Mariusz Markiewicz, Historia

Polski 1492-1795 notatki

Jan Olbracht 1492-1501
7 czerwca 1492 umiera Kazimierz Jagiellończyk. 15 sierpnia 1492 sejm elekcyjny w Piotrkowie.
Aleksander wlk księciem Litewskim wyznaczony przez ojca, Kazimierz poleca Jana Olbrachta.
Władysław Jagiellończyk król Czech i Węgier. Zbigniew Oleśnicki, opozycja, popiera Władysława,
wcześniej Janusza II ks płockiego. Kandydatura Zygmunta pomysł Oleśnickiego. Senat wybrał
Olbrachta, akceptacja szlachty.

1493 18 styczeń, sejm Piotrkowski, data postania sejmu polskiego. Podatki i akceptacja przywilejów.
Fryderyk arcybiskup Gniezna. Jan rządzi w sposób średniowieczny, jeździ po kraju zbiera hołdy lenne.

Zjazd w Lewoczy

1494, spotkanie Władysław Jag., Jan Olbracht, Fryderyk Jag., Zygmunt Jag. Fryderyk Hohenzollern
*mąż Zofii Jag.) Sprawy na zjeździe:

Czyim lennem jest Mołdawia? Pomoc w razie buntu podanych. Krzyżacy na Podole? Manifestacja
jendości.

Wyprawa przeciwko Turcji

1496 sejm Piotrkowski, nie daje dostatecznych funduszy, ale pospolite ruszenie. Kara dla urzędników
złych. Różne mniejsze przywileje. Zwolnienie szlachty z cła. Ograniczenie opuszczanie wsi.
Mieszczenie bez dóbr ziemskich. Biskupi i kanonicy z szlachty. Kurozwęccy chcą oparcie władzy o
średnią szlachtę. Krzesław Kurozwęcki kanclerz, Jan Łaski.

Cel poł Mołdawii, 200 dział, mało najemników, 1497 Stefan Wielki żąda by odeszli. Stanowczość
Turcji, poparcie Węgier i groźba straty tronu. Nieudane oblężenie Suszawy, rozejm i odwrót. Bitwa na
Bukowinie. Nie zginęło tak dużo dzięki szarży gwardii. Armaty ocalone.

1499 sojusz z Węgrami i Stefanem. 1498 wlk. Mistrz Fryderyk Saski wyzwala się, Maksymilian
Habsburg popiera. Ataki Rzeszy na Pruskie miasta. Sojusz z Francja 1500. Anna de Candale x Jan. 1501
wyprawa na Zakon w której umiera Jan.

Rządy Aleksandra na Litwie.

Bliższe stosunki z Polską niż z Węgrami. 1495 Aleksander wygnał żydów. Chce unii katolickiej i
prawosławnej. Bojarzy w ziemian, już nie tak waleczni. Wzrost roli możnych, od 1492 oligarchia.

Wojny z Moskwą.

1493-1494 strata Wiążmy

Ślub Aleksander x Helena (Ivan III) 1495

1500-1503 wojna, sukcesy Moskali. 1500 ks czernichwsko-siewierskie. Klęska Ostrogskiego. Sojusz
Inflanty i Tatarzy. 1505 rozejm, strata 1/3 terenów.

Aleksander Królem Polski

Przywileje w Mielniku za wybór na króla 1501. Unia realna z Litwą, wybór władcy na elekcji, wspólne
narady senatu i rady książęcej. Strata dziedziczności tronu litewskiego.

Rżądy senatu w Krakowie.

Rządy oligarchów w Polsce. Kurozwęccy, Łaski, Pampowski stronnictwo króla. Wojna z Moskwą, 1502
tatarzy docierają pod Opatów. Pojawia się opozycja anty oligarchiczna. 1504 ustawa na sejmie zakaz
zastawianai królewszczyzn. Kanclerz nie może być wojewodą ani kasztelanem, ani ważnym biskupem.

1505 Nichil novi. Sejm radomski. Skład sejmu, zakres włądzy. Nic nowego stanowionym być nie ma
prze zna i naszych następców bez wpólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich. Sejm
powstaje. Sejm: Król, senat, posłowie szlacheccy. Ugruntowanie izby poselskiej.

Statuty Jana Łaskiego: zbiór praw dostępny dla szlachty na sejmie.

Czerwiec 1505 paraliż Aleksandra. 1506 sejm wiceregent Spytko z Jarosławia, kasztelan krakowski.
Testament, Zygmunt dzieciem Litwy. 1506 śmierć w Wilnie.

Zygmunt I Stary
Aleksander usuwa z rady fanów ścisłej Unii. Nie oddaje dokumentów zwrotnych unii mielnickiej.
Możni z wielkopolski sojusznikami Zygmunta. Małopolanie woleli Zygmunta. 1506 wybór na ks i króla.

Wojna z Moskwą 1507. Porozumienie z Hanem Krymskim Mengli Girejem. 1507 atak na Moskwę bo
Wasyl III dopiero przejmuje włądzę. Odparcie moskali od Smoleńska. 1508 Michał Gliński zdradza,
(pochodzenie tatarskie) po zabójstwie Zebrzezińskiego, Konstanty Ostrogski wraca. Pierwszy raz
polsie oddziały zaciężne. 1508 wieczysty pokój. Zdrada chana i niepewni Inflantczycy. Potyczki na
Pokuciu.

Wojna z Mołdawią 1509-1510

Bogdan III chce Pokucia. Która 1502 miał Stefan Wielki. 1505 opuszczone po ślubie z Elżbietą
Jagiellonką. 1506 nie doszło do ślubu. 1509 atak, obleganie Kamieńca. Byli pod Lwowem. Rohatyn
zdobyty. Nieudane oblężenie Suszawy przez Kamienieckiego. 1510 pokój, anulowanie ślubu.

Początek aktywnej polityki wewnętrznej – próby reform skarbowych

1512 projekt rezolucji pospolitego ruszenia- stałe opłaty szlachty na armię. 1512 sejm Piotrkowski,
podział państwa na 5 okręgów, każdego roku 1 płaci. Poparcie 1513, zbiór podatków jak pospolite
ruszenie się zbierają. Protesty Małopolski, problemy. 1515 powrót do 1rzazowych poborów na
sejmach.

Polityka zagraniczna- rywalizacja z Habsburgami.

1505 umowa z Habsburgami o sukcesji- Władysław.

Opozycja na Węgrzech chce jako następcę Władysława Jana Zapolyę. 1507 Buda, układ 2 małżeński z
Habsburgami.

1501 Maksymilian Habsburg ces. Zakazał Fryderykowi Saskiemu hołdu Polsce. Sąd papieski i
rozjemstwo Władysława. 1510 Fryderyk nie żyje. Albrecht Hohenzollern.

1510 Jan Łaski prymasem, Maciej Drzewicki kanclerzem. Małżeństwo z Barbarą Zapolyą.

Wojna z Moskwą 1512-1522.

1512 wojna z Moskwą, 1513 ataki na Smoleńsk, propozycja sojuszu Moskwa-Maksymilian hab.,
pomysły koalicji wielkiej, 1514 sobór laterański, Jan Łaski i Stanisław Ostroga tam wysłany, Leon X
chciał sądzić Zygmunta. 1514 Smoleńsk zdobyty.

Na Węgrzech powstanie przeciw szlachcie i kościołowi. Rozbici pod Temeszwarem przez Batorego i
Zapolyę. 1514 wielki kryzys. Konstanty Ostrogski 35k vs 80k, Iwana Czeladina 1514 zwycięstwo pod
Orszą. Jeńcy po Europie jako propaganda. Leon X zmniejsza presje na Zygmunta.

Zjazd wileński 1515

Pojednania ces Maksymilian x Zygmunt Stary. Wycofanie z antypolskich działań.

1516 Władysław umiera, 1518 Zygmunt I x Bona z Bari. 1519 Maksymilian umarł. Elekcja Karola V.

Dalszy ciąg wojny z Moskwą

1515 Mehmed Girej hanem, 1516 przymierze z Polską. 1517 układ krzyżacy Moskwa. 1518 Połock się
obronił. Sojusz Moskwa Tatarzy, klęska polsko-litewska pod Sokalem.

Wojna z zakonem krzyżackim 1519-20

Spustoszenie ziem zakonu, zdobycie kilku zamków. Najemnicy z Czech i armaty z Krakowa i Gdańska
udana ofensywa 1520. Flota gdańska zdobyła Kłajpedę. Blokada Królewca. Rozejm i rokowania w
Toruniu. 20k wsparcia z Niemiec, obroniono przeprawy, nieudany odwrót lud Pomorski ich rozbił.
1520 rozpuszczenie wojsk polskich i rozejm 1521.

Wojny z Moskwą, porozumienie z Krymem, Wyprawa tatarska na Moskwę z Daszkowiczem dotarła

pod Moskwę. 1522 rozejm.

Sojusz z Francją 1524, no nie udał się bo 1525 pojmano Franciszka I xd.

Rządy Zygmunta I Starego

Król senatorski. Rządzenie przy pomocy samego senatu.

1520 na sejmie obozowym w Bydgoszczy rodzi się Ruch Egzekucyjny.- egezkucja praw.

Sprawa węgierska

Ludwik II Jagiellończyk wychowywany przez Jerzego Hohenzollerna. 1521 pierwszy atak Sulejmana na
Węgry. Drobne wsparcie od Zygmunta Starego. Karny najazd tatarów. Rozejm z Turcją. 1526 klęska
pod Mohaczem, Ludwik II ginie.

Hołd pruski 1525.

Sekularyzacja zakonu. Już za fryderyka Saskiego rosła rola stanów. Spotkanie A. Hohenzollerna z
Lutrem. Powstanie sojuszu antykrzyżackiego Pomorze Zach, Dania, Makleburg. 1524 zerwanie z
Inflantami. 1525 potwierdzenie sekularyzacji w Krakowie. Ks Pruski rygorami feudalnymi ograniczony.
Zobowiązany do wsparcia militarnego. Ks Senatorem. 1525 uroczysty hołd w Krakowie. Przez stronę
polską Albrecht nie związał się z polską, odmawia mu się senatorowania i mariażu.

Prusy królewskie

Szlachta pruska chce przywilejów jak w Polsce, sejmików i posłów. Rada Pruska (urzędnicy i
przedstawiciele miast) sprzeciw. Silna rola patrycjatu miast, przeciw posplustwo i plebs.

1523 rewolta w Toruniu, pospólstwo zdobywa swą reprezentację. 1525 obalono radę miasta Elbląg,
król obronił radę. 1517 bankructwo gospodarki patrycjatu Gdańska. Bunt pospólstwa. 2 ataki na
ratusz. Król bori burmistrza Ferbera przeciw nowej rady. 1526 skazanie przywódców rewolty. Trzeci
ordyk dla pospólstwa. 1526 konstytucje pruskie, sejmik generalny Prus.

Inkorporacja Mazowsza

1526 Janusz II umiera ks Płocki. Inkorporacja czy nowy ks.? 1526 przywileje dla Mazowsza w
Warszawie. Lecz mają nieco mniejsze prawa. 1529 inkroporacja i zrównanie na sejmie. 1577 dopiero
Mazowsze przyjmuje prawo polskie.

Królowa Bona

1518 ślub. Po stracie Mediolanu mają Bari i Rossano. „państwo renesansowe”- władza oparta na
armii i urzędnikach, niezależność finansowa i spiski. Starania o tron dla Zygmunta Augusta. 1522
akceptacja stanów litewskich. Za kodyfikację prawa przez Konstantego Ostrogskiego. 1529 elekcja
Zygmunta Augusta na sejmie piotrkowskim vivente rege. 1530 koronacja. 1538 obietnica
jednorazowości.

Patronat królewski- Prawo do mianowania urzędników. Własne stronnictwo królewskie, niechęć

możnych. Piotrowie Kmita i Gamrat soj Bony. Biskup krakowski i arcybiskup oraz marszałek
nadworny.

Gromadzenie majątków. Wykupuje dobra korony zastawione. Procesy o zagarnięte nielegalnie.

Racjonalna gospodarka i reformy w dobrach korony. Prawo niemieckie miast na litwie.

Podniesienie pozycji dworu. Miejsce do robienia kariery. Wzorzec kultury.

Polityka węgierska po Mohaczu.

1526 wybór Jana Zapolyi na króla. Fryderyk Habsburg korona od stronników. 1526 nieudana
kandydatura Zygmunta. 1527 Zapolya traci Budę i bitwe pod Tokajem przegrywa. 1528 przegrana pod
Koszycami. Zapolya na uchodźctwie w Tarnowie. 2 stronnictwa w Polsce. Król mediatorem. Hieronim
Łaski wspiera Zapolyę jako dyplomata.

1528 Zapolya z Turkami, 1529 soj z Francją. Klemens VII wyklął Zapolyę.

Sprawa Mołdawska wojna o Pokucia 1530-31

Piotr Raresz, bękart Stefana Wielkiego. Sulejman pozwala zająć mu Pokucie. Porozumienie z Wasylem
III Moskwa. Jesień 1530 atak na Pokucie, 1531 Sułtan wycofuje poparcie. 4,5k jazdy 1,2 piechoty Jan
Tarnowski hetman, Sierpień stopniowe wyparcie Mołdawian. 22 sierpnia 1531 bitwa pod Obertynem.
Świetna obrona taboru, łamie szyk jazda, klęska armii. Walki trwają dalej.

Pokój z Turcją 1533

Pokój Piotra Opalińskiego w Stambule do końca życia obu władców.

Wojna z Moskwą 1534-1537

1533 Wasyl umarł, młodu Ivan IV. Ofensywa litewska 1534 sierpień. Helena Glińska regentka.
Siewierszczyzna najad ale bez zajęcia tweirdz. Grudzień wielka ofensywa Moskali na Litwę, pomoc
sejmu polskiego, Jan Tarnowski z 6,5k zaciężnych, 1535 atak tatarów. Tarnowski zdobywa Homel,
Starodub cała Siewierszczyzna. Odbite oprócz Homla. 1537 pokój Moskwa ma Siebież i Zawołocze,
Litwa Homel.

Ruch egzekucyjny

Chcą egzekwować prawo i podnieść rangę prawa pospolitego. Likwidacja wyjątków. Hasło egzekucji
starych praw. Celem jednak wielkie zmiany. Postulaty:

Administracja i sądownictwo: Poprawa funkcjonowania administracji i sądownictwa, cel by urzędnik

działał w okolicy swoim regionie urzędy ziemskie.

Funkcjonowanie państwa: jednorazowość vivente rege, przestrzeganie nie łączenia urzędów (

starosty i wojewody i kasztelana, starostowie nie mogą być sędziami ziemskimi) kanclerze nie możę
być wojewodom, kasztelanem, biskupem ważnych miast)

Finansowanie obronności: Wojsko powinno być finansowane z domeny, 1504 zakaz długów zatawem
królewszczyzn. Zygmunt dba o królewszczyzny, Za Augusta problem odzyskiwania ich.

Postulaty integracji: By była obrona wspólnie organizowana, późny stary i August.

Postulaty dotyczące kościoła: by sołtysi z dóbr kościelnych walczyli, podatki na obronę,

opodatkowanie dziesięcin, przegląd darowizn by nie dawać dóbr szlachty kościołowi, przestrzeganie
porozumienie z papajem o inwestyturę, by to co płaci biskup papajowi jak nim zostaje szło na walki z
tatarami, by sondy kościelne nie działały spraw ekonomicznych.

Postulaty ekonomiczne: Wolność celna w pełni, zwolnienie od podatków wewnętrznych,

przestrzeganie nie posiadania ziemi przez mieszczan, likwidacja cechów, wolnośćhadlowa i
podporządkowanie sądom żydom. Ograniczenia dla awansów nie szlachty w kościele.

Burzliwe sejmy 1534/1535

Rokosz Lwowski- wojna kokosza

Rokosz szlachty która miała iść na Mołdawię, 1537 Piotr i Marcin Zborowscy szczególnie, krytyka
króla i postulaty ruchu egzekucyjnego. Ataki na Jana Tarnowskiego. 35 postulatów. Król akceptuje za
pobory na wojsko. Szlachta wraca do domów.

Konflikt szlachta śrendia vs magnaci. 1538 sejm piotrkowski, Jan Tarnowski kasztelan krakowski sądzi
wodzów rokoszu. Marcin Zborowski traci urząd cześnika i opuszcza sejm. Piotr Zborowski też. Reszta
przysięga wierność królowi. Potwierdzenie zasad wolnej elekcji.

Wojna z Mołdawią- koniec sporu o Pokucie 1535-1538

Klęska Polska pod Seretem. Jan Tarnowski rusza. Turcy ruszają na Mołdawię. Oblężenie Chocimia
1538 pokój a Turcy wypędzają Raresza.

Polityka Węgierska

Porozumienie Ferdynand Zapolya. Pokój w Wielkim Wardynie 1538. Ślub A August Elżbieta Habsburg.
Izabela Jagiellon x Jan Zapolya. Jan Zygmunt Zapolya się rodzi 1540. 1541 interwencja Turcji w wojnę
domową, Buda zdobyta, garnizon turecki. Ciche porozumienia z Turcją.
Polityka Zygmunta Starego w Latach 40tych

Jan Tarnowski stronnictwo habsburskie. 1545 atak Fiodora Sanguszki na turecki Oczaków. Fiodor i
Dymitr Wiśniowieccy na posłów mołdawskich. Neutralność Zygmunta. Opozycja do Bony Samuel
Maciejowski, Tarnowski, Radziwiłłowie.

Rządy Zygmunta Augusta na Litwie i śmierć Zygmunta Starego

Opozycja Bony wysyła Zygmunta Augusta na Litwę. 1544 rządy na Litwie zaczynają się. Zabawy i uczty
z dużym przepychem. Uwielbia łowy, Przegląd arsenałów i zamków. Dba o domeny. 1547 tajny ślub z
Barbarą Radziwiłłówną. Mikołaj „Rudy” Radziwiłł wspiera w legalizacji ślubu, Mikołaj „Czarny”
Radziwiłł. Tytuł grabiowski od Tarnowskiego, misja do Wiednia, popiera anty Bonairzy. Radziwiłł
„Czarny” x Elżbieta Szydłowiecka wielki majątek. 1547 w Piotrkowie August chce już władzy od ojca.

Rozdaje dobra domeny za poparcie ślubu.

Zygmunt stary zmarł 1548, 1 kwietnia.

Zygmunt II August
Barbara oficjalnie przedstawiona. Opozycja z Boną protestuje. Piotr Kmita, Andrzej Górka. Sejmiki
protestują. 1548 sejm w Piotrkowie.-krytyka ślubu. Pozyskanie Kmity i Górki. 1550 koronacja Barbary,
zaraz zmarła.

Polityka wewnętrzna na Litwie.

Hamowanie żądań szlachty. Brak współudziału w sądach ziemskich. Słaby sejm, sejmiki nie wybierają
posłów a urzędnicy. 1551 potwierdzenie na sejmie Wileńskim

Polityka zagraniczna- zamknięcie spraw węgierskich i odnowienie pokoju z Turcją

1549 układ przyjaźni z Habsburgami. 1550 wojna domowa na Węgrzech. Izabela odchodzi z gry za ks
opolskie. 1552 rokowania z Habsburgami, 1553 ślub Katarzyna Austriaczka. Pokój z Turcją. 1556
Izabela wraca do Siedmiogrodu, 1571 Jan Zygmunt Zapolya ks Siedmiogrodu.

1556 Bona wyjeżdża z kraju. Bona ginie od trucizny przez Habsburgów, fałszywy testament.

Polityczne reperkusje reformacji.

1500 edykt przeciw protestantom.- mają przestrzegać sądów biskupich. Próba anulowania edyktu,
1563 szlachta zwolniona z tego.

Próby ustanowienia kościoła narodowego. Chcą sobór narodowy, 1555 wyznanie wiary protestantów
na sejmie, postulaty luterańskie. Prośba do papieża od sobór Paweł IV odrzuca. 1557 mogą u sb
trzymać kapłanów protestanckich.

Ruch egzekucyjny w latach 50 XVI w.

Dążenie do egzekucji dóbr, jakie August dawał w zastaw nowym urzędnikom (minsitrom, starostom)

Problemem jest odpadanie dóbr koronnych, darowizny, nadania. 1550-63 rozdał połowę. Pod zastaw
pożyczek. Wspólne ciężary należy wspólnie ponosić.- brak indywidualnych przywilejów, chcą unii.

Polityka zagraniczna- początek walki o Bałtyk

Zygmunt panuje głównie na Litwie. Calem staje się Bałtyk.

Szwecja

1523 Gustaw Waza królem Szwecjii. Upadek unii Kalmarskiej. 1527 luterańska. Wzrost potęgi
militarnej. Rozwój handlu itp.

Dania

Chrystian III luteranizm i stabilizacja. Specyfika jak w Polsce. Panują na cieśninach.

Upadek Hanzy. Wojna hrabska ich dobiła.

Kryzys państw zakonnych. Inflanty poł zakon pół biskupstwa Ryskie. Bogata z handlu. Wilhelm
Hohenzolern arcybiskupem.

Moskwa, Inflanty pośrednikiem. Narwa centrum eksportu skór. Rady z Turcji od popów. Silna władza.

Geneza pierwszej wojny północnej i jej przebieg 1558-70

Polityka Augusta, Inflanty podległe HRE i papajowi. 1546 interwencja w wewnętrznym konflikcie.
Wolmar- nie mogą rządzić tam domy panujące, zakaz sekularyzacji dóbr kościelnych. 1554 układ
Inflanty-Moskwa, ułatwienie handlu. Wybór ksmaklenburgu Krzyzsztofa na pomocnika arcybiskupa-
koadiutorem. 1556 wystąpienie przeciw Krzysztofowi. Wilhem arcybiskum Ryski w niewoli prosi o
pomoc. 1557 obóz na granicy. Ces Ferdynand mediuje. Porozumienie. Przymierze antymoskieskie.
1558 atak Ivana IV. 1559 moskale pod Rygą. 1559 układ ze stanami Inflanckimi, są protektoratem.
Król bez środków na wojne.

