Döngüsel Ekonomi Ve Endüstri 4.0 Odağında Dijitalleşmenin Rolü

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.
net/publication/351747542
Döngüsel Ekonomi ve Endüstri 4.0 Odağında Dijitalleşmenin Rolü
Chapter · May 2021
CITATIONS READS
0 236
3 authors, including:
Yılmaz Gökşen Ceyda Unal
31 PUBLICATIONS 112 CITATIONS
Dokuz Eylul University
10 PUBLICATIONS 11 CITATIONS
SEE PROFILE
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by Ceyda Unal on 21 May 2021.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

DÖNGÜSEL EKONOMİ
Makro ve Mikro İncelemeler
Editör: Doç. Dr. Ferhan SAYIN

DÖNGÜSEL EKONOMİ Makro ve Mikro İncelemeler
Yayın No. : 3196

İktisat/Ekonomi No. : 250
ISBN : 978-625-406-960-4
E-ISBN : 978-625-406-981-9
Basım Sayısı : 1. Basım, Aralık 2020
© Copyright 2020, NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK EĞİTİM DANIŞMANLIK TİC. LTD. ŞTİ. SERTİFİKA NO.: 40340
Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın,
kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.
Nobel Yayın Grubu, 1984 yılından itibaren ulusal ve 2011 yılından itibaren ise uluslararası düzeyde düzenli olarak faaliyet yürütmekte
ve yayınladığı kitaplar, ulusal ve uluslararası düzeydeki yükseköğretim kurumları kataloglarında yer almaktadır.
Genel Yayın Yönetmeni : Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com-

Yayın Koordinatörü : Gülfem Dursun -gulfem@nobelyayin.com-
Redaksiyon : Süleyman Gezgin -suleyman@nobelyayin.com-
Sayfa Tasarım : Emel Yıldız -emel@nobelyayin.com-
Kapak Tasarım : Mehtap Yürümez -mehtap@nobelyayin.com-
Baskı Sorumlusu : Yavuz Şahin -yavuz@nobelyayin.com-
Baskı ve Cilt : Atalay Konfeksiyon Matbaacılık ve Reklam İnşaat Turizm Otomotiv San. ve Tic. Ltd. Şti. Sertifika No: 47911
Zübeyde Hanım Mah. Süzgün Cad. No.: 7 Altındağ/Ankara
Kütüphane Bilgi Kartı

Sayın, Ferhan.
DÖNGÜSEL EKONOMİ Makro ve Mikro İncelemeler / Editör: Ferhan Sayın
1. Basım. XVI + 630 s. 16x23,5 cm. Kaynakça var, dizin yok.
ISBN : 978-625-406-960-4
E-ISBN : 978-625-406-981-9
1. Döngüsel Ekonomi 2. Sürdürülebilir Kalkınma 3. Doğal Kaynaklar ve Çevre 4. Geri Dönüşüm 5. Atık Yönetimi
6. Sıfır Atık 7. Atık Enerjisi 8. Sürdürülebilir Kentleşme 9. Yeşil İstihdam 10. Yeni İş Modelleri
Genel Dağıtım
ATLAS AKADEMİK BASIM YAYIN DAĞITIM TİC. LTD. ŞTİ.
Adres: Bahçekapı mh. 2465 sk. Oto Sanayi Sitesi No:7 Bodrum Kat Şaşmaz-ANKARA - siparis@nobelyayin.com-
Telefon: +90 312 278 50 77 - Faks: 0 312 278 21 65
E-Satış: www.nobelkitap.com - esatis@nobelkitap.com / www.atlaskitap.com - info@atlaskitap.com
Dağıtım ve Satış Noktaları: Alfa Basım Dağıtım, Arasta, Arkadaş Kitabevi, D&R Mağazaları, Dost Dağıtım, Ekip Dağıtım,
Kida Dağıtım, Kitapsan, Nezih Kitabevleri, Pandora, Prefix, Remzi Kitabevleri
İLK SÖZ
‘Daha iyi bir Dünya tartışarak mümkün’ diyerek çıktığımız yolumuzda

bizleri besleyen, destekleyen, kimi zaman da taş olup tökezletip durup nefes
almamızı sağlayan her şeye minnetlerle. “Dinlenmemek üzere yürümeye karar
verenler” ile kesişen yolumuzda, verilen emeklerin kıymeti paha biçilemez.
Sınırlı olan alanyazına katkılarından dolayı yazarlarımıza müteşekkirim. Disip-
linlerarası bir yaklaşım olan Döngüsel Ekonomi konusuna ilgi duyan tüm oku-
yuculara, kitabımızın faydalı bir kaynak olacağına hiç şüphe yok. Bu projenin
hayata geçirilmesinden emeği geçen herkese ve Nobel Yayınevi’ne şükranlarımı
sunarım.
Doç. Dr. Ferhan SAYIN

