΛΕΙΩΘΕΝΤΟΣ,
ΕΝ ΕΤΕΙ 1555

Ποίημα τοῦ Καθηγητοῦ Ἀντωνίου Μάρκου, ἐν τῶ πλαισίῳ

τῶν δραστηριοτήτων τοῦ Κέντρου Ἁγιολογικῶν Μελετῶν
«Ὅσιος Συμεών ὁ Μεταφραστής», τῆ αἰτήσει τοῦ
Πανοσιολ/του Ἱερομονάχου π. Θωμᾶ Ἀνδρέου (Ἀρχιμανδρίτου
τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου καί Ἱεροκήρυκος Ἱερᾶς
Μητροπόλεως Ἐλευθερουπόλεως), ὡς συμπλήρωμα τῆς
μεταπτυχιακῆς ἐργασίας καί ἐρεύνης αὐτοῦ, περί τῶν ἐν
Βουλγαρίᾳ Νεομαρτύρων (Θεολογική Σχολή τοῦ
Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ).

Διορθώσεις ὑπό Γεωργίου Χρονοπούλου (Μουσικοδι-

δασκάλου - Πρωτοψάλτου) καί Ἀθηνᾶς Νικολοπούλου (Φιλο-
λόγου).

Κέντρον Ἁγιολογικῶν Μελετῶν «Ὅσιος Συμεών ὁ

Μεταφρστής», 2011.

179
 ΕΙΣ ΤΟΝ ΜΙΚΡΟΝ ΕΣΠΕΡΙΝΟΝ

Μετά τόν Προοιμιακόν, εἰς τό «Κύριε ἐκέκραξα»

ἱστῶμεν στίχους δ’ καί ψάλλομεν Στιχηρά Προσόμοια:

Ἦχος δ’. Ἔδωκας σημείωσιν.

Θῦμα ἱερώτατον, ὑπέρ Τριάδος γενόμενος, προκηρύτ-
τεις τοῖς πέρασι Πατέρα τόν Ἄναρχον καί τόν τούτου
Λόγον, Νικόλαε Μάρτυς, καί τό Πανάγιον ὁμοῦ, ἐν σοί
σκηνῶσαν, Πνεῦμα Παράκλητον. Διό καί μακαρίζεσαι χρεω-
στικῶς καί γεραίρεσαι, ὡς λυτρούμενος ἅπαντας, πάσης
βλάβης καί λύμης τε.

Ὅλος σύ γενόμενος, τῆς εὐσεβείας ἑδραίωμα, ἐξ

αἱμά-των κατάρρυτος ἐφάνης, Νικόλαε, ἐν τῶ μαρτυρίῳ,
ἐλέγχων τυράννων τήν ψευδοπίστιν καί Χριστοῦ
διακηρύττων τήν θείαν δύναμιν. Διό λίθων προσκρούσεσι
καί τοῦ πυρός τῶ ἐγκαύματι, τοῦ νυμφῶνος ἠξίωσαι τοῦ
οὐρανίου, Μακάριε.

Σθένει ἐνθεώτατα, ὑπέρ Τριάδος ἐνήθλησας, διά

λίθων, Νικόλαε, δι’ ὧν καί ἀπέπλυνας τήν ἐξωμωσίαν καί
τήν τῆς σαρκός σου ἀκούσιον περιτομήν καί δυναστείαν
τήν πολυμήχανον, Βελίαρ τοῦ ἀλάστορος καί Ἀγαρηνῶν τήν
μικρόνοιαν, ὧν ἡμᾶς ἐλευθέρωσον, ταῖς ἁγίαις πρεσβείαις
σου.

Λήθῃ ὅτε ἐκάλυψε τήν σήν μνήμην, μακάριε, Θωμᾶς

ἀπεκάλυψεν ἐπιπνοίᾳ Πνεύματος, Ἱερεύς, ἐν κόπῳ. Ὅθεν
καί ἐγνώσθη ἡμῖν τοῖς Ἕλλησιν αὐτή, ἵνα τιμᾶται ἐν δόξῃ
πάντοτε. Ἡ εὕρεσις δ’ εἰκόνος σου, ὡς καί ναοῦ εἰς
Αὐλῶνα τε, ἡμᾶς πάντας συνήγαγε, τοῦ τιμᾶν σε τόν
Μάρτυρα.

180
 Δόξα. Ἦχος δ’.
Τόν νοερόν ἀδάμαντα τῆς ὑπομονῆς, δεῦτε φιλέορτοι,
Νικόλαον τιμήσωμεν τόν Νεομάρτυρα. Ἐξ Ἰωαννίνων μέν
ὁρμώμενος, εἰς Βουλγαρίαν τόν Λόγον Χριστόν ὡς Θεόν
ὁμολόγησεν, ὑπ’ Ἀγαρηνῶν τυπτόμενος. Ἐπί τῶ τέλει δέ
λίθοις καί πυρί τό ζῆν ἐξεμέτρησε καί τήν μακαρίαν αὐτοῦ
ψυχήν εἰς χεῖρας Κυρίου ἐναπέθετο. Καί νῦν ἐν οὐρανοῖς,
τῶ θρόνῳ παριστάμενος τῆς Ἁγίας Τριάδος, αἰτεῖται ὑπέρ
ἡμῶν εἰρήνην καί τό μέγα ἔλεος.
Καί νῦν. Ὁ αὐτός. Θεοτοκίον.
Ἐκ παντοίων κινδύνων τούς δούλους Σου φύλατται,
εὐλογημένη Θεοτόκε, ἵνα Σε δοξάζωμεν, τήν ἐλπίδα τῶν
ψυχῶν ἡμῶν.

Εἰς τόν στίχον Στιχηρά Προσόμοια

Ἦχος β’. Οἶκος τοῦ Εὐφραθᾶ.
Μάρτυρα Ἑαυτοῦ πιστόν, κατακαέντα ὑπέρ τῆς
εὐσεβείας, Χριστός ὁ πάντων Κτίστης κηρύττει σε Νικόλαε.

Θαυμαστός ὁ Θεός ἐν τοῖς Ἁγίοις Αὐτοῦ.

Κάματον τοῦ Χριστοῦ, Νικόλαε Τρισμάκαρ, ἱδρῶτι σῶ
καί μόχθῳ, διά πυρός καί λίθων ἐνδόξως ἐξετέλεσας.

Δίκαιος ὡς φοῖνιξ ἀνθήσει…

Σύμπασα ἡ Ἑλλάς, ἐνθέως νῦν ἀγάλλου, κατέχουσα
ἐν κόλποις, τόν ἐξ Ἰωαννίνων Νικόλαον τόν Μάρτυρα.

Δόξα καί νῦν. Θεοτοκίον.

Πάγχρυσε κιβωτέ, ὧ Κεχαριτωμένη, Μαρία Θεοτόκε,
αὖθις ἐρῶ Σοι χαῖρε, Ἁγνή Θεοχαρίτωτε.
181
 Ἀπολυτίκιον, Ἦχος α’. Τῆς ἐρήμου πολίτης.
Ἰωαννίνων τόν γόνον, Βουλγαρίας τό καύχημα,
Ὀρθοδόξων τό κλέος, Ἐκκλησίας ἀγλάϊσμα, Νικόλαον τιμή-
σωμεν πιστοί, τόν θεῖον Νεομάρτυρα Χριστοῦ. Μαρτυρίου
γάρ στεφάνου διά πυρᾶς καί λίθων αἰκισμῶν ἄξιος
γέγονεν. Δόξᾳ, οὗν τῶ δοξάσαντι αὐτόν, δόξᾳ τῶ δοξασθέντι
ὑπ’ αὐτοῦ, δόξᾳ Κυρίῳ τῶ Θεῶ, τόν τοῦτον χαριτώσαντα.
Καί Ἀπόλυσις.

ΕΙΣ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟΝ ΕΣΠΕΡΙΝΟΝ

Μετά τόν Προοιμιακόν, εἰς τό «Κύριε ἐκέκραξα»

ἱστῶμεν στίχους στ’ καί ψάλλομεν Στιχηρά Προσόμοια:

Ἦχος δ’. Ἔδωκας σημείωσιν.

Δεῦτε φιλομάρτυρες καί Ἠπειρωτῶν ἅπαν σύστημα,
τόν κλεινόν Νεομάρτυρα, συμφώνως τιμήσωμεν, Νικόλαον
τόν θεῖον, τόν ἐν Βουλγαρίᾳ διά πυρός καί αἰκισμῶν ὁμολο-
γίαν αὐτοῦ ὑπογράψαντα. Διό καί νῦν γεραίρεται καί ὑπό
πάντων δοξάζεται, τῶν τῶ θείῳ τεμένει του προστρεχόντων
ἐκ πίστεως.

