Θρησκείες Και Κοινωνίες Στη Μέση Ανατολή Παπαγεωργίου Νίκη ΑΠΘ

Θρησκείες και Κοινωνίες στη
Μέση Ανατολή
Νίκη Παπαγεωργίου
Αν Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Ηθικής
Θεολογική Σχολή Α.Π.Θ.
Προσδιορισμός όρων
Εγγύς Ανατολή
Μέση Ανατολή
Άραβες – αραβικός πολιτισμός
Ο όρος Μέση Ανατολή
 Η Μέση Ανατολή είναι μια περιοχή του κόσμου στη

δυτική Ασία και τη βορειοανατολική Αφρική. Ο όρος
δημιουργήθηκε από βρετανούς στρατιωτικούς του 19ου αιώνα
και ο προσδιορισμός του ποικίλλει. Δεν είναι απλά
γεωγραφικός όρος, αλλά και πολιτικός, που χωρίζει την
Ευρώπη («τη Δύση») από την Άπω Ανατολή και είναι
παραδοσιακή εμπορική οδός μεταξύ αυτών των δύο
γεωγραφικών άκρων.
 Τα όρια της Μέσης Ανατολής δεν είναι αυστηρώς καθορισμένα,
διαφέρουν ανά ιστορική περίοδο και ποικίλουν ανάλογα την
εθνολογική, πολιτισμική, ή γεωπολιτική σκοπιά.
Εγγύς Ανατολή
 Πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Βρετανοί αποκαλούσαν «Εγγύς Ανατολή»

(Near East) τον χώρο που περιελάμβανε πρώην κτήσεις της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας, σε αντίθεση με τον όρο «Άπω Ανατολή» (Far East) που ήταν
συνεπέστερος και περιελάμβανε την Κίνα, την Ινδοκίνα και την Ιαπωνία. Κατά
τη διάρκεια όμως των στρατιωτικών επιχειρήσεων, με την εγκατάσταση του
Στρατηγείου Μέσης Ανατολής στην Αίγυπτο, ο όρος Μέση Ανατολή (Middle
East) ενώ χρησιμοποιήθηκε αρχικά για τη Συρία και το Ιράκ, άρχισε να
επεκτείνεται σ' όλα τα εδάφη όπου εκτείνονταν βαθμιαία και η δράση των
βρετανικών δυνάμεων, συμπεριλαμβάνοντας έτσι τελικά από μεν την Ευρώπη
τη Δωδεκάνησο, τις χώρες, πρώην κτήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και
Γαλλίας, (Λίβανο, Παλαιστίνη), χώρες της Αφρικής όπως Αιθιοπία, Ερυθραία,
Σομαλία μέχρι και τη Λιβύη.
Προσδιορισμός του όρου Μέση Ανατολή
 Σήμερα στον όρο αυτό θεωρείται ότι ανήκουν οι

χώρες: Συρία, Λίβανος, Ιορδανία, Παλαιστινιακά Εδάφη,
Ισραήλ, Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία, Υεμένη, Κατάρ, Ομάν, τα Ηνωμένα
Αραβικά Εμιράτα, Μπαχρέιν, Κουβέιτ, Ιράκ, Ιράν, και Τουρκία
 Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται και ο όρος Ευρύτερη Μέση Ανατολή, ο
οποίος περιλαμβάνει και άλλες κυρίως μουσουλμανικές χώρες της ευρύτερης
περιοχής, κυρίως της βόρειας Αφρικής (Μαρόκο, Αλγερία,Τυνησία, δηλαδή οι
χώρες του Μάγκρεμπ, Λιβύη, Σουδάν, κ.ά.), αλλά και πιο ανατολικά
(Πακιστάν και Αφγανιστάν). Η Τουρκία, παρόλο που γεωγραφικά ανήκει στην
Ασία, ένεκα τμήματος ευρωπαϊκού εδάφους κατατάσσεται άλλοτε στη Μέση
Ανατολή, και άλλοτε στην Ευρώπη, ομοίως και το Ισραήλ, ενώ η Κύπρος,
εκτός της κατεχόμενης αποτελεί μέλος κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κάτοικοι της Μέσης Ανατολής
 Το 70% των κατοίκων είναι Άραβες.

 Από τις υπόλοιπες μεγαλύτερες ομάδες είναι Εβραίοι,
Πέρσες και Τούρκοι.
 Από τις μικρότερες ομάδες – σημαντικές μεινότητες είναι
Κούρδοι, Αρμένιοι, κ.α. με τις δικές τους γλώσσες και
έθιμα.
Άραβες
 Για τους Χαλδαίους: Άραβας = αυτός που κατοικεί δυτικά.

 Για τους Σημίτες: Άραβας = ο νομάδας κάτοικος της
ερήμου.
 Οι Άραβες διακρίνουν σε: άραμπ αρίμπ (αυτοί που ήταν
πάντα άραβες) και άραμπ μουστάραμπ (αυτοί που
αραβοποιήθηκαν)
 Οι Άραβες δεν ταυτίζονται πάντα με το ισλάμ, όπως και το
ισλάμ δεν ταυτίζεται πάντα με τον αραβικό λαό.
Αραβικός πολιτισμός
 Πολιτισμός είναι «το σύνολο των υλικὠν και πνευματικών

επιτευγμάτων ενός κοινωνικού συνόλου» (Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό
Νέας Ελληνικής)
 Αραβικός πολιτισμός είναι ο πολιτισμός των ομιλούντων αραβικά
(ενοποιητικό στοιχείο η γλώσσα)
 Αλλά και ο ομιλών Αραβικά δεν θεωρεί πάντα τον εαυτό του Άραβα
(π.χ. Οι χριστιανοί της Αιγύπτου και του Λιβάνου)
 Ο αραβικός πολιτισμός δεν ταυτίζεται πάντα με τον ισλαμικό
πολιτισμό, αν και ο τελευταίος ταυτίζεται με ένα μεγάλο μέρος του
πρώτου.
 Τα αραβικά κράτη της Μέσης Ανατολής αποτελούν τον «Αραβικό
Σύνδεσμο».
Η γεωγραφία της Μέσης Ανατολής
 Τα Αραβικά κράτη στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια

Αφρική έχουν ένα πληθυσμό 355 εκατομμυρίων κατοίκων.
Περίπου το 75-80% εξ αυτών είναι Σουνίτες Άραβες. Οι
μειονότητες ωστόσο συμπεριλαμβάνουν Σουνίτες που δεν
είναι Άραβες, όπως οι Κούρδοι και Αραβικές μειονότητες
που δεν είναι Μουσουλμάνοι όπως οι Χριστιανοί στη Συρία
και το Ιράκ. Ο κατάλογος των μειονοτήτων είναι ιδιαίτερα
εκτενής και συμπεριλαμβάνει δεκάδες εθνοτικές, εθνικές,
θρησκευτικές και φυλετικές ομάδες.
Το θρησκευτικό τοπίο της Μέσης
Ανατολής
 Κέντρο γένεσης τριών μονοθεϊστικών θρησκειών (Ιουδαϊσμός,
Χριστιανισμός, Ισλάμ) και Ζωροαστρισμού
 Πλειοψηφούσα θρησκεία: σουνιτικό Ισλάμ (στις περισσότερες
χώρες)
 Θρησκευτικές μειονότητες μουσουλμανικές και χριστιανικές
 Μουσουλμανικές μειονότητες: σιίτες, Δρούζοι, Ισμαηλίτες,
Ιμπαντίτες, Αλαουίτες, Αλεβίδες
 Χριστιανικές μειονότητες: Ελληνορθόδοξοι, Συρορθόδοξοι,
Κόπτες, Αρμένιοι, Ασσύριοι, Χαλδαίοι
 Γεζίντι
ΚΕΝΤΡΟ για τον ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟ

στη ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ
Περιοδικά
 International Journal of Middle East Studies: Δημοσιεύει έρευνες για την πολιτική,
την κοινωνία και τον πολιτισμό στη Μέση Ανατολή από τον 17ο αιώνα ως το
σήμερα
 Journal of Palestine Studies: Είναι αφιερωμένο στο παλαιστινιακό ζήτημα και την
Αραβο-ισραηλινή διαμάχη.
 The Journal of Arabian Studies: Εστιάζει στην Αραβική Χερσόνησο, στα
περιβάλλοντα ύδατά της, και τις διασυνδέσεις τους με τον Δυτικό Ινδικό Ωκεανό
(από τη Δυτική Ινδία μέχρι την Ανατολική Αφρική), από την αρχαιότητα έως
σήμερα. Καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές
επιστήμες
 Jerusalem Quarterly: Εστιάζει αποκλειστικά στην ιστορία της πόλης της
Ιερουσαλήμ, το πολιτικό καθεστώς και το μέλλον της.

Περιοδικά συνέχεια...
 Iranian Studies: Είναι αφιερωμένο στην Ιρανική και Περσική ιστορία, λογοτεχνία
και κοινωνία που δημοσιεύεται για λογαριασμό της International Society for
Iranian Studies. Καλύπτει όλες τις περιοχές με Περσική ή Ιρανική κληρονομιά,
ιδιαίτερα του Ιράν, του Αφγανιστάν, της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου, και
της Βόρειας Ινδίας.
 Turkish Review: Λειτουργεί ως ένα φόρουμ για ακαδημαϊκά άρθρα, καθώς και για
δημοσιογραφικά κείμενα για την πολιτική, την κοινωνία, την οικονομία, τον
πολιτισμό και την ιστορία της Τουρκίας, μέσα σε εγχώρια και διεθνή πλαίσια.
 Contemporary Arab Affairs: Δημοσιεύει άρθρα ειδικών, ακαδημαϊκών και πολιτικών
αναλυτών από την περιοχή της Μέσης Ανατολής, και τη διεθνή κοινότητα.
 The Cairo Review of Global Affairs: Τριμηνιαίο περιοδικό της Σχολής Διεθνών
Σχέσεων και Δημόσιας Πολιτικής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Καΐρου.
Περιοδικά συνέχεια...
 Journal of Eastern Christian Studies: Δημοσιεύει μελέτες σχετικά με τις παραδόσεις

και τη σημερινή κατάσταση των ανατολικών και ανατολίτικων εκκλησιών στην
Μέση Ανατολή, την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια, καθώς και για
τις τωρινές εξελίξεις στη Διασπορά. Το περιοδικό είναι διεπιστημονικό: παράλληλα
με τις κλασικές θεολογικές, ιστορικές και λογοτεχνικές προσεγγίσεις, δίνεται
έμφαση στις αντιλήψεις των κοινωνικών επιστημών, όπως η ανθρωπολογία και οι
μεταναστευτικές σπουδές.
 Islam and Christian–Muslim Relations: προωθεί τη μελέτη του Ισλάμ ως μια
θρησκευτική και πνευματική παράδοση, καθώς και τις σχέσεις της με τον
Χριστιανισμό και άλλες θρησκείες.
 Sociology of Islam (SOI): παρέχει ένα διεθνές φόρουμ για την έρευνα που
σχετίζεται με τη θρησκεία και τον πολιτισμό του Ισλάμ, τις μουσουλμανικές
κοινωνίες, και τα κοινωνικά ζητήματα που σχετίζονται με τους μουσουλμάνους σε
κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο.
Δεύτερη ενότητα
Διαμόρφωση των
αραβικών κρατών
Θεωρητικά προλεγόμενα:
Εθνικισμός /εθνική ιδεολογία
 Ο Εθνικισμός (αγγλ. nationalism) είναι πολιτική ιδεολογία που υποστηρίζει
την ιδέα της εθνικής ταυτότητας για μία συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων, τη
διατήρηση της ανωτερότητας της ταυτότητας αυτής και των ξεχωριστών
χαρακτηριστικών των ατόμων ενός έθνους.
 Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές διαφέρει από την έννοια του
εθνισμού/πατριωτισμού: Ο πατριωτισμός, ορίζεται ως η αγάπη για την
πατρίδα η οποία αναπτύσσεται χωρίς καμία διάθεση υποτίμησης ή
περιφρόνησης άλλου έθνους, σε αντίθεση με τον εθνικισμό, ο οποίος δομείται
στη βάση της θεώρησης "ανώτερο/κατώτερο έθνος".
 Ο εθνικισμός αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο η γέννηση του οποίου εντοπίζεται
κατά το 19ο κυρίως αι. Ανάγεται στις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης (1789)
Χαρακτηριστικά του εθνικισμού
 Στόχος η οικοδόμηση των εθνών-κρατών με βάση τη λαϊκή και όχι τη θεϊκή

βούληση.
 Στηρίζεται στην ομοιογένεια της εθνικής καταγωγής/ προέλευσης, γλώσσας
και θρησκείας.
 Στηρίζεται στο διαχωρισμό θρησκείας και πολιτικής.
 Είναι μια εκκοσμικευμένη ιδεολογία.
Σχέσεις θρησκείας και εθνικισμού
• Πρώτη προσέγγιση: Θρησκεία και εθνικισμός ως ανάλογα φαινόμενα

• Δεύτερη προσέγγιση: Η θρησκεία ως ερμηνευτικό κλειδί για την
προέλευση, την ανάπτυξη ή τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του εθνικισμού
• Τρίτη προσέγγιση: Η θρησκεία ως μέρος του εθνικισμού (και τρόποι
αλληλεξάρτησης)
• Τέταρτη προσέγγιση: Η θρησκεία ως ιδιαίτερη μορφή εθνικισμού
(Βιβλιογραφική αναφορά: Rogers Brubaker, «Religion and Nationalism:

Four Approaches», Nations and Nationalism 18 (2012) 2-20)
Καθηγητής Κοινωνιολογίας
στο Πανεπιστήμιο της
Καλιφόρνια. Ασχολείται με
θέματα κοινωνικής
θεωρίας, μετανάστευσης
και εθνικισμού.
Πρώτη προσέγγιση: Θρησκεία και εθνικισμός
ως ανάλογα φαινόμενα
• Ο εθνικισμός ορίζεται με βάση την ομοιότητά του με τη θρησκεία ή χαρακτηρίζεται

απλά ως θρησκεία (Ε. Durkheim, Elementary Forms of Religious Life [Στοιχειώδεις
μορφές του θρησκευτικού βίου], 1995 [1912], pp. 215-6, 221, 429)
• Τι είναι η θρησκεία, σύμφωνα με τον Durkheim: «…ένα ενιαίο σύστημα πεποιθήσεων
και πρακτικών που αφορούν ιερά πράγματα, δηλαδή πράγματα ξεχωριστά και
απαγορευμένα – πεποιθήσεις και πρακτικές που ενώνουν σε μία και μοναδική ηθική
κοινωνία, που ονομάζεται Εκκλησία, όλους όσους πιστεύουν».
• O εθνικισμός είναι μια θρησκεία τόσο με την ουσιοκρατική έννοια, καθώς συνεπάγεται
το αίτημα ενός συλλογικού καλού, μιας συλλογικής «σωτηρίας», όσο και με τη
λειτουργική έννοια, καθώς συνεπάγεται ένα «σύστημα πεποιθήσεων και πρακτικών που
διαφοροποιεί το ιερό από το βέβηλο και ενώνει τους πιστούς του σε μια ηθική
κοινότητα πιστών» (Smith, Chosen Peoples, Oxford: Oxford University Press, 2003, p.
26).
Δεύτερη προσέγγιση: Η θρησκεία ως

αιτία του εθνικισμού (άμεση ή έμμεση)
 Η θρησκεία συμβάλλει στη γένεση και την ανάπτυξη
του εθνικισμού με ποικίλους τρόπους.
 Διερευνώνται οι τρόποι με τους οποίους ιδιαίτερες
θρησκευτικές παραδόσεις διαμορφώνουν ιδιαίτερες
μορφές εθνικισμού. Για παράδειγμα, η επιρροή του
Προτεσταντισμού στον Αγγλικό εθνικισμό, του
Καθολικισμού στον Πολωνικό εθνικισμό, της
Ορθοδοξίας στον εθνικισμό των Βαλκανίων, του Σίντο
στον ιαπωνικό εθνικισμό, κλπ.
Η άμεση επιρροή της θρησκείας στη
διαμόρφωση του εθνικισμού
 Ένας αριθμός ερευνητών επικεντρώνεται ιδιαίτερα
στους τρόπους με τους οποίους η θρησκεία συμβάλει
στην προέλευση και την ανάπτυξη του εθνικισμού δια
μέσου της πολιτικής οικειοποίησης θρησκευτικών
συμβόλων και αφηγήσεων.
 Ειδικότερα, διερευνώνται οι τρόποι με τους οποίους
θρησκευτικά κίνητρα, αφηγηματικές και σύμβολα
μεταφέρονται στον πολιτικό τομέα και
χρησιμοποιούνται για να κατασκευάσουν εθνικιστικές
ή πρωτο-εθνικιστικές αξιώσεις.
Η έμμεση επιρροή της θρησκείας στη

διαμόρφωση του εθνικισμού
 Η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση συνέβαλε στην
ανάπτυξη του εθνικισμού με τρεις τρόπους:
δημιουργώντας νέους τρόπους κατασκευής
κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων (ισότητα,
εξατομίκευση = νέα πολιτική κοινότητα), προωθώντας
τις τοπικές γλώσσες (μετάφραση της Βίβλου) και
ταυτίζοντας την πολιτική με τη θρησκεία δια μέσου
της ανάδυσης τοπικών εκκλησιών με συγκεκριμένα
εδαφικά όρια (cuius regio, eius religio).
Τρίτη προσέγγιση: Η θρησκεία ως μέρος
του εθνικισμού
 Η θρησκεία βρίσκεται σε σχέση αλληλεξάρτησης με τον εθνικισμό,
αποτελεί μέρος του φαινομένου και όχι μια εξωτερική αιτία ερμηνείας
του.
 Ένα είδος αλληλεξάρτησης είναι η ταύτιση θρησκευτικών και εθνικών
συνόρων (με δυνατές και αδύναμες σχέσεις).
 Στην πρώτη περίπτωση, το έθνος γίνεται αντιληπτό ως σύνθεση
αυτών που ανήκουν σε μια ιδιαίτερη θρησκεία (π.χ. Σιχ εθνικισμός,
ιουδαϊκός εθνικισμός).
 Στη δεύτερη περίπτωση, τοπικά θρησκευτικά σύνορα συμπίπτουν με
εθνικά σύνορα και η θρησκεία μπορεί να χρησιμεύσει ως βασικός
δείκτης εθνοτικής ή εθνικής ταυτότητας, αλλά η θρησκευτική
κοινότητα εκτείνεται πέραν του έθνους (Β. Ιρλανδία, πρώην
Γιουγκοσλαβία).