Fryderyk II Dania, Eryk XIV Szwecja,

Duński Magnus biskupem, luteranizuje. Szwedzi zajmują Estonię 1561 Rewel.

Inflanty uznają zwierzchnistwo polskie 1561. Swoboda wyznań, przestrzeganie praw i przywilejów,
rozwiązanie zakonu, Gotard Kettlr lennik Kurlandia.

Ks Jan finlandzki ślub z Katarzyną Jagiellon. Interwencja Eryka XIV aresztowanie ich. 1562 szwedzi
zajmują Parnawę i rozejm z Moskwą.

Dania wojna z Szwecja, wojna Litwa Moskwa 1562 Utrata Połocka.

1563 soj Polsko-Duński, za oddanie Parnawi, szukanie sojuszu z Brunszwikiem, Brandenburgią,

Prusami. 1562/3 sejm Hohenzollernowie dziedziczą Prusy z innych linii. (frankońska i brandenburska)

Zmiana polityki wewnętrznej-król z ruchem egzekucyjnym

1561 senatorzy w Łomży, poparcie polityki bałtyckiej, sejm potiwerdzający zajęcie Infalnt, Sejm bez
króla, protest małopolski, król daje uniwersał z przywilejami szlachty i miast.

Zygmunt August na czele ruchu egzekucyjnego. Mikołaj Sienicki, marszałek. 1562-69 owocna
współpraca z ruchem egzekucyjnym.

Realizacja programu ruch egzekucyjnego. 1562/63 sejm rewizja nadań królewskich, opór posiadaczy
szczególnie Prusy i kresy.

Uchwała egzekucji dóbr, powrót nielegalnie nadanych, lustracja dóbr, ¼ dochodów na wojsko.
Uchwalono podatki i koniec obeS.

1563/4 Warszawski rewizja nadań, porządkowanie domeny.

1563 reforma podatków- poborcy zbierają oświadczenia majątkowe i na ich podstawie się płaci.

Unia z Litwą 1569

Pretensje Korony z powodu braku litewskiego udziału w obronie przed Tatarami. Konieczność
pomocy z Moskwą. Plan inkorporacji. Polacy cudzoziemcami na Litwie, nie mogą kupować ziemi.
Przeciw wielcy panowie. Podobieństwo do sytuacji Anglo-Szkockiej 1707. Zagrożenie Moskwy na
Litwę. Brak następcy Zygmunta Augusta.

Pierwsza Faza

1562 żądanie litewskiej szlachty z pod Witebska o sejm o unii. 1564 delegacja na sejm rokuje. Mikołaj
„Czarny” Radziwiłł na czele-zwolennik suwerenności. Polacy żądają inkorporacji. Zwycięstwo na Ułą
przerywa sejm w Warszawie. Litwini odchodzą, August daje Polsce swe prawa dziedziczne.

Reformy w Wielkim ks Litewskim

1564 reformy ustrojowe, panowie tracą sądy przed wlk księciem teraz są sądzeni normalnie. Reforma
sądów na wzór w Koronie. 1566 sejm prowadzony jak w Koronie, pojawia się kasztelan.

Sejm Lubelski- zawarcie unii

1564 Mikołaj „Czarny” Radziwiłł umiera. 1568 sejm koronny do Lublina, Litewski w Wohyniu. 1569
rokowania. Litwinie posłowie i senatorowie.

Mikołaj „Rudy” Radziwiłł litwa, Filip Padniewski polski przewodniczący sejmu. Pomysły gwałtowenej
inkorporacji, senatorowie kompormisowi. Litwini odchodzą od sejmu.

3 marca 1569 inkorporacja Podlasia i innych prowincji, 27 maj bracławskie, 6 czerwca Ukraina.
(wołyńskie, kijowskie). 1 VII 1569 zaprzysiężenie unii.

Warunki Unii Lubelskiej.

Jedna Rzeczpospolita. Wspólna monarchia, sejm, władca elekcyjny. Wspólna polityka zagraniczna.
Jedna moneta, wolność handlu, Inflanty wspólnym lennem. Szlachta może kupować ziemie wszędzie.
2 Państwa dalej istnieją. Przywileje dla Ukrainy. Odrębne urzędy i wojsko. Inne języki urzędowe.
Różne prawa sądownicze. RON.

1569 unia z prusami Królewskimi. Dobrze dla szlachty.

Konflikt z Gdańskiem, flota kaperska Augusta im przeszkadza, 1568 komicja morska, kieruje
działaniami na morzu. Gdańska zabija kaprów. 1569 proces Gdańska, aresztowanie burmistrzów.
Statuty Karnkowskiego 1570 tendencja unifikacyjna na morzu, prawa króla na morzu i w Gdańsku.

Pierwsza wojna północna 1558-1570 ciąg dalszy

Front litewsko-moskiewski

1563 strata Połocka, 1564 ofensywa zatrzymana nad Ułą przez Mikołaja „Rudego” Radziwiłła.
Początek rządów opriczniny.

1567 wyprawa Z Augusta, demonstracja militarna, rokowania z Iwanem.

Front inflancki

1558 Narwia i Dorpat moskali, 1561 Szwedzi Estonię. Wyspy duńskie Ozylia i Dago.
Wojna na morzu

Doktryna władzy morskiej, próba dominacji handlu Bałtyckiego. Flota kaperska, 30 okrętów, 1564 Jan
Kostka daje im przekazy kasztelan gdański. Od 1568 komisja morska zarządza.

Rywalizacja Danii i Szwecji. Walki w Skandynawii i na Morzu. Jan III królem Szwecji, odwrót
przymierzy. 1570 kongres pokojowy w Szczecinie, (RON, Cesarz, Sasi, ks Pomorskie, Francja, Dania,
Lubeka, Szwecja). Pokój biały.

Ostatnie lata ostatniego Jagiellona

Sejm 1570 propozycje reform od Augusta- regualamin elelkcji, uporządkowanie sądów, stały skarb
publiczny. Konflikty religijne. 1584 przyjęcie uchwał soboru trydenckiego.

1563 odesłał Katarzynę Austriaczkę, liczne kochanki,. Nie dostał rozwodu. 1572 umiera.

Pierwsze bezkrólewie
Pierwsze bezkrólewie 1572-1574

Trwa spór o rolę senatu w elekcji, ruchu egzekucyjnego z magnatami, katolików i protestantów.

Silne stronnictwo prohabsburskie na Litwie by odzyskać ziemie.

Organizacja się szlachty na zjazdach. Konfederacja sierpnia 1572 w Krasnymstawie. Sądy kapturowe.
Szlachta w pospolitym ruszeniu broni porządku w kraju. Mikołaj Siennicki i J Zamoyski na czele.

Senat storny:

Jakub Uchański, katole z wielkopolski.

Jan Firlej marszałek wlk koronny, kalwinista, protestanci

Piotr Zborowski pomysł elekcji viritim, każdy szlachcic wybiera.

Zjazd w Kaskach senatorów, 1572 październik, 1573 sejm Konwokacyjny w WWA ustala sposób,
miejsce i datę elekcji. Prymas Interrexem.

KANDYDACI

1szy Ernest Habsburg. Syn cesarza Maksymilioana II. Fani wśród kleru, senatorzy świeccy, katolicy.

Ivan Groźny, Radziwiłłowie, rozwiązanie problemu z Moskwą, różnowiercy popierają,

Henryk De Valois, przywódca ultra-katolicki, przeciwni tego Gwizjusze. Poseł Jean de Monluc
francuski dyplomata robi mu dobrą prasę.

Sejm konwokacyjny

1573 Warszawa. Tylko obserwatorzy litewscy. Arcybiskup Gnieźnieński interrexem, przewodniczy

elekcji i mianuje króla, marszałek wlk koronny wybór ogłasza. Elekcja w Kamieniu koło Pragi, każdy
szlachcic może głosować.

Akt konfederacji warszawskiej

28.01.1573 akt konfederacji warszawskiej. Komisja utrzymująca pokój wewnętrzny, 1 pokój religijny,
2 postanowienia które miały zagwarantować spokój. Nie będzie walk za sprawy wiarę ani kar w
sądach. Stworzył ją biskup kujwaski Karnowski, biskupi nie podpisują oprócz krakowskiego
Krasińskiego.

Elekcja 1573 kwiecień. 40k wyborców. 100k ludzi.

1 sejm elekcyjny, senat i deputowani dyskusje,

2 elekcja, deputanci zbierają głosy

Anna Jagiellonka popiera Walezego, Litwini przekonani, wsparcie katolików i Zborowskich.

Pod koniec próba ważnych reform. Artykuły henrykowskie i acta conventa.

Artykuły henrykowskie

Przywilej królewski, kilkanaście artykułów z podstawowymi zasadami ustrojowymi i bardziej

szczegółowe postanowienia: monarcha wyrzeka się dziedziczności, nie będzie dążył do vivente rege,
nowy król na elekcji po śmierci króla. Zakres władzy królewskiej,

Za zgodą sejmu wypowiada wojny, zwołuje pospolite ruszenie, nakłada podatki, nakłada podatki, cła,
monopole wprowadza. Za zgodą senatu pol zagraniczna i małżeństwo.

Funkcjonowanie sejmu i senatu. Sejm 1 na dwa lata minimum do 6 tygodni.

4 Senatorów rezydentów, biskup wojewoda 4 kasztelanów – rada senatu.

Ograniczenie władzy królewskiej, nienaruszalność hierarchii urzędniczej,

Odrębność prawa litwy i ukrainy, wojsko kwarciane być musi, prawo do kopalń dla szlachty,

WAŻNE: prawo do rokoszu, potwierdzenie wolności religijnej.

Artykuły henrykowskie- podstawa ustroju

Pacta Conventa

Umowa szlachta-król. Sojusz RON-Francja. Król da na wojsko, Uniwersytet Jagielloński, flotę, 100
szlachciów edukacja w Francji, spłata długów Zygmunta Augusta.

Zrealiozowane: król potwierdza prawa i przywileje, ogranicza Francuzów na dworze, nie dla
cudzoziemców urzędy.

Postulat a polonica- koniec prześladowań protestantów i rekompensata.

11 V 1573 mianowanie Walezego na króla przez prymasa, Jan Firlej obwołał go 16 V, senat do Francji
po potwierdzenie aktów. Potwierdzenie konf. Warszawskiej.,

Henryk Walezy
1574 trafia do RON i koronacja. Potwierdzenie artykułów henrykowskich na kolejnym sejmie.
Ogranicza władzę kanclerzy, pisma tylko z podpisem króla. Niechęć do przewodzeniu senatu. Nie zna
łaciny, pracowity, zdolny administrator, szuka porozumień z rodami. Odsyła doradców francuskich.
18/19 czerwca ucieka po śmierci brata Karola IX.

sprawa samuela Zborowskiego

W 1574, w czasie uroczystości koronacyjnych Henryka Walezego na Wawelu, doszło do walki
pomiędzy Samuelem Zborowskim i Karwatem, sługą Jana Tęczyńskiego, kasztelana wojnickiego.
Pragnąc ratować powagę chwili, próbę rozdzielenia walczących podjął Andrzej Wapowski, kasztelan
przemyski. Zdenerwowany interwencją Samuel Zborowski uderzył Wapowskiego czekanem w głowę,
wskutek czego tenże zmarł. Za morderstwo dokonane w afekcie król skazał Samuela na banicję.

Po odjeździe króla

Henryk dalej uważa się królem.

1574 zjazd senatorsko-szlachecki, bezkrólewie czy nie. wezwanie Henryka do powrotu do maja 1575,
Litwa chce Habsburga.

1575 zjazd w Stężycy nie ogłasza bezkrólewia. Konflikt fanów i antyfanów Habsburgów. Po najeździe
Tatarów zdecydowano o bezkrólewiu,

Drugie bezkrólewie 1575

1575 X sejm konwokacyjny, 1 dzień. 7 XI sejm elekcyjny.

Kandydatura cesarza Maksymiliana II. Poparcie biskupów. Protestanci cenią jego tolerancyjność.

Opozycja silna bez kandydata. Marszałek Mikołaj Sienicki, Zamoyski, ruch egzekucyjny.

Elekcja, dwukrólewie i pacyfikacja

12 XII 1575 prymas Uchański ogłasza Maksymiliana II królem. W senacie bez zgody szlachty. Pomysł
Zamoyskiego by wybrać Annę Jagiellonkę i Batory na męża. Wybór przez szlachtę Stefana Batorego.
Wyścig o koronację na Wawelu. Pospolite ruszenie 1576 zdobywa Kraków dla Batorego, agitacja. Z
senatu popiera ich Andrzej Zborowski i biskup Karnkowski.

Fani Maksymiliana, zjazd w Łowiczu.

Luty Batory zaprzysięża pacta conventa. Szykuje się ruszyć do RON. Maksymilian dyskutuje co do
pacta conventa. 1576 umiera Maksymilian II Habsburg

Stefan Batory (U. Augustyniak)

Początek rządów, wojna z Gdańskiem

Stabilizuje sytuację. Przyjmuje hołd od ks Albrechta Fryderyka Hohenzollern. Hołd Prus. Gdańsk nie.

1576 Sejm w Toruniu. Gdańsk się obraża bo nie miał głosu na elekcji.

Króla wspiera papaj Grzeorz XIII i kardynał Hozjusz. Żądanie demilitaryzacji. Brak podatków na wojnę.
Aresztowanie posłów, blokada miasta, Infamia. 1577 połowa szturm na Gdańsk nieudany, odwrót do
Malborka i rokowania.

Za 200k zł i przysięgę pokój. Opieka nad Albrechtem Fryderykiem Hohenzollernem, przez Jerzego
Fryderyka Hohenzollern Ansbach za 200k.

Ustanowienie Trybunału Koronnego w 1578 za podatki na wojną z Moskwą.

Pocz. Utrzymywanie równowagi wpływów Zborowskich i Tęczyńskich. Pozyskiwanie przeciwników.
Polityka nominacyjna- J Zamoyski zamiast Andrzeja Zborowskiego pieczęć mniejsza i podkanclerzego.

Triumwirat: marszałek wielki koronny Andrzej Opaliński, Mikołaj Rudy Radziwiłł, Krzyzstof Piorun, Jan
Zamoyski 1578 kanclerzem.

Kariera Jana Zamoyskiego

Sojusz z Radziwiłłami, 1577 ślub z Krystyną Radziwiłłówną. Odprawa posłów greckich w teatrze
wzywa do wojny z Moskwą. Brak podstawy ekonomicznej dla realizacji ambicji. Gromadzi majątek.
Stworzenie frakcji magnackiej.- stronnictwo kanclerskie.

Przygotowania do wojny z Moskwą.

Odzyskane Inflant w pacta conventa. 1577 Ivan dotarł do Dźwiny. Zmodernizowana armia.

Uzyskanie podatków nadzwyczajnych, 1578, czopowe i pobór a 2 lata.

Reformy wojskowe

Husaria z jazdy lekkiej w ciężką. 1578 powstaje piechota wybraniecka. Posiadacze co 20 łanu,
królewszczyzn. Nigdy nie zyskała większego znaczenia militarnego, słabo wyszkolona i nieliczna. 600
wybrańców. Artyleria stały transport, ujednolicenie uzbrojenie armii, broń palna, szable, siekiere i
gotowe pociski. Przygotowanie zaplecza logistycznego, 7 ludzi od żywności, medycy, inżynierzy,
saperzy, mapy.

Pacyfikacja kozaczyzny

Dążenie do uspokojenia na granicy południowo-wschodniej, 1578 Lwów ugoda z kozakami. 500

kozaków z żołdem, ścięcie Iwana Podkowy na rynku Lubelskim. 1578 audiencja poselstwa
moskiewskiego, 1579 konwokacja w Grodnie, aprobata do wojny.

Dyplomatyczne przygotowanie do wojny

Poselstwo do Szwecji, Wiednia, Turcji. 1579 wypowiedzenie wojny Ivanowi.

Wojny z Moskwą 1579-82

Kampania połocka 1579

1579 mobilizacja 53k wojska 1579 oblężenie Połocka, . 30 sierpnia zdobycie. Unieruchomieni moskale
pod Smoleńskiem. Kolejne twierdze padają. Blokada Dźwiny skuteczna na moskali.

Sejm Warszawa 1579-80 uchwala podatki, subsydium christiativum od duchownych. Uniwersały

przeciw Samuelowi Zborowskiemu.

Zgoda na kolejną wyprawę od konwokacji litewkiej za powstanie Trybunału Litewskiego. Sąd nad
Hieronimem Ościkiem w Wilnie. 1580 ścięty za zdradę.

Wyprawa na Weilkie Łuki 1580

Dowództwo Zamoyskiego, wsparty przez Żółkiewskiego. Marsz na Wielkie Łuki. (Między Witebskiem
a Pskowem) Konflikt w obozie Radziwiłł, A Zborowski. Król popiera Radziwiłła. Zdobycie Wielkich
Luków IX. Newl rzeź obrońców. Wypady w głąb państwa Zbarawskiego, Żółkiewskiego,
Czarnobylskiego, skuteczne.
Sejm Warszawskie 1581. Wielkie poparcie senatu, nadzwyczajne podatki. Pobór jednorazowy.
Czopowe i pobór na 2 lata. Powołanie Trybunału Litewskiego, to ostatni podatek.

Kampania pskowska 1581

Wsparcie tatarów krymskich, 1582 atak Ordy Nogajskiej. Walki w Kazaniu i Astrachaniu.

Papież Grzegorz XIII wierzy w obietnice Ivana IV. Obietnice nawrócenia, konwersji. Zrywa rokowania
jak jest gotów do walki. Batory wzywa go na pojedynek xd.

Batory chciał na Nowogród iść. Idzie na Psków. J Zamoyski hetmanem wielkim koronnym dożywotnio.
Blokada twierdzy i potyczki w polu, zima męczy wojsko. K Radziwiłł Piorun doszedł do Wołgi robi
wielkie pożary.

Rozejm w Jamie Zapolskim 1582

10 letni rozejm. Odzyskanie Inflant, większość połockiego z Połockiem, północ witebskiego.

Moskwa ma spowrotem Newel, Wielkie Łuki, Woroniec. 1583 Szwecja zachowuje to co zdobyła na
nich, Moskwa ma tylko wybrzeże Newy.

Dyplomacja i pol zagraniczna

2 synów chana w darze, za odwołanie hospodara Jankuły. Piotr V Kulawy już życzliwy RON.

Sytuacja wewnętrzna po wojnach

Jeryz Radziwiłł namiestnik Inflant,

Konwokacja w Grodnie, wysłannik do Rudolfa II. Sejm Warszawskie 1582, krytyka szlachty, reforma
kalendarza gregoriańskiego Grzegorza XIII. Rady senatu w Niepołowicach i Krakowie. Zgoda w Liblinie
na rozprawę z S Zborowskim.

Plany ligi antytureckiej.

Polityka neutralności RON wobec cesarza i Turcji. Plany ataku na Turcję czekają.

Zaplecze polityczne i system rządów

Poprawa funkcjonowania administracji. Oparcie w nowych magnatach i wojsku. Wsparcie Węgrów,

osiedlają się Bakiesz, Wasellini. Wielu oficerów z Węgier. Faworyzowani Węgrzy.

Rządy triumwiratu magnackiego.

Batory skupia się na pol. Zagranicznej, wenętrzna Zamoyski. Rabunkowa eksploatacja dochodów
skarbu państwa. Przejmowanie żup solnych. Ofensywna polityka kosztem wydatków na
administrację. Pogorszenie dyplomacji. Poczta nie finansowana, powstaje prywatna linia z Krakowa.
Zamoyski zdobył fortunę, 1583 Zamoście, Zamość. Slub z Gryzeldą Batorówną. 1583. Opaliński,
Zamoyski, Batory triumwirat. Zamoyski traci popularność.

Egzekucja Samuela Zborowskiego.

Otwarty konflikt z opozycją, Każdy starosta może złapać S Zborowskiego. Brak zgody na zdjęcie
banicji. Samuel bierze udział w Spisku Krzysztofa Zborowskiego i H. Walezym. Samuel ujęty i ścięty
1584 maj w Krakowie. Kasztelan gnieźnieński Jan Zborowski i Andrzej lojalni ale oburzeni.

Konwokacja w Lublinie 1584

Pozwolenie na Zborowskich pod sąd sejmowy. Plany wojen bez szans.

Sejm 1585 w Warszawie w senacie. Infamia i banicja Krzysztofa, konfiskatę i utratę szlachectwa. Opór
senatu, bo kalwini i zasłużeni. Zniweczenie planów interwencji w Moskwie. Układ z Gdańskiem,
zniesienie Statutów Karnkowskiego, flota kaperska znika, obietnica słuchanie gdańska w sprawach
morza. Sprzeciw wobec podatków i sejm rozchodzi się.

Konflikt króla z szlachtą, wzrost magnatów.

Mniej szanuje się państwo, instrumentalne traktowanie RON. Rośnie rola sejmików.

Plany unii Polska-Moskwa

Impas w stosunkach polsko-moskeiwskich. Szykuje się do wojny z Mowską Batory. 12 grudnia 1586
umiera Batory. Domniemane kochanki i dzieci od nich.

Ocena Batorego: Wzmacnia władzę, tyran Zborowskich, gloryfikacja w 20leciu.

Trzecie bezkrólewie 1586-87

Niechęć szlachty do Zamoyskiego. Ograniczenie jego władzy nad wojskiem. S Górka wróg.

1587 konwokacja, plany rehabilitacji Zborowskich.

1587 sejm elekcyjny w Warszawie. Magnaci się zbroją. Sejmiki z pospolitym ruszeniem przybywają.
Stronnictwa konwo i antykonwokacyjne. Przeniesienia koła senatorskiego. Koło generalne.
Rozchodzą się ludzie. Prymas Karnkowski nominuje Zygmunta Wazę. Koło generlane Maksymiliana
Habsburga.

Maksymilian Habsburg- syn Maskymiliana II, wnuk Anny Jagiellonki, córki Władysława Jagiellończyka.
członek potem mistrz krzyżaków.

Zygmund Waza, syn Jana III i Katarzyny Jagiellonki. 21 lat, opór Jana III, obietnica Estonii, .