Ὕμνοις τόν Νικόλαον τόν Νέον ἀνευφημήσωμεν,

Μαρτύρων τό πρότυπον, Ἠπείρου ἐγκαλλώπισμα, Ἰωαννίνων
κλέος καί τῶν ὑποδούλων τόν ἀκραιφνῆ ὑπογραμμόν καί
καρτερίας πιστοῖς ὑπόδειγμα. Χριστιανῶν τό στήριγμα,
Ἀγαρηνῶν τήν καθαίρεσιν, τῶν πιστῶν καταφύγιον, οὐρανῶν
τόν οἰκήτορα.

182
 Δεῦτε τόν Νικόλαον, ἀπό Ἠπείρου τόν Μάρτυρα,
ἀξίως τιμήσωμεν, Βουλγάρων ἐντρύφημα καί Σόφιας δόξαν,
πάντων Ὀρθοδόξων στῦλον καί ἔρεισμα στερρόν, τῶν
ὑποδούλων φρουρόν πανάριστον, ἄμα τε καί παράδειγμα
ὁμολογίας καί καύχημα καί αὐτῶν καταφύγιον, Ἐκκλησίας
τό κόσμημα.

Χαίροις, ὦ Νικόλαε, ὁ τῆς νίκης ἐπώνυμος, νικήσας γάρ

τύραννον, διά λίθων τόν θάνατον καί πυρός ἐδέξω. Ὅθεν
ἀνεδείχθης τῶν ὑποδούλων χαρμονή, τῶν ἐν δουλείᾳ τε
φῶς τό ὑπέρλαμπρον. Διό καί σέ γεραίρωμεν, τόν τῆς νίκης
ἐπώνυμον, τόν κλεινόν Νεομάρτυρα τοῦ Κυρίου καί
ἄριστον.

Μάρτυρα καλλίνικον Χριστοῦ καί γόνον τόν ἔνδοξον

Ἠπείρου καί καύχημα, ἅμα Βουλγαρίας τε καί Ἰωαννίνων,
τόν τῆς Ὀρθοδόξου στῦλον τῆς Πίστεως στερρόν καί
μαρτυρίας λαμπρόν ὑπόδειγμα, νεότητος τό στήριγμα,
Σόφιας τό ἐγκαλλώπισμα, Ἐκκλησίας τό καύχημα, εὐφη-
μήσωμεν ἅπαντες.

Δεῦτε φιλομάρτυρες τόν Νεομάρτυρα στέψωμεν,

Νικόλαον τῆς Σόφιας, ἐν ὕμνοις καί ἄσμασιν θείων ἐγκω-
μίων καί λόγοις ἐνθέοις, ὅτι ἐνίκησε ἐχθρόν, διακηρύσσων
Χριστοῦ ἀλήθειαν. Διό καί κατηξίωται ἐν οὐρανοῖς συναυ-
λίζεσθαι μετ’ Ἀγγέλων, οὐράνιον στέφος καί θεῖον κτη-
σάμενος.

183
 Δόξα. Ἦχος β’.
Μαρτυρικήν ἐπιδειξάμενος διάθεσιν, μετά ζεούσης
ψυχῆς, ὑπέρ Χριστοῦ νομίμως ἤθλησας, Νεομάρτυς ἔνδοξε.
Ἀγαρηνῶν γάρ τήν πλάνην αἰσχυνθής, μαρτυρικῶν ἐπάθλων
ἠξιώθης, παρά τοῦ πρώτου Μάρτυρος Κυρίου. Ἀλλ’ ὦ
Νικόλαε, ἐν οὐρανίοις θαλάμοις τά νῦν προσεδρεύων, μή
παύεις δεόμεθα πρεσβεύειν ὑπέρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

Καί νῦν. Θεοτοκίον.

Τήν πᾶσαν ἐλπίδα μου εἰς Σέ ἀνατήθιμι, Μήτερ τοῦ
Θεοῦ, φύλαξόν με ὑπό τήν σκέπην Σου.

Εἴσοδος. Φῶς ἱλαρόν. Προκείμενον τῆς ἡμέρας. Ἀναγνώσματα.

Προφητείας Ἠσαΐου τό Ἀνάγνωσμα (Ἠσ. μγ’, 9 – 14).

Τάδε λέγει Κύριος. Πάντα τά ἔθνη συνήχθησαν ἅμα

καί συναχθήσονται ἄρχοντες ἐξ αὐτῶν. Τίς ἀναγγελεῖ ταῦτα
ἐν αὐτοῖς; Ἤ τά ἐξ ἀρχῆς τίς ἀκουστά ποιήσει ὑμῖν;
Ἀγαγέτωσαν τούς μάρτυρας αὐτῶν καί δικαιωθήτωσαν καί
εἰπάτωσαν ἀληθῆ. Γίνεσθέ μοι μάρτυρες καί ἐγώ μάρτυς
Κύριος ὁ Θεός καί ὁ παῖς ὅν ἐξελεξάμην, ἵνα γνῶτε καί
πιστεύσητέ μοι καί συνῆτε, ὅτι ἐγώ εἰμί. Ἔμπροσθέν μου
οὐκ ἐγένετο ἄλλος Θεός καί οὐκ ἔσται πάρεξ ἐμοῦ ὁ
σώζων. Ἐγώ ἀνήγγειλα καί ἔσωσα. Ὠνείδισα καί οὐκ ἦν ἐν
ὑμῖν ἀλλότριος. Ὑμεῖς ἐμοί μάρτυρες καί ἐγώ μάρτυς
Κύριος ὁ Θεός. Ὅτι ἐξ ἀρχῆς ἐγώ εἰμί καί οὐκ ἔστιν ὁ ἐκ
τῶν χειρῶν μου ἐξαιρούμενος. Ποιήσω καί τίς ἀποστρέψει
αὐτό; Οὕτω λέγει Κύριος ὁ Θεός, ὁ λυτρούμενος ἡμᾶς, ὁ
Ἅγιος Ἰσραήλ.

184
 Σοφίας Σολομῶντος τό Ἀνάγνωσμα (γ. 1 - 9).

Δικαίων ψυχαί ἐν χειρί Θεοῦ καί οὐ μή ἅψηται αὐτῶν

βάσανος. Ἔδοξαν ἐν ὀφθαλμοῖς ἀφρόνων τεθνᾶναι καί
ἐλογίσθη κάκωσις ἡ ἔξοδος αὐτῶν καί ἡ ἀφ’ ἡμῶν πορεία
σύντριμμα. Οἱ δέ εἰσίν ἐν εἰρήνῃ. Καί γάρ ἐν ὄψει τῶν
ἀνθρώπων ἐάν κολασθῶσιν, ἡ ἐλπίς αὐτῶν ἀθανασίας
πλήρης. Καί ὀλίγα παιδευθέντες, μεγάλα εὐεργετηθήσονται.
Ὅτι ὁ Θεός ἐπείρασεν αὐτούς καί εὗρεν αὐτούς ἀξίους
ἑαυτοῦ. Ὡς χρυσόν ἐν χωνευτηρίῳ ἐδοκίμασεν αὐτούς καί
ὡς ὁλοκάρπωμα θυσίας προσεδέξατο αὐτούς. Καί ἐν καιρῶ
ἐπισκοπῆς αὐτῶν ἀναλάμψουσι καί ὡς σπινθῆρες ἐν
καλάμῃ διαδραμοῦνται. Κρινοῦσιν ἔθνη καί κρατήσουσι
λαῶν καί βασιλεύσει αὐτῶν Κύριος εἰς τούς αἰῶνας. Οἱ
πεποιθότες ἐπ’ αὐτῶ συνήσουσιν ἀλήθειαν καί οἱ πιστοί ἐν
ἀγάπῃ προσμενοῦσιν αὐτῶ, ὅτι χάρις καί ἔλεος ἐν τοῖς
ὁσίοις αὐτοῦ καί ἐπισκοπή ἐν τοῖς ἐκλεκτοῖς αὐτοῦ.

Σοφίας Σολομῶντος τό Ἀνάγνωσμα (α’, 15 – στ’, 3).