İzmir / Türkiye
Aralık, 2020
iii
YAZARLAR KURULU

İzmir Demokrasi Üniversitesi
Giriş Yerine: Döngüsel Ekonomiye Doğru

Introduction: Towards the Circular Economy
Doç. Dr. Ferhan SAYIN, İzmir Demokrasi Üniversitesi.
1. Bölüm: Sürdürülebilirlik ve Döngüsellik: Kavramsal Bir Çerçeve

Sustainability and Circularity: A Conceptual Framework
Arş. Gör. Dr. Özge ERDÖLEK KOZAL, Ege Üniversitesi.
Prof. Dr. R. Funda BARBAROS, Ege Üniversitesi.
2. Bölüm: Sürdürülebilir Kalkınma Açısından Döngüsel Ekonomi ve Pandeminin Etkileri

The Effects of Circular Economy in Terms of Sustainable Development and Pandemic
Dr. Öğretim Üyesi Gülçin GÜREŞÇİ, Dokuz Eylül Üniversitesi.
3. Bölüm: Döngüsel Ekonomi, Sürdürülebilirlik ve İnovasyon

Circular Economy, Sustainability and Innovation
Doç. Dr. Erdal ŞEN, İstanbul Aydın Üniversitesi.
Nour El Hoda TARABAH, İstanbul Aydın Üniversitesi.
4. Bölüm: Döngüsel Ekonomi ve İstihdam İlişkisi: Avrupa Birliği Ülkeleri Örneği

The Circular Economy and Employment Nexus: The Case of The European Union Countries
Arş. Gör. Dr. Orkun ÇELİK, Gümüşhane Üniversitesi.
5. Bölüm: Döngüsel Ekonomiye Geçiş Sürecinin Uluslararası Ticarete Yansımaları:

Türkiye Örneği
Reflections of the Transition to the Circular Economy on International Trade: The Case of Turkey
Prof. Dr. Utku UTKULU, Dokuz Eylül Üniversitesi.
Arş. Gör. Dr. Kumru TÜRKÖZ, Balıkesir Üniversitesi.
v
Yazarlar Kurulu
6. Bölüm: Türkiye’de Çevre Ekonomisi, Atık Yönetimi ve Döngüsel Ekonominin Analizi

Analysis of Environmental Economics, Waste Management and Circular Economy in Turkey
Prof. Dr. Zeynep KARAÇOR, Selçuk Üniversitesi.
Mücahide KÜÇÜKSUCU, Necmettin Erbakan Üniversitesi.
Öğr. Gör. Dr. Sevilay KONYA, Selçuk Üniversitesi.
7. Bölüm: Atık Yönetimi ve Ekonomik Büyüme: Avrupa Birliği İçin Dinamik Panel Veri
Analiz Bulguları
Waste Management and Economic Growth: Evidences of Dynamic Panel Data Analysis for
the European Union
Prof. Dr. Utku UTKULU, Dokuz Eylül Üniversitesi.
Dr. Mustafa BİLİK.
8. Bölüm: Atık Enerji Tüketimi ile Sanayi Üretimi İlişkisi: Dalgacık Uyumu Modeli
The Relationship of Waste Energy Consumption and Industrial Production: The Wavelet
Coherence Model
Öğr. Gör. Dr. Sevda KUŞKAYA, Erciyes Üniversitesi.
Prof. Dr. Faik BİLGİLİ, Erciyes Üniversitesi.
9. Bölüm: Döngüsel Ekonomi Kapsamında Atık Yönetiminde Kamu Özel Sektör

İşbirlikleri
Public Private Sector Partnerships in Waste Management under the Circular Economy
Doç. Dr. Burcu GEDİZ ORAL, Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
10. Bölüm: Döngüsel Ekonomi Kapsamında Atık Yönetimi ve Yerel Yönetimler: İzmir İli
Örneği
Waste Management and Local Administrations as Part of Circular Economy: Izmir City Case
Tunç SOYER, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı.
Fatma MESUTGİL, İzmir Büyükşehir Belediyesi Atık Yönetimi Daire Başkanı.
Kerim Özgün BOLAK, İzmir Demokrasi Üniversitesi.
11. Bölüm: Döngüsel Kentler İçin Yerel Yönetim Stratejilerine Bir Bakış
A Review of Local Government Strategies for Circular Cities
Doç. Dr. Burak HERGÜNER, İzmir Demokrasi Üniversitesi.
12. Bölüm: Döngüsel Ekonominin Yeni İş Modelleri