Traktat kalmarski

1587, plan unii Szwedzko-Polskiej. Unia personalna bez zmian granic, z odrębnością Szwecji. Podział
krajów na przyszłych synów Zygmunta. 1 na 3 lata odwiedza Szwecję. Rada regencyjna w Szwecji ma
rządzić. Nienaruszalność kościoła. Prawa i podatki za zgodą stanów,

Wojna o koronę.

Maksymilian z tytułem króla. Rusza z armią 5k i sojusznikami. Rabsztyn się broni. Próby zdobycia
Krakowa. Waza ląduje w Gdańsku. Kwestia Estonii do śmierci Jana III. Wkracza do Krakowa z
senatem.

Panowanie Zygmunta III Wazy 1587-1632

1587-88 sejm koronacyjny w Krakowie. Sprawa Estonii kontrowersyjna. Konstytucja o obrazie
majestatu i zdradzie. Koronacja koniec grudnia.

Bitwa pod Byczną. 1688 J Zamoyski A. Zborowski i S Górka w niewoli.

RON w czasie trzeciego bezkrólewia. Panowie na litwie nie głosowali, 1587 rozejm z Moskwą.
Zygmunt pacyfikuje nastroje na Litwie. Kompromis. Uspokojenie sytuacji w RON.
Sejm pacyfikacyjny 1589 w Warszawie. Habsburżanie wracają po przysiędze wierności, ugoda.
Odrzucenie pomysłu zmian elekcji Zamoyskiego. Niepodzielność jego dóbr przechodzi.

Pozycja międzynarodowa Zygmunta III

Poparcie Murada III, papieża, Rudolf II ces akceptuje.

Traktat bytomwsko-będziński

Oddanie twierdz, akceptacja stanu rzeczy. Arcy ks Maksymilian nie akceptuje do 1598. Zygmunt III x
Habsburgowie, plany oddania tronu.

Przesłanki sojuszu z Habsburgami. Gra dyplomatyczna o koronę RON. 1568 Jan III chce powrotu
Zygmunta Iii. Zjazd w Rewlu. Król rywalizuje z Karnkowskim, Opalińskim, Zamoyskim. Do 1590 nie ma
pieniędzy na dwór.

Sumy neapolitańskie. Spadek po Bonie, nie mają kasy ją spłacić Hiszpanie.

Polityka Habsburgów do RON. Plany antytureckie wspólne. Reszta spraw sprzeczna. Plany stosunków
Ernest Habsburg Zygmunt. Oddanie tronu za wsparcie Wazów. Publikuje to Maksymilian. Konflikt
król-poddani. Zamoyski żąda wykluczenia Habsburgów na tron RON. 1590 sejm wzmacnia
Zamoyskiego.

Zjazd szlachty w Kole 1590, Karnkowski i Górka, 1590-91 ograniczenie hetmanam Krzysztof Zborowski
wraca do czci.

Polityka wewnętrzna.

Małżeństwo Zygmunt III, Anna Habsburżanka, oburzenie szlachty. Szlachta małopolska się organizuje
po poznaniu prawdy o planach oddania tronu.

Sejm inkwizycyjny 1592. Król unieważnia korespondencje z Habsburgami. Przesłuchania senatorów,

analiza listów, nic nie wprowadza. Zamoyski zyska.

Problem Ukrainy.

Kolonizacja Dzikich Pól i Ukrainy. Kozacy siła do obrony przed Tatarami, własne najazdy. Sejm 1593
surowe sankcje przeciw rebeliantom kozackim, 1594 walczą po stronie Habsburgów z Turcją. Rośnie
liczba kozaków w pocz XVII w. Sahajdaczny pod Chocimiem 1621. Powstania o charakterze
rozbójniczym, wojny prywatne z wielkimi panami, 1597 Nalewajko ścięty na sejmie w WWA.

Geneza i konsekwencje unii brzeskiej 1596

Idea 3 Rzymu Moskwy popularyzuje się. Powstaje patriarchat w Moskwie 1588, Jeremiasz wyświęca
Jowa, 1szy Moskwy u Cara Fiodora . Moskwa centrum prawosławia. Sobór w Brześciu nad Bugiem
1596, unia, odrębność liturgiczna i hierarchiczna. Kościół greckokatolicki. Wzrost napięcia. Biskupi nie
są w senacie.

Polityka zagraniczna:

RON, Turcja i Krym

Gerej II 1589,90 wielkie najazdy na RON tatarów. 1590 plan podboju Krymu przez Zamoyskiego na
sejmie. Napad Tatarów na Moskwę 1587, 1593 pokój Moskwa Krym. Moskwa spadkobiercom Złotej
Ordy. Turcja Murad III vs Abbas Wielki Persja, 1590, 1623 spalili Bagdad, przegrywają, skuteczna
dywersja Perska Sefawidów.
Awantury mołdawskie

Zamoyski osadza Jeremiego i Szymona Mochyłów 1595,1600. Próby Potockich 1607, Koreckiego
później. 1616 likwidacja rządów Mohyłów na Wołoszczyźnie, Klęski polityki pod Rogiem Potoski S
1612, Żółkiewski pod Cecorą 1620.

Sprawy szwedzkie po śmierci Jana III Wazy

Pd 1592 unia z Szwecją. 1593 przybywa do Szwecji. Plany silnej władzy i katolicyzmu. Synod w Uppsali
1593 odrzucenie liturgii Jana III. Obrona czystego luteranizmu. 1595 karol Sudendardzki regentem.
Rozejm z Moskwą zatrzymują oficjalnie Estonię i Narwę.

Wojna domowa w Szwecji. 1598. Powstanie w Finlandii 1597, Karol Sudermański popiera bunt.
Członkowie rady uciekają. Zygmunt w Szwecji wojna. Zygmunt ustępuje wydaje członków rady. 1600
rozbicie stronników Zygmunta.

1606 Karol Sudermański królem Karolem IX, inkorporacja Estonii północnej 1600. Wkroczenie do
Polskich Inflant przez Szwedów.

Wojna w Inflantach 1601-1611

1601 bitwa pod Kockenhausen, Krzysztof Radziwiłł Piorun wygrywa. Natarcie i oblężenie Rygi. 1602
ofensywa polsko-litewska. Odzyskanie Inflant po Estonię. 1603 Chodkiewicz dowodzi. Zajmuje
Dropat, zwycięsto pod Białym Kamieniem 1604.

1605 Bitwa pod Kircholmem, piękne zwycięstwo. Wojsko nie ma kasy i konfederacja. 1606
zwycięstwo morskie na Helu, 1611 rozejm.

Rzeczpospolita a Moskwa 1603-1618

1598 śmierć Fiodora cara. 1591 Dymitr zagadkowo ginie. Borys Godunow carem. 1598 próba ślubu
Zygmunt III Ksenia Godunowa. 1600-1001 projekt Unii. 1604 rusza wyprawa magnatów K, A
Wiśniowieccy i Jerzego Mniszka z Dymitrem Samozwańcem. 1605 śmierć Godunowa, poparcie
bojarów. 1606 Samozwaniec Carem, Mniszkówna Carycą.

Wkrótce Dymitr obalony i zabity. Wasyl Szujski carem. Pojawia się drugi Dymitr Samozwaniec.

1608 Zygmunt III oblega Smoleńsk. 1609 wielkopolska odmawia udziału.

1610 zwycięstwo po Kłuszynem Żółkiewskiego, obalenie Wasyla Szujskiego, Władysław miał być
carem. 1611 Kapitulacja Smoleńska. Ofensywa Szwedów na północy Rosji, 1612 kapitulacja polskiej
załogi na Kremlu. 1613 wybór Michała Romanowa na cara. 1625 samodzierżawcą. Sejm 1613 karci
króla za interwencję. Wyprawa Władysława i Chodkiewicza na Moskwę 1617-18. Wsparcie
Sahajdacznego. Zajęcie Borysowa, Dorohobuża, Wiaźmy. Długie i nie udane oblężenie Możjska, 1619
rozjem we wsi Dywilno. Smoleńsk i Siewierszczyzna wraca do RON. 1617 wznowienie wojny w
Inflantach,

Wewnętrzne skutki wojen ofensywnych.

Rokosz sandomierski 1606-1608. Stronnictwa:

Regaliści- dworzanie, resztki pro Habsburgów, kilku ewangelików karierowiczów

Popularyzacji- ludzie Zamoyskiego i nowi magnaci

Konstytucjonaliści- neutralni, system mieszany, obrażeni na króla.

kampania sejmikowa 1604-5: awantury Zamoyskich. Kuratela nad ks Albrechtem Fryderykiem,
Joachimowi Fryderykowi, Zygmuntowi Hohenzloernowi. Protest przeciw przekazaniu lenna. 1605 ślub
z Konstancją Habsburżanką i Zygmuntem III. 1605 umiera Zamoyski.

Rokosz Zebrzydowskiego. Hasła egzekucyjne pod kuratelą magnatów. Mikołaj Zebrzydowski, Janusz i
Krzysztof Radziwiłłowie, własne interesy. Przeciw potencjalnej nowej wyprawie do Szwecji. Zjazd w
Stężycy 1606, przeciw nadużyciom króla. 1606 w Lublinie ataki na króla. Zjazd regalistów w Wiślicy.

Zjazd rokoszan w Sandomierzu, KONFEDERACJA, artykuły sandomierskie postulaty naprawy RON:

Tolerancji, sojusz król szlachta przeciw senatowi, skarby wojewódzkie, stale wojsko. 1606 ugoda w
Janowcu bez walki. Przeprosiny i zapoznanie się z artykułami.

1607 odżył rokosz, sejm 1607. Wypowiedzenie posłuszeństwa królowi pod Jeziorną. Klęska pod
Guzowem. Przeprosiny Zebrzydowskiego, J Radziwiłł migruje do 1611, 1609 amnestia na sejmie w W.

Konsekwencje ustrojowe rokoszu

Konfederacja domagające się żołdu wojska.

RON wobec wojny 30 letniej

1613 przymierze z Habsburgami przeciw zbuntowanym poddanym. Zgoda na werbunek Lisowczyków

i kozaków. Zatrzymanie oblężenia Wiednia Gbriela Bethlena przez interwencję RON.

Cecora i Chocim.1620-21

1620 klęska pod Cecorą, smierć w odwrocie Żółkiewskiego. Najazd tatarski. 1621 ogromna ramia
Osmana II, wezyra Husejna paszy i chana Dżanibeka Gereja II oblężenie Chocimia. Chodkiewicz ginie
na zamku w Choicmiu. Dowodzi Stanisław Lubomirski. Pokój hetmański. Mołdawia i Wołoszczyzna
uznana strefą wpływów Osmanów. 1624 potwierdzenie rozejmu, porozumienie z Tatarami. 1624
Martynów Koniecpolski tatrzy.

Niekorzystna sytuacja RON: 1620 odrodzenie prawosławia. Kontakty Moskwa zachód, modernizacja.
Groźba wojny Rosja, Turcja, Siedmiogród.

1620 oferta protekcji Śląska, odrzucona.

Zagrożenie Szwedzkie

Gustaw Adolf Waza zagrożeniem od 1611 królem. 1617 lądują w Kurlandii, najazd na Inflanty, 1618
rozejm po udanej walce K Radziwiłła. 1621 Gustaw Adolf Atakuje, zdobywa Rygę. 1622 rozejm po
odbiciu Mitawy. Król chce wojnę Radziwiłł nie. 11628 zajęcie Inflant, byława wlk litweska Lwa Sapiehy
który lami.

Dyplomacja Szwedzka: Relacje z Brandenburgią, Siedmiogrodem, ślubami. 1625 rośnie opozycja w

RON.

Wojna w Inflantach i Prusach.

1625-1629 inicjatywa Szwedów. Zdobycie Dorpatu, atak naPrusy 1626 Piława, neutralność Prus Ks.
pada min. Elbląg, Malbork. Tylko Gdańsk nie zdobyty, pospolite ruszenie się boi walczyć. 1626 bitwa
pod Gniewnem. Sejm w Toruniu, szlachta nie płaci. 1627 kontrofensywa Koniecpolskiego. Puck,
bitwa pod Tczewem. Skuteczna wojna szarpana. 1627 bitwa morska pod Oliwą. „Wojna o ujście
Wisły” 1627-28 duże podatki. Przywileje dla Gdańska w nagrodę. Klęska pod Górzenem 1629, sukces
koniecpolskiego pod Trzcianą.

„Spisek orleański”

Plany K Radziwiłła, Gaston Orleański na króla? 1626 projekt vivente rege. Wyeliminownie K Radziwiłła
z gry politycznej. 1627 przymierze z cesarzem.

Admiralicja Sweilska

Ożywienie kontaktów Hiszpania RON. Plan floty hiszpańsko-polskiej. Potęga Habsburgów na Bałtyku.
1627 flota Wallensteina. Admirał Oceanu i Bałtyku. 10 statków wysłane od RON 1628. Nie użyte a
stracone.

Rozejm w Altmarku 1629, na 6 lat rozejm, wieksza część inflant, porty Prus, cło 3,5%, Zwrot kilku
miast z Warmii.

Habsburgowie i Francja wobec ron

Intrygi dyplomatyczne. Plan koalicji antyszwedzkiej, Francja buduje sojusze przeciw Habsburgom.
Moskwa plan rozbioru RON z wieloma krajami. 1632 śmierć Gustawa Adolfa pod Lutzen.

Zaplecze polityczne Zygmunta III

Plany stworzenia stronnictwa regalistycznego: rodzina, jezuici, dworzanie, urzędnicy dworscy. System
nominacji na urzędy. 1607 konstytucja-możliwość blokady urzędów do 4 lat. Tworzy nowe kariery.

Działanie na pograniczu prawa, luki prawne, w stosunkach z sejmem. Niejsne formułowanie

konstytucji sejmowych różne interpretacje.

Życie prywatne Zygmunta III Wazy i polityka dynastyczna

Anna 1573-98, Konstancja 1588-1631. 4 synowie: Władysław, Jan Kazimierz, Jan Albert, Jan Fryderyk,
Anna Katarzyna Konstancja. 1619-51.

Jan Albert biskup warmiński, krakowski. Karol Ferdynand biskup wrocławski czerwińskie i tynieckie,
płockie. Brak mariaży politycznych.

Ostatnie lata rządów Zygmunta III

Bogaty pod koniec panowania. Zyskał popularność. Dobra żywieckie prywatne Wazów.

Ocena potomnych

Mecenat kultury, pewny co do religii, nie odgaduje się z szlachtą.

Czwarte bezkrólewie 1632-1633

Władysław Waza jedyny poważny kandydat. Tendencje separatystyczne Litwy, konwokacja wileńska,
K. Radziwiłł szykuje się do obrony, decyzje co do podatków.

Eksorbitacje i urazy: Krzysztof Radziwiłł na czele opozycji po Zbarawskim.

Konwokacja 1632 WWA. Sprawy wyznaniowe, konfederacja generalna,

Sejm elekcyjny, 1632 dyskusje co do spraw wyznaniowych.

Elekcja najmniej kontrowersyjna, brak kontrkandydatów. Poparcie rodzinny, Oblężenie Smoleńska
przez Moskwę trwa.

Zaprzysiężenie artykułów henrykowskich i pacta conventa w jendym akcie.

Sylwetka Władysława przed zostaniem królem.

Syn Zygmunta i Anny Habsburżanki. Traci matkę w wieku 3 lat. Konstncja macochą. Edukacja od
senatorów. Zna kilka języków. Oczytany. Dobrze przygotowany do rządzenia. 1598 szansa na koronę
Szwecji. 1616-18 w wyprawie na Moskwę, sympatia kozaków. Dobra propaganda. Poznał wielu
Habsburgów w podróży.

Panowania Władysława IV Wazy

(1633-1648)
Polityka zagraniczna w pierwszych latach rządów

Wygasają rozejmy z Rosją i Szwecją. Turcja agresywna się robi.

Wojna smoleńska z Moskwą 1633-1634

1632 armia Seina oblega Smoleńsk.

Okres hetmański: K. Radziwiłł. Wspomaganie twierdzy, Samuel Sokoliński dowodzi obroną. Obóz w
Kraśnie. 2 razy dał posiłki Smleńskowi.

1633 okres królewski, nadchodzą główne siły. Obleganie oblegających. 1634 Sejn poddaje się. Potem
mniej sukcesów nieudane oblężenie Białej. Rokowania i traktat, pokój polanowski 1634. Władysław
IV daje spokój z tytułem cara za spokój i akceptację strat Czeernichowszczyzny, Smoleńszczyzny. RON
poparta przez Krymskich, Moskwa Nogaiskich tatarów w wojnie Smoleńskiej.

Zagrożenie Tureckie.

1632 dywersja na Ukrainie i Podolu Osmanów. Stanisław Koniecpolski pokonuje Tatarów, Mehmeda
Abaze paszę pod Paniowcami. 1634 wojna wypowiedziana przez Osmanów Murada IV. 1634
pospolite ruszenie i 2 pobory. Turcy zaniechali wojny widząc siłę Władysława. Stanisław Koniecpolski
pokój: zakaz zaczepnych wypraw, wolność handlu, Abaza Pasza uduszony.

Plany Szwedzkie

Władysław IV stara się o koronę Szwedzką. Gra dyplomatyczna na dworach o poparcie rozczeń. 1633
odnowienie traktatów z Habsburgami. Plany ślubów z wdową po Gustawie Adolfie, lub córką
Zimowego króla Czech.

Wielkie plany 1635-36

Francja próbowała skłonić do interwencji przeciw Habsburgom na Śląsku. Mimo to Władysław robi
front austria-ron na Szwedów. Próby unii z Szwecją, królowa Krystyna x Władysław lub Jan K Waza.

Polityka bałtycka
1634 Władysław w Gdańsku, komisja morska wraca, fortyfikacja Pomorza. Flota 12 statków. Plan
floty kozackich czajek. 21k pod Gniewem Koniecpolskiego.

1635 sejm chce pokoju. Rozejm w Sztumskiej Wsi 1635, Rozejm na 26,5 lat. Miasta Pruskie wróciły
do RON, Inflanty Szwedzkie. Koniec cła z Gdańska.

1636 Władysław próbuje wprowadzić polskie cło, opór Gdańska z Danią, 1641 sprzedaż floty.

Emancypacja Prus Książęcych

Fryderyk Wilhelm Hohenzollern, za 3 lata ceł ma inwestyturę. 1641 hołd. 1646 znosi cło dla RON i
kontakty z Szwecją.

Polityka wewnętrzna

Zabiegi o domenę

Wzmacnia władzę kosztem magnatów i szlachty. Szuka ziem dziedzicznych. Nieudane

Kawaleria Najświętszej Marii Panny

Zakon orderowy, konsolidacja „partii dworskiej”. Bojkot kawalerów, projekt nieudany.

Powrót do sojuszu z Habsburgami

1637 pankt familijny. Poparcie elekcji Fryuderyka III H. Przekazanie praw do Szwecji w razie
wygaśnięcia Wazów. Nie będzie układów przeciw nim. Niekonkretne efekty. Władysław IV x Cecylia
Renata córka cesarza Fryderyka II.

Efekt sojuszu z Habsburgami

Jan Kazimierz order św Runa i szansa na wice królowanie Portugalii. 1635-40 knoflikt
edyploamtyczny z Francją, J.Kazimeirz w pierdlu za szpiegostwo.

Traktat neapolitański

1639 rokownia polsko-hiszpańskie, plan wojny z Francją. 1641 ukłąd w Neapolu z Habsburgami. Plan
wojny za liczne fundusze. Plan wojny z wsparciem Danii. Po śmierci Cecylii Renaty zwrot ku Francji

Zwrot ku Francji

Fiasko floty polsko-habsburskiej , odrzucenie planu sojuszu z Danią. Małżeństwo z Marią Gonzagą
1645. Nie udane próby mediacji w wojnie 30 letniej.

Polityczna geneza i znaczenie Colloquim Charitativum

Instytucje współpracy europejskiej: kolokwia i kongresy. Koncepcje pokoju powszechnego.

Ostatnie lata rządów.

Początki odrębności Ukrainy

1641 rządania ukraińskiej szlachty do równouprawnienia. Wzmocnienie poczucia odrębności Ruś,

prawosławie. Zdecentralizowana struktura Ukrainy. Kozacy zaporoscy rzecznicy odrębności UKR.

Powstania kozackie
Władysław IV popularny wśród kozaków. 1632 kozaccy posłowie chcą udziału w elekcji. 1635 po
wojnie z Turcją, ustawy ograniczające samowolę kozaków. 1635 twierdza Kudak na Dnieprze,
ograniczenie rejestru, zakaz wypraw na Turcję.

Rebelie lat 30, Sulimy, spalił Kudak. 1637 powstanie Pawluka, klęska pod Kumejkami, 1638 podają się
i straceni.

1638 Ordynacja wojska kozackiego: rejestr 6k, reszta jak pospólstwo, zwierzchnictwo komisarza,
odbudowa Kudaka, kara śmierci za łamanie.

Powstanie Ostranicy i Hani, pokonani i represje. 1638 koniec, końcowa komisja z kozakami. Urzędnicy
wybierani przez króla kozaccy, 10 lat złoty pokój. Osadnictwo z RP, wzrost obciążeń, narasta konflikt.

Stosunki z Chenem Krymskim i plany wojny z Turcją

Bitwa pod Białogrodem 1638 Krym pokonuje Nogai, interwencja Turcji. Krym chciał walczyć ale po
odrzuceniu sojuszu RON 1637 wierny Osmanom.

Zdobycie Azowa przez Dońskichkozaków 1637, ale Wraca do Turcji 1642 przez brak kasy.

Mehmed Girej IV, najazdy na sąsiadów przez nieposłusznych tatarów. 1644 bitwa pod Ochmatowem,
zwycięstwo, Stanisław Koniecpolski wraz z księciem Jeremim Wiśniowieckim pokonali siły tatarskie
Tuhaj-beja.

Plany Władysława na wojnę Turecką. Tajne rozmowy z Wenecją, cel likwidacja Chanatu Krymskiego.
1646-1647 odrzucenie planów wojennych i wzmocnienia armii. Podjudza kozaków, obiecuje
odzyskanie przywilejów. Próby sojuszu z Moskwa 1644.