 Στη δεύτερη περίπτωση, η θρησκεία δεν προσδιορίζει
απαραίτητα τα όρια του έθνους, αλλά ενισχύει με
μύθους, μεταφορές και σύμβολα την αφηγηματική ή
εικονική αναπαράσταση του έθνους.
 Για παράδειγμα, η θρησκευτική ή θρησκευτικά
περιπλεγμένη γλώσσα της αμερικανικής πολιτικής
ρητορικής (Αμερική και «αμερικανισμός», η
προέλευση του έθνους, η αποστολή του, ο ρόλος του
στον κόσμο, η «ορθότητα» των επιλογών του και οι
εχθροί του ως «απόλυτο κακό»)
 Η «εθνικοποίηση» της θρησκείας στις οργανωτικές,
πρακτικές και αφηγηματικές της όψεις (υπερεθνικές
θρησκείες, όπως ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ
μεταμορφώνονται από τον εθνικισμό και το έθνος -
κράτος σε εθνικές θρησκείες)
 Για παράδειγμα, η «κρατικοποίηση» της θρησκείας,
δια μέσου του κρατικού ελέγχου πάνω στις
εκκλησιαστικές υποθέσεις (αυτοκέφαλες εθνικές
Ορθόδοξες Εκκλησίες στην Ν.Α. Ευρώπη)
Τέταρτη προσέγγιση: Η θρησκεία ως

ιδιαίτερη μορφή εθνικισμού
 Παρουσιάζεται ως εναλλακτική στον κοσμικό εθνικισμό.
 Ο θρησκευτικός εθνικισμός συνδέει κράτος, έδαφος και
κουλτούρα εστιάζοντας στην οικογένεια, το φύλο και τη
σεξουαλικότητα.
 Υπερασπίζεται την παραδοσιακή οικογένεια ως κλειδί της
κοινωνικής αναπαραγωγής και της ηθικής κοινωνικοποίησης,
διατηρεί την παραδοσιακή έμφυλη κατανομή εργασίας εντός και
εκτός οικογένειας, προωθεί μια περιοριστική ρύθμιση της
σεξουαλικότητας μέσα στην οικογένεια.
 Παράδειγμα, ισλαμικά κινήματα που επικαλούνται ομοιογενείς
προ-πολιτικές ταυτότητες (ούμμα) για να εγκαθιδρύσουν ένα
Χαλιφάτο (Χαμάς, ISIS)
Η διαδρομή του αραβικού εθνικισμού
κατά τον 20ο αιώνα (σχηματικά)
 Ανάδυση της αραβικής εθνικής ιδέας (Ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία)
 Ο αραβικός εθνικισμός ως πολιτιστικό κίνημα (Αραβική Αναγέννηση – Νάχντα)
 Ο αραβικός εθνικισμός ως αντιῑμπεριαλιστικό κίνημα
 Αραβικός εθνικισμός και σοσιαλισμός
 Ανάδυση του ισλαμικού φονταμενταλισμού ---επαναβεβαίωση της ισλαμικής
ταυτότητας
Η Οθωμανική περίοδος (16ος – 18ος αι.)
 Κατά την Οθωμανική περίοδο όλες οι αραβόφωνες χώρες ανήκαν στην

Οθωμανική Αυτοκρατορία με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη,
εκτός τμημάτων της Αραβίας, το Σουδάν και το Μαρόκο.
 Γλώσσα της άρχουσας τάξης, καθώς και της διοικητικής και
στρατιωτικής ελίτ ήταν η τουρκική.
 Γλώσσα της νομικής και θρησκευτικής ελίτ, η οποία είχε εκπαιδευτεί
στις μεγάλες σχολές της Κωνσταντινούπολης ήταν η αραβική.
 Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ένα γραφειοκρατικό κράτος με
ενιαίο διοικητικό και φορολογικό σύστημα.
 Κυβερνούσε σύμφωνα με το ισλαμικό θρησκευτικό δίκαιο –
διακοινοτικό σύστημα μιλλέτ (λαός, έθνος).
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά το 18ο αι.
 1) Αναπτύσσονται τοπικές οθωμανικές ιθύνουσες οικογένειες ή ομάδες με

σχετική αυτονομία (π.χ. Αλή Πασάς στην Ήπειρο, Μωχάμετ Άλη στην Αίγυπτο,
στρατιωτικοί διοικητές στην Τρίπολη, στην Τύνιδα, στη Βαγδάτη, κλπ.)
 Πιο συγκεκριμένα:
 -εμφανίζονται στις επαρχιακές πρωτεύουσες τοπικές ομάδες που ελέγχουν
τους φορολογικούς πόρους των επαρχιών και έχουν δικό τους στρατό.
 -Ασκούν τα καθήκοντα του διοικητή για πολλές γενιές.
 -Παραμένουν όμως ενταγμένοι στο οθωμανικό σύστημα.
 -Επιδιώκουν αναγνώριση από την Πύλη.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά το 18ο αι.
(συνέχεια...)
 2) Αλλάζει η σχέση της με την Ευρώπη στα δυτικά και βόρεια σύνορά της
και βρίσκεται υπό στρατιωτική απειλή. Περιορίζεται η έκτασή της με τη
δημιουργία των εθνικών κρατών των Βαλκανίων (Ελλάδα, Σερβία,
Βουλγαρία κλπ). Μεταβάλλεται σιγά-σιγά σε τουρκο-αραβικό κράτος.
 3) Μεταβάλλεται η φύση και η κατεύθυνση του εμπορίου, καθώς οι
Ευρωπαίοι έμποροι και κυβερνήσεις στρέφονται προς τη Μεσόγειο
θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό. Οι συναλλαγές μεταφέρονται στα χέρια
Ευρωπαίων εμπόρων.
 4) Εκχωρούνται προνόμια (διομολογήσεις) σε ευρωπαϊκά κράτη (π.χ.
Γαλλία) που ρυθμίζουν τις δραστηριότητες εμπόρων και ιεραποστόλων
(πρώτες διομολογήσεις – εγγυήσεις για προστασία εμπόρων και
ιδρυμάτων επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, 1535).
 5) Διεισδύουν οι ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις (Γαλλία, Βρετανία).
Το πολιτισμικό κοσμοείδωλο της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
 Αυτοί που ομολογούσαν πίστη στο Ισλάμ και μιλούσαν την αραβική γλώσσα
είχαν κάτι κοινό βαθύτερο από την πολιτική υποτέλεια στους Οθωμανούς.
 Μεταξύ αυτών των αραβόφωνων και των ομιλούντων την τουρκική ή την
περσική είχαν κοινή αίσθηση ότι ανήκουν στον κοινό μουσουλμανικό κόσμο:
 -ανήκουν σε ένα κόσμο που δημιουργήθηκε από το Θεό και αποκαλύφθηκε δια
του προφήτη Μωάμεθ.
 -εκφράζεται μέσω του Κορανίου, των παραδόσεων (Χαντίθ) και του δικαίου
(σαρία)
 -Βιώνεται μέσα από συγκεκριμένο τρόπο ζωής: Ραμαζάνι, προσκύνημα στη
Μέκκα κλπ.
Η περίοδος των Ευρωπαϊκών
Αυτοκρατοριών (1800-1939)
 Εξάπλωση της Ευρώπης στην Ανατολική Μεσόγειο: Κατάκτηση της Αιγύπτου
από τον Ναπολέοντα (1798) – Υποχώρηση λόγω της συμμαχίας Οθωμανών και
Βρετανών.
 Σημασία της γαλλικής κατάκτησης: πρώτη εισβολή ευρωπαϊκής δύναμης σε
κεντρική χώρα του μουσουλμανικού κόσμου, έκθεση των κατοίκων της στους
ανταγωνισμούς των μεγάλων δυνάμεων.
 Αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής μετά τη βιομηχανική επανάσταση,
ανάπτυξη νέων τρόπων επικοινωνίας (ατμόπλοια, σιδηρόδρομοι,
τηλεγραφεία) και εξάπλωση του ευρωπαϊκού εμπορίου. Αύξηση του
ευρωπαϊκού πληθυσμού. Ανάπτυξη των πόλεων – διεύρυνση εσωτερικής
αγοράς. Εξάπλωση ιδεών Γαλλικής επανάστασης.
Αυτοκρατοριών (1800-1939) (συνέχεια)
 Αύξηση της ένοπλης ισχύος των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών. Πρώτη
κατάκτηση αραβόφωνης χώρας: η κατάληψη της Αλγερίας από τη Γαλλία
(1830-1847).
 Η οθωμανική κυβέρνηση υιοθετεί νέες μεθόδους στρατιωτικής οργάνωσης και
διοίκησης για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη ισχύ των ευρωπαϊκών
κρατών.
 Το ίδιο κάνουν και οι διοικητές των αυτόνομων επαρχιών της Αυτοκρατορίας,
δηλαδή της Αιγύπτου και της Τυνησίας (Μωχάμετ Άλι στην Αίγυπτο, Άχμαντ
Μπέη στην Τυνησία).
Αυτοκρατοριών (1800-1939) (συνέχεια)
 Μετατροπή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε τουρκο-αραβικό
κράτος.
 Κυριαρχία της Ευρώπης λίγο πριν το Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: Γάλλοι –
Βόρεια και Ανατολική Αφρική, Συρία, Λίβανο. Οι Βρετανοί ---
Παλαιστίνη, Ιορδανία, Ιράκ μέχρι την Ινδία.
 Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1916-1920): Κατάλυση της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας
 Ανάδυση του νέου κράτους της Τουρκίας
 Οι αραβικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τίθενται υπό
βρετανικό και γαλλικό έλεγχο. Αίγυπτος, Λίβανος, Συρία, Μαγκρέμπ
υπό Γαλλικό έλεγχο, Υπεριορδανία, Ιράκ υπό Βρετανικό έλεγχο.
Ανάδυση του αραβικού εθνικισμού
 Η Ευρωπαϊκή κυριαρχία θέτει υπό αμφισβήτηση τη δυναμική του Ισλάμ.

 Εξάπλωση των Ευρωπαίων με βάση την «ανωτερότητα» της χριστιανικής
πίστης και κουλτούρας.
 Χριστιανοί ιεραπόστολοι χτίζουν εκκλησίες, σχολεία, νοσοκομεία με στόχο τη
«διαφώτιση» των ντόπιων.
 Γέννηση του αραβικού εθνικισμού με διπλή προέλευση: (α) αντίδραση των
αραβικών κρατών στην ευρωπαϊκή αποικιοκρατία, (β) επιρροή από τις δυτικές
ιδέες περί δημοκρατίας, κράτους δικαίου, ατομικά δικαιώματα και εθνικισμό.
 Διαμόρφωση αραβικού εθνικισμού με βάση τις κοσμικές αξίες (γλώσσα,
εθνικές ομάδες, ιστορία) και όχι τη θρησκεία.
 Πρώτη μορφή αραβικού εθνικισμού: πολιτιστική αναγέννηση (Νάχντα)
 Πρωτεργάτες: χριστιανοί διανοούμενοι οι οποίοι είχαν ανατραφεί στα
ευρωπαϊκά σχολεία και διεκδικούσαν ισότιμη θέση με τους μουσουλμάνους
συμπατριώτες τους με βάση την αραβική γλώσσα και τον αραβικό πολιτισμό.
 Ανάπτυξη του κινήματος των Νεότουρκων – Αποξένωση των Αράβων
μουσουλμάνων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
 Ανάπτυξη του αραβικού εθνικισμού στην Αίγυπτο εναντίον των Βρετανών με
βάση την πανισλαμική ιδεολογία του Τζαμάλ-Αλ-Ντιν-Αλ-Αφγάνι.
 Ανάπτυξη εθνικιστικών κινημάτων με βάση όχι μόνο τη θρησκεία αλλά και τις
κοσμικές αρχές, ανάλογα με την περιοχή.
Εθνικιστικά κινήματα
 (Α) Μουσουλμανική Αδελφότητα: Ιδρύεται στην Αίγυπτο (1928) από τον Χασάν
αλ-Μπάνα.
 Επιδιώκει την ταύτιση θρησκείας και πολιτικής
 Στόχος η εγκαθίδρυση ενός ισλαμικού κράτους με βάση τη σαρία.
 Έχει παρακλάδια στις περισσότερες αραβικές χώρες.
 (Β) Ισλαμικός συναγερμός: Ιδρύεται στην Ινδική χερσόνησο.
 Έχει παρόμοιους στόχους με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα
Προώθηση εθνικιστικών τάσεων
 Η πολιτιστική διαφοροποίηση ενισχύει τους ανταγωνισμούς μεταξύ των

κοινοτήτων.
 Ενίσχυση της πεποίθησης των Κοπτών ότι είναι γνήσιοι απόγονοι των αρχαίων
Αιγυπτίων.
 Αναγωγή των Νεστοριανών του Ιράκ στις μεγάλες Ασσυριακές Αυτοκρατορίες.
 Αναγωγή των Μαρωνιτών του Λιβάνου στους Φοίνικες.
 Ενίσχυση εθνικιστικών τάσεων λόγω υποσχέσεων των Συμμάχων για
δημιουργία ενός αραβικού, κουρδικού, αρμενικού, ασσυριακού κράτους που
διαψεύδονται.
Αποχώρηση των εντολοδόχων Δυνάμεων
 Η αποχώρηση των εντολοδόχων Δυνάμεων μειώνει την ένταση σε ορισμένες

χώρες (Συρία, Λίβανος), ενώ σε άλλες την ενδυναμώνει (Ιράκ, Παλαιστίνη).
 Μετά την ανεξαρτησία τους οι διάφορες χώρες της Μέσης Ανατολής
εξελίσσονται διαφορετικά αναζητώντας μια δια-κοινοτική ισορροπία.
 Ο Λίβανος βασίζεται στο «Εθνικό Σύμφωνο» (1943) το οποίο επιδιώκει τη
θρησκευτική ισορροπία.
 Η Συρία και το Ιράκ δημιουργούνται κατά τα πρότυπα των εθνικών κρατών με
κεντρική διοίκηση υπερβαίνοντας τις ιδιαίτερότητες των μειονοτήτων.
 Δημιουργία [Συγκρότηση] παναραβικού εθνικισμού που είναι αντίθετος στο