New Business Models of Circular Economy
Doç. Dr. Ruhan AŞKIN UZEL, Yaşar Üniversitesi.
13. Bölüm: Girişimcilik Olgusu ve Döngüsel Ekonomi

Entrepreneurship Phenemenon and Circular Economy
Dr. Öğretim Üyesi Oytun Boran SEZGİN, Dokuz Eylül Üniversitesi.
Prof. Dr. Ethem DUYGULU, Dokuz Eylül Üniversitesi.
vi
Yazarlar Kurulu
14. Bölüm: Endüstri 4.0 ve Döngüsel Ekonomi İlişkisi

The Relationship Between Industry 4.0 and Circular Economy
Özlem GÜLERYÜZ, Dokuz Eylül Üniversitesi.
Prof. Dr. Ethem DUYGULU, Dokuz Eylül Üniversitesi.
15. Bölüm: Döngüsel Ekonomi ve Endüstri 4.0 Odağında Dijitalleşmenin Rolü

The Role of Digitalization with Focus on Circular Economy and Industry 4.0
Prof. Dr. Yılmaz GÖKŞEN, Dokuz Eylül Üniversitesi.
Arş. Gör. Ceyda ÜNAL, Dokuz Eylül Üniversitesi.
Hüseyin TUNA, Wiser Tech Teknoloji ve İnovasyon Yatırımları A.Ş.
16. Bölüm: Türkiye’deki İmalat İşletmeleri Döngüsel Ekonomi Modelini Nasıl

Benimsiyor? BİST Sürdürülebilirlik Endeksi’nde İşlem Gören İmalat
Şirketlerinin Sürdürülebilirlik Raporlarının Analizi
How Do Manufacturing Companies in Turkey Adopt the Circular Economic Model? An
Analysis of the Sustainability Reports of Manufacturing Companies Traded in the BIST
Sustainability Index
Doç. Dr. Özlem SAYILIR, Anadolu Üniversitesi.
17. Bölüm: Döngüsel Ekonomi Sektör İncelemeleri

Circular Economy Sector Analyses
Doç. Dr. Ruhan AŞKIN UZEL, Yaşar Üniversitesi.
18. Bölüm: Döngüsel Ekonomi Perspektifinde Türkiye’de Tarım ve Tarım

Politikalarının Yeniden Yapılandırılması
Restructuring of the Agricultural Sector and the Agricultural Policy in Turkey within the
Perspective of Circular Economy
Prof. Dr. Yaşar UYSAL, Dokuz Eylül Üniversitesi.
19. Bölüm: Döngüsel Ekonomi ve Madencilik Sektörü

Circular Economy and Mining Sector
Prof. Dr. Doğan UYSAL, Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
Arş. Gör. Ufuk Serdar AKALIN, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
20. Bölüm: Endüstriyel ve Kentsel Dönüşüm Atıklarının Döngüsel Ekonomi Açısından

İnşaat Sektörüne Faydaları
Benefits of Industrial and Urban Transformation Wastes to the Construction Industry in
terms of Circular Economy
Dr. Öğretim Üyesi Gökhan KAPLAN, Atatürk Üniversitesi.
Arş. Gör. Dilan ÇANKAL, Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
Doç. Dr. Ali Uğur ÖZTÜRK, Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
vii
Yazarlar Kurulu
21. Bölüm: Döngüsel Ekonomi ve Maliye Politikası İlişkisi: Avrupa Birliği Döngüsel
Ekonomi Eylem Planı Çerçevesinde Türkiye Ekonomisinde Uygulanan
Teşviklerin Değerlendirilmesi
The Relationship Between Circular Economics and Fiscal Policy: Within the Framework of
the European Union Circular Economy Action Plan Evaluation of Applied Incentives in
Turkish Economy
Sümeyra EVREN, Selçuk Üniversitesi.
Prof. Dr. Zeynep KARAÇOR, Selçuk Üniversitesi.
Doç. Dr. Burcu GÜVENEK, Selçuk Üniversitesi.
22. Bölüm: Ekonomi Politikalarında Mevcut Genel Perspektif ve Döngüsel Ekonomi