Zaplecze polityczne Władysława IV

Przyjaźń z Kozanowskimi, Kiszka, Zawadzki. Jerzy Ossoliński najważniejszy, kanclerz wielki.

Mniej faworyzuje nowych. Wykorzystuje innowierców w dyplomacji. Walka z opocycją, 1633-1635

sejmy, 1637-41.

Życie prywatne.

Niekochana Cecyloa Renata Habsburżanka. Córka Maria Anna Izabela, Zygmunt Kazimierz krótko żyją.
Władysław Konstanty bękart i inni. Ludwika Maria Gonzaga, bezdzietne.

Ocena potomnych i historiografii

1648 śmierć. Islam Girej III popiera powstanie na Ukrainie. Klęska pod żółtymi Wodami. Fantasta
polityczny. Dobry wódz i władca radzący sobie, dobre relacje z szlachtą.

Czasy kryzysu i odbudowy

RON w Europie 2 poł XVII w

Sytuacja międzynarodowa

Okres rewolucji, kryzys społeczeństwa i państwa.

Kryzys RON straty ludnościowe i terytorialne.

Potop zmniejsza o ¼ liczbę ludności. Potem wlk. Wojna Północna zatrzymuje odnowę. Znaczne straty
terenu/ 150k tys km2. Te co walczyły w wojnie 30 letniej podobnie traciły. Niektóre kraje się
reformują, RON odwrotnie.

Początek erozji ustrojowej

Spadek funkcjonalności RON, rozkład sejmu, nikt nie jest w stanie go zreformować.

Spadek znaczenia międzynarodowego RON

Zmiana układu sił w Europie. Hiszpania traci Niderlandy, Habsburgowie przegrywają wojnę30l,etnią
pokój Augsburski1648-9. Francja Ludwika XIV główny sojusznik.

Wzrost pozycji Moskwy

Zmiana tytulatury władców i nazwy państwa, zmiana przywództwa na arenie międzynarodowej.

Bilans XVIIw w sytuacji międzynarodowej

RON i Hiszpania na margines zepchnięte

Zanik znaczenia pastw stanowo-demokratycznych i republik kupieckich

Nowa siła Austria, Prusy

Modernizacja zach. Europy

Rzeczpospolita federacyjna. Wlk. Ks Litewskie a Korona.

Tendencje separatystyczne na Litwie: Zawłaszczenie kompetencji króla na rzecz magnatów. Król

zwierzchnie kontroluje bezpośrednio zarządza Litwą magnateria.

Dążenia do integracji prawnej

Ugoda kijedańska 1655, unia personalna Litwa-Szwecja, przeważają tendencje unifikacyjne.

Projekt emancypacji politycznej Ukrainy

Wzrost znaczenia Ukrainy. Unia hadzacka 1658, nie udało się.

Piąte bezkrólewie 1648

16 maj Żółte Wody, wojsko kwarciane rozbite. 26 V Korsuń. Rozejm po śmierci Władysława IV.

Stronnictwo pokojowe Jerzy Ossoliński, chce ugody

Wojenne Jarema Wiśniowiecki,

Rywalizacja o koronę między Wazami. Karol Ferdynand biskup wrocławski vs Jan Kazimierz. Mała
szansa Zygmunta Rakoczego. Poparcie Jana Kazimierza innowierców za postulaty. Jerzy Ossoliński,
prymas Łubieński, biskupi, Sapiehowie, Chodkiewiczowie. Ucieczka pod Piławcami 23-25 IX
kompromitacja stronnictwa wojennego. Wdowa Ludwika Maria, pojednanie braci.

Konwokacja i elekcja Jana Kazimeirza. Przyśpeiszona konwokacja, Szybkie procedury.

Sylwetka elekta
Syn z 2 małżeństwa z Konstancją Habsburg. Brak szerszych zainteresowań. Ortodoksja katolicka.
Słabe wykształcenie polityczne i wojskowe. Brak funkcji publicznych przed. Doświadczenie wojskowe.
1638-40 w niewoli francuskiej. Był jezuitą w Italii. 1655 kardynałem. Chciał ślubu z Izabelą Klarą.

Panowanie Jana Kazimierza

Wazy 1648-1668
1659 koronacja i ślub z Ludwiką Marią.

Początki rządów wojny z Kozakami

Kampania 1649-1650

1649 ugoda z Kozakami i 17k armii. Klęska polityki ugodowej, Chmielnicki buduje państwo. 1649 V
obrona armii koronnej w Zbarażu. Chmielnicki i Islam Gerej III.

Przegrana bitwa pod Zborowem, przy przeprawie przez Strypę, VIII.

Ugoda Zborowska: Kozacy wcześniej za okup i daninę odchodzą. Rejestr do 40k, w kijowskim,
bracławskim i czernihowskim wolne państwo kozackie. Do senatu metropolita kijowski i 2 władyków.

Ratyfikacja gody Zborowskiej 1649-50. 1650 Śmierć Jerzego Ossolińskiego. Atak kozacko tatarski na
Mołdawię. 1650 sejm zbiera wojsko by odeprzeć Moskwę i Jerzego Rakoczego II Siedmiogrodu. 1651
zwycięstwo pod Beresteczkiem. Później rzeź obozu kozaków na bagnach.

Kampanie 1652-1653

Wojsko zatrzymało się, król do Prus na rokowania ze Szwedami. 1651 zwycięstwo Janusza Radziwiłła
pod Białą Cerkwią. Ugoda 20k rejestru, tylko królewszczyzny w kijowskim. Szybko zerwana. 1652
wojska koronne Marcina Kalinowskiego rozbite pod Batohem 1652. Rzeź jeńców. Chmielnicki próbuje
opanować ks naddunajskie za zgodą Turcji, walczy z J Rakoczym II i Mateuszem Basarabem
(Siedmiogród, Wołoszczyzna). 1653 sejm nadzwyczajny w Brześciu, powoli się organizuje i obalenie
Tymofieja Chmielnickiego z Mołdawii. Ugoda z Tatarami pod Kamieńcem Podolskim.

Kozaczyzna a Moskwa

1654 ugoda w Perejesławiu, Chmielnicki protektoratem Moskwy, casus beli.

Reformy państwa moskiewskiego w poł XVIIw

Car Aleksy. Reformy administracji, armii i stosunków własnościowych. 1649 kodeks cara Aleksego,
prawo pańszczyźniane, Chłopi wolni, słudzy w dobrach szlacheckich i bojarskich własnością cara.
Reformy Nikora oczyszczenie liturgii i itp. Rozpad na 2 odłamy staro i nowoobrzędowy.

Państwo Kozackie

„republika kozacka”-dyktatura wojskowa. Stolica w Czehryniu. Rządzi hetman i jego instytucje.

Zaplecze polityczne i system rządów Jana Kazimierza

Zmiany w elicie władzy

Nowa metoda doboru kandydatów na urzędy, tajne porozumienia często łamane przez królai
obowiązek posłuszeństwa. Skrypt gwarancyjny dla dysydentów- obietnica swobód religijnych (prymas
podpisał wiedząc że to fałsz). Tylko tajne działanie skutecznym, cel wzmocnienia władzy centralnej.
Brak poparcia konkretnej grupy. Marszałkowie wielcy koronni: Lubomirski, potem Sobieski. Elita
władzy: ludzie nowi i słabi, zawdzięczają awans królowi. Korupcja i nepotyzm nasila się w mianowaniu
na urzędy. Kilka przywilejów na jeden urząd. Królowie pozbywają się niewygodnych urzędników
mimo dożywotności. Królowa korzysta na rozdawnictwie urzędów. Mariaże dam dworu z magnatami.

Liberum Veto

Sejm 1652 infamia H Radziejowskiego. Pierwszy raz koniec obrad bez uchwał przez protest jednego
posła klienta Radziwiłłów Władysława Sicińskiego. Regaliści wezwali marszałka do końca obrad.

Wykorzystywanie wakansów.

Kontynuacja polityki blokowania obsady urzędów. Próby ograniczenia władzy hetmanów.

Opozycja magnacka

Liczni wrogowie króla wśród magnatów. Koalicja Opalińskich, Leszczyńskich, Lubomirskich,

Radziwiłłów. Po proteście król oddaje buław wielkich.

Wojna Moskwą 1654-1655

Najazd Moskwy na Litwę.

Zdobycie Smoleńska, zajęcie Wilna 1655. Eksploatacja miast, zorganizowany rabunek. Zbiegowie
chłopi, upadek Litwy.

Tragedia Białorusi, doszczętnie zniszczona, przesiedlenia do Moskwy. Zaraza 1653-55. Brak rąk do
pracy. Próba osiedlania rosyjskimi żołnierzami.

Potop Szwedzki i druga wojna północna 1655-1660

Geneza najazdu szwedzkiego

Szwedzi chcą odciąć od Bałtyku RON i Moskwę, zatrzymać ofensywę Moskwy. Od abdykacji Krystyny
królowej, król Karol X Gustaw, ks Dwóch Mostów.

Rokowania polsko-szwedzkie 1651-1655

1650 król nie chce zrzec się szwedzkiej korony. 1651 rokowania w Lubece, liczy na ustępstwa
Szwedów. 1653 odrzucenie warunków szwedzkich, 1654 Jan Kazimierz oprotestował koronę Karola
X.Luty 1655 atak na RON. Środki na obronę z sejmu 1655. Nie zorganizowano oporu. Konflikty król-
szlachta która chce go obalić.

Ujście i Kiejdany

50k Szwedów atakuje. Atak na Litwę i Wielkopolskę. Kapitulacja pod Ujściem VII pospolitego ruszenia
Opalińskiego. Oficjalne poddanie w Kiejdanach Litwy 20 X. Litwa wybiera okupację/unię Szwecji, a nie
Moskwy.

Wycofanie się króla na Śląsk

Zajęcie Wielkopolski bez bitwy, Warszawa, Kraków, hetmani i 10k wojska koronnego pod protekcją
szwedzką, porażka Jana Kazimierza pod Żarnowem, ucieczka na Habsburski Śląsk, X 1655 w Głogówku
Król w depresji, myśli o abdykacji. Magnaci proszą o protekcję obcych monarchów. Brak sensu Oporu.
Rada senatu proponuje Habsburga na tron, Prusy z Gdańskiem za pomoc.

Opór przeciw Szwedom

Okupacja: rekwizycje, wywożenie do Szwecji co warte, rabunkowa gospodarka. Kler wzywa do walki z
heretykami. Ataki na polskich protestantów i żydów. Wojna szarpana/partyzancka walka.
Regimentarz (zastępca hetmana) Stefan Czarniecki dowodzi. 1sza partyzantka w Wielkopolsce
Żegockiego. Konfederacja w Wierzbołowie na Litwie, sierpień 1655, zdrada Radziwiłłów regiment
Szemiota. Paweł Sapieha walczy z Radziwiłłami. Sukcesy w Małopolsce pomoc górali. 20 XI 1655
uniwersał króla do walki wzywa. Obrona Jasnej góry 18 XI-27XII 1655 obrona przed Mullerem.

Stefan Potocki, Stanisław Lanckoroński 29 XII 1655 konfederacja tyszkowiecka.- konfederacja

generalna w Łańcucie. Wszystkie stany wezwane do walki.

Śluby lwowskie Jana Kazimierza

1 VI 1656 król obiecuje polepszenia doli chłopów za walkę. Ofiara państwa pod opiekę Matki Boskiej
Królowej Polski. Gra propagandowa.

Kampania 1656

Organizacja nowych zaciągów wojska w Lwowie. Karol Gustaw nie zdobył gdańska, ugoda z Prusami
za Warmię. Karol Gustaw idzie na Lwów. Porażka Czarnieckiego pod Gołębiem 18 II 1656. Ten hamuje
marsz Szwedów. Po zdobyciu Jarosławia i niepowodzeniem pod Przemyślem odwrót Karola X.
Zwycięstwo pod Warką 1656 7 IV. Fryderyk von Baden wsparcie. Karol X osaczony w widłąch Wisły i
Sanu. Przebija się na północ. 1556 odbicie Lublina. Jan Kazimierz w pogoni za Karolem X. Czarniecki w
Wielkopolsce i Pomorzu, odbicie miast, spalenie Leszna. Wiosna odzyskanie Warszawy. Zwycięstwo
Gosiewskiego przeciw Radziwiłłowi pod Prostkami 8 X 1656 w Prusach przeciw elektorowi. Po klęsce
pod Filipowem Bogusław Radziwiłł ucieka. Triumf króla w Gdańsku.

Układ z Moskwą.

Układ w Niemieży pod Wilnem 3 XI 1656, traktat wileński. Aleksy Michajłowicz miał być królem po
Janie Kazimierzu za oddanie ziem zabranych. 1657 śmierć Chmielnickiego.

Traktat rozbiorowy w Radnot (Siedmiogród)

Szwecja, Brandenburgia, Kozacy, 1657 najaz Jerzego II Rakoczego. Rokowania RON Austria, Dania.
Dania i Niderlandy do wojny dołączają. 1657 Karol X opuszcza RON. 22 VII Tatarzy pogrom sił Jerzego
II pod Czarnym Ostrowem.

Konsekwencje dyplomatyczne wojny północnej

Habsburgowie i Francja wobec najzdu Szwedów na RON.

Habsburgowie dbają o elekcję Leopolda na ces. I nienaruszalność granic Rzeszy. Szwecja członek HRE.
Francja chce interwencji Szwecji w Rzeszy.

Emancypacja Prus.

Działania Fryderyka Wilhelma wielkiego elektora.

Traktaty z Szwedami. Warmia, Wielkopolska dziedziczna za protekcję. 1656 traktat o neutralności z

Moskwą. 1656 Fryderyk Wilhelm w bitwie pod Warszawą, 28-30 VII. Wielkopolska odbiła się.
Układy welawsko-bydgoskie, Od biskupa warmińskiego i Wacława Leszczyńskiego i hetmana
Gosiewskiego wywalczył sobie suwerenność w Prusach. Za sojusz przeciw Szwecji już nie jest lennem.
Plus miasta ma w lenno.

Przymierze polsko-austraickie

1657 przymierza. Wsparcie 5k na terenie HRE. 12k posiłków, 1658 odzyskanie Krakowa i Torunia,
austriacka załoga.

Zbliżenie z Francją

Zwrot ku Francji. 1658 mediacja Francuska. Habsburgowie wychodzą z Krakowa.

Koniec wojny północnej. Rokowania w Oliwie 1660

1658-58 Wojna szwedzko-duńska. Interwencja floty holenderskiej. 1659 zniszczenie floty szwedzkiej.
Francja doprowadza do rokowań. 3 V 1660 pokój, Dania ma Botnholm i Trndheim, Prusy Krolewskie
wracają do RON, rezygnacja Władysława IV z korony szwedzkiej i Inflant.

Sytuacje wewnętrzna RON po potopie.

Dworskie projekty reform 1658-59

Sejm 1658 wygnanie arian za współprace. Wzrost popularności króla. Próba ograniczenia pozycji
szlachty. Wsparcie Ludwiki Marii pieniężne z Francji. Nie udane próby wzmocnienia władzy króla
Projekty reform sejmowania. Próby vivente rege. 1661-1662 porażka na sejmach króla.

Konfederacje wojskowe.

Lata 60 sojusz Lubomirskiego z konfederacjami wojskowymi. Żądania politycznego reprezentowania

wojska. Konfederacje wojkowe nowym ośrodkiem nacisku na sejmiki. Zwiżki antykrólewskie 1661-63,
samorozwiązanie.

RON wobec Moskwy i Ukrainy

Ugoda hadziacka

Hetman kozacki Iwan Wyhowski 1657 odrzuca ugodę w Perejesławiu. Część kozaków woli RON. 1658
ugoda w Hadziaczu, RON 3 narodów, władza wykonawcza i jurysdykcja dla hetmana wojsk ruskich na
Ukrainie jako najwyższego senatora. Ruś z własnym skarbem, mennicę,armię 30k, 10k najemników.
Zrównanie kozaków z szlachta. Amnestia zbrodni. Zrównanie prawosławia, miejsca w senacie.
Likwidacje unickiego. Kozacy poddanymi RON, zakaz dyplomacji. Jak unia lubelska tylko z Ukrainą.
1659 zaprzysiężona na sejmie warszawskim, 1659 wspólne zwycięstwo pod Konotopem. Brak
akceptacji starszyzny, Jerzy Chmielnicki 2 ugoda perejasławska.

Drugi etap wojny z Moskwą 1660-1667

1661 Pokój Rosja-Szwecja. Atak od 1658 za blokadę elekcji cara. Klęska Goseickiego pod Werkami
1658. Zdobycie Grodna, Brześcia, zagrożenie Warszawy. 60 k na Urkainę. RON 50k podzialone na 3.
Czarniecki i Sapiecha. Litwa. Koronne S Potocki i J Lubomirski na Ukrainie. 2 Etapy

1660-61 udany, udana ofensywa na Białorusi, bitwa pod Połonką, ugoda z kozakami po wygranej pod
Słobodyszczami. Kapitulacja moskali pod Cudowem. 1661 odzyskanie maist Litwy min Wilna.

1662 hetman kozacki Paweł Tetra pro polska, Iwan Brzuchowiecki pro rosyjski.
2 okres wojny. 1663 kampania Jana Kazimierza, nieudana ofensywa. Lwów, Biała Cerkiew, wsparcie
Bohuna i tatarów, silny opór Rosjan. 1664 nie udane oblężenie Głuchowa. Połączenie wojsk i odwrót
1664. Bunt na Ukrainie, Tetra wzywa do pokoju z Rosją.

Sytuacja wewnętrzna w czasie wojny z Moskwą, Rokosz Lubomirskiego

Pozwanie pod sąd Jerzego Lubomirskiego, 1664 za zdradę. Ten ucieka na Śląsk 1665, zebrał wojska i
rokosz. Rok wojny domowej, klęska króla pod Mątwami 13 lipca 1666, układ pod Łęgonicami. Nie dla
vivente rege, rokowania z Moskwą 30 stycznia 1667 rozejm w Andruszkowie.

Rozejm andruszowski 1667

Podział Ukrainy między RON a Rosją.

Rosja: Ziemia smoleńska, czernihowsko-siewierska, Zadnieprze z Kijowem, Zadnieprzańska Ukraina

dla Moskwy, Prawobrzeżna RON.

Próba sojuszu hetmana Piotra Doroszenki z Tatarami 1666. Jan Sobieski, bitwa pod Podhajcami 1667,
traktat sojuszniczy z Tatarami. Kozacy pod protekcję za amnestię.

Konsekwencje międzynarodowe rozejmu w Andruszkowie.

Koniec mocarstwowej potęgi RON. Przymierze antytureckie, odciążenie Austrii.

Ostatnie lata rządów i abdykacja Jana Kazimierza

Niemożliwość określenia układu frakcji politycznych według celów politycznych, a według orientacji
obcych mocarstw. Układy o abdykacji. 1667 śmierć królowej Ludwiki Marii. 1667 układ abdykacyjny
Francja X Jan Kazimierz. Filip Wilhelm Neuburski kandydatem. Brandenburgia ma chronić przed
rokoszem. 1667 antykrólewski program sejmików. Chcą pospolitego ruszenia przed sejmem
abdukacyjnym 1668. Jesień 1668 marzec abdykacja Jana Kazimierza.

Sejm abduakcyjny Warszawa 1668 siepień, wrzesień. Spory finansowe o spłatę długów, prowizja dla
władcy.

16 września 1668 ostatnie wystąpienie. Prorosctwo rozbiorów na przemowie z 1661.

Reakcja szlachty na abdykację. Krytyczna ocena szlachty, o władcy ciepło. 1669 Jan Kazimierz
opuszcza Warszawę. Do Francji. Apoplekcja po informacji o uapdku Kamieńca. Serce w Paryżu.

Życie prywatne Jana Kazimierza.

Ludwika Maria żona cały czas. Maria Anna Teresa i Jan Zygmunt szybko umarli. Przywiązanie i
zaufanie do żony. Podboje miłosne po śmierci żony.

Szóste bezkrólewie 1668-1669

Szóste bezkrólewie 1668-69

Konwokacja. „dość korupcji”, obietnica że wybiorą króla nie przez łapówki.

Kandydaci do korony

Moskwa ubiega o wsparcie Paców. Car Aleksy Michajłowicz presja militarna y wybrali starszego syna.
Nierealne przez nakaz konwersji, gra na zwłokę.

Francuska Wielki Kondeusz i Filip Wilhelm Neuburski (zięć Zygmunta III). Ludwik XIV popiera
Kondeusza realnie.

Karol Lotaryński, generał Habsburgów, kontakty na Śląsku.

Sejm elekcyjny

1669, rehabilitacja Lubomirskiego. Poparcie liberum veto i prawa do rokoszu. Kontrola posłów z
zagranicy. Tłum wymusił odrzucenie kandydatury Wlk. Kondeusza. Groźba na senatorach za zbyt
długie wybieranie. Faji Francji wybierają Franciszka Ludwika Burbona, generała francuskiego. Szlachta
wybiera Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

Powód: niezdecydowanie Francji, pomysł kandydata „Piasta” spopularyzowana przez podkanclerzego

Andrzeja Olszowskiego. Prowincja opanowała stolicę.

Sylwetka elekta

Michał Tomasz Korybut Wiśniowiecki. Rusin. Syn Jaremiego Wiśniowieckiego. Pół Zamoyski. 1651
pod opieką Ferdynanda Karola Wazy. Jan Zamoyski woj. Sandomierski, potem dwór. Krótki militarny
epizod. Irytuje go ślub Marysieńki z Sobieskim. A Olszowski go polecił na kandydata. Poparcie
Andrzeja Fredry.

Zaplecze polityczna Michała Korybuta Wiśniowickiego.

Kandydatura klęską Francji, zmarnowali kasę. Opozycja-malkontenci. Poparty przez Paców. Brak
własnego zaplecza politycznego, duży wpływ otoczenia. Współpraca z biskupami, demoralizacja
dworu. Brak jednolitej koncepcji politycznej. Program odzyskania Ukrainy 1669 program:
porozumienie z Moskwą na Turków.