φαινόμενο του πατριωτισμού (λιβανικός, συριακός, ιρακινός, ιορδανικός κλπ).
 Ο τοπικός εθνικισμός θεωρείται ένα είδος μειονοτικού αντι-σχεδίου που
αντιπαρατίθεται στον αραβικό, κατά βάση σουνιτικό, εθνικισμό.
 Τα κράτη αντιπαρατίθενται τόσο απέναντι στον αλυτρωτισμό των μειονοτήτων
(απειλή απόσχισης) όσο και απέναντι στην υπαγωγή τους σε μεγαλύτερες
ενότητες (παναραβισμός)
Η δημιουργία των εθνών – κρατών
(1939 κ.εξ.)
 Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: τέλος της βρετανικής και γαλλικής κυριαρχίας επί
των αραβικών χωρών.
 1944-1945: Δημιουργία της Ἐνωσης Αραβικών Κρατών (Αίγυπτος, Συρία,
Λίβανος, Ιορδανία, Ιράκ, Σαουδική Αραβία και Υεμένη): κοινή δράση σε
θέματα κοινού ενδιαφέροντος
 1945: Συμφωνία αποχώρησης Γαλλίας και Βρετανίας από τη Συρία και το
Λίβανο. 1946: Ιορδανία. 1947: Δημιουργία Κράτους Ισραήλ. 1954: Αποχώρηση
Βρετανών από τη Διώρυγα του Σουέζ. 1957: Αποχώρηση της Βρετανίας από
την Ιορδανία. 1956: Ανεξαρτησία Αλγερίας και Μαρόκου.
 Δεκαετίες 1950 και 1960: Κυριαρχεί ο αραβικός εθνικισμός που αποβλέπει στη
συσπείρωση των αραβικών χωρών, την ανεξαρτητοποίηση από τις μεγάλες
δυνάμεις, τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις προς την κατεύθυνση της ισότητας
(Νάσερ).
 Σημασία του Νάσερ ως σύμβολο ενότητας και ανεξαρτησίας των αραβικών
λαών.
 1958-1961: Ένωση Συρίας και Αιγύπτου (=Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία)
 Μεταβαλλόμενες κοινωνίες: επέκταση των πόλεων (αστικοποίηση), οικονομική
ανάπτυξη με τη δημιουργία υποδομών (αρδευτικά έργα, αύξηση αγροτικής
παραγωγής, ανάπτυξη μέσων επικοινωνίας, πετρέλαιο), διαμόρφωση νέων
κοινωνικών στρωμάτων, ανάπτυξη μαζικών μέσων ενημέρωσης
(κινηματογράφος, ραδιόφωνο, τηλεόραση).
Το απόγειο του Αραβισμού (’50 και ’60)
 Άνοδος του λαϊκού εθνικισμού εις βάρος του ισλαμικού στοιχείου ----
δευτερεύων ρόλος του Ισλάμ
 Κύρια στοιχεία λαϊκού εθνικισμού: α) η ιδέα της δημιουργίας ενός κοινού
μετώπου των υπό ανάπτυξη χωρών, β) η ιδέα της αραβικής ενότητας (κοινός
πολιτισμός και κοινά συμφέροντα), γ) σοσιαλισμός (κρατικοποίηση και δίκαιη
κατανομή εισοδήματος).
 Εμφάνιση κομμάτων που συνδυάζουν αυτά τα στοιχεία:
-κόμμα Μπάαθ (Ανάσταση) στη Συρία: κόμμα μορφωμένης τάξης μη σουνιτών
(αλαουίτες, δρούζοι, χριστιανοί), κύριος θεωρητικός ο Μισέλ Αφλάκ (1910-
1989), ο οποίος υποστήριζε την ύπαρξη ενός αραβικού έθνους σε ένα κράτος.
- Νασερική ιδεολογία: αραβική ενότητα με χρήση μιας μεταρρυθμιστικής
ερμηνείας του Ισλάμ ---- «αραβικός σοσιαλισμός»
Παναραβική εθνικιστική ιδεολογία
 Ασχολείται με τον αντι-ιμπεριαλισμό και όχι με την τοπική εθνική συγκρότηση.

 Πρωταρχικός στόχος να υπερβεί το κρατικό πλαίσιο, το οποίο πιστεύει ότι
ακρωτηριάζει το αραβικό έθνος.
 Δεν έχει κύρια επιδίωξη το κράτος, γι’ αυτό δεν καταδικάζει ανοιχτά το παλιό
διακοινοτικό σύστημα.
 Μεταξύ των στοιχείων της πλειονότητας και των μειονοτήτων δημιουργείται
διαμάχη για την ταυτότητα του κάθε κράτους.
 Οι μειονότητες δεν θέλουν να καθιερωθεί η αραβική ταυτότητα γιατί θεωρούν ότι
δεν τους εκφράζει.
 Ο αραβικός εθνικισμός στην αρχή δίνει περισσότερη αξία στην εθνική παρά στη
θρησκευτική ταυτότητα. Έτσι οι άραβες μη μουσουλμάνοι εξυψώνονται
περισσότερο σε σχέση με τους μη άραβες μουσουλμάνους. Η εξύψωση της
αραβικής καταγωγής βοήθησε στην αφομοίωση των Αράβων χριστιανών και
σιιτών.
Ενότητα και Διχόνοια των Αραβικών
κρατών
 1967: Ήττα των αραβικών χωρών (Αίγυπτος, Συρία, Λίβανος) από το Ισραήλ.
 Αλλαγές της δεκαετίας του ‘70: 1970 ο Ανουάρ Σαντάτ στην Αίγυπτο, 1969 ο
Μουαμάρ Καντάφι στη Λιβύη. 1970 ο Χαφέζ αλ-Άσαντ στη Συρία, 1968: ο
Σαντάμ Χουσεϊν στο Ιράκ.
 1973: Νέα σύγκρουση της Αιγύπτου και της Συρίας με το Ισραήλ – Επέμβαση
των Υπερδυνάμεων (ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης) για παύση πυρός. Αύξηση
της επιρροής των ΗΠΑ στην περιοχή. Συμφωνία του Καμπ Ντέιβιντ μεταξύ
Αιγύπτου και Ισραήλ (1978).
 Γεγονότα της δεκαετίας του ’70: Αποδυνάμωσαν την ψευδαίσθηση
ανεξαρτησίας και ενότητας, δημιούργησαν όμως νέες δι-αραβικές ενώσεις
(Αραβικός Σύνδεσμος, Οργανισμός Αραβικών Πετρελαιοεξαγωγικών Κρατών,
κλπ)
Δημιουργία κοινού πολιτισμού
 Εξάπλωση της μόρφωσης ---- έμφαση στη διδασκαλία των αραβικών ----
ενίσχυση της συνείδησης μιας κοινής παιδείας, η οποία ήταν κτήμα όσων
μιλούσαν αραβικά.
 Η κοινή παιδεία εξαπλώνεται μέσω των ΜΜΕ (ραδιόφωνο, κινηματογράφος,
εφημερίδες)
 Μετακίνηση και κυκλοφορία των ατόμων που ενισχύουν τους δεσμούς μεταξύ
των αραβικών κρατών (οδική συγκοινωνία, αεροδρόμια κλπ)
 Μετανάστευση ειδικευμένων και μη εργατών από τις φτωχότερες στις
πλουσιότερες χώρες (3 εκατομύρια στο τέλος της δεκαετίας του ‘70).
Συνειδητοποίηση διαφορών
 Διαφοροποίηση έναντι του Ισραήλ: Διαφορές ανάμεσα στα κράτη που

συνδέονται με τις ΗΠΑ, επιθυμούν έναν πολιτικό συμβιβασμό με το Ισραήλ και
μια ελεύθερη καπιταλιστική οικονομία και στα κράτη που υιοθετούν πολιτική
ουδετερότητας (Σοβιετική Ένωση).
 Ανταγωνισμός μεταξύ Συρίας και Ιράκ (κυριαρχία του Μπάαθ, έλεγχος του
Ευφράτη).
 Πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ Μαρόκου και Αλγερίας, εμφύλιος πόλεμος
Λιβάνου με στρατιωτική επέμβαση Συρίας και Ισραήλ, πόλεμος Ιράν – Ιράκ.
 Εθνικές (Άραβες και Κούρδοι, Βερβέροι και Άραβες) και θρησκευτικές
(χριστιανοί και μουσουλμάνοι στο Λίβανο και το Σουδάν, σουνίτες και σιίτες ή
αλαουίτες στη Συρία) διαιρέσεις
Το Ισλάμ ως νέος ενωτικός παράγοντας
 Αφετηρία το 1967: θεωρήθηκε όχι ως στρατιωτική ήττα αλλά ως ηθική κρίση

 Αισθήματα λοιπόν, αποτυχίας, οργής και ταπείνωσης στον αραβικό κόσμο σε
συνδυασμό με το «υποανάπτυκτο» επίπεδο στο οποίο καθηλώθηκαν οι λαοί
αυτοί, αποτέλεσαν πρόσφορο έδαφος για την γέννηση του ισλαμικού
φονταμεταλισμού
 Με το τέλος του Ψυχρού πολέμου: ανάδυση του πολιτικού Ισλάμ
 Πολιτικό Ισλάμ διαφοροποιείται από το θρησκευτικό Ισλάμ
 Είναι ένα φαινόμενο ανασυγκρότησης συλλογικών ταυτοτήτων τόσο στη Μέση
Ανατολή όσο και αργότερα στη νεολαία των μουσουλμανικών κοινοτήτων της
Ευρώπης.
 Ριζοσπαστικό Ισλάμ αποτελεί την ακραία εκδοχή του πολιτικού Ισλάμ
Χαρακτηριστικά πολιτικού Ισλάμ
 Τέλος της εποχής για εθνική ανεξαρτησία (εθνικισμού) --- αναζήτηση μιας
παραδοσιακής πολιτιστικής ταυτότητας με βάση τη θρησκεία
 Ανανέωση της ισλαμικής πολιτιστικής κληρονομιάς
 Ανάδυση μιας αδιάλλακτης τάσης που θεωρούσε το Κοράνι ως μόνη πηγή
καθοδήγησης της ανθρώπινης ζωής και διακυβέρνηση της κοινωνίας με τη
σαρία
 Διάκριση των κοινωνιών σε ισλαμικές και κοινωνίες της άγνοιας (τζαχιλίγια)
 Αυτοί που αποδέχονται τη δημιουργία μιας ισλαμικής κοινωνίας αποτελούν την
εμπροσθοφυλακή αφοσιωμένων μαχητών με χρήση του τζιχάντ.
Ισλαμικά κινήματα
 Η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο είναι το πρώτο σουνιτικό

ισλαμιστικό θρησκευτικό, πολιτικό και κοινωνικό κίνημα. Θεωρείται η
μεγαλύτερη, καλύτερα οργανωμένη πολιτική δύναμη στην Αίγυπτο.
Ιδρύθηκε στην Αίγυπτο από τον Χασάν αλ-Μπάννα το Μάρτιο του 1928,
ενώ εξαπλώθηκε και σε άλλες μουσουλμανικές χώρες.
 Ουαχαμπισμός (ή και Σαλαφισμός) επίσης θρησκευτικό κίνημα.
Ιδρύθηκε από τον Mohammed Ibn Abd al-Wahhab (Μοχάμεντ Ιμπν
Αμπντ αλ-Γουαχάμπ) (1703-1792) και τονίζει την απόλυτη κυριαρχία
του Θεού. Εκπροσωπείται από τη Σαουδική Αραβία
 Θεωρείται ως υπερσυντηρητικό, αυστηρό, φονταμενταλιστικό, και ως
«ισλαμικό κίνημα μεταρρύθμισης για την αποκατάσταση της καθαρής
μονοθεϊστικής λατρείας»
 1979: ιρανική επανάσταση --- μετατροπή του Ιράν σε ισλαμικό κράτος
 Δεκαετία του 1980: Εισβολή του Σαντάμ Χουσεϊν στο Ιράν ---- Σύγκρουση
σουνιτών – σιιτών ---- Σταδιακή μεταβολή του κοσμικού κράτους του Ιράκ σε
«ισλαμικό» με τα καθεστωτικά μέσα να απορρίπτουν τις αναφορές στο
"κοσμικό κράτος" και να περιγράφουν τον πόλεμο κατά του Ιράν ως "τζιχάντ".
 1991: Ήττα του Ιράκ από το Κουβέιτ ----- 1993: «Εκστρατεία Πίστη» του
Χουσεϊν: επιβολή ενός είδους «σαρία»
Ανάπτυξη τρομοκρατικών κινημάτων
 Οι επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων στην περιοχή πολλαπλασίασε τις

τρομοκρατικές «αντιστασιακές» ομάδες
 Η Αλ Κάιντα δημιουργήθηκε στον απόηχο της σοβιετικής εισβολής στο
Αφγανιστάν το 1979.
 Οι κοσμοθεωρίες και η στρατηγική σκέψη των ηγετών της διαμορφώθηκαν
από τον δεκαετή πόλεμο ενάντια στην σοβιετική κατοχή, όταν χιλιάδες
Μουσουλμάνων μαχητών, συμπεριλαμβανομένου του Οσάμα Μπιν Λάντεν,
συνέκλιναν στην χώρα.
 Επιδιώκει τη συσπείρωση των μουσουλμάνων εναντίον της Δύσης
 2010: εμφανίζεται ο Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι ως αρχηγός της Αλ Κάιντα
στο Ιράκ.
 2014: Δημιουργία του λεγόμενου Ισλαμικού κράτους της Συρίας και του Ιράκ
(ISIS): «εκφραστής» της σουνιτικής αντιπολίτευσης που στρέφεται εναντίον
των κυβερνήσεων της Συρίας και του Ιράκ.
 Εκμεταλλεύεται τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης και τον εμφύλιο στη
Συρία
 Ιδεολογία, ρητορική και στόχοι παρόμοιοι με αυτούς της Αλ-Κάιντα
 Διαφορές με την Αλ-Κάιντα: επιδίωξη δημιουργίας κράτους με κατάκτηση
εδαφών
 Η «Αραβική Άνοιξη» με αφετηρία το 2010 περιλαμβάνει μια σειρά εξεγέρσεων

και αναταραχών στην Μέση Ανατολή με στόχο την ανατροπή αυταρχικών
καθεστώτων που καταπίεζαν τον αραβικό κόσμο.
 Στα πλαίσια αυτής, εκδηλώθηκαν εξεγέρσεις στην Τυνησία, την Αίγυπτο, το
Μπαχρέιν κι αποτέλεσε αφορμή για την έναρξη της εμφύλιας σύρραξης στη
Λιβύη, την Υεμένη και τη Συρία.
 Αποσταθεροποιεί την περιοχή της Μέσης Ανατολής και συμβάλλει στην άνοδο
του Ισλαμικού Κράτους λίγα χρόνια μετά την έναρξή της
Οι χριστιανικές κοινότητες της
Μέσης Ανατολής
Η Μέση Ανατολή περιλαμβάνει:

• Τουρκία
• Εύφορη Ημισέληνος (Συρία, Λίβανος, Ιορδανία,
Παλαιστίνη, Ισραήλ και Ιράκ)
• Αίγυπτος και Σουδάν
• Αραβική χερσόνησος
• Αφγανιστάν και Πακιστάν
Η Μέση Ανατολή ως γεωπολιτισμικός όρος
Κοινωνικοπολιτικά δεδομένα
• Οικονομικό πεδίο Πετρελαϊκά προβλήματα
• Πολιτικό πεδίο Δημιουργία εθνικών κρατών
• Πολιτιστικό πεδίο • Εμφάνιση μονοθεϊσμού
• Ανακάλυψη γραφής
• Κυρίαρχη πολιτιστική
ταυτότητα: αραβοισλαμική
– γλώσσα επικοινωνίας:
αραβική
Η χριστιανική παρουσία στη Μέση Ανατολή
• Ελληνορθόδοξη Εκκλησία
• Νεστοριανική Εκκλησία
• Προχαλκηδόνιες ή Αρχαίες Ανατολικές Εκκλησίες
ή Ανατολικές Ορθόδοξες Εκκλησίες (Κοπτική,
Αρμενική, Συρο-Ορθόδοξη ή Ιακωβιτική,
Αιθιοπική Εκκλησία
• Ρωμαιοκαθολικές / Ουνιτικές Εκκλησίες
• Προτεσταντικές Εκκλησίες
Στοιχεία διερεύνησης:
• Αυτοπροσδιορισμός
• Ετεροπροσδιορισμός
• Θρησκευτική, εθνοτική και γλωσσική ταυτότητα
• Κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον
• Κρατικός σχηματισμός
2. Ιστορική διαμόρφωση των χριστιανικών

κοινοτήτων της Μέσης Ανατολής
Διάσπαση του Χριστιανισμού
• 1ος - 4ος αι. κοινή πίστη (Α’ & Β’ Οικουμεν. Σύνοδοι)
-Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία
• 5ος αι. Νεστοριανισμός (Γ’ Οικουμενική Σύνοδος)
Νεστοριανική Εκκλησία
• 5 αι. Αντιχαλκηδόνιες ή Προχαλκηδόνιες ή Ανατολικές
ος
Ορθόδοξες Εκκλησίες (Δ’ Οικουμενική Σύνοδος)
-Κοπτική Εκκλησία
-Συρο- Ορθόδοξη Εκκλησία
-Αρμενική Εκκλησία
• 7 αι. Μονοθελητισμός
ος Μαρωνιτική Εκκλησία
• 10 - 13 αι. Σταυροφορίες
ος ος Ουνιτικές Εκκλησίες
• 19ος αι.Προτεσταντικές Ιεραποστολές Προτεστ. Εκκλησίες
Νεστοριανισμός
Ο Νεστόριος, αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως

το 428 μ.Χ.
Δεν δεχόταν την υποστατική ένωση της θείας και
ανθρώπινης φύσης στο Χριστό
Καταδικάστηκε από την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο
(Έφεσος, 431 μ.Χ.)
• Οι Νεστοριανοί συστήνουν Εκκλησία με έδρα τη
Σελεύκεια ή Κτησιφώντα (κοντά στη σημερινή
Βαγδάτη), μετά την άρνησή τους να δεχτούν τις
αποφάσεις της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου της Εφέσου
(431).
• Η εκκλησία αυτή, που επιβιώνει σήμερα κυρίως στο
Ιράκ, διακρίνεται στην Ασσυριακή, η οποία στον
τελετουργικό της τύπο διατηρεί την αραμαϊκή γλώσσα
και στη Χαλδαϊκή, η οποία διατηρώντας επίσης τα
παραδοσιακά της στοιχεία στη λατρεία και τη γλώσσα,
βρίσκεται σε κοινωνία με την Εκκλησία της Ρώμης
Το σχίσμα ανάμεσα στην Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία

και τις Ανατολικές Ορθόδοξες ή Αρχαίες Ανατολικές Εκκλησίες
 Πρώτη ρήξη. Επήλθε στους κόλπους

της Εκκλησίας της Αλεξάνδρειας μεταξύ
των αυτόχθονων Αιγυπτίων και των
ελληνικών ή εξελληνισμένων κοπτικών
στοιχείων της χώρας. Δημιουργία του
Κοπτικού Πατριαρχείου, με έδρα αρχικά
την Αλεξάνδρεια, και, μετά τη
μουσουλμανική κατάκτηση, από τον 9ο
αιώνα, το Κάιρο
Πρωτοεθνικά σχίσματα
Κοπτική κοινότητα
•Οι Κόπτες αποτελούν το 10% περίπου

του πληθυσμού της Αιγύπτου (δηλαδή
8 – 12 εκατομμύρια)
• Συνιστούν μια δραστήρια Εκκλησία, η
οποία διατηρεί την κοπτική ως γλώσσα
λατρείας και έχει πλούσιο εκπαιδευτικό
και φιλανθρωπικό έργο
Συρο- ορθόδοξη κοινότητα
• Οι Συρο-ορθόδοξοι ή Συρο-Ιακωβίτες, κατά το πρότυπο

των Αιγυπτίων, οργανώνονται επίσης σε ανεξάρτητη
εκκλησία, τον 6ο αιώνα, με κέντρο την Αντιόχεια, από
τον επίσκοπο Έδεσσας Ιάκωβο Βαραδαίο (+578).
• Είναι εγκαταστημένοι κυρίως στη Συρία και στο Λίβανο
με πληθυσμιακές νησίδες στην Τουρκία και το Ιράκ.
• Η έδρα του Πατριαρχείου τους, σήμερα, βρίσκεται στη
Δαμασκό, μεταφερμένη από την Αντιόχεια, που ανήκει
πλέον στην Τουρκία.
• Οι εθνικές εκκαθαρίσεις στην Τουρκία μετά τον Α΄
παγκόσμιο πόλεμο και η μεγάλη μετανάστευση για
οικονομικούς και πολιτικούς λόγους έχει περιορίσει τον
αριθμό τους σε μερικές χιλιάδες (500.000 περίπου)
Αρμενική Εκκλησία
• Οι Αρμένιοι, για λόγους περισσότερο πολιτικούς παρά
θεολογικούς, διέκοψαν την κοινωνία τους με την ενιαία
Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία του Βυζαντίου ήδη από
το 365 και απετέλεσαν ανεξάρτητη Εκκλησία υπό τον
«Καθολικό» (Πατριάρχη) του Ετσμιατζίν (Echmiatzin),
υιοθετώντας μεταγενέστερα (506) τη «μονοφυσιτική»
ορολογία.
• Το επίκεντρο της αρμενικής Εκκλησίας στη Μέση
Ανατολή είναι το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και
περιλαμβάνει τους πιστούς του Ισραήλ, της Ιορδανίας
και της Παλαιστινιακής Αρχής, ενώ το Καθολικάτο της
Κιλικίας που εδρεύει στο Λίβανο, έχει δικαιοδοσία –συν
τοις άλλοις- στο Λίβανο και τη Συρία
• Όλες αυτές οι ανατολικές ορθόδοξες ή αρχαίες ορθόδο-
ξες Εκκλησίες υιοθετώντας τη «μία φύση» του Χριστού
ως επίσημη διδασκαλία και χρησιμοποιώντας στην
λατρεία τους μια λειτουργική γλώσσα διαφορετική της
ελληνικής (δηλαδή κοπτική, συριακή και αρμενική
αντίστοιχα) θα επικυρώσουν τις αποστάσεις τους από
την Ορθόδοξη Βυζαντινή Εκκλησία και θα
συγκροτήσουν όχι μόνο μια ιδιαίτερη θεολογική αλλά
και μια εθνο-πολιτισμική και γλωσσική ταυτότητα σε
σχέση με την ελληνόφωνη ορθοδοξία.
Ηράκλειος 610 – 641 μ. Χ.

Θεόδωρος του Φαράν ή της Αραβίας
κήρυσσε την ύπαρξη μιας «ενέργειας» ή
«θελήσεως» από τη συνένωση της θείας
και της ανθρώπινης φύσης του Χριστού
• Οι Μαρωνίτες οργανώθηκαν σε ανεξάρτητη Εκκλησία γύρω από το

θρησκευτικό τους κέντρο, το μοναστήρι του Αγίου Μαρούν, στην
κοιλάδα του ποταμού Ορόντη (Χάμα Συρίας), από όπου πήραν και
το όνομά τους τον 7ο αιώνα (μετά την ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο,
680).
• Ο πρώτος Πατριάρχης της εν λόγω Εκκλησίας και ηγούμενος αυτού
του μοναστηριού, ο Ιωάννης Μαρούν, μετέφερε την έδρα του
Μαρωνιτικού Πατριαρχείου στο χωριό Καφαρχάυ, του όρους
Λιβάνου, στο οποίο είχαν καταφύγει και ορισμένες μουσουλμανικές
μειονότητες, κυρίως Σιίτες και Δρούζοι.
• Οι Μαρωνίτες στη συνέχεια (1187) αποδέχτηκαν τη δικαιοδοσία της
Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και ενώθηκαν με αυτήν.
• Αποτελούν σήμερα τη μεγάλη πλειοψηφία των χριστιανών στο
Λίβανο και διατηρούν τη συριακή ως λειτουργική τους γλώσσα.
Μαρωνιτική κοινότητα
Ορθόδοξοι
Ισλάμ και Χριστιανικές Εκκλησίες
7ος αι. Μουσουλμανική κατάκτηση

▫ Ορθόδοξα πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Αντιοχείας
και Ιεροσολύμων πιστά στο Βυζάντιο
▫ Νεστοριανοί, Αντιχαλκηδόνιοι και Μαρωνίτες
πιστοί στις Μουσουλμανικές δυναστείες
(Ομμεγιάδες, Αββασίδες)
Ρωμαιοκαθολική ή Λατινική Εκκλησία
• Η διαίρεση μεταξύ Ανατολικού και Δυτικού
χριστιανισμού, τον 11ο αιώνα, είχε τις συνέπειές της και
στον αραβικό χριστιανισμό, καθώς εγκαθιδρύεται
επίσης στην περιοχή η παρουσία της Ρωμαιοκαθολικής ή
Λατινικής Εκκλησίας.
• Οι κατακτήσεις των σταυροφόρων αφενός και η
λειτουργία ιεραποστολών εκ μέρους των δυτικών
εκκλησιών αφετέρου, στα όρια των Δυνάμεων Εντολής,
δημιούργησε νέες εκκλησιαστικές διοικήσεις με τη
μορφή ουνιτικών Εκκλησιών.
• Έτσι ανέκυψαν οι Ελληνο-καθολικοί, οι Συρο-καθολικοί,
οι Ασσυρο-χαλδαίοι, οι Κοπτο-καθολικοί και οι Αρμενο-
καθολικοί.
Φρανσκίσκο Χαγιέζ
«Οι διψασμένοι σταυροφόροι κοντά στην
Ιερουσαλήμ»
Η πολιορκία της Αντιόχειας, σε

μεσαιωνικό χειρόγραφο
Προτεσταντικές Εκκλησίες
• Οι νεώτερες προτεσταντικές ιεραποστολές του
19ου και 20ου αιώνα στην περιοχή όπως, οι
Αγγλικανοί, οι Πρεσβυτεριανοί, οι Βαπτιστές
κ.ά., δημιούργησαν νέες εκκλησιαστικές
δικαιοδοσίες εις βάρος μάλιστα των αρχέγονων
χριστιανικών Εκκλησιών.
Οι ελληνορθόδοξοι ή Ρωμιοί Ορθόδοξοι

• Εκτείνονται σε όλη τη Μέση Ανατολή, καθώς η
εκκλησιαστική τους δικαιοδοσία εκπροσωπείται
από τα τρία πρεσβυγενή Πατριαρχεία της
Ανατολής, δηλαδή Ιεροσολύμων, Αντιοχείας και
Αλεξανδρείας.
• Η εθνοτική και γλωσσική ταυτότητα των
ελληνορθόδοξων είναι ανομοιογενής, αφού η
πληθυσμιακή σύνθεση κάθε Πατριαρχείου είναι
διαφορετική, όπως και η λειτουργική του
γλώσσα.
• Εδρεύει στη Δαμασκό
• Ο Πατριάρχης, οι Επίσκοποι και οι πιστοί είναι Άραβες
• Αραβοποίηση του Πατριαρχείου το 1899
• Σημερινή γλώσσα λατρείας είναι η αραβική
• Δικαιοδοσία: Συρία, Λίβανος και Ιράκ
Κοιλάδα των χριστιανών
Μοναστήρια
• Στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας κυριαρχεί το
ελληνικό στοιχείο, αφού ο Πατριάρχης και οι
επίσκοποι είναι Έλληνες και ποιμαίνουν ένα
ελληνόφωνο ποίμνιο στην πλειονότητά του,
ιδιαίτερα στην περιφέρεια της Αιγύπτου
Το Μουσείο του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής στην
Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Καϊρου
• Στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, ο Πατριάρχης
και οι επίσκοποι είναι ελληνικής καταγωγής ενώ
οι ιερείς και οι πιστοί είναι αραβόφωνοι,
παλαιστινιακής καταγωγής κυρίως.
• Οι ακολουθίες τελούνται και στις δύο γλώσσες
αλλά πολλοί αραβόφωνοι ορθόδοξοι επιδιώκουν
την αραβοποίηση όχι μόνο της λατρείας αλλά
και της εκκλησιαστικής διοίκησης.
Η θέση των χριστιανών στο σύγχρονο
αραβικό κόσμο
• Ερωτήματα που ανακύπτουν:
• Με ποιο τρόπο συμμετέχουν στο πολιτιστικό, κοινωνικό,
πολιτικό, οικονομικό, εκπαιδευτικό πεδίο;
• Είναι Άραβες οι χριστιανοί και πόσο Άραβες είναι;
• Σε τι συνίσταται η αραβικότητα; Είναι θέμα γλώσσας ή
και θρησκείας; Άραβες είναι όσοι ομιλούν την αραβική
γλώσσα ή όσοι μετέχουν και της μουσουλμανικής
θρησκείας;
• Και αν η θρησκεία είναι προσδιοριστικό της
αραβικότητας, τι σημαίνει άραβας χριστιανός;
• Ο ρόλος των χριστιανών στο κίνημα της αραβικής αναγέννησης (Nahda)

υπήρξε πολυεπίπεδος και πολύμορφος.
• Το κίνημα δημιουργείται κατά βάση από μια ελίτ διανοουμένων (κυρίως
στην ευρύτερη Συρία), στην πλειονότητά τους χριστιανών, οι οποίοι,
περισσότερο από ό,τι οι μουσουλμάνοι συμπατριώτες τους, είχαν επαφή με
τις φιλελεύθερες ιδέες και τα απελευθερωτικά κινήματα της Ευρώπης.
• Πρόκειται για ένα πνευματικό κίνημα, κατά κύριο λόγο, που επεδίωκε την
αναγέννηση του αραβικού έθνους, και κατά δεύτερο, ένα πολιτικό κίνημα
που επεδίωκε την απελευθέρωση των Αράβων από την οθωμανική
κατάκτηση αλλά και από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις που είχαν διεισδύσει
στην περιοχή για να αποδυναμώσουν το «Μεγάλο Ασθενή».
• Βάση αυτού του κινήματος αποτελούσε η γλωσσική και πολιτιστική
ενότητα, η οποία θα επέτρεπε τη διάκριση πολιτικού και θρησκευτικού
πεδίου αφενός και την υπέρβαση των θρησκευτικών διαιρέσεων αφετέρου
εξαιτίας των οποίων υπέφεραν οι μειονότητες και ιδιαίτερα οι χριστιανοί.
• Έτσι, με το κίνημα αυτό, τίθεται το έθνος πάνω από την ούμα (κοινότητα),
η αραβική ταυτότητα πάνω από τη μουσουλμανική
• Η επικράτηση εθνικών κοσμικών καθεστώτων θα
ευνοούσε τους χριστιανούς με το να αρθούν οι
θρησκευτικές διακρίσεις και να αντιμετωπιστούν όλοι
επί ίσοις όροις επί τη βάσει των αρχών της σύγχρονης
δημοκρατίας.
• Γι’ αυτό οι χριστιανοί, όπως και άλλες μειονότητες,
πρωτοστάτησαν σε διάφορους πολιτικούς σχηματισμούς
με λαϊκή (κοσμική) βάση (κόμμα Μπάαθ, κίνημα παν-
συριανισμού, εθνικο-κοινωνικό συριακό κόμμα, κόμμα
wafd στην Αίγυπτο, κατά βάση κοπτικό, μια τάση του
λιβανέζικου εθνικισμού που εκφράζεται με τη Φοινικική
Επιθεώρηση και έχει μαρωνιτική βάση, το Μέτωπο για
την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης).
• Όλα αυτά τα ιδεολογικο-πολιτικά σχήματα που

επιδιώκουν να υπερβούν το κοινοτικό μουσουλμανικό
μοντέλο μέσα από το εθνικό-πολιτικό μοντέλο
οπισθοχωρούν υπό το βάρος διαφόρων παραγόντων που
ευνοούν την άνοδο ενός πολιτικού Ισλάμ.
• Η μετατόπιση του κέντρου βάρους του αραβικού κόσμου
από τον εθνικισμό (κοσμικό παράγοντα) στον ισλαμισμό
(θρησκευτικό παράγοντα) είχε σοβαρές επιπτώσεις στην
παρουσία των χριστιανών στη Μέση Ανατολή και τη
συμβίωσή τους με τους μουσουλμάνους συμπατριώτες
τους. Στη συνείδηση των ισλαμιστών οι χριστιανοί
«επανασυνδέονται» ιδεολογικά με τη Δύση και
αντιμετωπίζονται συχνά ως ξένο σώμα.
• Τα τελευταία χρόνια αποδεικνύονται ιδιαίτερα τραγικά
για τους Άραβες χριστιανούς.
• Οι χριστιανοί, ως μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων, είναι
περισσότερο ευάλωτοι στη ρευστή πολιτική και
κοινωνική κατάσταση της Μέσης Ανατολής και γίνονται
αποδέκτες διώξεων, επιθέσεων και βίας, με αποτέλεσμα
να εγκαταλείπουν τις πατρογονικές τους εστίες και να
μεταναστεύουν μαζικά.
• Αν και μέχρι το 1945 αποτελούσαν το 20% των κατοίκων
της περιοχής, σήμερα υπολογίζεται ότι έχει απομείνει
ένα ποσοστό μικρότερο του 5%, ενώ υφίστανται έντονες
πιέσεις ιδιαίτερα στη Συρία και την Αίγυπτο.
Η επιβίωση των χριστιανών στη Μ.Α.

• Το πρώτο ζήτημα που εντοπίζουν οι ερευνητές, το οποίο
μάλιστα χαρακτηρίζουν ως απειλή για τη μακραίωνη
παρουσία των χριστιανών στην περιοχή, είναι η
μετανάστευση, η οποία έχει πάρει ανεξέλεγκτες
διαστάσεις με αποτέλεσμα τον κίνδυνο αλλοίωσης της
δημογραφικής και πολιτισμικής σύνθεσης του
πληθυσμού της Μέσης Ανατολής.
• Οι διαστάσεις του προβλήματος είναι τέτοιες, που οι
σχετικές μελέτες και δημοσιογραφικές αναφορές μιλούν
για «έξοδο» των χριστιανών από τις πατρογονικές τους
εστίες στην αρχή του 21ου αιώνα.
• Το δεύτερο ζήτημα αφορά το μέλλον τους στο ρευστό και
μεταβαλλόμενο σκηνικό της Μέσης Ανατολής και τη συμβίωσή τους
με τους μουσουλμάνους συμπατριώτες τους.
• Η δραματική μείωση των χριστιανών συμβάλλει στην
περιθωριοποίησή τους στην πολιτική και κοινωνική ζωή και
συντελεί γενικότερα στην παρακμή των χριστιανικών Εκκλησιών
της Μέσης Ανατολής.
• Ποιο θα είναι το μέλλον τους στο σύγχρονο αραβικό κόσμο; Με
ποιους όρους θα συμβιώσουν με τους μουσουλμάνους αυτοί που
μένουν; Μπορούν να συνεργαστούν μαζί τους προς την κατεύθυνση
της από κοινού συμβίωσης σε μια κοινή πατρίδα αλλά και να
αναδείξουν την κοινή «μοίρα» χριστιανών και μουσουλμάνων σε
αυτήν την περιοχή του κόσμου;
Το μέλλον της Μ.Α.