Δίκαιοι εἰς τόν αἰῶνα ζῶσι καί ἐν Κυρίῳ ὁ μισθός

αὐτῶν καί ἡ φροντίς αὐτῶν παρά Ὑψίστῳ. Διά τοῦτο
λήψονται τό βασίλειον τῆς εὐπρεπείας καί τό διάδημα τοῦ
κάλλους ἐκ χειρός Κυρίου. Ὅτι τῆ δεξιᾶ αὐτοῦ σκεπάσει
αὐτούς καί τῶ βραχίονι ὑπερασπιεῖ αὐτῶν. Λήψεται
πανοπλίαν τόν ζῆλον αὐτοῦ καί ὁπλοποιήσει τήν κτίσιν εἰς
ἄμυναν ἐχθρῶν. Ἐνδύσεται θώρακα δικαιοσύνην καί
περιθήσεται κόρυθα κρίσιν ἀνυπόκριτον. Λήψεται ἀσπίδα
ἀκαταμάχητον ὁσιότητα, ὀξυνεῖ δέ ἀπότομον ὀργήν εἰς
ρομφαίαν. Συνεκπολεμήσει αὐτῶ ὁ κόσμος ἐπί τούς παρά-
φρονας. Πορεύσονται εὔστοχοι βολίδες ἀστραπῶν καί ὡς
ἀπό εὐκύκλου τόξου τῶν νεφῶν, ἐπί σκοπόν ἁλοῦνται καί
ἐκ πετροβόλου θυμοῦ πλήρεις ριφήσονται χάλαζαι. Ἀγα-
νακτήσει κατ’ αὐτῶν ὕδωρ θαλάσσης, ποταμοί δέ συγκλή-
σουσιν ἀποτόμως, ἀντιστήσεται αὐτοῖς πνεῦμα δυνάμεως
185
καί ὡς λαίλαψ ἐκλιμήσει αὐτούς καί ἐρημώσει πᾶσαν τήν
γῆν ἀνομία καί ἡ κακοπραγία περιτρέψει θρόνους δυνα-
στῶν. Ἀκούσατε οὗν Βασιλεῖς καί σύνετε, μάθετε δικασταί
περάτων γῆς, ἐνωτίσασθαι οἱ κρατοῦντες πλήθους καί οἱ
γεγαυρωμένοι ἐπί ὄχλοις ἐθνῶν. Ὅτι ἐδόθη παρά Κυρίου ἡ
κράτησις ὑμῖν καί ἡ δυναστεία παρά Ὑψίστου.

Εἰς τήν Λιτήν Στιχηρά Ἰδιόμελα.

Ἦχος α’.
Τήν τοῦ Νεομάρτυρος, πιστοί, Νικολάου, ἡμέραν τήν
γεννέθλιον, δεῦτε τερψιθύμοις ὠδαῖς, κεκαθαρμένῃ τῆ διανοίᾳ,
πανηγυρίσωμεν. Οὗτος γάρ γενναιοφρόνως, ὡς ἄλλος Ἰώβ,
τῶν τέκνων τήν στέρρησιν ὑπήνεγκεν, «ὁ Κύριος ἔδωκεν –
βοῶν – ὁ Κύριος ἀφείλωτο». Ἀνδρικῶς καί μαρτυρικῶς
ἀθλήσας, δι’ αἰκισμῶν καί πυρός κατέβαλε τοῦ πολυμηχά-
νου δράκοντος τάς μεθοδείας. Οὗ ταῖς πρεσβείαις Χριστέ ὁ
Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς.

Ἦχος β’.
Νεομαρτύρων ἐγκαλλώπισμα, Νικόλαε, καθαρῶς ἐπο-
πτεύων τήν Τρισήλιον Θεότητα, Ταύτης ἐνδιαίτημα ἐγένου
καί διά τήν ὑπερβολήν τῶν σῶν ἀρετῶν, μαρτυρίου ἠξιώθης
καί τῆς δι’ αἵματος ὑπογραφῆς τῆς ὁμολογίας σου. «Ἐμοὶ
γὰρ τὸ ζῆν Χριστὸς καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος», πρό τοῦ σέ
κρίνοντος ἀνεβόας, διό καί ὄχλου τήν μανίαν καί λίθων
τάς βολάς καί πυρός τοῦ καύματος πεῖραν λαβόμενος,
ἠξιώθης Παραδείσου καί τῆς μετά τῶν Ἁγίων ἀγαλιάσεως.

Ἦχος γ’.
Νεομαρτύρων τοῦ Χριστοῦ καλλονή ὑπάρχων, ταῖς
πρός Χριστόν εὐπροσδέκτοις πρεσβείαις σου, προκόπτειν
ἡμᾶς ἐν ἀγαθοῖς καταξίωσον, ὡς παρρησίαν ἔχων πρός

186
Αὐτόν, Νικόλαε. Αὐτόν γάρ τῆ ἐκχύσει τῶν τιμίων αἱμάτων
σου ἐδόξασας. Διό τῶ θρόνῳ Αὐτοῦ παριστάμενος, αἴτησαι
δοθῆναι ἡμῖν, τοῖς τήν σήν μνήμην φαιδρῶς ἑορτάζουσι,
τῶν ψυχῶν ἡμῶν τήν ἀνάπαυσιν, μετά τῶν Δικαίων καί
Ἁγίων δούλων Του.

Ἦχος δ’.
Ὑπελθών ἀθλητικόν ἀγῶνα, ὡς τῶ Κυρίῳ στρατευσά-
μενος, Ἀγαρηνῶν συνέτριψας κάρας καί Βελίαρ τήν ἐπηρμέ-
νην ὀφρύν, διά τῆς σῆς ἐν αἵματι ὁμολογίας τῆς Πίστεως.
Μακάριος εἶ, ἀθλητά Νικόλαε, ὅτι τῆ ἐπιγνώσει τοῦ κρείτ-
τονος, τήν θείαν ἀλλοίωσιν ἐδέξω καί τῶ Χριστῶ ὠκειώθης
καί διά πόνων ἀθλήσεως Αὐτόν ἐδόξασας. Πρέσβευε οὗν
Αὐτῶ λυτρώσασθαι ἡμᾶς πάσης περιστάσεως.

Δόξα. Ἦχος δ’.

Ἔχει μέν ἡ Οὐράνιος Βασιλεία τό πνεῦμα σου τό
ἅγιον, ὅπερ Χριστός διά μαρτυρίου προσελάβετο. Ἔχει δέ
καί ἡ Ἐκκλησία τῶν Λειψάνων σου τήν ὄνησιν καί τῶν
πρεσβειῶν σου τήν βεβαιότητα. Βουλγαρία μέν σεμνύνεται
ἐπί σοί, ὡς πιανθεῖσα τῆ τῶν αἱμάτων σου ἐκχύσει. Πλήν
ἔχει καί Ἑλλάς τῆς σῆς καταγωγῆς τήν τιμήν καί πᾶσα
τῶν Ὀρθοδόξων ἡ ὁμήγυρις, σέ πρέσβυν πρός Κύριον
προβάλλεται, ἵνα σώση ἡμᾶς παρόντων καί μελλόντων
δεινῶν, ὡς Φιλάνθρωπος.

Καί νῦν. Θεοτοκίον.

Ἐκ παντοίων κινδύνων τούς δούλους Σου φύλαττε,
εὐλογημένη Θεοτόκε, ἵνα Σε δοξάζομεν τήν ἐλπίδα τῶν
ψυχῶν ἡμῶν.

187
 Εἰς τόν στίχον Στιχηρά Προσόμοια
Ἦχος α’. Τῶν οὐρανίων ταγμάτων.
Δεῦτε Νικόλαον πάντες, τόν Νεομάρτυρα, τόν παρε-
στῶτα θρόνῳ τοῦ Παντάνακτος Λόγου, τόν μετέχοντα
αἴγλης τῆς θεϊκῆς, συνελθόντες ὕμνοις τιμήσωμεν. Ἵνα
πρεσβεύων Σωτῆρι πάντας ἡμᾶς, ἀπό κινδύνων ἐκλυτρώ-
σεται.

Δίκαιος ὡς φοῖνιξ ἀνθήσει…

Τόν Νεομάρτυρα ὕμνοις ἐγκωμιάσωμεν, Νικόλαον τόν
Νέον, τῆς Ἠπείρου τόν γόνον καί Σόφιας τήν δόξαν καί
τῶν πιστῶν, τό λαμπρόν ἐγκαλλώπισμα. Ὁμολογούντων
ὑπόδειγμα καί φρουρόν καί Μαρτύρων θεῖον πρόμαχον.

Τοῖς Ἁγίοις τοῖς ἐν τῆ γῆ αὐτοῦ…

Τοῦ Νικολάου τήν μνήμην τοῦ Νεομάρτυρος, τιμή-
σωμεν ἐμφρόνως, ἑορτάζοντες ὕμνοις. Ὅτι λόγοις τε καί
ἔργοις τόν Ἰησοῦν, ὡς Θεόν ὡμολόγησεν καί καθυπέμεινε
λίθων τούς αἰκισμούς καί πυρός τήν ὁλοκαύτωσιν.

Δόξα. Ἦχος πλ. δ.

Τόν φανερῶς ὁμολογήσαντα τήν Τριάδα τήν σεπτήν,
Πατέρα καί Υἱόν καί Ἅγιον Πνεῦμα καί ἐνώπιον Ἀγαρηνῶν
τυράννων δογματίσαντα Χριστοῦ τήν θεότητα, πνευματικῶς
ἀνευφημήσωμεν Νικόλαον τόν Νεομάρτυρα. Ὅς ὑπέρ Αὐτοῦ
λίθων αἰκισμούς καί πυρός τήν καῦσιν ὑπέμεινεν, ἀπάρας
μαρτυρικῶς πρός Χριστόν τόν ποθούμενον. Ὅ καί πρεσβεύει
ὑπέρ ἡμῶν, παντοίων κινδύνων ἐκλυτρώσασθαι.