Anlayışının İçerilmesi Üzerine Bir Deneme
An Essay on Inclusion of the Circular Economy Approach in to the Current Perspective of
Economic Policies
Prof. Dr. Yaşar UYSAL, Dokuz Eylül Üniversitesi.
viii
İÇİNDEKİLER
İlk Söz ................................................................................................................. iii

Yazarlar Kurulu ..................................................................................................... v
GİRİŞ YERİNE: DÖNGÜSEL EKONOMİYE DOĞRU .................................................................... 1

Kaynakça ........................................................................................................... 11
1. BÖLÜM: SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK VE DÖNGÜSELLİK: KAVRAMSAL BİR ÇERÇEVE ............. 17

Giriş ................................................................................................................... 18
1. Sürdürülebilirlik: Tarihsel Arka Plan ................................................................ 21
2. Döngüsellik: Kavramsal Çerçeve ..................................................................... 25
3. Döngüsel Ekonomi Göstergeleri ...................................................................... 32
Sonuç Yerine ...................................................................................................... 43
Kaynakça ........................................................................................................... 43
2. BÖLÜM: SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA AÇISINDAN DÖNGÜSEL EKONOMİ VE

PANDEMİNİN ETKİLERİ ..................................................................................... 47
Giriş ................................................................................................................... 49
1. Döngüsel Ekonominin Temel Özellikleri ve Hedefleri ....................................... 51
2. Döngüsel Ekonomi ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi ................................... 54
3. Çevresel Baskıların Sürdürülebilir Kalkınma Üzerindeki Olumsuz Etkileri ve
Döngüsel Ekonomi ........................................................................................ 56
4. Döngüsel Ekonomi ve Pandemi ....................................................................... 60
Sonuç ve Politika Önerileri .................................................................................. 62
Kaynakça ........................................................................................................... 63
ix
İçindekiler
3. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ, SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK VE İNOVASYON ........................... 67

Giriş ................................................................................................................... 68
1. Döngüsel Ekonomi .......................................................................................... 70
2. Sürdürülebilirlik .............................................................................................. 72
3. İnovasyon ....................................................................................................... 74
4. Döngüsel Ekonomi, Sürdürülebilirlik ve İnovasyon........................................... 77
Sonuç ................................................................................................................. 80
Kaynakça ........................................................................................................... 85
4. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ VE İSTİHDAM İLİŞKİSİ: AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ

ÖRNEĞİ .............................................................................................................. 91
Giriş ................................................................................................................... 92
1. Döngüsel Ekonomi Çerçevesinde İş Kavramı ................................................... 94
2. Daha Yeşil Bir Ekonominin İstihdam Üzerindeki Olası Etkileri........................... 99
3. AB Ülkelerinde Döngüsel Ekonomiye İlişkin İstihdam Yapısı........................... 102
Sonuç ve Öneriler ............................................................................................. 108
Kaynakça ......................................................................................................... 110
5. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİYE GEÇİŞ SÜRECİNİN ULUSLARARASI TİCARETE

YANSIMALARI: TÜRKİYE ÖRNEĞİ .................................................................... 113
Giriş ................................................................................................................. 114
1. Döngüsel Ekonomi Konsepti Üzerine: Doğrusal Ekonomiden Döngüsel
Ekonomiye Geçiş ........................................................................................ 116
2. Döngüsel Ekonomiye Geçiş Sürecinde Uluslararası Ticaretin Yeri ve
Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Önemi ............................................................ 120
3. Uluslararası Ticaret ve Döngüsel Ekonominin Potansiyel Bağlantı Kanalları
Nelerdir? .................................................................................................... 124
4. Döngüsel Ekonomi Bazlı Kaynak ve Atık Yönetiminin Uluslararası Ticarete
Potansiyel Yansımaları: Türkiye’nin Dış Ticaretine Bir Bakış ........................ 130
Sonuç ............................................................................................................... 135
Kaynakça ......................................................................................................... 138
6. BÖLÜM: TÜRKİYE’DE ÇEVRE EKONOMİSİ, ATIK YÖNETİMİ VE DÖNGÜSEL EKONOMİNİN