Koronacja

Sejm koronacyjny zerwany przez Adama Olizara posła kijowskiego. Wybór na królową Maria Józefa
Habsburg córka cesarza Ferdynanda III. 1670 ślub za aprobatą Olszewskiego.

Panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego 1669-1673

System rządów, Dwór a opozycja

Malkontenci: Prymas Prażmowski i hetman Sobieski-opozycja chce detronizacji króla na rzecz ks

Kondeusza. Sejm nadzwyczajny 1670, ataki za ślub bez wiedzy RON. Obrady zerwane przez
Zabokrzyckiego. Brak sukcesów opozycji na sejmikach.

Aktywizacja polityczna szlachty

Ataki na malkontentów. Szachta za królem. Konfederacja poparcia. Sejm jesienny 1670 król łagodzi,
koronacja królowej.

Dworskie projekty reform

Sejm 1670 próbuje usprawnić działanie sejmu, amnestia dla wojska, próby ograniczenia
dysponowania wakansami.

Sytuacja międzynarodowa i zagrożenia zewnętrzne. Imperium Osmańskie po reformach wezyrów z

rodu Kopruli Mehemda i Ahmeda Paszy, powrót do sił i ofensywy, poparci rzez Krym i Kozaków.
Zdanie się króla na Olszewskiego.

Wojna na Ukrainie 1671

Piotr Doroszenko poddał się Turcji, konflikt z RON. Sukces Sobieskiego pod Bracławiem, Mohatylem i
Kalnikiem. Wyzwolenie jasyru. Wojsko litewskie Paca wycofało się i Sobieski musi zostawić Ukrainę.
Zapowiedź wojny od Turcji 1671 grudzień.

Wojna z Turcją 1672

Sejm 1672, malkontenci nawet chcą rozwodu królowi i detronizację. Sprzeczki, zerwanie sejmu przez
Grudzickiego. Drugi sejm nadzwyczjany 1672, konfederacja w obronie króla, Wielkopolska,
Małopolska i wojsko litewskie. Groźba zamachu stanu Sobieskiego. Konfederacja malkontentów,
zbierają się w Gdańsku.

Traktat w Buczaczu.

Sierpień 1672 upadek Kamieńca Podolskiego. Listy o posiłki do papieża i cesarza, cara Aleksego i
innych. Rusza objąć pospolite ruszenie. Sprzeczne rozkazy, paraliż obrony Sobieskiego. 1672
październik pokój w Buczaczu: strata Podola z Kamieńcem, coroczny haracz, Prawobrzeżna Ukraina z
wiernymi Turcji Kozakami.

Sytuacja wewnętrzna

Konfederacja gołębska

1672 pospolite ruszenie pod Gołębiem. Konfederacja w obronie króla, Czarniecki Stefan Stanisław.
Cele: obrona wolności, wiary, odparcie cudzoziemskich wpływów, naprawa praw, żądanie kar na
skorumpowanych, kadencyjność urzędów, 2 letnia kadencja urzędów, szykują się do wojny domowej.
Jedzie pod Lublin, po Buczaczu szlachta się rozchodzi, dyplom pochwalający konfederację, plan zjazdu
w Warszawie, jak sejm ale decyzje większością, sejmiki i sądy na malkontentów.

Konfederacja szczebrzeszyńska

J Sobieski zwołuje związek żołnierski w obronie malkontentów, idzie pod Łowicz.

1673 zjazd Warszawski, Ugoda stronnictw, sejm pacyfikacyjny 1673 plan obrony przed Turcją. 30k
piechoty idzie na Chocim 11 listopada 1673 zwycięstwo Sobieskiego.

Choroba i śmierć Michała Korybuta

Pod Lwowem chory, przegląd wojska, oddaje dowództwo Sobieskiemu, umiera w Lwowie. Królowa
zamieszkała w Warszawie, potem w Toruniu. Po elekcji wraca do Wiednia, potem ślub z Karolem
Lotaryńskim.

Ocena historiografii

Konfederacja gołąbska- terroryzm warchołów.

Siódme bezkrólewie 1673-74

Bardzo szybko działają zjazdy, konwokacja w Warszawie z uwagi na sytuację. Mikołaj Hieronim
Sieniawski wycofuje się z Mołdawii zamiast zając Wołoszczyznę i obsadzić Mołdawię. Zagrożenie
wschodniej granicy.

Elekcja

1674 sejm elekcyjny mała frekwencja. Skrócony czas o połowę. Podział elektorów na koła
wojewódzkie. Stanisław Jabłonowski proponuje wybór Sobieskiego. Chcą od razu Sobieskiego, trochę
się przedłuża przez Litwę i Paców. Poparcie Sapiechów i Radziwiłłów. A Trzebicki nominuje
Sobieskiego, 1675 pacta conventa.

Koronacja

1676r. na sejmie w Krakowie. + pogrzeb poprzedników.

Sylwetka elekta

Ur 1629. Z Oleska-woj. Ruskie. Wychowany w Żółkwi po pradziadzie Żółkiewskim. Poznał Europę

Zachodnią. Weteran wojen za Jana Kazimierza. 1649 Zborów, Beresteczko 1651, pod Batohem stracił
brata 1652. Był posłem w Stambule. Zdradził podczas Potopu, 1656 do Czarnieckiego, walczy pod
Lubomirskim. Związek z dworem królewskim, związek z Marią Kazimierą de la Grange d’Arquien, żonę
Jana Sobiepana Zamoyskiego. 1665 ślub z Marysieńką. Hetman polny po Czarnieckim. 1666 klęska
pod Mątwami. Kampania 1667 na Tatarów, obrona pod Podhajcami przed kozakami. 1668 hetman
wielki koronny, marszałek. Stronnictwo francuskie na elekcji 1668. Przewodzi malkontentom. 1672
wyprawa na Podole. Zwycięstwo pod Chocimiem 1673, . 1675 walki na Ukrainie: Bar, Mohylów,
Kalnik, Bracław odbija, zatrzymuje Tatarów pod Lwowem.

Panowanie Jana III Sobieskiego 1674-96

Początki rządów. Projekty reform.

1675 plany utworzenia stałej, regularnej armii. Postulaty gołąbskie. Poparcie króla i Olszowskiego i
biskupów, magnaci.

Dwór a opozycja magnacka

Opozycja oparta w obcych dworach. 1675 tajna konfederacja. Cele: na złość królowi, niby walka z
korupcją. Znaczenie lokalnych ośrodków dyspozycji politycznej, dworów magnackich, udział
Sobieskiego w sporach. Rola nuncjusza papieskiego w konsolidacji opozycji, Pallavici knuje.

Polityka zagraniczna

Zwrot ku Francji

Cel koniec wojny z Turcją i Tatarami, widzi wrogów w Brandenburgii, Moskwie, Austrii. Oparcie w
Francji. Sojusz z Francją i Szwecją na Hohenzollernów. Tajny układ w Jaworowie 1675 z Francją i
Szwecją.

Polityka bałtycka

Okres polityki bałtyckiej 1675-79. Sobieski chce księstwa dla siebie. Habsburgowie x Moskwa,
wspierają Paców. Sejm 1677 zmuszony do traktatów z Austrią i Brandenburią. Sobieski prywatnie w
sekrecie się zbroi. Ulokowane w dobrach prywatnych w Prusach. Szwedzi mieli dostęp wojskowy i
zdobyć Prusy ks. Poparcie powstania na Węgrzech ochotnikami Hieronima Lubomirsiego. Michał Pac
chce odwetu na prusach za porwanie opozycjonisty Chrystiana von Kalksteina, po elekcji Sobieskiego
po stronie Brandenburgii. Torpeduje plan dostępu wojskowego. Sejm koronacyjn 1676, 100k wojska
zaciąg, pod Żurawnem zatrzymanie ofensywy Turków. Rozejm z Turcją 1676. Biała Cerkiew i
Pawołoczna wraca. 1680 13 letni pokój z Moskwą.

Plany sojuszu z Moskwą

1677-1681 Moskwa Aleksego zatrzymuje ofensywę Turcji. 1681 20letnie zawieszenie broni, utrata
prawobrzeżnej Ukrainy.

Europeizacja Rosji pod wpływem wcielenia Ukrainy. Barok ukraiński, obyczaje i literatura. Lata 80 XVII
wpływ na elity, polskie maniery dworu. Regencja Zofii i faworyta Golicyna, reformy. Reforma wojska,
oddziały nowego autoramentu, z czasem poborowe. Obowiązkowa służba wojskowa szlachty. 1678
car Fiodor stanowiska dowódcze bez dziedzicznej hierarchii. 1682 uwłaszczenie posiadaczy ziemskich.
Akademia duchowna słowiańsko-grecko-łacińska.

Zmiana układu sił w Europie

Francja zmienia fronty na Hiszpanię, Niderlandy, Austrię i Brandenburgię. Turcja Kara Mustafy,
upokorzenie poselstwa z RON. Opozycja chce detronizacji króla, 1678-9 kompromis na sejmie w
Grodnie.

Zwrot ku Habsburgom

Brak poparcia nowego kursu polityki przez dwór. Austria niechętna, sojusz obronny. Nie ma
współpracy z Moskwą, rozejm w Bakczysaraju. Zagrożenie tureckie jednoczy z Austrią. 1683 armia
turecka na Węgrzech, ces Leopold I chce przymierza z RON.

Sytuacja wewnętrzna przed 1683

Projekty reform 1676-1681

Podatki - szlachta, dyplomacja, wojna- król. 1679 próby Jana III, 1680 próby w senacie forsowania
sojuszu z Austrią. Prośby do szlachty o poparcie reform.

Reformy wojskowe

Rezygnacja z pospolitego ruszenia jako siły bojowej. 1677 częściowo stała zaciężna armia, 12k.
Powiększanie liczebności husarii, więcej piechoty i dragonii. Podział piechoty na brygady.
Usprawnienie, ujednolicenie. Żadnych nowych jednostek piechoty z szlachty. Chłopi z dóbr domeny i
kościoła. Rośnie rola plebsu w armii. Profesjonalna artyleria Kątskiego. Od 1691 finansowanie armii
przez nakazy płatnicze na zasadzie terytorialnej.

Sobieski jako wódz: wykorzystuje teren, dowodzeniem jazdy, synchronizacja działań formacji. Późne
klęski przez braki finansowania, problemy wewnętrzne, brak wybitnych wodzów.

Stosunek Sobieskiego do Kozaczyzny i prawosławia

Druszkiewizcz pozyskuje kozaków. 10k kozaków żołnierze z żołdem, dostają ziemię. Tolerancja
Sobieskiego, powstrzymuje akty ograniczania ich praw.

Rozbicie opozycji

Batalia z profrancuskimi magnatami, 1683 sejm, rozdaje wakasy, hetman wielki Janłonowski, ataki na
posła z Francji i podskarbiego Morsztyna. Morsztyn musi uciekać za zarzuty, zerwanie stosunków z
Francją.
Przymierze z Cesarstwem i wojna z Turcją 1683-85

Wspólne prowadzenie wojny i podpisywanie pokoju, szukanie innych sojuszników do ligi. 1683
traktat przymierza. 120tys zł dla polski, cesarz 60k, Polska 50k wojska.

Sejmy i sejmiki zgadzają się na podatki. 1683 lato Kara Mustafa oblega Wiedeń. 27k odsieczy
Sobieskiego. 12 września 1683 bitwa pod Wiedniem, Turcy odparci z pod Wiednia. 7 i 9 września
1683 2 bitwy pod Parkanami. Przegrana i wygrana Polaków. Sobieski chce Syna Jakuba na tron ks
rumuńskich. Buntownicy węgierscy i Siedmiogród pod protektorat się oddali. Udana kampania
Andrzeja Potockiego na Mołdawię.

Konflikt interesów z Cesarstwem. 1684 święta liga w Linzu. Wenecja i papiestwo. 1685 nieudana
wyprawa Sobieskiego na Mołdawię, Kamieńca nie odzyskano. Jabłonowski dostaje dowództwo,
Pertraktacje z Moskwą, metropolita kijowski święcony w Moskwie. 1686 pokój wieczysty w Moskwie,
Kijów zostaje za opłątą i Zaporoże. traktat Grzymołtowski

Pogranicze Ukraińskie niezamieszkaną pustynią. Moskwa zrywa z Turcją. 1699 odzyskanie Podola i
części Ukrainy.

Polityka wewnętrzna i walka z opozycją po 1683

Rezygnacja z korekt systemu parlamentarnego. Taktyka jak Zamoyskiego, zastraszanie i niejasne

ustawy. Walka o sukcesję Jakuba Sobieskiego. Opozycja go za to atakuje, tajne porozumienie
Lubomirskich, Sapiechów i Grzymołtowskich. Zakaz vivente rege i piasta. Brandenburga, Szwecja,
Austria w obronie wolnej elekcji.

Zerwanie sejmów grodzieńskiego i warszawskiego, 1688-9. 1687 plan obsadzenia Prus Ks, odrzucony.
Obrońcy króla głoszą że walczy o wolną elekcję i zwołują pospolite ruszenie na sejmie Grodzińskim.
Alfront berliński-ślub Radziwiłłówny (narzeczonej Jakuba Sobieskiego) z Karolem Neuburskim. Próba
przejęcie dóbr neuburskich. RON u progu wojny domowej, Sobieski rezygnuje z walki zbrojnej z
opozycją.

Zaplecze polityczne i system rządów

Wzrost udziału nowych ludzi w elicie władzy. Matczyński, Stefan Bidziński, Szczuka. Dwór królewski
źródłem karier.

Próba ponownego zwrotu ku Francji

1690 zwiększenie wysiłku militarnego RON w lidze, wyrzucenie francuzów posłów. Ślub Jakuba z
siostrącesarską 1691 i prawo do Mołdawii. 1691 wyprawa do Mołdawii nieudana. Cichy patronat nad
poczynaniami Marii Kazimeiry, porozumienie z Ludwikiem XIV o Aleksandra Sobieskiego na tron.
Konflikty wewnętrzne przez królową.

Ostatnie lata rządów Jana III Sobieskiego

Wycofani się z aktywnej polityki w kraju. Przekazanie inicjatywy magnatom. Od 1690 zrywanie
sejmów, rewolta Sapiehów na Litwie. `692 spisek, prymas Radziejowski, Jerzy Denhoff,
Lumomirskeigo i innych. Spisek magnatów. Zerwanie sejmu grodzińskiego. Dwór atakuje w
Sapiehców, król próbuje uspokoić burdy.

Choroba i śmierć króla

1695-1096 Sapiehowie się uspokajają. 1696 śmierć Sobieskiego.

Życie prywatne Sobieskiego

Wpływ Marii Kazimiery d’Arquien.

Jakub x Jadwiga córka elektora Palatynatu Filipa Wilhelma Neuburskiego

Teresa Kunegunda Sobieska x elektor bawarski Maksymilian II WIttensbach

Aleksander i Konstanty mniej cenieni niż Jakub choć lepsi od niego. Ma bogate dobra i je poszerza.

Ocena historiografii

Nieskuteczny system rządów. Kliki magnackie, paraliżowały sejmy. Separatyzm prowincjonalny.

Przewaga militariów nad sejmem w pol wewnętrznej. Świetny wódz, słaby polityk, ujemy bilans
panowania.

Rozdział IV Walka o utrzymanie

suwerenności
Pozycja RON w Europie- kryzys suwerenności

Ograniczenie prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej. Na kryzysu suwerenności po potopie.

Pozorna mocarstwowość za Sobieskiego. Za Sasów utrata suwerenności. Geneza: Poparcie Augusta II
przez Leopolda I by zmniejszyć jego zainteresowanie HRE. Cofanie się wpływów Francji. Saksonia
uprzemysłowione dobra szlachty. Mniej liczna, mniejsze prawa. Wpływ na sprawy skarbowe i
ekonomiczne na landtagach.

Instytucje Saksonii

Tajna rada. Wojsko słaba rola w życiu publicznym, do 20k i 30k w Wojnie Północnej. Heneralny
Komisariat Wojskowy i Tajne Kolegium Wojskowe, miały wzmocnić pozycję elktora, dalej zależność
od zgody stanów.

Polityka wewnętrzna elektorów.

Dążenie do ustanowienia stałych podatków, próby wprowadzenia akcyzy generalnej. Opór stanów,
zawieszono. August II w RON, Nie może wykorzystać potencjału Saksonii do reformy rządów i
gospodarki RON. Absolutyzm zatrzymany przez demokratyzm w obu krajach.

Wlk. Ks. Liwskie a Korona za Wettynów

Konwencja praw szlachty- 1687 na sejmie lekcyjnym. Próba zjednoczenia obu narodów politycznych.
Obowiązek pisania dokumentów oficjalnych po polsku. Litwa faktycznie przesuwa się pozycją 3
województwa po Małopolsce i Wielkopolsce.

Ukraina za Sasów

1702 powstanie, Adam Sieniawski tłumi. Armia koronna na Ukrainie pilnuje porządku.

Hetmanat Iwana Mazepy: Starszyzna staje się właścicielami ziemskimi, nowi kozacy to chłopi i
mieszczanie. Po Połtawie, 1710-1714 traktowani jak wojsko, 1734 urząd Hetmański z Rosjan i
starszyzny. Podział na 3, wojsko, wyposażenie wojska, pracownicy najemni.

Ósme bezkrólewie 1696-1697

Korupcja, Wycofanie się ze Świętej Ligi, konflikty na Litwie i Koronie. Magnaci vs Sapiehowie. Jakub
Sobieski błędy, zabiega w Berlinie, Sztokholmie i Wiedniu o pomoc. Poparcie Leopolda I i członków
św ligi. Przekupstwo, konflikt z matką i braćmi o spadek, kompromitacja przez awantury.

Rywalizacja frakcji magnackich

Rywalizacja Potoccy v Lubomirscy. Konfederacja wojskowa przeciw Marii Kazimierze i Stanisławowi

Jabłonowskiemu, pustoszy dobra królewskie, kleru i szlachty pod pretekstem zaległego żołdu. Po 9
miesiącach ustępują.

Konwokacja- wykluczenie „Piatów” od tronu.

Zerwany w 1696 przez walkę magnatów, zaraz generalna konfederacja, wyznaczono termin, wybór
tylko katolika z żoną katoliczką, wykluczenie „piastów”

Sejm elekcyjny kandydaci 1697

Jakub Sobieski wycofał się. Franciszek Ludwik de Burbon Conti ogłoszony królem przez
Radziejowskiego, Austria, Rosja, Brandenburgia popiera Augusta I Wettyna, ogłoszony przez
Stanisława Dąbskiego.

Fryderyk August Wettin

Młodszy syn Jana Jerzego i Anny Zofii Oldenburg, córki Fryderyka III. Nie był kształcony na władcę.
Poparcie elektra brandenburskiego Fryderyka III na elekcję i papieża. 1697 konwersja na katolicyzm.
Poparcie Lubomirskich. Doświadczenie w wojnach z Niderlandami i Turkami.

Koronacja i pacyfikacja

August II wkracza z wojskiem, pacta conventa odzyskanie ziem. 15 września koronacja, spokojny sejm
koronacyjny. Żona Krystyna nie koronowana luteranka. Conti próbuje wejść do gdańska, zostaje w
Oliwie. Conti wycofuje wojsko, represje gospodarcze Ludwika XIV na Gdańsk. 1698 sejm
pacyfikacyjny, mała frekwencja, ugoda łowiecka z rokoszanami uznaje prymasa jako strażnika praw.

Panowanie Augusta II Wettyna 1687-1733

Początki rządów i program polityczny

Dąży do absolutyzmu jak u Ludwika XIV, korona jako wzmocnienie w rzeszy, ambicje zastania
cesarzem HRE i poskromienia szlachty RON. W Saksonii pomija istniejące przywileje i próbuje
narzucić własną wolę. Olewa protesty, rozwiązał komisję stanów do skarg. Silna rola imigrantów.
Konflikt z luterańskimi poddanymi, stara się budować siłę w RON Sasami. Chce integracji krajów, unii
realnej. Główny motyw znalezienie dziedzicznego kraju obok RON.

Ostatni kampania w wojnie z Turcją.

Koncentracja armii RON i Saksonii pod Brzeżanami na jesień 1698. Tatarzy na Podolu, Wołyniu i pod
Lwowem. Szczęsny Feliks Potocki zatrzymuje ich pot Podhajcami. Wodzowie chcą na Kamieniec iść,
August II na Mołdawię. Michał Potocki podburza wojsko przeciw królowi. 1699 pokój w Karłowicach,
Austria z Węgrami z Siedmiogrodem, Wenecja Pelponez, RON Podole z Kamieńcem i bracławskie w
zamian za wycofanie z Mołdawskich twierdz.

Przygotowanie dyplomatyczne do kampanii bałtyckiej

August szykuje się na wojnę z Szwecją o Inflanty. Traktat sojuszniczy z Chrystianem V, opozycją
szwedzką z Johannem Reinholdem Patkulem i carem Piotrem I. 1699 Rawa Ruska, Preobrażeńsk.
Kwestia pruska

Rozbieżność interesów August II i Brandenburgia co do RON. Po cichu popiera ambicje zajęcia Elbląga
i koronację Brandenburczyków.

Drugi sejm pacyfikacyjny 1699

Potwierdzono prawo do tronu Augusta II, pacta conventa. Uzgodniono pokojowy zwrot Elbląga. 1703
zajęli je przez zwłokę spłaty. Akceptacja wojsk Sasów na Litwie. Brak zgody na udział wojsk RON w
wojnie z Szwecją. Nie załagodzono sporu z Sapiehami.

Sytuacja na Liwie, wojna domowa

Wojna domowa Sapiehowie vs Radziwiłłowie, Ognicy, Wiśniowieccy, Kociełłowie, Pociejowie i

średnia szlachta. Grzegorz Ogiński konfederacja w Brześciu 1697.

Sapiehowie, hetman wielki litewski Kazimierz Jan Paweł Sapieha i Benedykt Paweł Sapieha podskarbi
wielki litewski chcą pełnej władzy na Litwie przy pomocy Brandenburgii. Kazimierz Sapieha nie
przestrzega ugody w Puzewiach z 1698.