Καί νῦν. Θεοτοκίον.

Ἀνύμφευτε Παρθένε, ἡ Θεόν ἀφράστως συλλαβοῦσα
σαρκί, Μήτερ Θεοῦ τοῦ Ὑψίστου, Σῶν οἰκετῶν παρακλή-

188
σεις δέχου, Πανάμωμε, ἡ πᾶσι χορηγοῦσα καθαρισμόν τῶν
πταισμάτων, νῦν τάς ἡμῶν ἱκεσίας προσδεχομένη, δυσώπει
σωθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν.

Νύν ἀπολύεις… Τό Τρισάγιον. Καί τό Ἀπολυτίκιον.

Ἦχος α’. Τῆς ἐρήμου πολίτης.
Ἰωαννίνων τόν γόνον, Βουλγαρίας τό καύχημα,
Ὀρθοδόξων τό κλέος, Ἐκκλησίας ἀγλάϊσμα, Νικόλαον τιμή-
σωμεν πιστοί, τόν θεῖον Νεομάρτυρα Χριστοῦ. Μαρτυρίου
γάρ στεφάνου διά πυρᾶς καί λίθων αἰκισμῶν ἄξιος
γέγονεν. Δόξᾳ, οὗν τῶ δοξάσαντι αὐτόν, δόξᾳ τῶ δοξασθέντι
ὑπ’ αὐτοῦ, δόξᾳ Κυρίῳ τῶ Θεῶ, τόν τοῦτον χαριτώσαντα.

Καί Ἀπόλυσις.

ΕΙΣ ΤΟΝ ΟΡΘΡΟΝ

Μετά τόν Ἑξάψαλμον τό Ἀπολυτίκιον, ὡς ἐν τῶ Ἑσπερινῶ.

Μετά τήν α’ Στιχολογίαν, Κάθισμα.

Ἦχος α’. Τόν τάφον Σου Σωτήρ.
Νικόλαε Σοφέ, τῆς ἀθλήσεως ἄθλοις, καλῶς παρά
Χριστοῦ προσεδέξω ὡς θῦμα, ἀθλήσας πανάριστα, τό σόν
αἷμα ἐξέχεας καί ὑπέμεινας τούς αἰκισμούς καί τήν καύσιν,
ὅθεν ἔλαβες παρά τοῦ μόνου Δεσπότου, τόν ἄφθαρτον
στέφανον.

Δόξα τό αὐτό. Καί νῦν. Θεοτοκίον.

Μητέρα Σε Θεοῦ, ἐπιστάμεθα πάντες, Παρθένον
ἀληθῶς καί μετά τόκον φανεῖσαν, οἱ πόθῳ καταφεύγοντες
πρός τήν Σήν ἀγαθότητα. Σέ γάρ ἔχομεν ἁμαρτωλοί προ-
στασίαν, Σέ κεκτήμεθα ἐν πειρασμοῖς σωτηρίαν, τήν μόνην
Πανάμωμον.

Μετά τήν β’ Στιχολογίαν, Κάθισμα.

189
 Ἦχος α’. Τόν τάφον Σου Σωτήρ.
Νικόλαον Χριστοῦ τόν Μάρτυρα εὐφημοῦμεν, ὅτι
ἤθλησεν στερρῶς ἐν Σοφίας τῆ πόλει καί ἐκήρυξεν τοῖς
πέρασι, τοῦ Χριστοῦ τήν θεότητα καί ἀθεότητα Ἀγαρηνῶν
τῶν τυράννων, οὕς ἀπήλεγξε ἐν παρρησίᾳ μεγάλη, δυνάμει
τοῦ Πνεύματος.

Δόξα τό αὐτό. Καί νῦν. Θεοτοκίον.

Μαρία τό σεπτόν τοῦ Δεσπότου δοχεῖον, ἀνάστησον
ἡμᾶς, πεπτωκότας εἰς χάος, δεινῆς ἀπογνώσεως καί πται-
σμάτων καί θλίψεων. Σύ γάρ πέφυκας ἁμαρτωλῶν σωτηρία
καί βοήθεια καί κραταιά προστασία καί σώζεις τούς
δούλους Σου.
Μετά τόν Πολυέλαιον, Κάθισμα.
Ἦχος δ΄. Κατεπλάγη Ἰωσήφ.
Νεομάρτυς εὐκλεής, ἐκ τῆς Ἠπείρου προελθῶν καί ἐν
Σόφιᾳ τό ζῆν, μαρτυρικῶς ἀπολειπῶν, διά πυρός πρός τά
ἄνω ἀνέδραμες δώματα. Δεῦτε οὗν πιστοί ἀνυμνήσωμεν, τήν
ἄθλησιν αὐτοῦ καί καρτερότητα καί γεγηθότες Πνεύματι
βοήσωμεν, Νικολάῳ τῶ νέῳ Μάρτυρι. Χριστῶ μή παύης τοῦ
ἱκετεύειν, ὑπέρ ἡμῶν τῶν τιμώντων σε.

Δόξα τό αὐτό. Καί νῦν. Θεοτοκίον.

Κατεπλάγησαν, Ἁγνή, πάντες Ἀγγέλων οἱ χοροί, τό
μυστήριον τῆς Σῆς κυοφορίας τό φρικτόν, πῶς ὁ τά πάντα
συνέχων νεύματι μόνῳ, ἀγκάλαις ὡς βροτός ταῖς Σαῖς
συνέχεται. Καί δέχεται ἀρχήν ὁ Προαιώνιος καί γαλουχεῖται
σύμπασαν ὁ τρέφων, πνοήν ἀφάτῳ χρηστότητι. Καί Σέ ὡς
ὄντως Θεοῦ Μητέρα, εὐφημοῦντες δοξάζουσι.

190
 Οἱ Ἀναβαθμοί, τό α’ Ἀντίφωνον τοῦ δ’ Ἤχου.
Ἐκ νεότητός μου πολλά πολεμεῖ με πάθη, ἀλλ’ αὐτός
ἀντιλαβοῦ καί σῶσον, Σωτήρ μου. (Δίς).

Οἱ μισοῦντες Σιών, αἰσχύθνητε ἀπό τοῦ Κυρίου, ὡς

χόρτος γάρ πυρί ἔσεσθε ἀπεξηραμένοι. (Δίς).

Δόξα.
Ἁγίῳ Πνεύματι πᾶσα ψυχῆ ζωοῦται καί καθάρσει
ὑψοῦται, λαμπρύνεται τῆ Τριαδικῆ Μονάδι ἱεροκρυφίως.

Καί νῦν.
Ἁγίῳ Πνεύματι ἀναβλύζει τά τῆς χάριτος ρεῖθρα,
ἀρδεύοντα ἅπασαν τήν κτίσιν πρός ζωογον

Προκείμενον (Ψαλμός ξζ’, 36), Ἦχος δ’.

Θαυμαστός ὁ Θεός ἐν τοῖς Ἁγίοις Αὐτοῦ.
Στιχ. Τοῖς Ἁγίοις τοῖς ἐν τῆ γῆ Αὐτοῦ ἐθαυμάστωσεν ὁ
Κύριος, πάντα τά θελήματα Αὐτοῦ ἐν αὐτοῖς (Ψαλμ. ιε’, 3).

Πᾶσα Πνοή. Εὐαγγέλιον.

Ἐκ τοῦ κατά Λουκᾶν (κεφ. κα’, 12- 19).
Εἶπεν ὁ Κύριος πρός τούς ἑαυτοῦ μαθηταῖς. Προσέ-
χετε ἀπό τῶν ἀνθρώπων, ἐπιβαλοῦσι γάρ ἐφ’ ὑμᾶς τάς
χείρας αὐτῶν καί διώξουσι, παραδιδόντες εἰς συναγωγάς
καί φυλακάς, ἀγομένους ἐπί βασιλεῖς καί ἡγεμόνας ἕνεκεν
τοῦ ὀνόματός μου. Ἀποβήσεται δέ ὑμῖν εἰς μαρτύριον. Θέσθε
οὖν εἰς τάς καρδίας ὑμῶν, μή προμελετᾶν ἀπολογηθῆναι,
ἐγώ γάρ δώσω ὑμῖν στόμα καί σοφίαν, ἧ οὐ δυνήσονται
ἀντειπεῖν, οὐδέ ἀντιστῆναι πάντες οἱ ἀντικείμενοι ὑμῖν.
Παραδοθήσεσθε δέ καί ὑπό γονέων καί ἀδελφῶν καί

191
συγγενῶν καί φίλων. Καί θανατώσουσιν ἐξ ὑμῶν. Καί
ἔσεσθε μισούμενοι ὑπό πάντων διά τό ὄνομά μου. Καί θρίξ
ἐκ τῆς κεφαλῆς ὑμῶν οὐ μή ἀπόληται. Ἐν τῆ ὑπομονῆ
ὑμῶν κτήσασθε τάς ψυχάς ὑμῶν.

Δόξα Σοι, Κύριε, δόξα Σοι.