ANALİZİ ........................................................................................................... 143
Giriş ................................................................................................................. 145
1. Döngüsel Ekonomiye Geçişte Ortaya Çıkan Kavramlar................................. 146
2. Döngüsel Ekonomi Nedir? ........................................................................... 150
3. Avrupa Birliği ve Çin’de Döngüsel Ekonomi Uygulamaları ............................ 152
3.1. Avrupa Birliği’nde Döngüsel Ekonomi..................................................... 152
x
İçindekiler
3.2. Seçilmiş Bazı Avrupa Birliği Ülkelerinde Döngüsel Ekonomi

Uygulamaları ........................................................................................ 156
3.2.1. Almanya ...................................................................................... 156
3.2.2. Avusturya .................................................................................... 157
3.2.3. Danimarka .................................................................................. 158
3.2.4. Finlandiya.................................................................................... 159
3.2.5. Fransa ......................................................................................... 160
3.2.6. Hollanda ...................................................................................... 161
3.2.7. İspanya ....................................................................................... 161
3.2.8. Portekiz ....................................................................................... 162
3.2.9. Slovenya ..................................................................................... 163
3.3. Çin ......................................................................................................... 163
4. Türkiye’de Çevre Ekonomisi, Atık Yönetimi ve Döngüsel Ekonomi ................. 166
Sonuç ve Değerlendirme................................................................................... 174
Kaynakça ......................................................................................................... 175
7. BÖLÜM: ATIK YÖNETİMİ VE EKONOMİK BÜYÜME: AVRUPA BİRLİĞİ İÇİN DİNAMİK

PANEL VERİ ANALİZ BULGULARI .................................................................... 181
Giriş ................................................................................................................. 182
1. Doğrusal Ekonomiden Döngüsel Ekonomiye Geçişte Atık Yönetimi ve Avrupa
Birliği’ndeki Gelişmeler ................................................................................. 185
2. Literatür, Model ve Yöntem ........................................................................... 193
3. Veri Seti, Uygulama ve Bulgular .................................................................... 197
Sonuç ............................................................................................................... 201
Kaynakça ......................................................................................................... 204
8. BÖLÜM: ATIK ENERJİ TÜKETİMİ İLE SANAYİ ÜRETİMİ İLİŞKİSİ: DALGACIK UYUMU
MODELİ ........................................................................................................... 209
Giriş ................................................................................................................. 211
1. Atık Enerjisi .................................................................................................. 212
2. Literatür Özeti............................................................................................... 216
3. Yöntem......................................................................................................... 219
4. Veri ve Analiz Sonuçları ................................................................................ 222
Sonuç ............................................................................................................... 228
Kaynakça ......................................................................................................... 229
9. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ KAPSAMINDA ATIK YÖNETİMİNDE KAMU ÖZEL SEKTÖR

İŞBİRLİKLERİ ................................................................................................... 233
Giriş ................................................................................................................. 235
xi
İçindekiler
1. Atık Yönetimi ................................................................................................ 236

2. Kamu Özel Sektör İşbirlikleri ......................................................................... 239
2.1. Atık Yönetiminde KÖSİ ............................................................................ 242
2.2. Atık Hizmetlerinde KÖSİ Ülke Örnekleri ................................................... 246
2.2.1. İngiltere ....................................................................................... 246
2.2.2. İspanya ....................................................................................... 247
2.2.3. Polonya ....................................................................................... 248
2.3. Yeniden Kamulaştırma ............................................................................ 248
3. Türkiye’de KÖSİ ............................................................................................ 250
Sonuç ............................................................................................................... 252
Kaynakça ......................................................................................................... 254
10. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ KAPSAMINDA ATIK YÖNETİMİ VE YEREL YÖNETİMLER:

İZMİR İLİ ÖRNEĞİ ............................................................................................ 259
Giriş ................................................................................................................. 261
1. Döngüsel Ekonomi ve Unsurları .................................................................... 262
2. Atık Yönetim Hiyerarşisi ve Sıfır Atık ............................................................. 264
3. İzmir Büyükşehir Belediyesi Döngüsel Atık Yönetimi: İzmir Entegre Atık
Yönetim Planı (2018) ve Uygulaması ........................................................... 268
Sonuç ............................................................................................................... 278
Kaynakça ......................................................................................................... 281
11. BÖLÜM: DÖNGÜSEL KENTLER İÇİN YEREL YÖNETİM STRATEJİLERİNE BİR BAKIŞ .... 285
Giriş ................................................................................................................. 286
1. Antik Çağda İdeal Kent Arayışı ...................................................................... 287
2. Ütopik Sosyalistlerin Ortaya Çıkışı ve İdeal Toplum Arayışı ............................ 288
2.1. Thomas More ve İdeal Kent .................................................................... 289
2.2. Charles Fourier ve İdeal Yerleşim Birimi Olarak Falanjlar ......................... 289
2.3. Robert Owen: New Lanark ve New Harmony Denemeleri ........................ 290
3. Sürdürülebilirlik Anlayışının Ortaya Çıkışı ...................................................... 291
4. Sürdürebilir Kentler ve Yerel Yönetimler ........................................................ 293
5. Döngüsel Ekonomi ve Döngüsel Kentler ........................................................ 297
6. Yerel Yönetimlerin Döngüsel Ekonomiye Yönelik Stratejik Plan ve
Uygulamalarından Örnekler......................................................................... 299
6.1. Hollanda – Nijmegen ve Diğer Kentlerden Örnekler ................................. 300
6.2. Avustralya – Melbourne .......................................................................... 302
6.3. İsveç - Malmö......................................................................................... 303
Sonuç ............................................................................................................... 304
Kaynakça ......................................................................................................... 305
xii
İçindekiler
12. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİNİN YENİ İŞ MODELLERİ ............................................... 307

Giriş ................................................................................................................. 309
1. Sürdürülebilirlik ............................................................................................ 310
2. Sürdürülebilir Kalkınma ................................................................................ 313
3. Doğrusal Ekonomiden Döngüsel Ekonomiye Geçiş ........................................ 315
4. Döngüsel İş Modellerinde Yeni Yaklaşımlar ................................................... 318
4.1. Döngüsel Dönüşüm ................................................................................ 319
4.2. Döngüsel Geri Bildirim ............................................................................ 321
4.3. Dijitalizasyon .......................................................................................... 322
4.4. Paylaşım Ekosistemi ............................................................................... 325
Sonuç ............................................................................................................... 326
Kaynakça ......................................................................................................... 327
13. BÖLÜM: GİRİŞİMCİLİK OLGUSU VE DÖNGÜSEL EKONOMİ ............................................ 333

Giriş ................................................................................................................. 335
1. Döngüsel Ekonomiye Geçiş ........................................................................... 337
1.1. Sürdürülebilir Olmayan Doğrusal Ekonomi .............................................. 337
1.2. Sürdürülebilirlik için Döngüsel Ekonomi .................................................. 338
1.3. Döngüsel Ekonomiye Geçiş için Düzenlemeler ........................................ 339
1.4. Döngüsel Ekonomi Düzenlemeleri ve İşletmelere Yönelik Oluşan Baskılar ...... 339
1.5. Döngüsel Ekonomiye Geçiş Süreci .......................................................... 342
2. DÖNGÜSEL EKONOMİ VE GİRİŞİMCİLİK İLİŞKİSİ ............................................. 343
2.1. Döngüsel Ekonomi Dönüşümü Yarattığı Fırsatlar ve İnovasyon ................ 343
2.2. İnovasyon Fırsatlarının Doğal Sonucu: Girişimcilik Faaliyetleri ................. 344
2.3. Döngüsel Ekonomi, Birey ve Firma Düzeyindeki Girişimcilik .................... 345
2.4. Döngüsel Ekonomiye Dönüşümün Önündeki Girişimcilik Engelleri ........... 350
Sonuç ............................................................................................................... 353
Kaynakça ......................................................................................................... 355
14. BÖLÜM: ENDÜSTRİ 4.0 VE DÖNGÜSEL EKONOMİ İLİŞKİSİ............................................ 361

Giriş ................................................................................................................. 362
1. Endüstri 4.0 Olgusu ve Endüstri Süreçlerine Kısa Bir Bakış ........................... 363
2. Endüstri 4.0’ın Bileşenleri ve Yeni Teknolojiler İlişkisi.................................... 367
3. Döngüsel Ekonomi Olgusu: Anlamı, Tanımı ................................................... 370
4. Döngüsel Ekonomi ve Hedefler ..................................................................... 373
5. Endüstri 4.0 ve Döngüsel Ekonomi İlişkisi: Bir Yol Haritası............................. 375
6. Endüstri 4.0 ve Döngüsel Ekonomi: Varsayımlanan Bir Model Önerisi............ 379
Sonuç ............................................................................................................... 382
Kaynakça ......................................................................................................... 384
xiii
İçindekiler
15. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ VE ENDÜSTRİ 4.0 ODAĞINDA