Klęska Sapiehów pod Olkiennikami 1700, ginie koniuszy Michał Sapieha. Sapiehowie pozbawieni
urzędów i dóbr. Sapiehowie do Brandenburgii i Szwecji, reszta do Rosji w Preobrażeńsku 1702.

Król i RON wobec wielkiej wojny północnej

1700 August II nie umie zdobyć Rygi. Gubernator Erick Dahlberg dobrze przygotował obronę.
Nieudana wyprawa w głąb Inflant J.R Patkula, szukająca poparcia od ludności. Szelzwik-Holsztain nie
zdobyty przez Duńczyków, pokój w Travendal Dania-Szwecja po desancie na Kopenhagę. Bitwa pod
Narwą 1700, wojska Piotra I rozbite. August II chciał separatystycznego pokoju.

1700 Sojusz Saksonia Francja. Sejm 1701: Odmowa sojuszu RON z Rosją. Negatywny stosunek do
koronacji Fryderyka III w Prusach. Nakaz by król uspokoił sytuację na Litwie i wycofał wojska.

Sukcesy Szwedów w Inflantach

1701 potyczka pod Dźwiną. Karol XII zimuje w Kurlandii. 1702 wkracza do RON. August II wycofuje
wojska do Saksonii. Traktat August, Habsburgowie.

(zmarli S.KJ Jabłonowski i Szczęsny Potocki hetmani koronni, Lubomirski i Sieniawski dopiero
obejmowali stanowiska) 1702 Szwedzi zajmują Wilno, Grodno, Warszawę. Klęska wojsk saskich i
koronnych pod Kliszowem 1702, zdrada H.A Lubomirskiego. Szwedzi w Krakowie.

Okupacja w Koronie: Lublin, Zamość, wygrana nad Sasami pod Pułtuskiem i oblężenie Torunia. 1703
Sasi wycofują się z Korony. Pada Toruń, August u siebie, partyzantka przed okupacją.

Konfederacja sandomierska 1702: szlachta małopolska, przy Auguście przeciw Szwedom.

Rady senatu i sejm 1703 Sejm o wojnie lub pokoju i zgoda na szukanie pomocy w Rosji, na radach.
Sejm lubelski 1703: Usunięto szlachtę Wielkopolską. Michał Wiśniowiecki marszałkiem. Prymas
Radziejowski musi przysięgać wierność królowi. Zgoda na pomoc z Rosji i 48k armii-akcyza. Podatek
młynowy na zwrot Elbląga.

Dwukrólewie
Detronizacja Augusta II i elekcja S. Leszczyńskiego. Konsolidacja opozycji. Porwanie Jakuba i
Konstantego Sobieskich przez Augusta II. Konfederacja wielkopolska w Środzie 1703, zjazd w
Warszawie Radziejowskiego, 1704 konfederacja generalna warszawska. Detronizacja Augusta II na
rzecz wojewody poznańskiego S. Leszczyńskiego.

Stanisław Leszczyński: syn Rafała Leszczyńskiego i Anny Jabłonowskiej córki hetmana. 1698
małżeństwo z Katarzyną z Opalińskich, znaczny posag. Od 1699 wojewoda poznański. Nie
jednomyślny wybór, proklamacja przez biskupa poznańskiego Mikołaja Święcickiego.

Konfederacja generalna w Sandomierzu 1704 w obronie Augusta II. August I zajął na chwilę
Warszawę, uwięził święcickiego i wysłał do Rzymu. Klemens XI nakazuje Radziejowskiemu poparcie
Augusta II.

Sojusz narewski z Rosją 1704

Układ wojewoda chełmiński Tomasz Działyński z Piotrem I, pod Narwą. Polska w koalicji za obietnicę
Inflant, wsparcia finansowego i militarnego.

Dwóch królów i dwa przymierza

Leszczyński uważany za antykróla. Za kare Sasi i Rosjanie niszczą dobra w Wielkopolsce króla i jego
ludzi. 30k Szwedów 10-12k ludzi Leszczyńskiego. Władza w strefie okupacyjnej Szwedów. Opór przez
grabież Szwedów. August II traci stronników w RON.

Koronacja Stanisława Leszczyńskiego 1705, arcybiskup lwowski Konstanty Zieliński w Warszawie.

Karol XII kupuje nowe insygnia władzy.

Traktat warszawski z Szwedami 1705: (nie podpisany i nie wszedł w życie) Podporządkowanie handlu,
dostęp wojskowy, protekcja protestantów i zrzeczenie się Inflant z Kurlandią. 1705 spotkanie August
Ii i Piotr I w Tykocinie. Order Orła Białego, dostali go głównie magnaci, którzy wsparli króla. Klęska
Sasów pod Wschową 1706.

Szwedzi w Saksonii

Anglia i Holandia pozwala Szwecji na interwencję w HRE. 1706 wkroczenie przez Śląsk do Saksonii ,
Leszczyński za Karolem XII.

Pokój w Altranstadt i detronizacja Augusta II 1706. Rezygnacja z tronu RON, ograniczenie wpływów
katolików w Saksonii, wydanie J.R Patkuli. Leszczyński oficjalnie monarchą. Zwycięstwo Augusta II
pod Kaliszem 1709, wraca do Saksonii i czeka na odejście Szwedów.

Sukcesy Rosjan w Inflantach 1707, sandomierzanie ogłaszają bezkrólewie w Lublinie. 40k wojsk
konfederackich, walczy z armią Leszczyńskiego 20k. Tajny układ Karol XII, Mazepa.

Rosyjska okupacja RON

Rosjanie robią co chcą. Adam Sieniawski kandydatem na antykróla lub Franciszek II Rakoczy.
Sandomierzanie szukają ugody z konf warszawskimi.

Kampania rosyjska Karola XII 1707-1709

Karol XII idzie na Moskwę. Wygrana pod Hołowczynem 1708 ale muszą rezygnować z Moskwy.
Wycofał się na Ukrainę. 1708 manifest Leszczyńskiego do kozaków. Pomoc Mazepy jedynie 4k. Posiłki
z Inflant rozbite pod Leśną 1708. Leszczyński pokonany pod Koneicpolem 1708, odwrót do
Małopolski.
1709 klęska Szwedów pod Połtawą, kapitulacja pod Perewołczną. Karol XII w Benderach.

Leszczyński na wygnaniu. Ucieka na Pomorze Szwedzkie, szuka sojusznika na zachodzie.

Restytucja Augusta II

Na wygnaniu Walczył z Francją, oblężenie Lulle 1707. 1709 sojusz z Danią i Prusami, wkracza do RON.
Traktat toruński 1709- Piotr I utrzyma Augusta II za ograniczenie jego suwerenności politycznej.

Wielka rada konfederacji sandomierskiej 1710 restytucja Wettyna. Amnestia fanów Leszczyńskiego,
komput na 40 tys. Ratyfikacja traktatów. Od 1710 do 17212 RON poza zasięgiem głównych działań
wojennych.

Wojna na Bałkanach 1710-1711, traktat prucki- Rosjanie oddają zdobycze Azow, Mołdawię, burzą
twierdze nad Donem oddają Sicz i mają nie mieszać się w sprawy RON. Do 1713 Turcja uznaje
Leszczyńskiego. Rada regencyjna Szwecji go nie popiera do 1711. 1710-13 3 wystąpienia w obronie
Leszczyńskiego, wojska saskie na granicy z Turcją.

Sejm walny 1712 Wzmocnienie Augusta II, współpraca z reformatorami, ustawy skarbowe i
wojskowe, poselstwa do Moskwy i Stambułu. Limita – odroczenie obrad Sejmu na późniejszy termin
przy zachowaniu w mocy uchwał podjętych przed odroczeniem na 1712 i 1713. Aresztuje wuja
Leszczyńskiego i kanclerza wielkiego koronnego Jana Stanisława Jabłonowskiego. Wprowadza wojska
do RON w 1713, postraszeniu Turcy rezygnują z wojny z RON. 1713 pokój w Adrianopolu Turcja-
Rosja.

Koniec wojny o sukcesję hiszpańską 1714

Próba emancypacji spod kurateli rosyjskiej

Po wojnie Rosja-Turcja wzmacnia się pozycja Piotra I w RON. August II robi się wrogiem cara i chce
zrzucić jego jarzmo. Bierze udział w zdobywaniu Pruskiego Pomorzaz królem duńskim 1711, intrygi na
obcych dworach przeciw Piotrowi I. 1714 traktat z Francją. Oblężenie Stralsundu 1715 zdobytego
przez Prusaków, Zajęcie ujścia Odry przez Prusy. 1718 ginie Karol XII pod Fredrikshald.

Sytuacja Wewnętrzna

Kryzys społeczny i polityczny: Spustoszenie RON w wojnie 1709-11 głód i dżuma. Ustrój cierpi przez
popularyzację konfederacji.

Szlacheckie projekty reform republikańskich

Decentralizacja państwa polsko-litewskiego przez kompromitację najwyższych władz. Dalszy upadek

autorytetu monarszego. Poglądy S Dunina Karwickiego (reformy ustroju w duchu republikańskim,).
Naprawa Rzeczypospolitej przez uprawnienie działania sejmu przez roczną kadencję, liberum veto do
1 ustawy i z odpowiedzialnością. Plan likwidacji izb na sejmie na 3 komisje (pol zagranicznej,
sądownictwa i spraw skarbowo-wojskowych) Dochody i podatki jedynie za sprawą całego sejmu.
Sejmy wybierają ministrów i hetmanów, sejmiki urzędników lokalnych. Elekcja z kandydatami
wyznaczonymi przez prymasa, głosy większością. Dochody z domen do skarbu państwa. Stałe podatki
od dóbr, kto ile płaci ten ma posłów tyle. Stała armia 12k.

Zaplecze polityczna Augusta II

Dążenie do stworzenia stronnictwa dworskiego, ludzie o skromnym pochodzeniu i majątku. Zmiana

współpracowników co 10 lat. JJ Przebendowski podskarbi wielki koronny, w Tajnym Gabinecie w
Saksonii zasiada od 1702. J H Flemming koniuszy litewski, pierwszy minister 1712, modernizuje armie.
Urzędnicy w pełni lojalni władcy. Flemming popiera Czartoryskich i Poniatowskich ku awansom.

Dworski projekty reform

Reformy ekonomiczne: Przebendowski merkantylista polski. Plany stałych podatków i podatków dla
dóbr kościelnych, rozwój kopalnictwa i popieranie produkcji krajowego sukna. Realizacja zmiana
pańszczyzny na czynsze w domenach, poszukiwania górnicze, innowacje techniczne i organizacyjne w
żupach solnych. Plany połączenia handlowego i terytorialnego RON z Saksonią.

Reformy ustrojowe: Plan wzmocnienia monarchii i dziedziczności. Wzmocnienia decyzyjności rad

senatu. Organ konsultacyjny władcy realizujący zadania dyplomatyczne i administracyjne. Chce
własny Tajny Gabinet w RON. (Rada nieustająca wyznaczona przez sejm i tajna rada dającą konkretne
projekty rezolucji) Projekty zmiany sejmu w przedstawicielstwo stanów.

Konfederacja tarnogrodzka 1715

1715 irytuje się szlachta bo król chce utrzymywać saskie wojsko za komput. Protest hetmanów i
senatorów, szlachta żąda wycofania wojska saskich z RON. Wystąpienia przeciw Sasom, 1715 w całym
kraju. Konfederacja generalna w Tarnogrodzie: pod laską Stanisława Ledóchowskeigo. Walka z
antyrosyjskim królem i prorosyjskimi hetmanami. Adam Sieniawski uwięziony Ludwik Pociej
pozbawiony dowództwa. Brak programu i sukcesów militarnych. Prośba o mediacją Piotra I. 1716
August II się z nim pojednał.

Sejm niemy 1717

Rokowania dwór z konfederacją do wkroczenia 18k Rosjan. W imieniu cara Grigorij Dołgoruki
podpisanie traktatu 1716, potwierdzanie na sejmie niemym 1717. Mówili tylko wyznaczeni przez
króla i konfederatów mówcy.

Postanowienia sejmu niemego:

zmniejszenie władzy hetmanów, wprowadzenie stałych podatków na zawodową armię, ograniczenie

władzy Senatu, ograniczenie uprawnień podatkowych sejmików, zakaz tworzenia konfederacji, zakaz
wydawania ekspektatyw, ograniczenie swobód dysydentów (zakaz wznoszenia nowych zborów),
zabroniono Augustowi II opuszczania terytorium Rzeczypospolitej na dłuższy czas, wojska saskie z
wyjątkiem gwardii królewskiej liczącej 1200 żołnierzy miały opuścić ziemie polskie i litewskie,
urzędnikom saskim odebrano prawo decydowania w sprawach Rzeczypospolitej, a jej urzędnikom w
sprawach saskich, obydwa państwa, tj. Rzeczpospolitą i Saksonię, miała łączyć tylko unia personalna,
na liczebność wojska przeznaczono 24 tys. porcji żołdu pozostawienie podziału wojska na autorament
narodowy (husaria, pancerni, jazda lekka) i cudzoziemski (dragonia, piechota, artyleria) ustalenie
liczby chorągwi autoramentu narodowego na 93 (16 husarskich i 77 pancernych) rozwiązanie
formacji rajtarów, wprowadzenie karabinów skałkowych z bagnetami, a zatem rozwiązanie formacji
pikinierów. Po Sejmie niemym nastał 15-letni okres pokoju i odbudowy gospodarki.

Pozycja międzynarodowa RON po sejmie niemym 1717

1716 Francja i UK sojusznikami, montuje się koalicja antyrosyjska.

Polityka emancypacyjna Augusta II 1718-1720 zwrot ku Habsburgom.

Plan uniezależnienia się od Rosji i poparcia sukcesji syna. Zbliżenie z cesarzem. Układ wiedeński 1719-
poręcznie Anglii i Austrii utrzymania jego korony i zmuszenia Rosji do wycofania z Rzeszy i RON.
1719-20 nie ratyfikowany, 1719 Piotr I wycofuje armie z RON.

Dyplomacja RON

Traktat w Nystadt 1721- Rosja z Kurlandią i Inflantami. August II z niczym.

Traktaty opiekuńcze- Piotr I jako obrońca ustroju RON. Hetmani zrywają sejmy. Po 1725 śmierci
Piotra I wpływ słabnie.

Polityczne konsekwencje sprawy toruńskiej 1724

Od XVI w Toruniu rządzili luteranie. Rośnie konflikt z katolikami z Torunia. 1724 po prowokacji
luteranie demolują kolegium jezuitów. Władze miejskie bierne. Komisja sejmowa pozwała przed sąd
asesorski sprawców tumultu i burmistrzów. Jan Gotfryd Rosner i Jakub Zernecke i 9 sprawców na
śmierć. Interwencje UK, Niderlandów i Prus, Przebendowskiego ani noncjusza apostolskiego. Tylko
Zernecke ułaskawionym. Kościół Panny Marii odebrany luternom i oddany benedyktynom. Połowa
rady miejskiej dla katolików. Prezendens w RON. August II walczył o poparcie katolików, Wstyd na
całą Europę i groźba interwencji.

Ostatnie lata Augusta II

Spacyfikowano opozycję hetmańską odbierając Flemmingowi komendy nad wojskiem

cudzoziemskim. 1724 sejm warszawski popiera sąd toruński. Sejm grodzieński 1726: więcej piechoty
po nowym podatku. Poparcie króla w konflikcie z nuncjuszem papieskim i kurią. Poparcie aneksji
Kurlandii.

Polityka dynastyczna

Zabieganie o tron dla Fryderyka Augusta, liczy na schedę po Karolu VI.

Familia Czartoryskich i Potoccy

Michał Fryderyk i August Aleksander Czartoryscy I Stanisław Poniatowski- Familia. Michał Fryderyk
ślub z J.H Flemminga krewną, rośnie na dworze. August Aleksander wojewoda ruski, finansuje
poczynania reformatorskie. Stanisław Poniatowski po śmierci Karola XII w 1719 do Augusta II,
zaufanie Flemminga, 1720 ślub z Konstancją Czartoryską.

Grupa ludzi utalentowanych i zdolnych do tworzenia programu politycznego poza interes rodowy.
Koordynacja działań na radach familijnych. Kanclerz projekty polityczne, Poniatowski wykonuje,
wojewoda ruski dostarcza pieniądze. 1731 małżeństwo Augusta z dziedziczką Sieniawskich, Marią
Zofią Danhoffową.

Potoccy działa z przeciwko królowi i Familii z opozycją litewską. 1731 August Czartoryski wojewodą
ruskim, Stanisław Poniatowski mazowieckim. 1733 umiera August II.

Życie Prywatne Augusta II

Bujne życie erotyczne zmistyfikowane. Oficjalne metresy zmieniają się co kilka lat, niektóre mają rolę
polityczną. Fryderyk August z ślubu z Krystyną Eberhardyną. Bękarty: Maurycy Saski i Anna Orzelska

Ocena w historiografii Augusta II

Zła opinia, stereotypowy wiarołomca i rozpustnik. Fantasta polityczny.

Bezkrólewie 1733
1726 sojusz Rosja-Austria. 1725 Fryderyk Wilhelm I neutralność z Rosją, 1728 sojusz z Austrią,
odchodzi od UK i Francji.

Traktat Loewenwolda 1732- 3 czarnych orłów. Wykluczenie na elekcję w RON Wettyna i

Leszczyńskiego na rzecz „Piasta” lub Portugalczyka ks Emanuela. Nigdy nie ratyfikowane.

Stanisław Leszczyński na emigracji

1714 jest w Zweibrucken, rezydencja od Karola XII. Na emeryturze politycznej. 1719 schronienie w
Alzacji od Orleańskiej linii Burbonów. Pensja od Karola XII potem od nowych władz. Ślub Marii
Antoniny z Ludwikiem XV 1725., wsparcie Henryka de Burbon. Henri de Fluery niechętny
Leszczyńskiemu. Francja wydaje miliony na korupcje by Leszczyński wygrał

Konwokacja 1733, obietnica na wybór Piasta. Potwierdzenie pokój i bezpieczeństwo protestantów,

ale zakazano im publicznych urzędów i funkcji oprócz wojsk i starostw.

Podwójna elekcja 1733

Elekcja Stanisława Leszczyńskiego: przybył przez Niemcy w przebraniu, flota francuska dla zmyłki.
Poparty w Warszawie prze 13k szlachty. Prymas Teodor Potocki proklamuje wybór. Pacta conventa,
wybór legalny.

Elekcja Augusta III Wettyna

Austria i Rosja zgadza się na Wettyna. August III za wsparcie: uznaje sankcje pragmatyczną, zrzeka się
Inflant, swoboda dla szlachty, Kurlandia lennem Bironowi i sojusz obronny z Rosją i Austrią. Za karę
Prusy popierają Leszczyńskiego. 1733 Leszczyński ucieka z Warszawy, do Gdańska, czeka na pomoc
Francji i Szwecji. 300 szlachty i magnatów (Radziwiłłowie, Lubomirscy, Sapiehowie) pod wsią Kamień
na Pradze elekcja Augusta III i konfederacja.

Koronacja Augusta III pacta conventa w Tarnowskich Górach 1734 koronacja przez biskupa
krakowskiego Lipskiego.

Drugie bezkrólewie i wojna o polską sukcesję 1733-35

Wojna Francja, Sardynia i Hiszpania vs Austria. Leszczyński akcja dyplomatyczna, A Montini

ambasador 1734 flota francuska pod Gdańskiem, słabo walczą. Kapitulacja Gdańska 1734. Monti i
prymas Potocki uwięzieni. Leszczyński azyl w Królewcu.

Konfederacja dzikowska 1734 Adam Tarło na czele, w poparciu Leszczyńskiego. Małe działania
zbrojne. Partyzantka pod Kamieńcem Podolskim i w puszczy Kurpiowskiej. Liczne pisma w
poszukiwaniu wsparcia, wzywają stany i narody do wsparcia.

Abdykacja Stanisława Leszczyńskiego

1735 Porozumienia Francji i Austrii,

Pokój wiedeński (1738) Na mocy tego pokoju:

Burbonowie hiszpańscy uzyskali Królestwo Neapolu z Sycylią, Austria pod panowaniem Habsburgów
utrzymała Lombardię i przejęła tron wielkoksiążęcy w Toskanii, teść Ludwika XV – Stanisław
Leszczyński otrzymał w dożywotnie władanie Księstwo Lotaryngii, które po jego śmierci w 1766
zostało inkorporowane do korony francuskiej.

Leszczyński w Lotaryngii

Wcielone do Francji. Działa w sprawach kultury i tworzenia wielkich koncepcji politycznych.

Budowlana działalność, rozwój oświaty (Biblioteka publiczna w Ancy 1740, Towarzystwo Nauk i
Literatury Pięknej 1752, Collegium Nobilum dla Polaków 1737, działalność charytatywna. Rozwój
pisarstwa politycznego Leszczyńskiego. Korespondencja z Fryderykiem II. 1766 umiera.

Ocena w historiografii zależny od Karola XII i Ludwika XV.

Polityka zagraniczna Augusta III

Wojna Rosji i Austrii z Turcją 1735-39, 1740-48 o sukcesję Austriacką, 1741-1743 Rosyjsko-Szwedzka.
RON zależna od woli mocarstwo ościennych. 1742 Fryderyk II popiera Karola VII przeciw Augustowi
III. Sojusz z Petersburgiem podstawą polityki Augusta III 1744 klęska pod Lesselsdorfem Sasów.
Okupacja Drezna i pokój drezdeński 1745. Pokój w Akwizgranie 1748.

Porozumienia z Francją i Wielką Brytanią 1746-51

Wojna siedmioletnia i druga okupacja Saksonii 1756-63

Austria, Rosja, Francja, Saksonia, Szwecja vs Prusy, UK, Hanower. Fryderyk II zabrał mennice z Drezna
i zlewał RON sfałszowanymi monetami. 1761-62 trzeba było zdewaluować monetę. 1759 klęska pod
Kunowicami, Fryderyka II. Saksonia zrujnowana przez okupację. Upadek Drezna, August III w
Warszawie.