Ὁ Ν’ Ψαλμός.
Δόξα.
Ταῖς τοῦ ἀθλοφόρου πρεσβείαις, Ἐλεῆμον, ἐξάλειψον
τά πλήθη τῶν ἐμῶν ἐγκλημάτων.

Καί νῦν.
Ταῖς τῆς Θεοτόκου πρεσβείαις, Ἐλεῆμον, ἐξάλειψον τά
πλήθη τῶν ἐμῶν ἐγκλημάτων.

Εἶτα τό Ἰδιόμελον. Ἦχος πλ. β’.

Στιχ. Ἐλέησόν με ὁ Θεός.
Σήμερον ἡ κατά Βουλγαρίαν τοῦ Κυρίου παρεμβολή,
ἐν εὐφροσύνῃ τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων Νεομάρτυρος Νικολάου
τήν μνήμην ἐπιτελοῦσα, γηθοσύνως ἀγάλλεται, τῆς αὐτοῦ
βιοτῆς καί τελευτῆς τήν ἔκβασιν θεωρήσασα. Ἐκχύσας γάρ
τό αἷμα αὐτοῦ ὑπέρ τῆς Πίστεως, ἐδείχθη ὑποδούλων ἀγαλ-
λίαμα καί Ἐκκλησίας στῦλος καί ἑδραίωμα. Διό πάντες
αὐτῶ ἐκβοῶμεν. Χαῖροις Νεομαρτύρων σύνεδρος καί Ἁγίων
ὁμόσκηνος, μεθ’ ὧν πρέσβευε δεόμεθα ὑπέρ τῶν τιμῶντων
σε.

192
 Ὁ Κανών, οὗ ἡ ἀκροστιχίς μετά τῶν Θεοτοκίων
«Ω ΝΙΚΟΛΑΕ ΘΩΜΑ ΙΕΡΟΜ. ΜΝΗΣΘΗΤΙ -ΑΝΤΩΝΙΟΣ».

Ὠδή α’. Ἦχος πλ. β’. Ὡς ἐν ἠπείρῳ πεζεύσας.

Ὦ! τῶν θαυμασίων σου τάς δωρεάς τίς ἐξείποι, ἅς
Χριστός παρέσχε σοι, Ἀθλοφόρε Κυρίου Νικόλαε Ἔνδοξε; Διό
κατάλαμψον τήν ἐμήν διάνοιαν τοῦ ὑμνῆσαι σε.

Νῦν εἰς οὐρανοῦ ταμεῖα τήν σήν ψυχήν, Χριστός

καθίστησι, Γενναιόφρον Νικόλαε, ὥστε μετέχειν ἐκεῖ τῆς
Τριάδος τῆς θέας, μετά Μαρτύρων χοροῦ.

Ἵνα Παραδείσου τῶν ἀγαθῶν ἐπιτύχης, τῶν προσκαί-

ρων καί φθαρτῶν ὅλως οὐκ ἐφρόντισας. Διό καί στεφάνους
ἐκ χειρός Κυρίου τοῦ Θεοῦ δέδεξαι.

Θεοτοκίον
Κυρία τοῦ παντός, Παναγία, Ὀρθοδόξων τεῖχος ἀπροσ-
μάχητον, τούς ὑμνοῦντας Σε ἀεί ἐκ παντοίων λύτρωσαι
δεινῶν καί νοσημάτων χαλεπῶν, Θεογεννήτορ.

Ὠδή γ’. Οὐκ ἔστιν Ἅγιος.

Ὅλον τόν ἔρωτα Χριστοῦ ἔχων ἐν καρδίᾳ, τούς τῶν
λίθων αἰκισμούς, Νικόλαε Ἀθλητά, ὑπέφερες καρτερῶς, ὅθεν
τά νῦν ἀξίως δεδόξασαι.

Λαῶ Βουλγαρικῶ φωταγωγεῖς, τῆ πέτρᾳ τῶν ἐντολῶν

σαυτόν στερέωσας καί οὐδόλως σαλευθῆς, διό Μαρτύρων
χοροῖς ἠρυθμήθης, Νικόλαε ἀξιάγαστε.

193
 Ἀγάλλεται φαιδρῶς Σόφια ἡ πόλις Βουλγαρίας, ἔνθα
κεῖνται σά Λείψανα, Νικόλαε Μακάριε, τάς νόσους τῶν ἐκεῖ
ὀχλουμένων ἰώμενα.

Θεοτοκίον
Εὐφραίνεται ἐπί Σῆ, Θεοτόκε Παρθένε, ὁ πιστός λαός
Σου, ὅτι Σῆ αὐτόν ὁδηγεῖς, τούς ἀνευφημοῦντας ἀεί τό Σόν
τόκον, Μόνη Ἀειπάρθενε.

Κάθισμα. Ἦχος πλ. δ’. Τό προσταχθέν μυστικῶς.

Τάς ἀριστείας σου, Σοφέ, ἑωρακότες, τάς δυναστείας
τοῦ ἐχθροῦ καταβαλοῦσας, δι’ αἵματος τοῦ μαρτυρίου ὅ
τετέλεκας, σύν ταῖς ἄνω χοροστασίαις Ἀγγελικῶς καί ταῖς
κάτω ὑμνωδίαις τιμητικῶς, ἀνυμνοῦμεν σε λέγοντες. Μέγας
ἐν Μάρτυσι εἶ καί λαμπρός, Νικόλαε τῆς Σόφιας.

Δόξα. Καί νῦν. Θεοτοκίον.

Ὠδή δ’. Χριστός μου δύναμις.

Θεοῦ τοῦ Κυρίου σου ναόν κατέστησας σόν σῶμα,
Νικόλαε, διό Αὐτῶ προσηνέχθης ὡς θυμίαμα καί σεπτή
ὁλοκάρπωσις.

Ὡς τοῦ Κυρίου Μάρτυρος γενναιοτάτου, ἰαμάτων

δωρεάς τοῖς τιμῶσι σε, κόνις ἡ ἱερά τῶν Λειψάνων σου,
Νικόλαε.

Μαρτυρίου τόν στέφανον ἐδέχθης, Κύριον τόν Θεόν

σου, ἐν τῆ καρδίᾳ καί τῶ σώματι τιμῶν, Νικόλαε, διό καί
Αὐτῶ προσεφέρθης ὡς σφάγιον.

194
 Θεοτοκίον.
Ἄχραντε ὅρμος καταφυγῆς ὑπάρχεις, ἡ γεννήσασα
Χριστόν τόν δρακί συνέχοντα οὐρανούς καί ἐν σοφίᾳ
αὐτούς στερεώσαντα.

Ὠδή ε’. Τῶ θείῳ φέγγει σου.

Ἰδεῖν κάλλος οὐράνιον ἐπιποθῶν, πολλάς βασάνους ἐν
γῆ ὑπέφερες. Πυρός δέ καῦσιν καί λίθων αἰκισμῶν, διά
νηστείας καί ἀγρυπνίας προσεκαρτέρησας.

Ἐκτελούντων ἁπάντων, Ἀθλητά, μνήμην σου τήν

ἁγίαν καί σεπτήν, ὑπερασπίζου πάντοτε, ἀπό βλάβης ψυχο-
φθόρου αὐτούς ρυόμενος, σάς πρεσβείας προσάγων Θεῶ.

Ρεόντων ἀγαθῶν καί κόσμου ἠδέων ὑπεράνω ὤφθης,

Μάκαρ, Ἰωαννίνων γόνε καί Σόφιας προστάτα. Διό παρά
Θεοῦ τήν χάριν ἔλαβες τοῦ ἰᾶσθαι τούς πάσχοντας.

Ὅλως ὑπό Θεοῦ δυναμωθείς, πάσας τοῦ ἐχθροῦ τάς

μηχανάς ὡς σκύβαλα λελόγισαι, Νικόλαε. Καί τόν σταυρόν
τοῦ Χριστοῦ ἐπ’ ὤμων ἀράμενος, ἤρθης πρός θείας σκηνάς.

Θεοτοκίον
Μνήσθητι ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν, Δέσποινα τοῦ κόσμου
Ἀγαθή, τῶν Σέ ἐπικαλουμένων καί πρέσβευε τῶ Υἱῶ καί
Θεῶ Σου, ὅπως λυτρώσηται ἡμᾶς τῶν περιστάσεων.

195
 Ὠδή στ’. Τοῦ βίου τήν θάλασσαν.
Μανία Ἀγαρηνῶν ἔσπευδε, ζωῆς τῆς ἐπιγείου ἀποστε-
ρῆσαι σε, Ἔνδοξε. Ἀλλά σύ Βασιλείας Οὐρανῶν στεφάνων
ἠξίωσαι καί μαρτυρικήν πορφύραν περιβέβλησαι.

Νευρούμενος τῶ Πνεύματι, ἀήττητος γέγονας προσβο-

λαῖς ταῖς τοῦ ἐχθροῦ. Καί τό πῦρ ὡς δρόσον δεχόμενος,
πηγή ἀναδέδειξαι θαυμάτων τῶν κόσμῳ, Παναοίδημε.