• Χωρίς τους χριστιανούς προοδευτικά εξαφανίζεται ο εθνο-
θρησκευτικός πλουραλισμός που χαρακτήριζε τη Μέση Ανατολή,
ενώ σε πολιτικό επίπεδο, παραμένει ανοικτή η πρόκληση του
εκδημοκρατισμού της.
• Οι χριστιανοί πρωτοστάτησαν σε πολλές περιπτώσεις στην πορεία
εκδημοκρατισμού και απετέλεσαν τη μαγιά της laïcité σε κάποιες
περιοχές.
• Η συνεχιζόμενη παρουσία τους μπορεί να λειτουργήσει ακόμη μια
φορά ως μαγιά εκδημοκρατισμού και διάκρισης του θρησκευτικού
από το πολιτικό πεδίο, καθώς και υπεράσπισης των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, μεταξύ των οποίων και το δικαίωμα της θρησκευτικής
ελευθερίας.
• Οι τοποθετήσεις μουσουλμάνων διανοουμένων έχουν σημασία,
καθώς θεωρούν ότι με τη συρρίκνωση των χριστιανικών κοινοτήτων
των περιοχών τους, φτωχαίνει ο πολιτισμός και η ιστορία τους, και
χάνεται το αγαθό της πολυ-κοινοτικής συνύπαρξης
Μουσουλμανικές μειονότητες
Αραβικός εθνικισμός και μειονότητες
 Ο αραβικός εθνικισμός δεν επηρεάζει ομοιόμορφα

τις μειονότητες.
 Αρχικά δίνει περισσότερη αξία στην εθνική παρά στη
θρησκευτική ταυτότητα
 Οι Άραβες Μη-μουσουλμάνοι (λόγω εθνικής
καταγωγής) αντιμετωπίζονται πιο θετικά από τους
μη-Άραβες μουσουλμάνους
 Συνέβαλε στην αφομοίωση των Αράβων χριστιανών
και σιιτών και υποτίμησε τους μη Άραβες
μουσουλμάνους
Μουσουλμανικές μειονότητες
(χαρτογράφηση)
 Σιϊτες
 Ισμαηλίτες
 Δρούζοι
 Αλαουϊτες ή Ναουσάϊρι
 Μπαχάϊ
 Γιεζίντι ή λάτρεις του Διαβόλου
Γενικά χαρακτηριστικά
 Αναπτύσσουν διαφορετικές θρησκευτικές δοξασίες

 Αναπτύσσουν πολιτικές επιδιώξεις
 Δημιουργούν τάσεις απόσχισης από την κεντρική σουννιτική
εξουσία
 Επιδιώκουν να ανατρέψουν τη σουννιτική εξουσία
 Έχουν ένα μεσσιανικό χαρακτήρα (Μάχντι)
 Εκδηλώνουν διαφορετικό τελετουργικό (έκσταση, λατρεία του
μαρτυρίου, λατρεία του ιμάμη)
Σιϊτισμός
 Γεννιέται από τη διαφωνία περί διαδοχής του Μωάμεθ (632)

 Ανάγεται στον Άλι (εξάδελφο και γαμπρό του προφήτη)
 Λειτουργεί ως πολιτική δύναμη εναντίον της άρχουσας
σουνιτικής τάξης
 Δεν προτάσσει τον αραβισμό, γι’ αυτό δίνει διέξοδο στα
προβλήματα των μη αράβων
 Εισάγει μια θεοκρατική αντίληψη κληρονομικής εξουσίας
 Αναπτύσσεται με επίκεντρο το Ιράκ
 Σήμερα: Ινδία, Ιράκ, Ιράν (κρατική θρησκεία)
Ισμαηλίτες
 Αφετηρία ο Ισμαήλ γιός του έβδομου ιμάμη Τζαφάρ

που παραμερίστηκε από τη διαδοχή
 Η κοινότητα των Ισμαηλιτών κυριαρχεί τον 9ο αιώνα
στο μουσουλμανικό κόσμο
 Σήμερα: Δυτική Ινδία, Πακιστάν, και κάποιοι στη
Συρία
 Επηρεάζονται από τον νεοπλατωνισμό
 Στόχος: η ανατροπή της άρχουσας τάξης και η
επαναφορά μιας δίκαιης κοινωνίας
Δρούζοι
 Δημιουργούνται κατά τη βασιλεία του αλ-Χακίμ, έκτου χαλίφη Φατιμίδη (996-
1021)
 Επί της βασιλείας του θεσπίζονται μέτρα που ξεφεύγουν από τις παραδόσεις
του Κορανίου (κατάργηση αγαθοεργιών, κατάργηση προσκυνήματος στη
Μέκκα, διωγμός των χριστιανών και Εβραίων.
 Το 1017-1020 ο αλ-Χακίμ εμφανίζεται ως θεία ενσάρκωση και αλλάζει πολιτική
 Προέκυψε από τις διαμάχες των δύο οπαδών του αλ-Χακίμ: Χάμζα και αλ-
Νταράζι
 Το όνομά τους προέρχεται από τον αλ-Νταράζι, αλλά επικράτησαν οι ιδέες του
Χάμζα που διαμορφώνει το δόγμα των Δρούζων.
 Απορρίπτουν τη Σαρία
 Εκφράζουν τη δυσαρέσκεια των φτωχών χωρικών στη Συρία
 Σήμερα ζουν στη Συρία, το Λίβανο και λίγοι στο Ισραήλ.
 «Βιβλίο της Σοφίας» - θρησκευτικός συγκρητισμός
Αλαουϊτες ή Ναουσάϊρι
 Προέρχονται από τον 9ο αιώνα με ιδρυτή τον

Μωχάμαντ Ιμπν Νουσαϊρ.
 Σήμερα ονομάζονται Αλαουϊτες, «οπαδοί του
Άλη»
 Έχουν επίκεντρο τη Συρία
 Αποδέχονται ένα θρησκευτικό συγκρητισμό:
στοιχεία ισμαηλιτικού σιιτισμού, χριστιανικά,
εβραϊκά και ειδωλολατρικά
Μπαχάϊ
 Προέρχονται από το σιιτισμό, τον 19ο αιώνα

 Έχουν επίκεντρο το Ιράν – συναντώνται και στην
Ινδία
 Ιδρυτής της κοινότητας ο Μπαχα’ουλλάχ
 Αναπτύσσεται από το γιό του Αμπάς Εφέντι (Αμπντ
αλ-Μπαχά)
 Στόχος η πολιτικο-θρησκευτική ενοποίηση της
ανθρωπότητας και η οργάνωση μιας οικουμενικής
κυβέρνησης
Γιεζίντι ή λάτρεις του Διαβόλου
 Προέρχονται από μια πολιτικο-θρησκευτική

αντίδραση υπέρ των Ομμεγιαδών (12ος αιώνας).
 Ξεκίνησε από το Ιράκ και εγκαταστάθηκε στο
Κουρδιστάν, όπου κουρδοποιήθηκε και
απομακρύνθηκε από το ορθόδοξο Ισλάμ
 Μείγμα ειδωλολατρικής θρησκείας και Ισλάμ
(προσεύχονται στον ήλιο, σέβονται τη φωτιά,
νηστείες, θυσίες και προσκυνήματα θυμίζουν το
Ισλάμ, αρτοκλασία από το Χριστιανισμό)
Οι Ιουδαίοι στο Ισραήλ
11
Ευχαριστίες
Ευχαριστώ πολύ την Καθηγήτρια κύρια
Νίκη Παπαγεωργίου
Η ζεστή φιλοξενία της Θεολογικής Σχολής
του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, εδώ και
μερικά χρόνια, έχει καταστήσει οικείο χώρο τα
αμφιθέατρα και τις αίθουσες διδασκαλίας της.
Πωλ Χάγουελ Οι Εβραίοι στο Ισραήλ, στο μάθημα Θεολογική Σχολή ΑΠΘ 9 Δεκ
Θρησκείες και Κοινωνίες της Μέσης Ανατολής Καθ. Νίκη Παπαγεωργίου
2 στην Κατεύθυνση Μουσουλμανικών Σπουδών Κοινωνιολογία της Θρησκείας 2020
Ισραήλ
1947
─ 1948
Διαχωρισμός
της
Παλαιστίνης
14 Μαΐου 1948
Η 13η παράγραφος της Διακήρυξης της
Ανεξαρτησίας του Ισραήλ από τον
Δαυίδ Μπεν-Γκουριόν
Το Κράτος του Ισραήλ θα είναι ανοιχτό για την Ιουδαϊκή

[Εβραϊκή] μετανάστευση και για τη Συγκέντρωση των Εξόριστων. Θα
προωθήσει την ανάπτυξη της χώρας προς όφελος όλων των κατοίκων
της. Θα βασίζεται στην ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ειρήνη όπως
προβλέπουν οι προφήτες του Ισραήλ. Θα εξασφαλίζει πλήρη ισότητα
των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων σε όλους τους κατοίκους
της, ανεξαρτήτως θρησκείας, φυλής ή φύλου. Θα εγγυηθεί [και θα
εγγυάται] την ελευθερία της θρησκείας, της συνείδησης, της γλώσσας,
της εκπαίδευσης και του πολιτισμού. Θα προστατεύσει [και θα
προστατεύει] τους Ιερούς Τόπους όλων των Θρησκειών, και θα είναι
πιστό στις αρχές του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.
{ Η διακήρυξη 1948 }
15
Μαΐου
Τα Βασικά 1948 -
Κράτος του Ισραήλ
Δεν έχει Σύνταγμα. Αντ’ αυτού έχει μια σειρά
(αποκαλούμενων) Βασικών Νόμων με ισχύ σας
άρθρα Συντάγματος. Ο τελευταίος ( 19η Ιουλίου
2018) είναι ο Νόμος για το Ισραήλ ─ Έθνος
Κράτος του Ιουδαϊκού Λαού.
Δεν έχει ούτε Επίσημη αλλά και ούτε
(θεσμοθετημένη) Επικρατούσα θρησκεία.
Δεν έχει Αστικό Κώδικα.
1973 ─
Χάρτης του Ισραήλ
Ιουδαίος
Ιουδαϊσμός
Ιουδαίος, Ιουδαϊσμός
Ας ορίσουμε, όσο πιο απλά μπορούμε, τον Ιουδαϊσμό και, κατ’ επέκταση
τον Ιουδαίο. Ο Ιουδαϊσμός στηρίζεται στην αξιωματική θεμελίωση του
Ενός και Μοναδικού Θεού, αρχή η οποία δεν τίθεται σε κρίση ούτε σε
Πίστη. Ο Ιουδαίος πρέπει να διάγει ηθικό βίο [εξού και ο ορισμός του
Ιουδαϊσμού ως ο Ηθικός Μονοθεϊσμός]. Πρέπει να ακολουθεί και τηρεί
τις Εντολές. Το πλαίσιο ολοκληρώνεται με το ποιος είναι Ιουδαίος:
Ιουδαίος γεννιέσαι από μάνα Ιουδαία και δεν γίνεσαι (όρα, δεν υφίσταται
κάτι αντίστοιχο της βάπτισης). Το αγόρι ενηλικιώνεται θρησκευτικά στα
13 και το κορίτσι στα 12. Πλέον μπορούν να τελούν όλες τις εντολές και
θρησκευτικές πράξεις (λ.χ. να παντρέψουν ένα ζευγάρι). Ιερατείο δεν
υπάρχει. Η ζωή είναι ιερή, ο θάνατος ολοκληρώνει τον κύκλο, δεν
υπάρχει μεταθανάτια ζωή. Κάπου εδώ αρχίζουν οι λεπτομέρειες οι
οποίες συνιστούν το πνευματικό σώμα – corpus του Ιουδαϊσμού το οποίο
συμπληρώνεται, επαυξάνεται (και τροποποιείται) αενάως εδώ και πάνω
από 2000 χρόνια. Οι προαναφερθείσες Εντολές πηγάζουν από την
Βίβλο (για τον Ιουδαϊσμό δεν υφίσταται ο όρος Παλαιά Διαθήκη).
Το άστρο του Δαυίδ
Το Μαγκέν Νταβίντ (Άστρο ή Ασπίδα του Δαυίδ) υιοθετήθηκε

μεταγενέστερα ως σύμβολο του Ιουδαϊσμού λόγω της κυριαρχίας
του Χριστιανικού Σταυρού στην Ευρώπη, και ως στοιχείο της
σημαίας του Ισραήλ με πρώτο προτείνοντα τον Θεόδωρο Χέρτζλ,
πατέρα του Σιωνισμού, δηλαδή του κινήματος στο τέλος του 19ου
αιώνα για τη δημιουργία μιας εθνικής εστίας για τους Ιουδαίους.
Βασικές Αρχές του Ιουδαϊσμού
Ιουδαίοι στο Ισραήλ _ 1

Ιστορική Αναδρομή
Ιστορικά Ορόσημα _ 1
Οθωμανική Αυτοκρατορία
(400 χρόνια: 1517 έως 1917) 1607
Εισήγαγε το Σύστημα των

Μιλλέτ–Θρησκευτικές
Κοινότητες με
αυτοδιοίκηση κυρίως σε
θέματα θρησκευτικά,
οικογενειακού δικαίου
κτλ. Δεν υπήρχε
Θρησκευτική Ελευθερία
με την έννοια του Άρθρου
13 του Ελληνικού
Συντάγματος.
Χάρτης του 1607 που
δείχνει το Βιλαέτι της
Συρίας
1919
Ο Χάρτης αναφέρει
Παλαιστίνη (όπου ο
όρος εισήχθη από
τους Βρετανούς) ενώ,
ουσιαστικά,
περιγράφει το
Βιλαέτι της Συρίας)
Ιστορικά Ορόσημα _ 2
Βρετανική Εντολή
(29 Σεπτεμβρίου 1923 έως 14 Μαΐου 1948)
Κρατάει τον βασικό κορμό
των θεσμοθετημένων
ρυθμίσεων
της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας. Όμως, το
1926, με το
Διάταγμα περί
Θρησκευτικών Κοινοτήτων
[Religious
Communities] καταργεί
όλες τις διατάξεις της
Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας οι οποίες
διέπαν τα Μιλλέτ,
αφού τα αντικατέστησε
και μετουσίωσε σε
Θρησκευτικές
Κοινότητες. Ωστόσο το
κυρίως πλαίσιο παραμένει
ουσιωδώς αναλλοίωτο.
15 Φεβρουαρίου 1926
15 Φεβρουαρίου 1926
Διάταγμα Θρησκευτικών Κοινοτήτων
16 Ιουλίου 1927
Όμως μετά από ένα χρόνο έχουμε
Διάταγμα Κανονισμού Λειτουργίας Ιουδαϊκής Κοινότητας
οιονεί (quasi) κοσμικό ‒ θρησκευτικός οργανισμός
Πρόδρομος του Έκφανση της “

Ιουδαϊκού κράτους
” της Διακήρυξης
Μπάλφουρ του 1917

19 Ιουνίου 1947
Επιστολή του Μπεν Γκουριόν προς την

Παγκόσμια Ομοσπονδία της Ένωσης [Agudat] Ισραήλ
Η Συμφωνία του Στάτους Κβο
Το Δομικό Πλαίσιο 19 Ιουνίου 1947