Zaplecze polityczne i system rządów Augusta III.

J. A Sułkowski duża rola, w RON Małachowski Jan, Jan Lipski, Jan Klemens Branicki, Radziwiłł,
Wiśniowiecki, Wacław Rzewuski, Jan Fryderyk Sapieha. 1736 projekt Sasko-Polskiego rządu nieudane.

System ministerialny w Saksonii po 1746

Władza H Bruhla od 1746 1szym ministrem z pełną władzą wykonawczą z konferencją ministrów.
Tajny gabinet traci na znaczeniu, centralizacja władzy, landtag zbędny. 1749 szybka odbudowa
ekonomiczna po wojnach, rozwój kultury dworskiej. Próby wprowadzenia podobnego systemu w
RON.

Polityka wewnętrzna w RON anarchia

RON konglomeratem świeckich i kościelnych latyfundiów i szlacheckich majątków. „Polska nierządem

stoi”. Neutralizacja RON w polityce międzynarodowej. Mocarstwa pilnują jej neutralności i by nie
traciła na rzecz innego mocarstwa.

Zrównoważenie sił wewnętrznych i wpływów obcych

Paraliż sejmu, Tylko sejm koronacyjny i pacyfikacyjny 1736, 8 zerwanych inne rozeszły się bez uchwał.
Rola obcej dyplomacji w zrywaniu sejmów, Rosja, Francja i Prusy. Francja głównie przez korupcję,
mimo to kraj bez sejmu jakoś sobie radzi.

Sytuacja w RON a pacyfikacja państw składnych

August III rzadko bywa w RON, jak już to przy granicy.

Złoty pokój saski

Czasy saskie jako lata spokoju i dostatku, w tradycji, drugi okres bez wojen. Znikome podatki,
powolna odbudowa i wzrost gospodarczy. Rozkwit dworów magnackich, zastępują one instytucje
państwa. Szlachta działa tam w charakterze dworzan, rezydentów, oficjalistów, oficerów milicji,
przyjaciół, klienci. Sejm i sejmiki teatrem politycznym, Szlachta udziela się na sejmikach głównie,
magnaci głównie u siebie, rzadko wpadają do Warszawy. Decyzje zapadają na dworze w Dreźnie i na
dworach magnaterii. Rywalizacja o wakanse- nadania opróżnionych starostw i urzędów.
Rozdawnictwo urzędów domeną władcy, dożywotnie, Brühl głównie je rozdaje.

Walka ugrupowań magnackich

W ostatnich latach Augusta II popierany był przez Czartoryskich, ale nie jego plany sukcesyjne. W
czasie bezkrólewia po strojnie Leszczyńskiego. Wrócili na dwór po wygranej Augusta III do 1748
próby reform nieudane. Potoccy z republikanami blokują ich, mimo znacznego stronnictwa familii.

System ministerialny w RON? Liderzy Familii z centralnymi urzędami.

Orientacje zagraniczne

Panowie polscy i litewscy biorą łapówki z zagranicy. Dwór dąży do sojuszu z Austrią i Rosją, opozycja z
Prusami, Szwecją, Turcją, Francją. Potoccy straszą konfederacją na politykę sukcesji. Obawy przed
zaborem ze strony Prus.

Neutralność i demilitaryzacja RON Rosyjskie wojska nie przestrzegają neutralności, trasa przemarszu
wojsk, również Prusacy i Austriacy. Pacyfizm społeczeństwa.

Sprawa aukcji wojska, Dążenie do zwiększenia armii od pacyfikacyjnego 1736, blokada 1738 i 1740.
Sejm grodzieński 1744 rozgrywka o aukcję wojska, przy pomocy dyplomacji francuskiej i pruskiej
Potoccy zrywają sejm. Od 1748 w sejmie nie walczy się o reformy. 1753 zbliżenie dwór-potoccy.

Kamaryla Mniszcha nowy system rządów

Nowa ekipa rządząca, Mniszech marszałek nadworny koronny zraził dawnych stronników.

Schyłek Panowania Augusta III

Konsekwencje wojny siedmioletniej dla sytuacji w RON

Przez 6 lat August III w Warszawie podczas wojny 7 letniej. Warszawa znów miastem
rezydencjonalnym, ożywienie życia towarzyskiego i kulturalnego i politycznego. Gwałtowny kryzys
gospodarczy przez inflację. Rozgoryczenie zubożałej szlachty, pojawia się świadomość kryzysu
politycznego. Stanisław Konarski „ skutecznym rad sposobie 1760-63” przeciwdziała liberum rumpo-
hamowanie i zrywanie sejmów z pobudek egoistycznych. Szeroka dyskusja.

W Saksonii wraca dawne znaczenie Tajnego Gabinetu i Tajnej Rady, współpraca ze stanami saskimi w
odbudowie kraju. Czartoryscy i Poniatowscy tworzą ugrupowanie prorosyjskie, pod kierunkiem
ambasadora Kayserlingka. Pojawia się program Stanisława Poniatowskiego.

Życie prywatne i polityka dynastyczna Augusta III

Wzorowe życie rodzinne. 15 dzieci z małżeństwa z Marią Józefą Habsburżanką, wychowani pod
osobistym nadzorem rodziców i edukowani w tym samym zakresie z kulturą niemiecko-francusko-
polskiej. 1747 Maria Józefa wydana za Ludwika XV (Matka Ludwika XVI) Córki wydawane za
monarchów.
Sprawa sukcesji tronu

Od 1751 układy z Anglią, Rosją i Austrią, by zostawić jednego z synów. Ksawery i Karol Christian
kandydatami. 1757 zmarła Maria Józefa. 1759 wyszedł spisek z Francuzami Ksawerego, 1760 Karol
Chrystian ślub z kobietą z niższego stanu. Sprawa kurlandzka, starania o lenno dla Karola Chrystiana.

Plany reformatorskie i konfederackie Familii

Familia zrywa z dworem przez sprawę Kurlandzką. Walka z kontynuowaniem unii. 1672 objęcie
rządów przez Katarzynę II. Biron wraca do Kurlandii, Karol Chrystian wyrzucony. Pokój w
Hubertsburgu 1763 koniec wojny 7 letniej.

Walka ugrupowań magnackich 1762-1763

Projekt reform parlamentarnych i ustrojowych Familii. (Decyzja na sejmie prostą większością, stała
gotowość sejmu do sesji nadzwyczajnej, kolegialne organy administracji centralnej, król pozbawiony
władzy rozdawniczej, ministrowie podporządkowani kolegiom, zniesienie urzędu hetmańskiego.

S Poniatowski chce monarchii scentralizowanej na wzór zachodnioeuropejskich.

1762-63 RON na progu wojny domowej. Familia myśli o zamachu, by zdobyć vivente rege. Przeciw
nim republikanie „patrioci” wokół Jana Klemensa Branickiego, F. S. Potockiego, Karola Radziwiłła i J. A
Mniszha. Opozycja przewaga liczebna z wojskami hetmanów.

Bilans panowania Wettinów, konsekwencje cywilizacyjne unii polsko-saskiej

Ważny jest okres pokoju i odnowy. Powstały instytucje miejskie, reforma skarbowa, reforma
kolegiów pijarskich i jezuickich. W Lipsku publikuje się po polsku, promowanie myśli polskiej na
zachód. Szlachta dążyła do jak najmniejszej integracji z Saksonią. Upadek na arenie międzynarodowej
i ustroju.

Upadek rzeczypospolitej rozdział V

Rzeczpospolita w Europie w epoce stanisławowskiej

Sytuacja międzynarodowa:

Sprawa polska okazją dworów europejskich do załatwiania własnych interesów.

Układ sił w przededniu ostatniego bezkrólewia

Sojusz francusko-austriacki. Przymierze państw południowych, Hiszpania, Turcja, Austria. System

północny: Rosja, Prusy, Anglia.

Polityka Katarzyny II wobec RON

Państwo stworzenia RON satelity Rosji. Sojusznik do walki z Turcją i baza.

Wielkie ks Litewskie i Korona w epoce stanisławowskiej Plany nowej unii, likwidacja dualizmu
sądownictwa, urzędów.

1766 połączenie komisję skarbową i wojskową, zniesiono rozdział pieczętarzy. 1773 wspólna Komisja
Edukacji Narodowej. 1773 wspólna Rada Nieustająca. Próba formalne jzmiany federacyjnych podstaw
RON na Sejmie Wielkim.

Ostatnie bezkrólewie 1763-1764

Wycofanie się państw południowych z wsparcia kandydatury Wettyna, wewnętrzne spory dynastii.
Rosja z wolną ręką, Francja już nie interweniuje.

Sylwetka Stanisława Antoniego Poniatowskiego

Syn kasztelana krakowskiego Stanisława Poniatowskiego i Konstancji Czartoryskiej, liczne

rodzeństwo. Staranna edukacja domowa. Gardzi stylem życia prowincji szlacheckiej, ego wysokie.
Ambasador rosyjski Karl Kayserlingkl nauczycielem. Dyplomata angielski Charles Williams
autorytetem. Z Williamsem w Petersburgu. Romans z Katarzyną II przyszłą. Poznaje dwór Rosyjki.
1762 zależny od Czartoryskich wujów bo ojciec zmarł, blisko z Augustem.

Kandydatura Poniatowskiego do tronu

Wahanie miedzy Augustem Czartoryskim a S. Poniatowskim. Dyskusja na carskim dworze. Katarzyna

wybiera Stanisława pewna jego uległości. 1764 przymierze polsko-rosyjskie. Silna opozycja wobec
familii.

Sejmiki przedkonwokacyjne

30k wojska rosyjskiego do RON, 50k w gotowości, propaganda pro Czartoryska

Konwokacja

Konfederacja generalna w Warszawie Augusta Czartoryskiego. Wyrzucono z obrad opozycję

republikańską. Kandydatury J.K Branickiego i wnuka Augusta III Fryderyka Augusta. Poniatowski
wygrywa, choć niechętnie go zaproponowali Czartoryscy.

Reformy sejmu konwokacyjnego 1764

Ograniczenie przez Czartoryskich aspiracji politycznych i planów reform. Ograniczenie liberum veto,
głosowanie większością w sprawach gospodarczych, ograniczenie samowoli ministrów, komisje
skarbowe i wojskowe, zniósł cła wewnętrzne, cła generalne na granicach. Utrzymanie konfederacji na
czas nieograniczony. Sejmy skonfederowane decydowały większością głosów więc szansa na dalsze
reformy. Jako nowe „nie trzeba się powoływać na konfederacji do poprzednich praw, bo tworzy
nowe” Ambasador Kayserling umiera, nowy Repnin się uczy.

Elekcja S A Poniatowskiego

Uznanie legalności władzy konfederacji. 1764 obwołanie królem Stanisława, wcześniej pozornie
Rosyjskie wojsko odeszło o 3 mile, zostało Czartoryskich. Pacta conventa, ma mieć żonę katoliczkę i
może zakupić nie la siebie dobra za 15mln. Koronacja w Warszawie w stroju hiszpańskim. Brak sejmu
pacyfikacyjnego.

Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego 1764-95

Zabiegi o zawarcie przymierza polsko-rosyjskiego.

Zaplecze polityczne S.A Poniatowskiego

Pogłębienie się rozdźwięków wewnątrz Familii. „stara Familia” najważniejszą siłą polityczną w
państwie. Michał CZ. Kanclerz wielki litewski i August wojewoda ruski i zięć Stanisław Lubomirski i
jego żona Izabela. Liczna klientela. Kuratela wujów w czasie rządów Stanisława-w 1szym 10leciu.
Uzależnienie polityki kadrowej od woli Czartoryskich. Próby samodzielnej polityki przyczyną
konfliktów. Irytuje faworyzacja rodziny Poniatowskich i nepotyzm.

Pierwsze reformy 1765-1766

Przywrócenie prawa bicia monety dla króla 1764 mennica w Warszawie, założenie 1765 Szkoły
Rycerskiej, kampania oświatowa 1765 oświeceniowe czasopismo Monitor, pozyskanie opinii
społecznej dla reform.

Dyplomacja S. A. Poniatowskiego

Buduje kancelarię królewską z Jackiem Ogrodzkim, pisarz potem sekretarz wielki koronny. Powstaje
stała polska służba dyplomatyczna wcześniej tylko dyplomacja saska działała i magnacka. Palcówki
dyplomatyczne w Petersburgu, Wiedniu Rzymie, Hadze , Stambule.

Polityka wewnętrzna

Konferencja króla z ministrami, decyzje w zakresie najważniejszych spraw wewnętrznych. Pieczętarze

i najważniejsi doradcy.-namiastka rządu.

Sprawa dysydencka

Konflikt w ekipie rządzącej w sprawie decydenckiej, Żądania Katarzyny II by zrównać prawami

innowierczą szlachtę. Powrót to XVI i XVII w przed Sasami.

Powrót do polityki nacisków na króla za pośrednictwem opozycji. Antydecydenckie demonstracje,

próby bojkot. Propaganda króla na rzecz tolerancji.

Rozwiązanie konfederacji generalnej

1766 sejm. Projekt Poniatowskiego głosowania większością Komisji Skarbowej, oficjalnego

ograniczenia liberum veto. Rosja i Prusy grożą wojną i nakazują rozwiązać konfederację (poparcie UK i
Danii) i równouprawnienia decydentów. Rozwiązanie konfederacji konwokacyjnej.

Interwencja rosyjska w RON

Konfederacje:

Wkroczenie wojsk rosyjskich. 1767 konfederacje decydenckie powstają. Słuck litewska, koronna w
Toruniu. Rosja porozumiała się z republikanami i fanami Sasów. Konfederacja generalna w Radomiu
1767 K.S Radziwiłła Panie Kochanku.

Sejm repninowski i rosyjska gwarancja 1767-1768

Sejm pod protekcją wojska rosyjskiego i ambasadora Repnina. Gdy część katolickich konfederatów
radomskich protestowała równouprawnieniu decydentów: wywóz do Kaługi biskupów krakowskiego
Sołtyka i kijowskiego Załuskiego oraz hetmana polnego koronnego Rzewuskiego i jego syna
Seweryna. Jedynie złagodzono dyskryminację decydentów. 1768 katolicyzm wyznaniem panującym i
tylko katolik królem polski. Gwarancja swobody kultu, własności świątyń, szkół, przytułków i
sądownictwa. Pełnia praw publicznych. Jak z konfederacji Warszawskiej 1573. Prawa kardynalne
wolna elekcja, liberum veto, prawo do rokoszu.

Konfederacja barska 1768

Zmiana sytuacji międzynarodowej: Francja chce napuścić Turcję na Rosję. Konfederaci radomscy chcą
szukać oparcia w państwach południowych. 1768 zawiązanie konfederacji w Barze pod hasłem
obrony wiary i wolności. Na czele Stanisław warecki Józef Puławski i podkomorzy różański Michał
Krasiński. Duży wpływ karmelity Marka Jandołowicza. Fanatycy katoliccy pod protekcją Turcji. Zyskują
poparcie i przechodzą do nich siły koronne. Replin wymógł by uznać wojska rosyjskie jako sojusznika
przeciw konfederatom.
Koliszczyzna

Konfederacja sygnałem do powstania kozaków w strachu przed kolonizacją magnatów, katolicyzacją i

napływem Żydów. Maksym Żelaźniak „złota gramota” niby zezwala Katarzyna na zabijanie Polaków i
żydów. Rzezie np. w Humaniu ok 20k ludzi. Szybko Katarzyna zrywa sojusz i pacyfikacja polsko-
rosyjska.

Wojna i polityka konfederacka 1768-1772

1768 upadek Baru. Pospolite ruszenie szlachty, chłopi i zaciężni plebejusze. Silna partyzantka w sakli
kraju, pojedyncze oddziały łatwo padają.

Wojna rosyjsko-turecka 1768 1774 tzw. Wojna polska

Pretekstem wojny wtargnięcie hajdamaków do Bałty w Mołdawii. Ultimatum sułtana Abdulhamida I,

domaga się wycofania Rosjan z RON i porzucenia protekcji ich prawosławia. 1768 wojna, zarzucają
RON naruszenie granic. Replin odwołany, Wołkoński. Propozycja wojny z Turcją po stroni Rosji dla
Poniatowskiego. 1769 poselstwo do Petersburga z żądaniem wycofania wojsk rosyjskich,
rekompensatę i zniesienie ustaw 1767. Starania o poparcie dyplomatyczna na Zachodzie. Plany
detronizacji Poniatowskiego przez Radę Patriotyczną.

Francuska pomoc dla konfederatów

Naczelne władze konfederacji- generalność. Próba prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej.

Od 1770 wsparcie pieniężne i instruktorzy z Francji. 17070 akt detronizacji króla. „zemsta za
upokorzenia opozycji”. 1770-1771 ożywienie działalności wojskowej konfederacji. Próby regularnych
działań, powstanie hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Ogieńskiego na Litwie, 1771
rozbity.

Mocarstwa wobec wojny rosyjsko-tureckiej

Postępy Rosji na Bałkanach, zaniepokojenie Europy UK nie, Inicjatywa austriacko-pruskiego zbliżenia

wy wywrzeć nacisk na Rosję.

I rozbiór 1772-1773
Pomysł osiągnięcia pacyfikacji Europy kosztem
RON ze strony Fryderyka II. 1769 Austriackie
aneksje przygraniczne. Panin próbuje pacyfikować
RON 1771, Misja Salderna, likwiduje Radę
Patriotyczną, oferuje łagodne traktowanie za
prorosyjską konfederację. Czartoryscy odrzucają,
Poniatowski zgadza się na układ o współpracy
wojsk przeciw konfederatom. 1771
kompromitacja konfederatów próbą porwania
króla. 1771 rokowania rozbiorowe: Austria, Rosja,
Prusy. 1772 układ w Petersburgu Rosja Prusy,
rezygnacja z Mołdawii i Wołoszczyzny.
Usprawiedliwienia historyczne aneksji. 1772
traktaty rozbiorowe w Petersburgu.
Koniec konfederacji barskiej

Tracąc oparcie w Austrii przestała istnieć. Wojska rozbite przez zaborców, tylko Kazimierz Pułaski
odniósł szereg małych zwycięstw.

Konfederacja Adama Ponińskiego. Poniatowski by walczyć o swoje chce podtrzymać stosunki z Rosją,
w skład dawna opozycja i nawet barscy.

Sejm rozbiorowy 1773-1775. Konfederacja generalna od 1773 16 kwietnia, 60 przekupionych posłów

i 9 senatorów, Poniński marszałkiem sejmu przez nominację nie wybór, protest Rejtana i cichy króla.
Ultimatum Steckelberga, Poniatowski dołącza do konfederacji. otoczeni zostali asystą wojska
rosyjskiego. Delegacja do zawarcia traktatów i ustanowienia „rządu wewnętrznego”. Decyzje sejmu
delegacyjnego na tajnych konferencjach z udziałem ambasadorów.

Reformy sejmu rozbiorowego.

1773 zgoda na ustanowienie Komisji Edukacji Narodowej zależnej od króla i rady nieustającej. Rada
nieustająca powołana 1773 styczeń. Król zachował nominowanie urzędów ziemskich, spłata długów,
protekcja Katarzyny II i zielone światło na organizację stronnictwa królewskiego.

Koniec wojny rosyjsko-tureckiej

Pokój w Kuczuk-Kainardżi 1774. Azow, Kercz i Cieśnina Kerczeńska dla Rosji, ujście Donu, bohu i
Dniepru. Wyzwolenie Chanatu Krymskiego.

Położenie RON i ziem utraconych po Iszym rozbiorze

Nowe podziały administracyjne i kościelne, RON traci 30% ziem i 35% ludzi.

Traktaty handlowe 1775 z Prusami, wysokie cła dla nas , niskie dla nich.

Polityka wewnętrzna po I rozbiorze

Rządy rady nieustającej

Hetmani Ogiński, Rzewuski i Branicki na czele opozycji magnackiej wobec króla. A.K Czartoryski i S
Lubomirski i Ignacy Potocki. Ukrócenie opozycji magnackiej na sejmie 1776, Ambasador Stackelberg
stara się utrzymać równowagę stronnictw w RON. Konfederacja przy radzie nieustającej, polepszenie
kompetencji króla, osłabienie hetmanów- na rzecz Departamentu Wojskowego RN.

Rządy królewsko-ambasadorskie

Rosja wymogła oddanie ponad traktatowych nabytków terytorialnych. Wsparcie przeciw polityce
celnej Prus i planom aneksji Gdańska.

Rzeczpospolita wobec planów wojny rosyjsko tureckiej

Poniatowski stara się o skonfederowanie sejmów, Rosja blokuje pomysły reform.1780 wojska
rosyjskie opuszczają RON bo jest spokój.

Odrzucenie kodeksu Zamoyskiego

Opór przeciwko kontynuacji reform. 1780 odrzucenie Kodeksu Zamoyskiego- Zbiór zawierał przepisy
reformujące stosunki społeczne i polityczne. Przewidywał ograniczenie poddaństwa osobistego
chłopów i sądownictwa patrymonialnego, nic nie przechodzi mimo większości sejmowej. Przejęcie
przez opozycję w zarząd dóbr biskupstwa krakowskiego K Sołtyka chorego psychizcnie. Afera Marii
Dogrumowej- 1786, intrygantka próbuje przekonać że Adam Kazimierz Czartoryski chce otruć króla,
potem że ktoś chce otruć Czartoryskiego.

Zaplecze polityczne i system rządów 1776-1788

Wzmocnienie S A Poniatowskiego po sejmie 1776- SA kontrolował władzę wykonawczą, sejmy

wybierają kandydatów do RN tych co chce król i ambasador Rosji, ustawodawczą i służby
dyplomatyczne. Jan Komarzewski szef kancelarii wojskowej. Rozbudowa polskich placówek
dyplomatycznych najważniejsza w Petersburgu A A Debola . Przewaga senatu nad izbą poselską, traci
magnacki charakter. Stronnictwo królewskie: rozdaje się im order Orła Białego i św Stanisława.

Polityka międzynarodowa

Antagonizm wśród mocarstw rozbiorowych- 1778 Rosja, Austria0 konwencja o nienaruszalności

granic RON.