DİJİTALLEŞMENİN ROLÜ ................................................................................. 387
Giriş ................................................................................................................. 390
1. Döngüsel Ekonomi ....................................................................................... 392
2. Endüstri 4.0 ve Döngüsel Ekonomi................................................................ 395
2.1. Rfıd İle Yaşam Döngüsünün Takibi .......................................................... 399
2.1.1. Yaşam Döngüsü Sonunda Karar Verme Temelli Referans Model .. 401
2.2. Uygulama ............................................................................................... 403
2.2.1. Uygulama Amacı ve Kapsamı....................................................... 403
2.2.2. Metodoloji ................................................................................... 403
2.2.3. Uygulamanın Gerçekleştirilmesi ................................................... 404
2.2.3.1. Mevcut Yapıdaki Problemlerin Tanımlanması ........................ 404
2.2.3.2. Sistem Gereksinimlerinin Belirlenmesi .................................. 405
2.2.3.3. Sistemin Tasarımının Gerçekleştirilmesi ................................ 405
Sonuç ............................................................................................................... 407
Kaynakça ......................................................................................................... 409
İndeks .............................................................................................................. 412
16. BÖLÜM: TÜRKİYE’DEKİ İMALAT İŞLETMELERİ DÖNGÜSEL EKONOMİ MODELİNİ NASIL

BENİMSİYOR? BIST SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ENDEKSİ’NDE İŞLEM GÖREN
İMALAT ŞİRKETLERİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK RAPORLARININ ANALİZİ ...... 413
Giriş ................................................................................................................. 415
1. Sürdürülebilirlik ve Döngüsel Ekonomi .......................................................... 146
2. Döngüsel Ekonomide İşletme Uygulamaları.................................................. 420
3. Veri ve Yöntem ............................................................................................. 421
4. Bulgular........................................................................................................ 431
Sonuç ............................................................................................................... 433
Kaynakça ......................................................................................................... 435
Ek: Araştırma Kapsamında İncelenen Sürdürülebilirlik Raporlarında Döngüsel
Ekonomi Kavramıyla Birlikte Yer Alan Terimlerin Birleştirilmiş Metni .......... 436
17. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ SEKTÖR İNCELEMELERİ ................................................ 441

Giriş ................................................................................................................. 442
1. Sektörün Döngüsel Ekonomiye Bakış Açısı .................................................... 444
2. Sektörde Döngüsel Ekonomi Uygulamaları .................................................... 448
2.1. Gıda Sektöründe Döngüsel Ekonomi ....................................................... 448
2.2. Tarım Sektöründe Döngüsel Ekonomi ..................................................... 451
2.3. Enerji Sektöründe Döngüsel Ekonomi ..................................................... 452
2.4. Kimya Sektöründe Döngüsel Ekonomi..................................................... 453
xiv
İçindekiler
2.5. Ambalaj Sektöründe Döngüsel Ekonomi .................................................. 456

2.6. Lojistik Sektöründe Döngüsel Ekonomi ................................................... 458
Sonuç ............................................................................................................... 459
Kaynakça ......................................................................................................... 460
18. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ PERSPEKTİFİNDE TÜRKİYE’DE TARIM VE TARIM

POLİTİKALARININ YENİDEN YAPILANDIRILMASI ........................................... 465
Giriş ................................................................................................................. 466
1. Dünya Ekonomisinde Gelişmeler, Tarım ve Döngüsel Ekonomi ...................... 467
2. Döngüsel Ekonomi ve Tarım Sektörü ............................................................ 473
3. Türkiye’de Tarım, Tarım Politikaları Ve Sonuçları .......................................... 476
3.1. Tarım Politikaları ve Sonuçları................................................................. 477
3.2. Tarımda Döngüsel Ekonominin Gerekliliği ............................................... 482
4. Döngüsel Ekonomi ve Türkiye Tarım Politikalarında Yenilenme ................... 484
Sonuç Yerine; Başlarken ................................................................................... 493
Kaynakça ......................................................................................................... 494
19. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ VE MADENCİLİK SEKTÖRÜ ............................................ 495