για την Θρησκευτική – Πολιτική αμοιβαία Προσαρμογή
a. Το Σάββατο: Είναι σαφές ότι η νόμιμη ημέρα ανάπαυσης στο Εβραϊκό κράτος θα είναι το
Σάββατο, επιτρέποντας προφανώς στους Χριστιανούς και σε μέλη άλλων θρησκειών να
ξεκουραστούν στις αντίστοιχες εβδομαδιαίες μέρες αργίας τους.
b. Κασσέρ: Πρέπει κάποιος να φροντίσει για όλα εκείνα τα απαραίτητα μέσα με τα οποία
θα εξασφαλίσει ότι κάθε κρατική κουζίνα που προορίζεται για Εβραίους θα έχει φαγητό
Κασσέρ.
c. Οικογενειακά Θέματα: Όλα τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής αναγνωρίζουν τη
σοβαρότητα του προβλήματος και τις μεγάλες δυσκολίες. Όλοι οι φορείς που
εκπροσωπούνται από την Εκτελεστική Υπηρεσία του Εβραϊκού Πρακτορείου θα κάνουν
ότι μπορεί να γίνει για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του θρησκευόμενου (ο οποίος
τηρεί) σε αυτό το θέμα και να αποτρέψουν ένα ρήγμα στον Εβραϊκό λαό.
d. Εκπαίδευση: Η πλήρης αυτονομία κάθε ρεύματος στην εκπαίδευση (παιδεία) θα είναι
εγγυημένη (παρεμπιπτόντως, αυτός ο κανόνας ισχύει για τη Σιωνιστική Ένωση και το
«Knesset Israel» προς το παρόν), η κυβέρνηση δεν θα λάβει μέτρα που θα επηρεάσουν
δυσμενώς τη θρησκευτική συνείδηση και τη θρησκευτική επίγνωση οποιουδήποτε
μέρους του Ισραήλ. Το κράτος, φυσικά, θα καθορίσει τις ελάχιστες υποχρεωτικές μελέτες
– την εβραϊκή γλώσσα, την ιστορία, την επιστήμη και τα παρόμοια – και θα επιβλέπει την
εκπλήρωση αυτού του ελάχιστου, αλλά θα προσφέρει πλήρη ελευθερία σε κάθε ρεύμα για
να πραγματοποιήσει εκπαίδευση σύμφωνα με τη συνείδησή του και θα αποφύγει τυχόν
δυσμενείς επιπτώσεις στη θρησκευτική συνείδηση.
Νομοθετικό & Διοικητικό
Διάταγμα Αρ. 1
19 Μαΐου 1948
Η πρώτη Νομοθετική Διάταξη της Προσωρινής Κυβέρνησης του Κράτους
του Ισραήλ, ήταν η με τίτλο «Διάταγμα Νομοθεσίας & Διοίκησης –
Law and Administration Ordinance» με Αριθμό 1 του έτους 5708–1948.
Το Άρθρο 11 με τίτλο «Υφιστάμενος Νόμος» του 4ου Κεφαλαίου με τίτλο
«Ο Νόμος» αναφέρει τα εξής:
Ο Νόμος ο οποίος ίσχυε στην Παλαιστίνη την 5η Ιγιάρ 5708 (14 Μαΐου
1948) θα παραμείνει εν ισχύ, εφόσον δεν υφίσταται τίποτε το απεχθές
ως προς αυτό το Διάταγμα ή ως προς άλλους νόμους οι οποίοι μπορεί να
θεσπιστούν από ή εκ μέρους του Προσωρινού Συμβουλίου του Κράτους,
και υποκείμενος (ο Νόμος ο οποίος ίσχυε) σε τέτοιες τροποποιήσεις οι
οποίες μπορεί να προκύψουν από τη θεμελίωση του Κράτους και των
Αρχών [Authorities] του.
Από το ανωτέρω άρθρο συνάγεται ότι συνεχίζουν και ισχύουν οι διατάξεις
της Βρετανικής Εντολοδόχου Διοίκησης της Παλαιστίνης ως προς τις
Θρησκευτικές Κοινότητες. Αναγνωρίζεται μόνον μια Ιουδαϊκή Κοινότητα.
Ιστορικά Ορόσημα _ 3 15
Κράτος του Ισραήλ Μαΐου

1948 -
Δεν έχει Σύνταγμα. Αντ’ αυτού έχει μια σειρά
(αποκαλούμενων) Βασικών Νόμων με ισχύ σας άρθρα
Συντάγματος. Ο τελευταίος (2018) είναι ο Νόμος για το
Ισραήλ ─ Έθνος Κράτος των Ιουδαίων.
Με τη Συμφωνία Στάτους Κβο (1947) σε συνδυασμό με το με
αριθμό 1 Διάταγμα Νομοθεσίας και Διοίκησης (1948)
παραμένει, ουσιαστικά, σε ισχύ το Σύστημα των
Θρησκευτικών Κοινοτήτων της Βρετανικής Εντολής.
Αναγνωρίζεται μόνον μια Ιουδαϊκή (Θρησκευτική)
Κοινότητα, αυτή των Ορθοδόξων Ιουδαίων. Ο Συντηρητικός
και Μεταρρυθμιστικός Ιουδαϊσμός δε αναγνωρίζονται.
Δεν έχει Αστικό Κώδικα.
Όλο το Οικογενειακό Δίκαιο εκχωρείται στο
Αρχι Ραββινάτο.
Δεν υπάρχει ο Πολιτικός Γάμος στο Ισραήλ,
αναγνωρίζονται ωστόσο οι τελεσθέντες στο εξωτερικό.
Ιδιαίτερα Σημαντικά Θέματα
Τα θέματα αυτά είναι:
1. η ταυτότητα, ,
, , , ,
2. η Περιτομή των αρρένων νεογνών
3. ο Γάμος
4. το Διαζύγιο (& Αγκουνά)
5. Επίσης, μια ιδιαιτερότητα του Ισραήλ για τους Ιουδαίους αποτελεί και
ο διαχωρισμός (με τις υφέρπουσες διακρίσεις) στους Ασσκεναζίμ,
Σεφαραδίτες και Μιζραχίμ
Άλλοι διάφοροι διαχωρισμοί
6. Τέλος, θα αναφερθούμε στον τελευταίο
Βασικό Νόμο του 2018, αυτόν του
Το Ανώτατο Δικαστήριο επιτρέπει στην ΑρχιΡαββινεία

να χρησιμοποιεί και εξέταση DNA για να προσδιορίζει
την Ιουδαϊκότητα (!) κάποιου ατόμου
{ Pew Research Center, March 8, 2016, “Israel’s Religiously Divided Society” }
, , , ,
To Ισραήλ (η Ιουδαϊκή πλειοψηφία) είναι μια κοινωνία ταυτόχρονα κοσμική

και θρησκευτική [secular – religious community] με την μετουσίωση της
θρησκευτικότητας σε εθνικότητα ως ειδοποιό θεμελιακό χαρακτηριστικό της
Ιουδαϊκής κοσμικότητας (κυκλικός συμφυρμός των όρων). Αυτό οδηγεί σε ένα
διαχωρισμό μεταξύ υπηκοότητας και Ιουδαϊκότητας. Δεν υπάρχει αντίφαση
διότι στο Ισραήλ δεν υφίστανται Ισραηλινοί πολίτες (nationals) αλλά μόνον
Ισραηλινοί υπήκοοι. Δεν υπάρχει Εθνότητα – Nationality. Οι
ληξιαρχικές αρχές καταγράφουν τους πολίτες βάση της εθνότητας – λεόμ
(λεόμ γεουντί–Εβραίοι, λεόμ αραμπί–Άραβες κτλ.). Η υπηκοότητα –
εζραχούτ, από μόνη της, δεν εντάσει στο Λαό. Αυτός (ο Λαός) είναι μόνο ο
Ιουδαϊκός. Το αποτέλεσμα είναι μια εξαναγκαστική πολιτική ανισότητα
μεταξύ Ιουδαίων και μη. Η θρησκευτική διερμηνεία της εθνικότητας
[nationality] διαρρηγνύει την ενότητα που παρέχει και κατοχυρώνει η
υπηκοότητα σε ένα Κράτος Συνταγματικού Δικαίου.
Γάμος σε Χαρεντί (“υπερορθόδοξες”) κοινότητες
Ως μέλος της αυστηρά θρησκευτικής σέκτας
(ομάδας) Satmar του Χασιδικού Ιουδαϊσμού, η
Ντέμπορα Φέλντμαν μεγάλωσε με την αδιάκοπη και
ανελέητη εξαναγκαστική τήρηση ενός κώδικα
εθίμων που διέπουν τα πάντα από τι μπορούσε να
φορέσει και σε ποιον μπορούσε να μιλήσει σε αυτό
που της επιτρέπονταν να διαβάσει. Ωστόσο, παρά
την καταπιεστική ανατροφή της, η Ντέμπορα
εξελίχθηκε σε μια ανεξάρτητη νεαρή γυναίκα την
οποία, οι κλεμμένες στιγμές διαβάζοντας τους
εμψυχωτικούς λογοτεχνικούς χαρακτήρες της Jane
Austen και της Louisa May Alcott, βοήθησαν να
φανταστεί έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής ανάμεσα
στους ουρανοξύστες του Μανχάταν. Παγιδευμένη
ως έφηβος σε έναν σεξουαλικά και συναισθηματικά
δυσλειτουργικό γάμο με έναν άνδρα που μόλις ήξερε,
η ένταση μεταξύ των επιθυμιών της Ντέμπορα και
των ευθυνών της ως καλό κορίτσι Satmar έγινε πιο
εκρηκτική μέχρι που στα δεκαεννέα της γέννησε και
συνειδητοποίησε ότι, ανεξάρτητα από τα εμπόδια,
θα έπρεπε να σφυρηλατήσει μια πορεία - για την ίδια
και τον γιο της - προς την ευτυχία και την ελευθερία.
 (σειρά της το  & imdb )
Το «Gett» είναι το έγγραφο που,

υπό τον εβραϊκό θρησκευτικό
νόμο, κατοχυρώνει ένα διαζύγιο
στο Ισραήλ και που ο άνδρας
πρέπει να επιθυμεί να το
χορηγήσει στη σύζυγό του. Η
Βίβιαν Αμσαλέμ, είναι μια
κομμώτρια που αγωνίζεται επί
πέντε χρόνια να πείσει τους
συντηρητικούς ραβίνους να
ασκήσουν επιρροή στον σύζυγό
της και να την αφήσει επιτέλους
«ελεύθερη». Η ηρωίδα είναι έρμαιο
των διαθέσεων του άντρα της και
πρέπει να τα «βάλει» με την
πατριαρχική λογική των δικαστών,
που μετρά χιλιάδες χρόνια ζωής.
( imdb) _
Ιδιαίτερα Σημαντικά Θέματα
Τα θέματα αυτά είναι:
5. Επίσης, μια ιδιαιτερότητα του Ισραήλ για τους Ιουδαίους αποτελεί και
ο διαχωρισμός (με τις υφέρπουσες διακρίσεις) στους Ασσκεναζίμ,
Σεφαραδίτες και Μιζραχίμ
Άλλοι διάφοροι διαχωρισμοί
6. Τέλος, θα αναφερθούμε στον τελευταίο
Βασικό Νόμο του 2018, αυτόν του
Φύγε, ζήσε και γίνε _ Va, Vis et Deviens» Το 1984

μεταφέρονται Ιουδαίοι Αιθίοπες, που βρίσκονται σε
στρατόπεδα προσφύγων στο Σουδάν, στο Ισραήλ.
Είναι μια Ισραηλινή - Αμερικανική επιχείρηση με
κωδικό όνομα Μωυσής. Στο Σουδάν έχουν
καταφύγει επίσης και πολλοί άλλοι μη Ιουδαίοι
Αφρικανοί πρόσφυγες για λόγους επιβίωσης. Μία
μητέρα, Χριστιανή Αιθίοψ, αναγκάζει τον γιό της να
δηλώσει Ιουδαίος για να σωθεί από τον λοιμό και το
θάνατο. Το αγόρι φτάνει στο Ισραήλ, δηλώνει
ορφανός και υιοθετείται από μία οικογένεια Γάλλων
Σεφαραδιτών που ζουν στο Τελ Αβίβ. Μεγαλώνει με
το φόβο ότι θα ανακαλυφτεί το διπλό μυστικό του
και το ψέμα: ότι δεν είναι ούτε Εβραίος αλλά ούτε κι
ορφανός, μόνο Αφρικανός. Στη πορεία θα
ανακαλύψει τον έρωτα, τη δυτική κουλτούρα, τον
εβραϊσμό, τον ρατσισμό, και τον πόλεμο στα
κατεχόμενα εδάφη. Δεν ξεχνάει όμως ποτέ τη
μητέρα του που έμεινε πίσω και την οποία, μυστικά
και επίμονα, ονειρεύεται μία μέρα να ξαναβρεί.
( imdb) _
Το Ισραήλ είναι η ιστορική πατρίδα [εστία] του
Ιουδαϊκού λαού, ο οποίος μόνον έχει το δικαίωμα
της εθνικής αυτοδιάθεσης
Η σημαία και η μενορά είναι τα εθνικά σύμβολα
Ο εθνικός ύμνος είναι η “Χατίκβα” (Ελπίδα)
Η Ιερουσαλήμ είναι η ενωμένη πρωτεύουσα του Ισραήλ
Επίσημη γλώσσα είναι τα Εβραϊκά
Η Αραβική έχει ειδικό καθεστώς
Το Ισραήλ θα είναι ανοικτό σε Ιουδαϊκή μετανάστευση
(αλιγιά - ανάβαση)
Το Ισραήλ θε δουλέψει στη Διασπορά για να διατηρήσει
τη συγγένεια μεταξύ του Ισραήλ και του Ιουδαϊκού λαού
Το Ισραήλ θα εξασφαλίσει την ασφάλεια του Ιουδαϊκού
λαού και θα δουλέψει για να διατηρήσει την πολιτιστική,
ιστορική και θρησκευτική κληρονομιά των Ιουδαίων στη
Διασπορά
Το κράτος αποδίδει εθνική αξία στην ανάπτυξη της

Ιουδαϊκής (απ)οίκησης και θα ενεργεί ώστε να ενθαρρύνει
και να προωθεί την εδραίωση καθώς και την παγίωσή της
Το Εβραϊκό ημερολόγιο είναι το επίσημο ημερολόγιο του
κράτους. Το Γρηγοριανό ημερολόγιο θα έχει επίσης
επίσημο στάτους (κύρος)
Η Ημέρα της Ανεξαρτησίας είναι μια επίσημη εθνική
εορτή. Η Ημέρα Ανάμνησης του Ολοκαυτώματος και η
Ημέρα Μνήμης είναι επίσημες ημέρες ανάμνησης-μνήμης
Το Σάββατο και οι Ιουδαϊκές εορτές είναι μέρες αργίας.
Μη Ιουδαίοι έχουν δικαίωμα στις δικές εορτές και μέρες
αργίας.
Αλλαγές στο νόμο μπορούν να γίνουν μόνο με την
ψήφιση ενός Βασικού Νόμου από την πλειοψηφία των
μελών του Κοινοβουλίου (Κνέσσετ)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ
ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΣΛΑΜ
Μ.Α. Κοινωνίες σε μετάβαση από το

παραδοσιακό στο σύγχρονο τρόπο ζωής
 Επέκταση των πόλεων (αστικοποίηση)

 Οικονομική ανάπτυξη με τη δημιουργία
υποδομών (αρδευτικά έργα, αύξηση
αγροτικής παραγωγής, ανάπτυξη μέσων
επικοινωνίας, πετρέλαιο).
 Διαμόρφωση νέων κοινωνικών στρωμάτων
 Ανάπτυξη μαζικών μέσων ενημέρωσης
(κινηματογράφος, ραδιόφωνο, τηλεόραση)
Παραδοσιακό μοντέλο ζωής
 Η ισλαμική θρησκεία ρυθμίζει όλες τις πτυχές

της ζωής του ανθρώπου – πιστού
 Ασαμπίγια: τρόπος σκέψης και ζωής, τρόπο
ύπαρξης (θρησκεία, πολιτική, ιδεολογίες,
κοινωνικό και οικογενειακό υπόστρωμα)
 Χαρακτηριστικά αραβικού λαού: ευγένεια,
φιλοξενία, διακριτικότητα
Ευγένεια
 Διάλογος με Άραβα: -Πως λένε το άσχημο στα

Αραβικά;
 - «Γάιρ τζαμίλ»
 -Ναι, αλλά πως λένε το «άσχημο» στα αραβικά;
 Δεν θέλω να σου πω τη λέξη, δεν χρειάζεται….
 «Όσο κάποιος άνθρωπος βρίσκεται κοντά σου,
πρόσεχε μη διώξεις καμιά μύγα, μήπως φεύγοντας
εκείνη από εσένα, ενοχλήσει το διπλανό σου» (ρητό
σούφι)
Το ανθρώπινο σώμα
 Ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα και ψυχή

 Κατ’ επίδραση του ισλαμικού μυστικισμού: τριπλή φύση του
ανθρώπου: σώμα (badan), ζώσα ψυχή (nafs), που δίνει την
ορμή και τη ζωντάνια στο σώμα, και πνεύμα (rûh), που αποτελεί
το αθάνατο στοιχείο στον άνθρωπο.
 Ο άνθρωπος --- ανώτατο δημιούργημα του Θεού στον κόσμο. Ο
Θεός τον έκανε τοποτηρητή (χαλίφη, khalîfa) επί της γης. Τον
προίκισε με λογική και ευφυΐα και τον έθεσε κύριο και υπεύθυνο
όλων των δημιουργημάτων, της φύσης και της ισορροπίας
Ανθρώπινο σώμα: πεδίο έκφρασης του Ισλάμ