Rokowania o sojusz wojskowy RON z Rosją 1787- dążenie do odtworzenia systemu dworów
cesarskich i sojuszu wojskowego z Austrią i Rosją. Konsolidacje wewnętrzna europejskiej części Rosji i
aneksja Krymu

Spotkanie w Kaniowie- Spotkanie Caryca x S A Poniatowski- propozycja przymierza na Turcję.

Wypowiedzenie Rosji wojny przez Turcję 1787. Zgoda Stackelberga na konfederację ale na sejmie i
dał szczegółowy projekt przymierza, z gwarancją integralności terytorialnej. Ostrożnie proponowano
reformy administracji, wymiaru sprawiedliwości i finansów.

Wojna wschodnia i polityka Prus 1787-88

SZ Potocki i S Rzewuski plan konfederacji przy Rosji, Potoccy i Czartoryscy i Litwini ku Prusom.
Fryderyk Wilhelm II występuje jako obrońca polskich wolności.

Walka o suwerenność

Tendencje emancypacyjne młodego pokolenia, żądania zmian ustrojowych i oświatowych.

Konfederacja sejmowa 1788 pod laską Stanisława Małachowskiego i Kazimierza Nestora Sapiehy.
Brak presji wojska rosyjskiego. W akcie konfederacji mowa o wzmocnieniu wojska i „ulepszeniu rządu
wewnętrznego”. Poseł pruski Lucchesini oferuje alians polsko-pruski. Ustawa o 100k armii bez uchwał
podatkowych. Likwidacja Departamentu Wojskowego. Groźby Stackelberga. Powstaje Deputacja
Interesów Zagranicznych.- już nie tylko król wpływa na pol międzynarodową. 1789 zniesienie Rady
Nieustajacej, demontacja zarządu administracji.

Sejm rządzący 1789-90

Wszechwladny sejm, „klika hurrapatriotyczna” propruska: F. K. Branicki, K. N Sapieha. Sz Potocki z

klientami. Obniżenie etatu wojska z 100 do 65k. Zamiast dragonów, szlachecka kawaleria narodowa.

Uchwały podatkowe: podatek bezpośredni na szlachtę i kler 1789 od dochodu z dóbr ziemskich, 10
szlachta, 20 kler %. 1789 dobra biskupstwa krakowskiego przejęto na skarb państwa. 1789 władze
administracji lokalnej komisja porządkowe cywilno-wojskowe wybrane na sejmikach. Polityka
zagraniczna- antyrosyjskie decyzje.

Rosja i Prusy wobec sytuacji w RON

Rosja na razie wycofuje się w integrowanie w sprawy wenętrzne RON, ambasador nie słuchany.
1790 traktat obrony z Prusami, gwarancja integralności terytorialnej, wzajemna pomoc wojskowa w
wypadku ataku. „dobre usługi”- suwerenność dyplomatyczna RON.

Ugrupowania sejmowe

Polaryzacja stanowisk w sejmie, toczyły się debaty publicystyczne. Wzrost znaczenia króla-

Prace nad formą rządu i prawo dla miast 1789-1791

Wyłoniła się deputacja do Formy Rządu do projektu konstytucji. Ignacy Potocki z główną rolą. 1789
delegaci 141 miast królewskich i konfederacja mieszczańska, petycja o udział w sejmie, urzędy i
prawa do nabycia ziemi. Demonstracja mieszczan w Warszawie- czarna procesja, 1789.

Projekty formy rządu 1789-90

Uchwalenie „Zasad do fromy rządu, koncepcja sejmu gotowego, usunięcie szlachty

nieposesjonowanej.

„projekt do formy rządu” od Deputacji do Formy Rządu, koncepcja republikańska: władza

prawodawcza dla sejmu, włądza wykonawcza osłabiona, mniejsze prerogatywy króla, elekcyjność
przez familie. Krytyka przez S. A. Poniatowskeigo. Powolne prace nad reformą ustrojową.

Nowa kadencja sejmu 1790-91

Projekt Stanisława Augusta ustawy rządowej:

1791, podstawą do dyskusji dalszej. Przeróbki osłabiające tendencje monarchiczne. Plan elektora
Fryderyka Augusta Sasa na tron po Poniatowskim. Przyjęcie trójpodziału władzy: wyeliminowanie
instytucji sejmu rządzącego, powierzenie władzy prawodawczej sejmowi, a nie sejmikom/ Senatowi
ograniczonego prawa zawieszania uchwał izby poselskiej, wzmocnienie władzy wykonawczej i roli w
niej króla, pominięcie dualizmu Korony i Litwy, kompromisowa redakcja tekstu przez H Kołłątaja,
podstawą „Ustawy rządowej 3 maja 1791”. Kompromis.

Prawo o sejmikach i o miastach

Konstytucja o sejmikach 1791- odebrano prawa szlachcie bez ziemi. Ustawa „Miasta Nasze
Królewskie”- wiele postulatów spełnia, brak prawodawstwa, 22/24 posłów miast, droga do zostanie
szlachcicem muszą kupić sobie ziemię.

Uchwalenie konstytucji 3 maja 1791

182 sejmujących, poparcie 100 posłów, fake o zagrożeniu zewnętrznym i przedstawienie ustawy.
Rządy przejęła kolegialna Straż Praw- rada ministrów z królem.

Ustawodawstwo szczegółowe:

Ustawy określające organizację i kompetencje władz państwowych, Hugo Kołątaj inicjatorem reform,
prace nad kodyfikacją prawa „kodeks stanisława Augusta”

projekt konstytucji ekonomicznej, Mikołaja Ossowskiego, teorie liberalne,

uniwersał Straży Praw- przeciw opacznemu rozumieniu opieki rządowej i odmawianiu pańszczyzny.

prace nad reforma żydowską, prace przerwane

Sprawy wyznaniowe, metropolita do unicki do senatu, niezleżne od Rosji prawosławie, katolicyzm

religią państwową.
SEJM WIELKI I KONSTYTUCJA 3 MAJA Z
WIKIPEDII
Prace Sejmu Czteroletniego

Król Stanisław August Poniatowski, działając w porozumieniu z ambasadorem rosyjskim Otto

Magnusem von Stackelbergiem przedłożył na sejmie projekt sojuszu polsko-rosyjskiego skierowanego
przeciwko Turcji.

13 października 1788 roku odczytano na posiedzeniu sejmu deklarację posła pruskiego Ludwiga
Heinricha Buchholtza, w której przestrzegał on zgromadzonych przed wiązaniem się sojuszem
wojskowym z Rosją przeciwko Turcji, ofiarując w zamian przymierze polsko-pruskie, gwarantujące
całość i niepodległość Rzeczypospolitej, pozostawiając Polakom wolną rękę w dziele reform
wewnętrznych kraju.

Pozycja króla broniącego orientacji prorosyjskiej stawała się coraz bardziej trudna. Wielu posłów
przechodziło do opozycji, czyli stronnictwa patriotycznego, które pod hasłami emancypacji zjednało
sobie opinię publiczną. Deklaracja pruska wywołała piorunujące wrażenie na posłach, a król
natychmiast wycofał swój projekt. 20 października wojewoda sieradzki Michał Walewski zgłosił
projekt aukcji wojska do 100 tys., który został przyjęty przez aklamację.

3 listopada sejm skasował Departament Wojskowy Rady Nieustającej i powołał w jego miejsce
Komisję Wojskową Obojga Narodów. 5 listopada gdy działacze opozycji wystąpili z projektem sejmu
ustawicznego Stackelberg wystąpił z ostrzeżeniem, iż dalsze naruszanie gwarantowanego przez Rosję
ustroju poczyta ona za zerwanie przyjaźni a król daremnie ostrzegał przed katastrofalnymi dla Polski
skutkami zerwania z Rosją. Stanisław August próbował nakłonić Stackelberga i bardziej
umiarkowanych przywódców opozycji do podjęcia negocjacji nad modyfikacją gwarancji, co
pozwoliłoby przeprowadzić niektóre reformy. 20 listopada odczytano w sejmie nową deklarację
pruską, głoszącą, że król Fryderyk Wilhelm II gotów jest bronić niepodległości Polski i jej prawa do
decydowania w sprawach wewnętrznych. 9 grudnia skasowano Departament Interesów
Cudzoziemskich Rady Nieustającej, który był instrumentem kontroli polityki zagranicznej
Rzeczypospolitej przez Rosję. 18 grudnia 1788 roku po utworzeniu Deputacji do ułożenia instrukcji
urodzonym posłom za granicę i dozoru negocjacji z dworami zagranicznymi, sejm przejął oficjalnie
ster polskiej polityki zagranicznej i nadzór nad działalnością polskiej służby dyplomatycznej. 19
stycznia 1789 sejm zniósł samą Radę Nieustającą, która w ręku ambasadora rosyjskiego stała się de
facto władzą nadrzędną nad królem. W wyniku czego na trzy lata władzą naczelną stał się wyłącznie
Sejm, co było równoznaczne z odzyskaniem przez Rzeczpospolitą niezależności i likwidacją
protektoratu rosyjskiego. W maju Rosja, znajdując się pod stałą i silną presją Prus zmuszona była
wypełnić uchwałę Sejmu Czteroletniego o ewakuacji wojsk rosyjskich i ich magazynów z terytorium
Rzeczypospolitej. 22 czerwca 1789 Sejm uchwalił konstytucję Lustracja dymów i podanie ludności,
proklamującą pierwszy spis statystyczny ludności. 7 września 1789 sejm wyłonił Deputację do Formy
Rządu, kierowaną przez biskupa kamienieckiego Adama Stanisława Krasińskiego, do zadań której
należało opracowanie projektu zmiany ustroju Rzeczypospolitej. Od 1790 główną rolę w sejmie
sprawował król i powiązany z nim obóz reformatorski. Powołał on liczne komisje, które zajęły się
sprawami finansowymi, gospodarki i wojskowości. Wybory poselskie odbyły się 16 listopada 1790, a
nowo uformowany Sejm zainaugurował obrady 15 grudnia tegoż roku. 26 marca 1790 sejm uchwalił
tzw. podatek dochodowy dziesiątego grosza na utrzymanie armii, płacony z dóbr szlacheckich i w
podwójnej wysokości z dóbr kościelnych. Jego wysokość pozwoliła jedynie na utrzymanie 46 tys.
wojska. Był to jednak niewątpliwy postęp wobec stałego oporu szlachty do nakładania na siebie
kolejnych obciążeń fiskalnych.

Przymierze polsko-pruskie

29 marca 1790 podpisano sojusz zaczepno-odporny z Prusami, które zobowiązywały się przyjść z
pomocą Rzeczypospolitej w razie jej zaatakowania przez Rosję. Oznaczało to formalne niezależnienie
się polityki polskiej od wpływu Rosji. 6 września 1790 Sejm podjął uchwałę zakazującą jakiejkolwiek
cesji terytorium Rzeczypospolitej, przekreślając tym samym możliwość odstąpienia miast pomorskich
Prusom i unicestwiając plan zamienny Ewalda Friedricha von Hertzberga.

Przywrócenie władzy rozdawniczej królowi

13 września 1790 roku Sejm Czteroletni podjął uchwałę o przywróceniu królowi prawa do nadawania
urzędów, które odebrano mu w 1775 roku.

Prawo o miastach

18 kwietnia 1791 sejm uchwalił prawo o miastach, przyznające prawa publiczne mieszkańcom miast
królewskich.

20 października 1791 sejm uchwalił przepisy szczegółowe do Konstytucji 3 maja pod nazwą
Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów. Mocą tego aktu ustanowiono wspólny zarząd nad
wojskiem i skarbem Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, zapewniając szlachcie
Wielkiego Księstwa Litewskiego równy udział w organach władzy centralnej.

Konstytucja 3 maja 1791

Konstytucja 3 maja, oficjalnie Ustawa rządowa, pierwsza w Europie, druga w świecie (po Konstytucji
Stanów Zjednoczonych) ustawa zasadnicza, uchwalona w atmosferze zamachu stanu 3 V 1791 przez
Sejm Czteroletni;

jej projekt powstał dzięki współdziałaniu od końca 1790 Stanisława Augusta Poniatowskiego ze
stronnictwem patriotycznym, skupiającym znaczną liczbę posłów na sejm; ze stronnictwem była
związana część dawnej antykrólewskiej opozycji magnackiej, kierownictwo sejmu (marszałek S.
Małachowski) oraz H. Kołłątaj uchodzący za przywódcę obozu radykalnego. Konstytucja była zatem
dziełem głównie króla, I. Potockiego, S. Piattolego i H. Kołłątaja.

Ustawę z 3 maja poprzedziły 2 ustawy z tegoż roku, uznane za integralną część Konstytucji: z 24 III, o
reorganizacji sejmików, i z 18 IV, o sprawach mieszczan i ustroju miast. Konstytucja pozostawiła
ustrój stanowy, osłabiła pozycję magnaterii; usunięto z sejmików szlachtę gołotę; feudalny cenzus
szlacheckiego urodzenia został ograniczony w prawie wyborczym przez dodanie burżuazyjnego
cenzusu — posiadania. Mieszczaństwu umożliwiono nobilitację, m.in. z tytułu nabycia majątków
ziemskich i zasług dla kraju; ogółowi mieszczan w miastach królewskich, ogłoszonych jako „wolne”,
zapewniono wolności osobiste, prawo sprawowania urzędów i in.; potwierdzono opiekę władzy
państwowej nad Żydami. Najmniej zmian wprowadzono w położeniu chłopów, utrzymano
poddaństwo, wolność osobistą otrzymali tylko przybysze z zagranicy; na ogół chłopów rozciągnięto
„opiekę prawa i rządu krajowego”. Konstytucja zniosła podział na Koronę i Litwę; naczelnym organem
władzy pozostał sejm, któremu zapewniono pełnię władzy ustawodawczej, prawo stanowienia
budżetu i podatków, daleko idącą kontrolę rządu; miał być złożony z 204 posłów, wybieranych na
sejmikach przez szlachtę posesjonatów, oraz 24 tzw. plenipotentów miast, z ograniczonym głosem
doradczym; zmniejszono rolę senatu; zniesiono liberum veto i zakazano konfederacji. Wprowadzono
zasadę dziedziczenia tronu (w saskiej dynastii Wettinów) i osobistej odpowiedzialności monarchy.
Wzmocnieniu uległ rząd (z królem jako przewodniczącym Straży Praw na czele) oraz administracja;
akty królewskie wymagały podpisu jednego z ministrów; ministrowie mieli odpowiadać za naruszenie
prawa przed sądem sejmowym, a za kierunek polityki rządu — przed królem i sejmem; pod
zwierzchnictwem króla i Straży Praw pozostawały komisje wielkie (ministerstwa): edukacji, policji,
skarbu i wojska; zarząd krajem powierzono w terenie komisjom porządkowym cywilno-wojskowym.
Konstytucja poczyniła też pewne zmiany w sądownictwie szlacheckim i miejskim. W zamierzeniu
części jej twórców stanowiła punkt wyjścia dalszych przemian ekonomiczno-społecznych i
politycznych. Obalona w połowie 1792 wskutek działalności konfederacji targowickiej i przegranej
wojny z Rosją.

Koniec rewolucji parlamentarnej w RON

Pokój w Jassach 1792. Uchwała o niepodzielności RON 1790, wojna Francji z Austrią 1792.
Zawieszenie obrad sejmu 1792 maj. Przerzucenie odpowiedzialności za dalsze działania na króla.

Konfederacja targowicka

Dawna opozycja magnacka: Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Braniecki,
Litwini Kossakowscy Szymon i Józef. 27 kwietnia 1792 podpisanie aktu konfederacji w Targowicach.
Konstytucja 3 maja bezprawna i wzywanie Rosji na pomoc, poparcie Katarzyny II.

Wojna z Rosją

22 maja 92 uchwała o rozbudowie armii do 100k, ma 60k. 37k walczy reszta to rezerwa. Sukcesy ks
Józefa Poniatowskiego pod Zieleńcami, Tadeusza Kościuszki pod Dubienką. Ciągły odwrót całej armii.
Order Virtuti Militari z okazji sukcesu pod Zieleńcami. Poniatowski szuka ugody z Rosją.

Akces króla do targowicy

Groźba interwencji Prus i rozbioru. 1792 Straż Praw za akcesem do targowicy króla i nakaz
wstrzymania działań wojennych. Przywódcy Sejmu Wielkiego na emigrację.

Polityka Stanisława Augusta po targowicy

Wzrost szeregów targowiczan na terenach okupowanych. 1792 upokarzający tekst akcesu do

konfederacji dla króla, dezaprobata do przeistaczania Polski w rząd monarchiczno-demokratyczny
oraz deklaracja odstąpienia od sejmu
ewolucjonistycznego.

Wojna rewolucyjnej Francji z Prusami i Austrią

II rozbiór Polski
W Austrii kryzysy za początków Rudolfa II.
Podpisanie konwencji rozbiorowej w Petersburgu
1793, rozbiór miał scementować koalicję
antyfrancuską i wygasić rewolucję na Wschodzie.
Zawiedzione nadzieje targowiczan

Likwidacja aparatu administracyjnego- pogłębienie chaosu i kryzysu gospodarczego przez koszty

przegranej wojny i okupację. Ambasador rosyjski Jakow Sivers, ministrem pełnomocnym.
Targowiczanie bankrutami politycznymi, zbędni w Rosji. Rozwiązanie Generalności konfederacji

Zaplecze polityczne rządów po konfederacji targowickiej

Do 1793 Poniatowski jedynie utrzymuje kontakty z ambasadorem Sieversem. I poparcie marszałka

Fryderyka Moszyńskiego. I Kazimierzu Raczyńskim.

Sejm grodzieński 1793

Ratyfikacja traktatu rozbiorowego , przywrócenie Rady Nieustającej, Rzeczpospolita państwem

buforowym, I rozbiór wyrazem kryzysu „starego ładu”.

Insurekcja kościuszkowska

Pomysł sojuszu z Francją, główny cel emigracji. 1793 Kościuszko szuka poparcia w Paryżu. Inspiracja
sukcesami rewolucjonistów francuskich.

Sytuacja w kraju i organizacje spiskowe 1793-94

Wielki kryzys wewnętrzny RON, nędza i bankructwo. Napięta sytuacja w wojsku, 50k miało się
skurczyć do 15, nienawiść do hetmanów, spiski. Osip Andriejewicz ambasador i dowódca wojsk
okupacyjnych, nacisk i represje.

Marsz brygady Madalińskiego

1794 początek redukcji armii, bunt kawalerii Madalińskiego, marsz na Kraków. 1795 S A Poniatowski
potępia bunt i przestrzega przed rewolucją, prosi Katarzynę II by nie interweniowała.

Ogłoszenie insurekcji

24 maca 1794 akt insurekcji do obywateli-mieszkańców, prowizoryczna konstytucja wprowadzająca

w RON dyktaturę wojską bez likwidacji monarchii.

Racławice i Warszawa

4k wojska i 2k kosynierów, 1794 wygrana pod Racławicami. Wybuchło powstanie w Warszawie, walki
uliczne, rozbicie garnizonu, zdobycie ambasady rosyjskiej, władza wykonawcza dla Rady zastępczej
Tymczasowej.

Powstanie na Litwie

Wzrost nastrojów rewolucyjnych, Przygotowania do powstania 1793 i Wybuch 1794. Akces do

insurekcji koronnej po zdobyciu Wilna, obszar powstania cała Litwa. Różnice polityczne, Jakub
Jasiński liderem, bardziej radykalna, dołączenie mieszczan Wilna, plan „rewolucyjnego terroru”, 1794
odwołanie Rady na Litwie i Jasiński do Warszawy.

Król wobec insurekcji

Chce się przyłączyć do powstania i namawia ks Józefa, Hugo Kołłątaj go sabotuje po powrocie

Radykalizacja insurekcji
Klub jakobinów: Jasiński, Zajączek, Chomentówki. H Kołłątaj ich autorytetem. W największych
miastach, akceptacja terroru, demokratyzacja powstania. Radykalne działania promują: konfiskaty,
represji na zdrajcach.

Egzekucja majowe z 1794 w Wilnie i Warszawie

Utworzenie Sądu Karnego w Wilnie, by osądzić zdrajców, powieszono hetmana wielkiego litewskiego
Szymona Kossakowskiego, Szwejkowskiego i innych targowiczan. 1794 skazanie kilku targowiczan w
Warszawie, Piotr Ożarowski, Józef Zabiełła hetmani, Józefa Ankiewicza marszałka RN. Biskupa
inflanckiego Kossakowskiego w Krakowie. powołanie Rady Najwyższej Narodowej przez Kościuszkę i
zamknięcie poprzednich rad. ochłodzenie stosunków króla z Radą Tymczasową, odebranie królowi
mennicy.

Polityka władz insurekcji

Kościuszko na straży jedności akcji w ruchu ogólnym, Przystąpienie Prus do wojny zajęcie Krakowa,
Austriacy w Sandomierzu lubelskiego i chełmskiej, rokowania rozbiorowe

Samorządy warszawskie

Przegrana pod Szczekocinami przeciw Rosji i Prusom. Odwrót do Warszawy. W Warszawie rozruchy
jakobinów, powieszenie więźniów, represje na nich Jasiński usunięty z dowództwa armią. Oblężenie
Warszawy od lipca.

Działania militarne 1794

Powstanie w Wielkopolsce, Prusacy wycofują się z pod Warszawy. Dąbrowski w Prusach Królewskich.
Austriacy na południu, w sierpniu pada Wilno. Sąd Kryminalny Wojskowy do dymisji. walki polityczne
w Warszawie, Pacyfikacja RON, Soworow idzie z armią na Warszawę, Kościuszko idzie go zatrzymać,
Klęska pod Maciejowicami październik, Kościuszko w niewoli. Tomasz Wawrzecki nowy dyktatorem,
jakobini planują pucz i zabicie króla. Listopad Zdobycie i rzeź Pragi. Pod Radoszycami Wawzrzecki w
niewoli. Kapitulacja

III rozbiór Polski 1795

Abdykacja Poniatowskiego 25 listopada 1795. Zależność od Katarzyny II do końca życia. 1798 zmarł.