Ἡνίκα κατέβαλες, ἀθλητά Νικόλαε, τοῦ μαρτυρίου

στάδιον, ταῖς χερσί σου κατέχων περιχαρῶς τόν σταυρόν
ἀνεκραύγαζες. Σύ γενοῦ μοι ὑπερασπιστής καί ὑπέρμαχος.

Θεοτοκίον
Σύ, ἡ μόνη κυήσασα τόν τῶν ὅλων ποιητήν, διαπα-
ντός ἱκέτευε δεόμεθα, μετά τοῦ Ἀθλοφόρου, ὑπέρ τῶν Σέ
τιμώντων καί ὑμνούντων τόν τόκον Σου τόν ἄφθαρτον.

Κοντάκιον. Ἦχος β’. Τά ἄνω ζητῶν.

Τῆ πίστει Χριστοῦ τραφείς ὁ παναοίδημος, Αὐτοῦ τόν
Σταυρόν κατέχων ὠσεί θώρακα, Ἀγαρηνῶν φρυάγματα καί
μανίαν στερρῶς κατέβαλε, Νεομαρτύρων ὁ πρόκριτος
Νικόλαος, ὁ πρεσβείαν ποιούμενος ὑπέρ πάντων ἡμῶν.

Ὁ Οἶκος
Τόν ὑπέρ τῆς ἡμῶν σωτηρίας τηθέντα Κύριον, Χριστόν
τόν Θεόν, ποθῶν Νικόλαος ὁ Νεομάρτυς, ἔσπευσε θανεῖν
ὑπέρ Αὐτοῦ, πόθον μέγαν τε καί θεῖον ἐν τῆ καρδίᾳ
ἐσχηκώς, διό καί θῦμα ἑαυτόν ἐθελούσιον προσήγαγε.
Αὐτόν οὗν καί ἡμεῖς ὡς θερμόν προστάτην ἀνυμνήσωμεν,
τόν ὡς ρόδον ἐν χειμῶνι φανέντα καί ὡς φῶς ἐν τῶ σκότει
196
ἀναλάμψαντα, ὡς φησί Νικόδημος. Διό καί πρεσβείαν
ποιεῖται ὑπέρ πάντων ἡμῶν.

Συναξάριον
Τῆ 17η τοῦ αὐτοῦ μηνός μνήμην ἐπιτελοῦμεν τοῦ Ἁγίου
καί Ἐνδόξου Νεομάρτυρος Νικολάου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων,, τοῦ ἐν
Σόφιᾳ τῆς Βουλγαρίας ἀθλήσαντος ἐν ἔτει 1555.

Στίχοι
Τῶ τοῦ Πνεύματος φωτί καταυγασθείς ὁ Νικόλαος,
τοῦ φθηρομένου πυρός τήν καῦσιν κατεφρόνησεν.
Ὁ νέος ἐν τοῖς Ἁγίοις Μάρτυσι Νικόλαος, ὁ τῆς νίκης
ἐπώνυμος, ἐγεννήθη ἐν Ἰωαννίνοις τό ἔτος 1510, ὡς ἀπάντησις
τῆς προσευχῆς τῶν ἀτέκνων γονέων του. Διδαχθείς εἰς τήν
πατρίδαν του πλήν τῆς εὐσεβείας καί τήν τέχνην τοῦ
ὑποδηματοποιοῦ, νέος εἰς τήν ἡλικίαν ἦλθεν εἰς Σόφιαν τῆς
Βουλγαρίας, ὅπου ἐνημφεύθη καί ἔζη χριστιανικῶς, ἐργα-
ζόμενος μέν τήν τέχνην του διά τήν συντήρησιν τοῦ σώματος
καί τήν εὐποιΐαν πρός τούς ἐνδεεῖς, θεραπεύων ὅμως καί τάς
Εὐαγγελικάς ἀρετάς, διά τήν ἐν Χριστῶ σωτηρίαν τῆς
ἀθανάτου αὐτοῦ ψυχῆς.
Οὕτω πολιτευόμενος ἐφθονήθη ὑπό τινος Ὀθωμανοῦ καί
φεύγων τόν πειρασμόν ἦλθεν εἰς Βλαχίαν, ὅπου εὕρεν
ἐργασίαν εἰς τήν Αὐλήν τοῦ ἐκεῖσε Ἡγεμόνος Τσομπάν,
πλησίον τοῦ ὁποίου διεκρίθη καί ὡς στρατιωτικός. Εἰς
Σόφιαν ἐπανῆλθε ἐν ἔτει 1554, ἵνα ἄρει γεναιοφρόνως τόν
πειρασμόν τοῦ θανάτου τῶν δύο τέκνων του καί ἀναφω-νήσει
ὡς ἄλλος Ἰώβ, «ὁ Κύριος ἔδωκεν, ὁ Κύριος ἀφείλετο, ὡς τῶ
Κυρίῳ ἔδοξεν, οὔτω καί ἐγένετο, εἴη τό ὄνομα τοῦ Κυρίου
εὐλογημένον».
Ἐν τέλει, φθόνῳ κινηθέντες οἱ Ὀθωμανοί, διά τῆς
χρήσεως φίλτρου τινός ἔφεραν αὐτόν εἰς ὕπνον καί

197
περιέτεμον αὐτόν ἀκουσίως. Ἐλθών ὅμως εἰς ἑαυτόν ὁ
Νικόλαος, ἐνεκλείσθη θρηνῶν εἰς τόν οἶκον του, μέχρις ὅτου
πιεζόμενος ὑπό τῶν Ὀθωμανῶν ἵνα συμπροσευχηθῆ μετ’
αὐτῶν ἐν τῶ Ἰσλαμικῶ Τεμένει, ὁμολόγησε ἐνώπιον τοῦ
Κριτοῦ τήν Χριστιανικήν αὐτοῦ πίστιν καί βασανιζόμενος καί
μή ὑποκύπτων, ἐλιθοβολήθη ὑπό τοῦ Μουσουλμανικοῦ ὄχλου,
ἡμιθανής δέ παρεδόθη εἰς τό πῦρ καί κατεκαύθη, τῆ 17η
Μαΐου σωτηρίου ἔτους 1555. Ἦτο τότε ὁ Ἅγιος 45 ἐτῶν.
Τό μαρτύριον αὐτοῦ, ἐν παντί ἄγνωστον τοῖς Ἕλλησι,
κατεγράφη ὑπό Ματθαίου τοῦ Γραμματικοῦ, Διακόνου καί
Λαμπαδαρίου τῆς ἐν Σόφιᾳ Μητροπόλεως, τοῦ χειρογράφου
φυλασσομένου εἰς τόν ἐν Σόφιᾳ πρός τιμήν του ναόν, ἔνθα
ἀποθησαύρισται ἀπότμημα τῶν χαριτοβρύτων αὐτοῦ Λειψά-
νων. Τιμᾶται δ’ ἔκτοτε ὁ Ἅγιος Νεομάρτυς ὑπό τοῦ Ὀρθο-
δόξου Βουλγαρικοῦ λαοῦ καί μετά τήν δημοσίευσιν τοῦ Βίου
αὐτοῦ ὑπό τοῦ ἐν Ν. Ἡρακλείτσι Καβάλας Ἀρχιμανδρίτου τοῦ
Οἰκουμενικοῦ Θρόνου Θωμᾶ τοῦ Ἀνδρέου καί τήν ἀνεύρεσιν
ἐν Αὐλῶνι Ἀττικῆς παλαιοῦ ναΐσκου πρός τιμήν αὐτοῦ, καθώς
καί τῆς ἱερᾶς αὐτοῦ εἰκόνος, ἔχομεν βεβαίαν τήν ἐλπίδα τῆς
διαδώσεως τῆς μνήμης του καί παρ’ ἡμῖν.
Αὐτοῦ ἁγίαις πρεσβείαις Χριστέ ὁ Θεός, ἐλέησον καί
σῶσον ἡμᾶς, Ἀμήν.

Ὠδή ζ’. Δροσοβόλον μέν.

Θανάτου λαμπρυνθείς τῶ παθήματι, λάμπεις τῆἘκκλη-
σίᾳ ὡς ἀστήρ, καταυγάζων τῆ σῆ χάριτι τούς συμφώνως τῶ
Κυρίῳ ψάλλοντας, ὁ τῶν Πατέρων Θεός εὐλογητός εἶ.

Ἠπείρου, Νικόλαε, ὤφθης, ἔνδοξος ἀστήρ, ἀειλαμπέ-

στατος. Ἧς βλάστημα τυγχάνεις καί τιμῆς πρόξενος. Διό
βοῶμεν, ὁ τῶν Πατέρων Θεός εὐλογητός εἶ.