στον παραδοσιακό κόσμο
 Ο μουσουλμάνος υπακούει σε έναν

καθημερινό κώδικα ορθοπραξίας και
υποβάλλει το σώμα του σε μια σειρά
από θρησκευτικές πράξεις.
 Είναι σχεδόν απόλυτα κωδικοποιημένο
Προσευχή
 Βασικό καθήκον του πιστού μουσουλμάνου

 ibadah (λατρεία) = πλήρης και άνευ όρων υποταγή στον Θεό.
 Δύο μορφές λατρείας: α) ibadah = ο άνθρωπος εντέλλεται να
παρατηρεί την αρμονία του Θεού και να αποφεύγει όλα όσα του
έχουν απαγορευθεί, β) salâh, προσευχή πέντε φορές την ημέρα
που υποβάλλει τον πιστό σε μια σωματική και πνευματική
άσκηση.
 Περιλαμβάνει σωματικές ασκήσεις και γονυκλισίες – εκδήλωση
υποταγής στο Θεό
Καθαρμοί
 Εσωτερική και εξωτερική καθαρότητα του πιστού

 Η εσωτερική καθαρότητα απαιτεί μια
ειλικρινή επιστροφή στον Θεό.
 Η εξωτερική καθαρότητα = απαλλαγή του
πιστού από όλες τις ακαθαρσίες του σώματος, είτε με
μια μικρή λατρευτική νίψη είτε με
την πλήρη νίψη, η οποία συμπεριλαμβάνει επίσης την
καθαρότητα των ενδυμάτων και
του χώρου, όπου τελείται η προσευχή.
 Πριν την προσευχή: πλύση χεριών τρεις φορές, προφέροντας
συγχρόνως ο πιστός την ομολογία πίστης, πλύση στόματος
τρεις φορές, πλύση μύτης τρεις φορές, πλύση προσώπου τρεις
φορές, πλύση δεξιού και αριστερού βραχίονα από τρεις φορές,
νίψη κεφαλιού, νίψη των αυτιών και τέλος πλύση του δεξιού και
του αριστερού ποδιού από τρεις φορές έκαστο
 υποχρεωτική πλύση όλων των μελών του σώματος
 Καθαρμοί για τη λεχώνα, καθαρμοί για τους νεκρούς
Καθαρές και Ακάθαρτες τροφές
 Για τη διατήρηση της πνευματικής υγείας ο άνθρωπος πρέπει

να φροντίζει τη σωματική του υγεία.
 Απαγορεύονται κάποιες τροφές λόγω των κακών τους
επιδράσεων στο ανθρώπινο σώμα
 Απαγόρευση βρώσης νεκρών ζώων, χοίρου,στραγγαλισμένων
ζώων η ζώων που πέθαναν με βίαιο ή απότομο τρόπο
 Απαγόρευση της κατανάλωσης αλκοόλ, τυχερών παιχνιδιών και
η χρήση παραισθησιογόνων ουσιών.
 Θεωρούνται ωφέλιμα το γάλα, το ψάρι, το γλυξό και αλμυρό
νερά, τα φρούτα και το μέλι.
Ούμμα, σώμα των πιστών, κοινότητα
 Το ανθρώπινο σώμα συνδέεται συλλογικά με

το σώμα της μουσουλμανικής κοινότητας
(Ούμμα), το οποίο απαρτίζουν όλοι οι
μουσουλμάνοι.
 Από εδώ ανακύπτουν θρησκευτικές,
κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις που διέπουν
τον μουσουλμάνο τόσο ως άτομο, όσο και ως
μέρος του συνόλου του μουσουλμανικού
σώματος.
Δομή παραδοσιακής κοινωνίας
 Κατηγοριοποίηση (ανώτερο – κατώτερο)

 Ιεράρχηση (μεγαλύτεροι έναντι νεώτερων,
άνδρες έναντι γυναικών, «πλούσιοι» έναντι
φτωχών)
 Δόμηση κατά σφαίρες (δημόσια / οικιακή
σφαίρα)
Συνήθειες σχετικά με τη γέννηση
 Περιτομή του αγοριού

 Ανάγεται στη θρησκεία του Αβραάμ –
σημιτική συνήθεια
 Πραγματοποιείται είτε την ώρα της γέννησης,
είτε μεταξύ 7ης και 40ης μέρας από τη
γέννηση, είτε σε μεγαλύτερη ηλικία (όχι
μεγαλύτερη των 10 ετών)
«Περιτομή» κοριτσιού ή Ακρωτηριασμός

γυναικείων γεννητικών οργάνων
 Επίσης προϊσλαμική συνήθεια

 Δεν συνδέεται με το Ισλάμ ως θρησκευτική
επιταγή, εντούτοις πραγματοποιείται σε
πολλές μουσουλμανικές χώρες, κυρίως της
Αφρικής (Αίγυπτος, Σουδάν, Σομαλία, κλπ.)
Οικογένεια
 Λίκνο της φυλής, αρχικά και της κοινωνίας αργότερα

 Έχει αρρενογραμμικό χαρακτήρα, δηλ. αρχηγός ο
πατέρας που δίνει και το όνομα στα παιδιά.
 Προσδιορισμός ονόματος: Όνομα (Μουχάμαντ) +
πατρώνυμο (Ιμπν Τζούρζι) + γενιά ή φυλή (Κουράτσι
= από τη γενιά Κουράις)
 Όταν ο γιός γινόταν πατέρας μπορούσε να αλλάξει:
πατέρας του τάδε (Αμπού Γιούσιφ)
Γάμος
 Για την εγκυρότητα του γάμου:

α) η γαμήλια συμφωνία μεταξύ του συζύγου
και του κηδεμόνα (στις παραδοσιακές
κοινωνίες οι γάμοι κανονίζονται από τους
συγγενείς)
β) η παρουσία του ουαλί (διοικητή)
γ) το μαχρ, γαμήλιο δώρο του συζύγου προς
τη σύζυγο
Αναφορές γάμου στο Κοράνι
 Ο γάμος ενθαρρύνεται
 Ο άνδρας μπορεί να παντρεύεται μέχρι τέσσερις
γυναίκες
 Η πολυγαμία δεν ισχύει για τις γυναίκες
 Ο μουσουλμάνος μπορεί να παντρευτεί χριστιανή ή
εβραία, η μουσουλμάνα δεν μπορεί να παντρευτεί μη
μουσουλμάνο
 Η γυναίκα εξαρτάται από τον πλησιέστερο άνδρα
συγγενή της
Σημασία του γάμου
 Ο γάμος είναι κοινωνικό συμβόλαιο

 Ρυθμίζεται μεταξύ των δύο οικογενειών
 Γίνεται για το καλό της κοινότητας
 Η γυναίκα ανήκει στην οικογένεια του συζύγου
 Οριοθετείται από το «μέσα» (χώρος γυναίκας) και το
«έξω» (χώρος του άνδρα /προστασία της κοινότητας)
 Το σπίτι = χαράμ (απαγορευμένο για τους ξένους) / η
μαντίλα γίνεται χαράμ, όταν η γυναίκα κυκλοφορεί
«έξω»
Διαζύγιο
 Είναι διαδικασία του άνδρα

 Η αποπομπή απαιτεί από τη γυναίκα να
περιμένει τρεις μήνες και μετά είναι ελεύθερη
 Σε περίπτωση τριπλού ταλάκ (αποπομπής) ο
σύζυγος οφείλει να επιστρέψει το γαμήλιο
δώρο του.

Η θέση των γυναικών
 Προσδιορίζεται από :
 Κοινωνικές συνθήκες
 Θρησκευτικές συνήθειες (Ισλάμ)
 Πολιτιστικούς και εθνοτικούς παράγοντες
 Κοινωνική θέση της οικογένειας
Στις παραδοσιακές κοινωνίες
 οι γυναίκες προσδιορίζονται από τον

οικογενειακό τους ρόλο (σύζυγοι, κόρες,
πεθερές)
 Ο «φυσικός» τους χώρος είναι ο
οίκος/οικογένεια (# δημόσιος χώρος)
Στις μεταβαλλόμενες σύγχρονες
κοινωνίες της Μέσης Ανατολής
 Οι γυναίκες είναι πιο ανεξάρτητες

 Σπουδάζουν και εργάζονται
 Συμμετέχουν στις πολιτικές αποφάσεις
(ψηφίζουν και εκλέγονται κατά περίπτωση)
 Η επιρροή της οικογένειας όμως διατηρείται
αρκετά ισχυρή (για αποφάσεις γάμου, κλπ)
Σύμφωνα με το Κοράνι:
 «Κι οι γυναίκες… θα έχουν τα ίδια

δικαιώματα, όπως και υποχρεώσεις, οι
άνδρες δε υπερέχουν ένα βαθμό πιο πολύ»
(Κοράνι, 2,228)
 «Οι άνδρες είναι οι προστάτες και οι κύριοι
των γυναικών, γιατί ο Αλλάχ έχει χαρίσει
ανώτερο βαθμό στους άνδρες απ’ τις
γυναίκες…» (Κοράνι, 4,34)
Το ζήτημα της μαντίλας
 Οριοθετημένο από το Κοράνι, διαφέρει όμως από

κοινωνία σε κοινωνία
 «Ω! εσύ ο Προφήτης! Να πεις στις συζύγους σου,
στις θυγατέρες σου και στις γυναίκες των πιστών, ότι
πρέπει να ρίχνουν πάνω τους (όταν κυκλοφορούν)
τα (εξωτερικά τους ρούχα) γκαλαμπίες, (που
καλύπτουν από το κεφάλι μέχρι τα πόδια), τούτο
είναι πιο κατάλληλο για να αναγνωρίζονται (ως αγνές
πιστές) (όσο) και να μην ενοχλούνται» (Κοράνι, 33,
59)
Διπλή ερμηνεία
 Μαρτυρία ισλαμικής ταυτότητας

 Προστασία από τα βλέμματα των ξένων
 Διάφορες μορφές κάλυψης: ολική, να αφήνει
ελεύθερο το ένα ή τα δύο μάτια και τη μύτη ή
συμβολική
Το νικάμπ
 Μαντήλι το οποίο καλύπτει το

κεφάλι αφήνοντας έκθετα μόνο
τα μάτια. Καλύπτει το σώμα
μέχρι την μέση της πλάτης και
από μπροστά μπορεί να
εκτείνεται μέχρι τη μέση του
στήθους. Το φοράνε κυρίως οι
γυναίκες στις αραβικές χώρες,
αλλά και μουσουλμάνες που
ζουν στη Δύση.
Το χιτζάμπ
 Η λέξη χιτζάμπ είναι ένας

γενικός όρος που
χρησιμοποιείται για το σεμνό
μουσουλμανικό φόρεμα ο
οποίος εφαρμόζεται και στα
μαντήλια που καλύπτουν τα
μαλλιά. Αυτό τον τύπο
μαντήλας φορούν κυρίως στις
δυτικές χώρες. Καλύπτει το
κεφάλι και το λαιμό αφήνοντας
σε πλήρη θέα το πρόσωπο.
Η μπούρκα
 Η μπούρκα καλύπτει ολόκληρο το

πρόσωπο και το σώμα. Όσες φοράνε
μπούρκα έχουν ολόκληρο το πρόσωπό
τους καλυμμένο, ενώ ένα πλέγμα
εφαρμόζεται στο σημείο που βρίσκονται
τα μάτια. Το πλέγμα είναι αραιό ώστε να
επιτρέπει σε όποια φοράει μπούρκα να
βλέπει, ωστόσο είναι τόσο πυκνό όσο
χρειάζεται ώστε να μην φαίνονται ούτε τα
μάτια.
 Η μπούρκα συνδέεται έντονα με το
Αφγανιστάν όπου κατά τη διάρκεια της
κυριαρχία τους οι Ταλιμπάν ανάγκασαν
τις γυναίκες να το φορούν διαρκώς.

Πηγή: Μπούρκα, χιτζάμπ, νικάμπ: Σε τι διαφέρουν τα

μαντίλια που φορούν οι μουσουλμάνες [εικόνες] |
iefimerida.gr
Το τσαντόρ
 Το τσαντόρ είναι ένας μανδύας που έχει

σχεδιαστεί ώστε να τον φορούν οι
γυναίκες όταν βγαίνουν από το σπίτι
τους. Συνήθως είναι μαύρο και όσες το
φοράνε πρέπει να το κρατάνε με τα χέρια
τους έτσι ώστε να κρύβει το μπροστινό
μέρος του σώματός τους καθώς δεν έχει
κουμπιά ή κάτι ανάλογο.
 Το συγκεκριμένο ένδυμα το φορούν
κυρίως στο Ιράν.
Πηγή: Μπούρκα, χιτζάμπ, νικάμπ: Σε τι

διαφέρουν τα μαντίλια που φορούν οι
μουσουλμάνες [εικόνες] | iefimerida.gr
Το μουσουλμανικό... στυλ αντικείμενο έρευνας
σε επτά χώρες της Μ. Ανατολής
Βήμα, 10/01/2014
 Ενδιαφέροντα ευρήματα μιας έρευνας που έγινε σε

μουσουλμανικές χώρες για το πώς θα πρέπει να
ντύνονται δημοσίως οι γυναίκες.
Η έρευνα έγινε από την αμερικανική εταιρεία

ερευνών PEW σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο
του Μίσιγκαν σε χώρες της Μέσης Ανατολής
(Τυνησία, Αίγυπτος, Τουρκία, Ιράκ, Λίβανος,
Πακιστάν και Σαουδική Αραβία).
 Από την έρευνα προκύπτει ότι οι περισσότεροι προτιμούν τη γυναίκα να έχει
εντελώς καλυμμένο το κεφάλι και τα αυτιά της, αλλά όχι απαραιτήτως και το
πρόσωπό της. Την επιλογή αυτή έκανε κατά 57% η Τυνησία, κατά 52% η
Αίγυπτος, κατά 46% η Τουρκία και κατά 44% το Ιράκ.
Στο Ιράκ και στην Αίγυπτο η γυναίκα που έχει καλυμμένο το κεφάλι και τα αυτιά
της με την πιο παραδοσιακή μαύρη μαντίλα είναι η δεύτερη επιλογή.
Στην Τουρκία το 46% θέλει τη γυναίκα με μαντίλα, το 32% χωρίς μαντίλα,
δηλαδή ευρωπαϊκό προφίλ, το 17% παραδοσιακό μαντίλι (χιτζάμπ), ενώ κανείς
δεν επέλεξε τη μπούρκα που καλύπτει όλο το πρόσωπο.
Στο Πακιστάν υπάρχει μία «μάχη» μεταξύ αυτών που προτιμούν τις γυναίκες με
μπούρκα που αφήνει ακάλυπτα μόνο τα μάτια τους (νικάμπ) (32%) και αυτών
που θέλουν τις γυναίκες με την πιο συντηρητική μαύρη μαντίλα, που καλύπτει
τα μαλλιά και τα αυτιά τους (χιτζάμπ).
 Στη Σαουδική Αραβία, επικρατεί η πιο συντηρητική άποψη που θέλει τις γυναίκες να
κυκλοφορούν δημοσίως με τη μπούρκα που αφήνει ακάλυπτα μόνο τα μάτια (νικάμπ)
(63%), ενώ ένα ποσοστό 11% επιλέγει τη μπούρκα που καλύπτει όλο το πρόσωπο.
Σε πολλές από τις μουσουλμανικές χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα εκφράζεται η
άποψη ότι οι γυναίκες θα πρέπει να ντύνονται συντηρητικά. Ωστόσο δεν είναι λίγοι και
εκείνοι που πιστεύουν ότι μία γυναίκα θα πρέπει μόνη της να αποφασίζει τι θα φοράει
δημοσίως.
Υπέρ της θέσης αυτή τάσσεται το 56% στην Τυνησία, το 52% στην Τουρκία και το 49% στο
Λίβανο (και οι τρεις χώρες είναι ανοιχτές στο να μην καλύπτουν οι γυναίκες το κεφάλι τους
δημοσίως).
Το 47% στη Σαουδική Αραβία, επίσης, θεωρεί ότι μία γυναίκα πρέπει να είναι ελεύθερη να
επιλέγει πως θα ντυθεί. Μικρότερα είναι τα ποσοστά στο Ιράκ (27%), στο Πακιστάν (22%)
και στην Αίγυπτο (14%).

ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ
Αφετηρία συζήτησης
 Τέλος δεκαετίας του ’70:

 Εκλογή νέου πάπα (Πολωνού, συντηρητικής
ατζέντας)
 Ιρανική Επανάσταση (1979)
 Εμφάνιση θρησκευτικής τρομοκρατίας (2001)
 Επαναφορά του θρησκευτικού φαινομένου
στο δημόσιο λόγο / εμφάνιση
«ανορθολογικών» μορφών θρησκείας
Ορισμός και ιδεατός τύπος
 Σε γενικές γραμμές: Φονταμενταλισμός σημαίνει την

επανεπιβεβαίωση ουσιαστικών αληθειών που έχουν
διαταραχτεί από τις επιπτώσεις της διευρυνόμενης
παγκόσμιας οικονομίας και τις επιπτώσεις της στην
κοινωνική, πολιτική και ιδεολογική ζωή.
 Προέρχεται από τις συγκρούσεις μεταξύ των
προτεσταντών (μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο)
ανάμεσα σε παραδοσιακές και φιλελεύθερες
ερμηνείες της Αγίας Γραφής.
 Έκτοτε παρατηρείται και μπορεί να χαρακτηρίζει
όλες τις μεγάλες θρησκείες.
Βασικά χαρακτηριστικά
 Λαμβάνει χώρα στα εδάφη παραδοσιακών

πολιτισμών τα οποία διαταράσσονται ή απειλούνται
από μεγάλες αλλαγές.
 Η απειλή μπορεί να προέρχεται από εξωτερικούς
λόγους («εκδυτικισμός», «νεωτερικότητα»,
«εισβολή») ή εσωτερικούς (ανάπτυξη φιλελεύθερων
ερμηνειών ιερών κειμένων)
 Χρειάζεται η ύπαρξη ενός ηγέτη για να μετατρέψει
την ανασφάλεια σε δράση.
 Δημιουργία αντίδρασης και υπεράσπισης των
παραδοσιακών αρχών.
 Οι αντιδράσεις αυτές χρησιμοποιούν επιλεκτικά το
παρελθόν, πράγμα για το οποίο απαιτείται μια
ιδιαίτερη εξουσία.
 Η εξουσία ανευρίσκεται στη μορφή ενός ιερού
κειμένου ή βιβλίου.
 Επιθετική δραστηριότητα με στόχο να σοκάρουν, να
εκφοβίσουν ή να καταστρέψουν.
 Δημιουργία απόλυτου διαχωρισμού ανάμεσα στο
«εμείς και αυτοί».
 Χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, παρά το γεγονός
ότι αντιτίθενται στη νεωτερικότητα.
Ιδιαιτερότητες
 Εντούτοις, όλα τα θρησκευτικά κινήματα δεν

είναι φονταμενταλιστικά. Εξαρτάται από:
 Τους δομικούς παράγοντες (μακροχρόνιες
συναφειακές συνθήκες και αλλαγές)
 Τους τυχαίους παράγοντες που λειτουργούν
ως καταλύτες
 Τους «ανθρώπινους» παράγοντες (ρόλος
ηγεσίας)
Σχέση φονταμενταλισμού και
νεωτερικότητας
 Αντιφατικές πιέσεις λόγω παγκοσμιοποίησης

 Διεύρυνση της παγκοσμιοποίησης σε οικονομικό
επίπεδο
 Αντιδράσεις σε πολιτιστικό επίπεδο:
επανεπιβεβαίωση τοπικών (εθνικών, θρησκευτικών,
κλπ) ταυτοτήτων
 Λειτουργία του θρησκευτικού φονταμενταλισμού ως
αντίδραση σε αυτόν τον συνδυασμό πιέσεων.
 Έχει αντινεωτερικές και αντιδιαφωτιστικές τάσεις
Το παράδειγμα του Ιράν
 Ιρανική Επανάσταση (1979) με ηγέτη τον

Αγιατολάχ Χομεϊνί
 Κομβικής σημασίας για την κατανόηση της
θρησκείας στο νεωτερικό κόσμο
 Μετατροπή της σιιτικής ιερατικής εξουσίας σε
επαναστατικό πολιτικό κόμμα
 Εγκαθίδρυση ισλαμικής θεοκρατίας, επιβολή
της ιεροκρατίας (της τάξης των κληρικών)
Γιατί συμβαίνει αυτό;
 Συνδυασμός οικονομικών, πολιτικών,

πολιτισμικών και θρησκευτικών παραγόντων
 Απολυταρχική διακυβέρνηση του Σάχη
(1941-1970)
 Ακραία όρια πλούτου και φτώχειας
 Υπερβολικός εορτασμός για την επέτειο των
2500 χρόνων Περσικής Αυτοκρατορίας
(1971)
 Η υπερβολή στους εορτασμούς (πλούτος κλπ)

προκάλεσε απέχθεια στον πληθυσμό
 Προκάλεσε επίσης την κριτική των ισλαμικών αρχών
για λόγους ηθικής
 Είχαν προηγηθεί αντι-ισλαμικές μεταρρυθμίσεις
(κατάργηση φεουδαρχικού συστήματος, μείωση
επιρροής του κλήρου στην εκπαίδευση και την
οικογένεια, απαγόρευση σεληνιακού ημερολογίου,
επέκταση δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες)
 Διαμαρτυρίες εναντίον του Σάχη (αρχές
1977)
 Συνασπισμός διαφόρων ομάδων (κληρικοί,
φιλελεύθεροι, ριζοσπαστικοί μαρξιστές)
 Μαζικές εκδηλώσεις στο τέλος του 1978
 Φυγή του Σάχη από το Ιράν (αρχές 1979)
 Άφιξη του Χομεϊνί που ήταν εξόριστος στο
Παρίσι
 Η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων

(κληρικοί) σταδιακά επιβάλει την εξουσία της
 Καθιέρωση του Ιράν ως πρώτη θεοκρατία
στο σύγχρονο κόσμο
 Ο Χομεϊνί ηγέτης του νέου καθεστώτος
(αρχηγός κράτους) και ανώτατος
θρησκευτικός νομοδιδάσκαλος με εξουσία
στις ένοπλες δυνάμεις και το δικαστικό σώμα
Ερμηνεία καθιέρωσης του ισλαμικού
καθεστώτος
 Διασάλευση των παραδόσεων από την

επιρροή της Δύσης
 Εγκαθίδρυση ενός ισχυρού ισλαμικού και
αντιδυτικού καθεστώτος
 Επίκληση από τον Χομεϊνί της πρώιμης
παράδοσης της σιιτικής διδασκαλίας για
λόγους νομιμοποίησης της θέσης του
ΑΡΑΒΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Ελένη Καπετανάκη
Α) Η ΑΡΑΒΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
Α) Η ΑΡΑΒΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
• Το ξεκίνημα: 5ος αιώνας με ποιητικά λογοτεχνικά κείμενα / παραμυθάδες με προφορική και από στόμα σε στόμα
ποίηση / τζαχιλίγια, η εποχή της άγνοιας, η περίοδος πριν από το Κοράνι.
• Το Κοράνι, γραμμένο σε κλασικά αραβικά του 7ου αιώνα, με τη μεγάλη λογοτεχνική αξία απετέλεσε πεδίο μελέτης
της αραβικής γλώσσας και γραμματικής.
• «Το Κοράνι είναι το ύψιστο σημείο αναφοράς στην αραβική γλώσσα».

• Γκαμάλ αλ Γιτάνι
• Βαγδάτη / Οίκος της Σοφίας

• Χαντίθ, ταφσίρ
• Ρητορική, κηρύγματα της Παρασκευής, πεζός λόγος
• Λογοτεχνία των Σούφι
• Μουσουλμάνοι περιηγητές και γεωγράφοι
• Ιμπν Φαντλάν (10ος), Ιμπν Τζομπάιρ (12ος), Ιμπν Μπατούτα (14ος)
• Ιστορία, κοινωνιολογία: Ιμπν Χαλντούν (αλ μουκαντίμα)
• Άλλες μορφές λογοτεχνίας φιλολογική κριτική, ρομαντική λογοτεχνία Ματζνούν Λάιλα Αντάρα και Άμπλα
θέατρο (κουκλοθέατρο, ζωντανές παραστάσεις)
• Μαγρέμπ Ανδαλουσία Ιμπν Άραμπι
• Οι Χίλιες και Μία Νύχτες
• Αίγυπτος και Λίβανος, Αραβική Αναγέννηση 19ος αιώνας διαφοροποίηση μέσω γραμμάτων – μετάφραση αραβικών έργων στις δυτικές γλώσσες και ευρωπαϊκών/αμερικανικών στα αραβικά.
• Η ποίηση με τη δική της Αναγέννηση / το πρώτο αραβικό μυθιστόρημα.
• Ναγκίμπ Μαχφούζ: το αραβικό Νόμπελ 1988
• Πηγές
Συνέχεια :
• Η ιστορία του Αραβικού κόσμου [εκδόσεις Ψυχογιός]
• Ελένη Κονδύλη Εισαγωγή στη Λογοτεχνία των Αράβων [Ελληνικά γράμματα] [Εκδόσεις Πεδίο]
• Ιμπν Μπαττούτα Ταξίδια στην Ασία και την Αφρική [Στοχαστής]
• Γεράσιμος Μακρής Ισλάμ, Πεποιθήσεις, πρακτικές και τάσεις [εκδόσεις Πατάκη]
• Ελένη Κονδύλη Αραβικός πολιτισμός [εκδόσεις Ελληνικά γράμματα] [εκδόσεις Πεδίο]
• Άλλες μορφές λογοτεχνίας: φιλολογική κριτική, ρομαντική λογοτεχνία (Ματζνούν Λάιλα, Αντάρα και Άμπλα),
•
•
θέατρο (κουκλοθέατρο, ζωντανές παραστάσεις)
• Μαγρέμπ, Ανδαλουσία : Ιμπν Άραμπι
•
• Οι Χίλιες και Μία Νύχτες

Αίγυπτος και Λίβανος, Αραβική Αναγέννηση 19ος αιώνας- διαφοροποίηση μέσω γραμμάτων – μετάφραση αραβικών
έργων στις δυτικές γλώσσες και ευρωπαϊκών/αμερικανικών στα αραβικά.
• Η ποίηση με τη δική της Αναγέννηση / το πρώτο αραβικό μυθιστόρημα.
• Ναγκίμπ Μαχφούζ: το αραβικό Νόμπελ 1988
• Πηγές:
• Albert Hourani: Η ιστορία του Αραβικού κόσμου [εκδόσεις Ψυχογιός]
• Ελένη Κονδύλη: Εισαγωγή στη Λογοτεχνία των Αράβων [Ελληνικά γράμματα] [Εκδόσεις Πεδίο]
• Ιμπν Μπαττούτα: Ταξίδια στην Ασία και την Αφρική 1325-1354 [Στοχαστής]
• Γεράσιμος Μακρής: Ισλάμ, Πεποιθήσεις, πρακτικές και τάσεις [εκδόσεις Πατάκη]
• Ελένη Κονδύλη: Αραβικός πολιτισμός [εκδόσεις Ελληνικά γράμματα] [εκδόσεις Πεδίο]
• William Wright, M.J.De Geoje: Travels of Ibn Jubayr [BIBLIOLIFE, LLC]
•
Β) ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΣΤΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΑΡΑΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
• Γκαμάλ αλ Γιτάνι (Αίγυπτος) – βιβλίο «Μπαρακάτ, ο δίκαιος» -εποχή των Μαμελούκων (έως την Οθωμανική Κατοχή
του 1517).
• Ραμπίε Τζάμπιρ (Λίβανος) – βιβλίο «Οι Δρούζοι του Βελιγραδίου» – εμφύλιος του Λιβάνου, 1860, μεταξύ Δρούζων και
Μαρωνιτών
Σινάν Αντούν
Ραμπίε (Ιράκ)(Λίβανος)
Τζάμπιρ – βιβλίο –«Η ροδιά
βιβλίο μονάχα
«Οι ξέρει»
Δρούζοι – Πόλεμος Ιράν
του Βελιγραδίου» Ιράκ, εμπάργκο,
– εμφύλιος Αμερικανική
του Λιβάνου, Κατοχή
1860, μεταξύ του Ιράκ,
Δρούζων και
σέκτες
Μαρωνιτών.
• Τζόχα Αλχάρθι (Ομάν) –βιβλίο «Οι κόρες της Σελήνης» – εξέλιξη της κοινωνίας του Ομάν.
Σινάν Αντούν (Ιράκ) – βιβλίο «Η ροδιά μονάχα ξέρει» – Πόλεμος Ιράν-Ιράκ, εμπάργκο, Αμερικανική Κατοχή του Ιράκ, σέκτες.
Τζόχα Αλχάρθι (Ομάν) –βιβλίο «Οι κόρες της Σελήνης» – εξέλιξη της κοινωνίας του Ομάν.

Θρησκείες Και Κοινωνίες Στη Μέση Ανατολή Παπαγεωργίου Νίκη ΑΠΘ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Θρησκείες Και Κοινωνίες Στη Μέση Ανατολή Παπαγεωργίου Νίκη ΑΠΘ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Θρησκείες και Κοινωνίες στη

 Η Μέση Ανατολή είναι μια περιοχή του κόσμου στη

 Πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Βρετανοί αποκαλούσαν «Εγγύς Ανατολή»

Προσδιορισμός του όρου Μέση Ανατολή

 Σήμερα στον όρο αυτό θεωρείται ότι ανήκουν οι

 Το 70% των κατοίκων είναι Άραβες.

 Για τους Χαλδαίους: Άραβας = αυτός που κατοικεί δυτικά.

 Πολιτισμός είναι «το σύνολο των υλικὠν και πνευματικών

Η γεωγραφία της Μέσης Ανατολής

 Τα Αραβικά κράτη στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια

ΚΕΝΤΡΟ για τον ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟ

 Journal of Eastern Christian Studies: Δημοσιεύει μελέτες σχετικά με τις παραδόσεις

Χαρακτηριστικά του εθνικισμού

 Στόχος η οικοδόμηση των εθνών-κρατών με βάση τη λαϊκή και όχι τη θεϊκή

• Πρώτη προσέγγιση: Θρησκεία και εθνικισμός ως ανάλογα φαινόμενα

(Βιβλιογραφική αναφορά: Rogers Brubaker, «Religion and Nationalism:

• Ο εθνικισμός ορίζεται με βάση την ομοιότητά του με τη θρησκεία ή χαρακτηρίζεται

Δεύτερη προσέγγιση: Η θρησκεία ως

Η έμμεση επιρροή της θρησκείας στη

Τρίτη προσέγγιση: Η θρησκεία ως μέρος

Τέταρτη προσέγγιση: Η θρησκεία ως

Η Οθωμανική περίοδος (16ος – 18ος αι.)

 Κατά την Οθωμανική περίοδο όλες οι αραβόφωνες χώρες ανήκαν στην

 1) Αναπτύσσονται τοπικές οθωμανικές ιθύνουσες οικογένειες ή ομάδες με

Ανάδυση του αραβικού εθνικισμού

 Η Ευρωπαϊκή κυριαρχία θέτει υπό αμφισβήτηση τη δυναμική του Ισλάμ.

 Η πολιτιστική διαφοροποίηση ενισχύει τους ανταγωνισμούς μεταξύ των

 Η αποχώρηση των εντολοδόχων Δυνάμεων μειώνει την ένταση σε ορισμένες

 Δημιουργία [Συγκρότηση] παναραβικού εθνικισμού που είναι αντίθετος στο

Παναραβική εθνικιστική ιδεολογία

 Ασχολείται με τον αντι-ιμπεριαλισμό και όχι με την τοπική εθνική συγκρότηση.

Δημιουργία κοινού πολιτισμού

 Διαφοροποίηση έναντι του Ισραήλ: Διαφορές ανάμεσα στα κράτη που

Το Ισλάμ ως νέος ενωτικός παράγοντας

 Αφετηρία το 1967: θεωρήθηκε όχι ως στρατιωτική ήττα αλλά ως ηθική κρίση

 Η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο είναι το πρώτο σουνιτικό

Ανάπτυξη τρομοκρατικών κινημάτων

 Οι επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων στην περιοχή πολλαπλασίασε τις

 Η «Αραβική Άνοιξη» με αφετηρία το 2010 περιλαμβάνει μια σειρά εξεγέρσεων

Η Μέση Ανατολή περιλαμβάνει:

2. Ιστορική διαμόρφωση των χριστιανικών

Ο Νεστόριος, αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως

Το σχίσμα ανάμεσα στην Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία

 Πρώτη ρήξη. Επήλθε στους κόλπους

•Οι Κόπτες αποτελούν το 10% περίπου

• Οι Συρο-ορθόδοξοι ή Συρο-Ιακωβίτες, κατά το πρότυπο

Ηράκλειος 610 – 641 μ. Χ.

• Οι Μαρωνίτες οργανώθηκαν σε ανεξάρτητη Εκκλησία γύρω από το

7ος αι. Μουσουλμανική κατάκτηση

Η πολιορκία της Αντιόχειας, σε

Οι ελληνορθόδοξοι ή Ρωμιοί Ορθόδοξοι

• Ο ρόλος των χριστιανών στο κίνημα της αραβικής αναγέννησης (Nahda)

• Όλα αυτά τα ιδεολογικο-πολιτικά σχήματα που

Η επιβίωση των χριστιανών στη Μ.Α.

Το μέλλον της Μ.Α.

Αραβικός εθνικισμός και μειονότητες

 Ο αραβικός εθνικισμός δεν επηρεάζει ομοιόμορφα

 Αναπτύσσουν διαφορετικές θρησκευτικές δοξασίες

 Γεννιέται από τη διαφωνία περί διαδοχής του Μωάμεθ (632)

 Αφετηρία ο Ισμαήλ γιός του έβδομου ιμάμη Τζαφάρ

 Προέρχονται από τον 9ο αιώνα με ιδρυτή τον

 Προέρχονται από το σιιτισμό, τον 19ο αιώνα

 Προέρχονται από μια πολιτικο-θρησκευτική

Το Κράτος του Ισραήλ θα είναι ανοιχτό για την Ιουδαϊκή