Τελοῦντες μετά θυμηδίας καί χαρᾶς τήν ἑόρτιον

μνήμην σου, ὡ Νικόλαε, τήν ἁγίαν καί μαρτυρικήν, Χριστῶ
βοῶμεν. Ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν Θεός εὐλογητός εἶ.
198
 Θεοτοκίον.
Ἱκέτευε,Ἄχραντε Ἁγνή, μετά τοῦ Ἀθλοφόρου, Ὅν
ἐκύησας Χριστόν τόν Κύριον, ἐκλυτρώσασθαι ἡμᾶς πάσης
πλάνης, ἀληθῶς εὐλογημένη Κυρία Δέσποινα.
Ὠδή η’. Ἐκ φλογός τοῖς Ὁσίοις.
Ἀνυποίστων κακῶν βαρυνθέντα μεγέθει, τόν λαόν
σου τόν ἐν πίστει τιμῶντα σε, ταῖς σαῖς πρός Θεόν ἱκεσίαις
λυτροῦσαι ἀεί, διό εὐλογοῦμεν Χριστόν εἰς τούς αἰῶνας.

Νῦν εὐφραίνεται πόλις τῆς Σόφιας φαιδρῶς, σέ

προστάτην καί ρύστην ἔχουσα, Νικόλαε. Νέος γάρ αὐτῆ
ἀνέτειλας ἥλιος, διό εὐλογοῦμεν Χριστόν εἰς τούς αἰῶνας.

Εὐλογοῦμεν Πατέρα.
Τούς ἐπιτελοῦντας τήν σήν ἔνδοξον μνήμην, σώζεις
ἀεί πρεσβείαις σου, Μάρτυς Χριστοῦ Νικόλαε, καί πάντας
ἡμᾶς σκέπεις, διό εὐλογοῦμεν Χριστόν εἰς τούς αἰῶνας.

Θεοτοκίον.
Ὧ Μήτερ Θεοτόκε, Σέ πάντες δοξάζομεν, ὡς τεκοῦσαν
τόν Κτίστην καί Ποιητήν τοῦ παντός. Καί Σήν χάριν ὁμολο-
γοῦντες, Χριστόν εὐλογοῦμεν εἰς πάντας τούς αἰῶνας.

Ὠδή θ’. Θεόν ἀνθρώποις ἰδεῖν ἀδύνατον.

Νικόλαε σεπτέ, Ἀντωνίου ζωήν περιφρούρησον καί
Νικολάου ψυχήν ἀνάπαυσον. Σέ γάρ προβάλλομεν μεσίτην
πρός Θεόν καί ταῖς εὐχαῖς σου θαρροῦντες προσπίπτωμεν,
πίστει καί πόθῳ ἀκλινεῖ ἀνευφημοῦντες σε.

199
 Ἰωαννίνων ἡ πόλις, Μάρτυς, σεμνύνεται, ὡς ἐπί γῆς ἡ
πατρίς σου. Καί πρός Θεόν σέ προβάλλεται πρόμαχον,
ρύοντα αὐτήν κινδύνων καί περιστάσεων, πίστει τε καί
πόθῳ ἀκλινεῖ ἀνευφημοῦσα σε.

Ὄλβιος τόπος ἡ γῆ, ἡ τό αἷμα σου δεξαμένη, Καρτε-

ρόψυχε, ὡς τοῦ Ἄβελ ποτέ τοῦ δικαίου. Διό τιμᾶ σε Βουλ-
γάρων τό γένος, ὡς νικητήν τοῦ ἀντιπάλου καί πολεμήτο-
ρος, πίστει τε καί πόθῳ ἀκλινεῖ ἀνευφημῶν σε.

Θεοτοκίον.
Σοφῶς τόν ἄνθρωπον ἔπλασε τό πρίν, ὁ Σός Υἱός
Παρθένε. Καί φθαρέντα ἀνέπλασε διά Σοῦ, Πανύμνητε, καί
θείου φωτός τοῦ ἀνεσπέρου ἡμᾶς ἐπλήρωσε, τούς Σέ
Θεοτόκον ἀληθῆ πίστει δοξάζοντες.

Ἐξαποστειλάριον. Γυναῖκες ἀκουτίσθητε.

Χριστός τήν σήν ἐδέξατο θυσίαν ὡς θυμίαμα, Νικόλαε
Νεομάρτυς, καί ἀντιδόξασεν. Ὅθεν ἡμεῖς καθικετεύομεν, μή
παύσης ταῖς πρεσβείαις σου, ἁμαρτημάτων τήν λῦσιν, δοῦνε
ἡμῖν, Ἀθλοφόρε, τῶν σοῦ τιμῶντων τήν μνήμην.

Εἰς τούς Αἴνους.

Ἱστῶμεν Στίχους στ’ καί ψάλλομεν Στιχηρά Προσόμοια.
Ἦχος πλ. β’. Ὅλην ἀποθέμενοι.
Πάντες τόν Νικόλαον, τόν Μάρτυρα τοῦ Κυρίου, ἐν
ὕμνοις τιμήσωμεν, Ὀρθοδόξων σύστημα καί ὑμνήσωμεν.
Εὐκλεῶς ἤθλησεν, ἐν ἐσχάτοις χρόνοις, αἰκισμούς φαιδρῶς
ὑπήνεγκεν καί καθυπέμεινε Χάριτι Κυρίου σθενούμενος.
Φωτός δέ θείου σκήνωμα ὁ ἀγωνοθέτης ἀνέδειξεν. Οὗ ταῖς

200
ἱκεσίαις, Φιλάνθρωπε, τοῦ κόσμου Λυτρωτά, μετανοεῖν καθο-
δήγησον, τούς αὐτόν γεραίροντας.

Νικόλαον Πανθαύμαστον, τόν στολισμόν τῆς Ἠπείρου

καί Σόφιας τόν φύλακα, ἐγκωμίων ἄσμασιν εὐφημήσωμεν.
Τῶ Χριστῶ γάρ ἔθυσεν, ἐν πυρί καί λίθοις, τήν ζωήν καί
πάντας ἤγειρε πρός μετάνοιαν καί δοξολογίαν τοῦ
Κτίσαντος. Διό καί ὁ Φιλάνθρωπος Χριστός ἐν οὐρανοῖς
τοῦτον ἔστεψε, στεφάνῳ ἀμαράντῳ. Καί Θρόνῳ παριστά-
μενος Αὐτοῦ, ἀδιαλείπτως τήν δέησιν ὑπέρ ἡμῶν προχέεται.

Πόθῳ Νεομάρτυρα Νικόλαον, θεοδέκτοις ὠδαῖς

ἀνυμνήσωμεν καί αὐτοῦ τά λείψανα ἀσπασόμεθα. Τόν
Σταυρόν ἦρε γάρ, ὑπέρ ἀληθείας καί τό πῦρ χαίρων
ὑπήνεγκε καί ἀπεδέξατο ὑπ’ Ἀγαρηνῶν τό μαρτύριον.
Πιστούς δέ ἐκραταίωσεν ἐν Χριστοῦ τῆ Πίστει ἀθλήσει τε.
Ὅθεν ὡς Θεόφρων, ἀξίως ἐν Μαρτύρων τοῖς χοροῖς, συνυ-
πηχεῖ τούτων μέλπουσιν καί Χριστόν γεραίρουσιν.
Μάρτυρα Θεόφρονα, τῆς Ἐκκλησίας τόν κόσμον,
Νεομαρτύρων καύχημα,ἐν ψαλμοῖς ὑμνήσωμεν καί τιμήσω-
μεν. Τόν Χριστόν φέρων γάρ σταθερῶς ἐν στέρνοις, διό
Πίστιν τήν ἀκήρατον λαμπρῶς ἐκήρυξε, ὑπό ἀλλοφύλων
καιόμενος. Διό καί εἰσελήλυθεν εἰς τά ἐπουράνια δώματα,
ἔνθα μετά Μαρτύρων τῶ Θρόνῳ παριστάμενος Θεοῦ,
θερμῶς πρεσβεύει πρός Κύριον, ὑπέρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

Τόν Μάρτυρα τιμήσωμεν, τῆς Βουλγαρίας τό κλέος,

Μαρτύρων τό ἐγκώμιον καί σεπτόν κειμήλιον τῆς ἀθλή-
σεως. Οὗτος γάρ ἤνεγκε τόν Σταυρόν ἐπ’ ὤμων, Μαρτυρίου
ἀγωνίσματα, προσκαίρων τήν στέρησιν καί διά πυρός τήν
τελείωσιν. Διό καί νῦν αὐλίζεται εἰς σκηνάς Μαρτύρων ὁ
ἔνθεος. Ἔνθα ἱκετεύει τόν Κύριον λυτρώσασθαι ἡμᾶς, τούς
τήν σεπτήν αὐτοῦ ἄθλησιν πόθῳ ἑορτάζοντας.

201
 Ἑλλάδος ἐγκαλλλώπισμα, γόνον λαμπρόν τῆς Ἠπείρου,
Σόφιας τό κλέϊσμα, ἐγκωμίων ἄνθεσι καταστέψωμεν. Ἐν
χαρᾶ ἤθλησεν, ὑπέρ ἀληθείας, τῶ πυρί δοθεῖς ὁ ἔνδοξος, ὡς
ὁλοκάρπωμα, ὥς οἱ πρό αὐτοῦ Νεομάρτυρες. Διό καί ὁ
Φιλάνθρωπος, ἐν τοῖς οὐρανοῖς ὑπεδέξατο, ἵνα αἰωνίως
συγχαίρῃ τοῖς Ἁγίοις τοῦ Θεοῦ, ἐν οὐρανίοις σκηνώμασιν,
ὡς Μάρτυς καλλίνικος.

Δόξα. Ἦχος πλ. δ’.

Βραβεῖον ἱερόν καί στέφανον ἐξ ἀκηράτων ἀνθέων,
παρά τοῦ Ἀθλοθέτου Χριστοῦ ἐκομίσω, Νεομάρτυς Νικόλαε.
Ὅτι διά βίου καί τέλους Αὐτόν Θεόν διεκήρυξας καί τήν
Ἀγαρηνῶν πίστιν ὡς μανίαν κατήλεγξας. Μακαρία ἡ γῆ ἡ
πιανθεῖσα σοῖς αἵμασιν καί τῆ σποδῶ τῶν Λειψάνων σου.
Ὡς ἔχουν οὗν πρός Θεόν παρρησίαν πολλήν, ἐκ πάσης
ἐπηρείας ἡμᾶς ἐλευθέρωσον.

Καί νῦν. Θεοτοκίον.

Δέσποινα πρόσδεξαι τάς δεήσεις τῶν δούλων Σου καί
λύτρωσαι ἡμᾶς, ἀπό πάσης ἀνάγκης καί θλίψεως.

Δοξολογία Μεγάλη καί Ἀπόλυσις.

202
 ΕΙΣ ΤΗΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΝ

Τά Τυπικά, οἱ Μακαρισμοί καί ἀπό τοῦ Κανόνος Ὠδαί γ’ καί στ’.

Ὁ Ἀπόστολος. Προκείμενον Ἦχος δ’.

Θαυμαστός ὁ Θεός ἐν τοῖς Ἁγίοις Αὐτοῦ.
Στίχ. Ἐν ἐκκλησίαις εὐλογεῖτε τόν Θεόν.

Πρός Ἐφεσίους Ἐπιστολῆς Παύλου τό Ἀνάγνωσμα.

Ἀδελφοί, ἐνδυναμοῦσθε ἐν Κυρίῳ καί ἐν τῶ κράτει
τῆς ἰσχύος αὐτοῦ. Ἐνδύσασθε τήν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ,
πρός τό δύνασθαι ὑμᾶς στῆναι πρός τάς μεθοδείας τοῦ
διαβόλου. Ὅτι οὐκ ἔστιν ἡ πάλη πρός αἷμα καί σάρκα,
ἀλλά πρός τάς ἀρχάς, πρός τάς ἐξουσίας, πρός τούς κοσμο-
κράτορας τοῦ σκότους τοῦ ἀιῶνος τούτου, πρός τά πνευμα-
τικά τῆς πονηρίας, ἐν τοῖς ἐπουρανίοις. Διά τοῦτο ἀναλάβα-
τε τήν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ, ἵνα δυνηθῆτε ἀντιστῆναι ἐν τῆ
ἡμέρᾳ τη πονηρᾶ καί ἅπαντα κατεργασάμενοι στῆναι.
Στῆτε οὖν περιζωσάμενοι τήν ὀσφύν ὑμῶν ἐν ἀληθείᾳ καί
ἐνδυσάμενοι τόν θώρακα τῆς δικαιοσύνης καί ὑποδησάμε-
νοι τούς πόδας, ἐν τῆ ἑτοιμασίᾳ τοῦ Εὐαγγελίου τῆς
εἰρήνης. Ἐπί πᾶσιν ἀναλαβόντες τόν θυρεόν τῆς Πίστεως,
ἐν ὧ δυνήσεσθε πάντα τά βέλη τοῦ πονηροῦ τά πεπυρω-
μένα σβέσαι. Καί τήν περικεφαλαίαν τοῦ σωτηρίου δέξασθε
καί τήν μάχαιραν τοῦ πνεύματος, ὅ ἔστι ρῆμα Θεοῦ. (Ἐφεσ.
10 – 17).
Ἀλληλούϊα. Ἦχος β’.
Ἐπακοῦσαί σου Κύριος ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως.
Στίχ. Κύριε σῶσον τόν βασιλέα καί ἐπάκουσον ἡμῶν.

Εὐαγγέλιον. Ἐκ τοῦ κατά Ματθαῖον.

Εἶπεν ὁ Κύριος τήν παραβολήν ταύτην. Ὡμοιώθη ἡ
βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ οἰκοδεσπότῃ, ὅστις ἐξῆλθεν

203
ἅμα πρωΐ μισθώσασθαι ἐργάτας εἰς τόν ἀμπελῶνα αὐτοῦ.
Καί συμφωνήσας μετά τῶν ἐργατῶν ἐκ δηναρίου τήν
ἡμέραν, ἀπέστειλεν αὐτούς εἰς τόν ἀμπελῶνα καί ὅ ἐάν ἦ
δίκαιον δώσω ὑμῖν. Οἱ δέ ἀπῆλθον. Πάλιν ἐξελθών περί τήν
ἕκτην καί ἑνάτην ὥραν ἐποίησεν ὡσαύτως. Περί δέ τήν
ἐνδεκάτην ἐξελθών εὗρεν ἄλλους ἐστῶτας ἀργούς καί
λέγει αὐτοῖς: Τί ὧδε ἑστήκατε ὅλην τήν ἡμέραν ἀργοί;
Λέγουσιν αὐτῶ, ὅτι οὐδείς ἡμᾶς ἐμισθώσατο. Λέγει αὐτοῖς:
Ὑπάγετε καί ὑμεῖς εἰς τόν ἀμπελῶνα καί ὅ ἐάν ἦ δίκαιον
λήψεσθε. Ὀψίας δέ γενομένης λέγει ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶ-
νος τῶ ἐπιτρόπῳ αὐτοῦ. Κάλεσον τούς ἐργάτας καί ἀπόδος
αὐτοῖς τόν μισθόν, ἀρξάμενοι ἀπό τῶν ἐσχάτων, ἕως τῶν
πρώτων. Καί ἐλθόντες οἱ περί τήν ἐνδεκάτην ὥραν, ἔλαβον
ἕνα δηνάριον. Ἐλθόντες δέ οἱ πρῶτοι ἐνόμισαν ὅτι πλείονα
λήψονται καί ἔλαβον καί αὐτοί ἀνά δηνάριον. Λαβόντες δέ
ἐγόγγυζον κατά τοῦ οἰκοδεσπότου λέγοντες, ὅτι οὗτοι οἱ
ἔσχατοι μίαν ὥραν ἐποίησαν καί ἴσους ἡμῖν αὐτούς ἐποίη-
σας, τοῖς βαστάσασι τό βάρος τῆς ἡμέρας καί τόν καύσωνα.
Ὁ δέ ἀποκριθείς εἶπεν ἑνί αὐτῶν. Ἑταῖρε, οὐκ ἀδικῶ σε.
Οὐχί δηναρίου συνεφώνησάς μοι; Ἆρον τό σόν καί ὕπαγε.
Θέλω δέ τούτῳ τῶ ἐσχάτῳ δοῦναι ὡς καί σοί. Ἤ οὐκ
ἔξεστί μοι ποιῆσαι ὅ θέλω ἐν τοῖς ἐμοῖς, εἰ ὁ ὀφθαλμός
σου πονηρός ἐστιν, ὅτι ἐγώ ἀγαθός εἰμι; Οὕτως ἔσονται οἱ
ἔσχατοι πρῶτοι καί οἱ πρῶτοι ἔσχατοι. Πολλοί γάρ εἰσι
κλητοί, ὀλίγοι δέ ἐκλεκτοί. (Ματθ. κ’, 1 – 16).

Κοινωνικόν - Εἰς μνημόσυνον αἰώνιον.

Μεγαλυνάριον
Χαῖροις Νεομάρτυς ὁ τοῦ Ἰησοῦ καί τῶν ἀθλοφόρων ἡ
πανευφρόσυνος χαρμονή, μαστίγιον τῆς Ἄγαρ, Ἠπείρου ὁ
προστάτης καί γῆς τῆς Βουλγαρίας, κλεινέ Νικόλαε.

ΑΥΤΟΥ ΑΓΙΑΙΣ ΠΡΕΣΒΕΙΑΙΣ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΘΕΟΣ,

ΕΛΕΗΣΟΝ ΚΑΙ ΣΩΣΟΝ ΗΜΑΣ, ΑΜΗΝ.

ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΤΩ ΘΕΩ ΔΟΞΑ

204