Giriş ................................................................................................................. 496
1. Türkiye’de Madencilik Sektörü...................................................................... 498
2. Madencilik Sektöründe Atıklar İle İlgili Yasal Düzenlemeler ........................... 503
2.1. Avrupa Birliği’nde Maden Atıkları Yönetimi .............................................. 504
2.2. Türkiye’de Maden Atıkları Yönetmeliği .................................................... 511
3. Maden Atıklarının Yeniden Kullanımı ve Döngüsel Ekonomi Önündeki
Engeller ...................................................................................................... 513
Sonuç ............................................................................................................... 520
Kaynakça ......................................................................................................... 521
20. BÖLÜM: ENDÜSTRİYEL VE KENTSEL DÖNÜŞÜM ATIKLARININ DÖNGÜSEL EKONOMİ

AÇISINDAN İNŞAAT SEKTÖRÜNE FAYDALARI ................................................ 523
Giriş ................................................................................................................. 525
1. Döngüsel Ekonomi ve İnşaat Sektörü ............................................................ 528
2. Endüstriyel Atıkların Değerlendirilmesi .......................................................... 532
2.1. Uçucu Külün Kullanımı ve Çevresel Etkileri .............................................. 534
2.2. Uçucu Külün Maliyete Etkisi .................................................................... 537
3. Kentsel Dönüşüm Atıklarının Değerlendirilmesi ............................................. 540
3.1. Geri Dönüşüm Agregalarının Kullanımı ve Çevresel Etkileri ...................... 546
3.2. Geri Dönüşüm Agregalarının Maliyete Etkisi ............................................ 548
3.3. Geri Kazanılmış Asfalt Kaplamaların Kullanımı ve Çevresel Etkileri .......... 550
xv
İçindekiler
3.4. Geri Kazanılmış Asfalt Kaplamaların Maliyete Etkisi................................. 552

Sonuç ............................................................................................................... 555
Kaynakça ......................................................................................................... 555
21. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ VE MALİYE POLİTİKASI İLİŞKİSİ: AVRUPA BİRLİĞİ

DÖNGÜSEL EKONOMİ EYLEM PLANI ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE EKONOMİSİNDE
UYGULANAN TEŞVİKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ ......................................... 565
Giriş ................................................................................................................. 566
1. Döngüsel Ekonomi ........................................................................................ 567
2. Döngüsel Ekonomi Paketi ............................................................................. 573
3. Döngüsel Ekonomi Eylem Planı Çerçevesinde Gerçekleştirilen Faaliyetlerin
Değerlendirilmesi: Maliye Politikası Açısından Bir Bakış ............................... 587
Sonuç ............................................................................................................... 592
Kaynakça ........................................................................................................ 594
22. BÖLÜM: EKONOMİ POLİTİKALARINDA MEVCUT GENEL PERSPEKTİF VE DÖNGÜSEL

EKONOMİ ANLAYIŞININ İÇERİLMESİ ÜZERİNE BİR DENEME .......................... 599
Giriş ................................................................................................................. 600
1. Doğrusal Ekonomiden Döngüsel Ekonomiye.................................................. 601
2. Döngüsel Ekonomi ........................................................................................ 603
3. Ekonomi Politikalarının Genel Çerçevesi ........................................................ 605
4. Ekonomi Politikaları ve Doğrusal-Döngüsel Ekonomi ..................................... 608
4.1. Doğrusal Ekonomide Ekonomi Politikalarının Değerlendirilmesi ............... 608
4.2. Döngüsel Ekonomi ve Ekonomi Politikalarında Değişim ........................... 611
Sonuç Yerine; Başlarken ................................................................................... 616
Kaynakça ......................................................................................................... 618
YAZARLARI TANIYALIM ....................................................................................................... 619
xvi
15. BÖLÜM
DÖNGÜSEL EKONOMİ VE ENDÜSTRİ 4.0 ODAĞINDA

DİJİTALLEŞMENİN ROLÜ
Yılmaz GÖKŞEN - Ceyda ÜNAL - Hüseyin TUNA
ÖZET
Avrupa Birliği’nin tanımına göre döngüsel ekonomi; ürün, malzeme ve
kaynakların değerinin ekonomide olabildiği kadar uzun tutulduğu ve atık mikta-
rının en düşük olduğu bir ekonomik yaklaşımdır. Döngüsel ekonominin amacı;
üretim, tüketim ve atıkların yok edilmesi adımlarından oluşan ve atıkların çöp
olarak nitelendirildiği doğrusal yaklaşımın aksine, üretim ve tüketim süreçlerini
yeniden tanımlamaktır. Döngüsel ekonomi kavramı 5R üzerine kurulan bir ya-
pıyı içermektedir. Bunlar, Refuse (Reddetme), Reduce (Azaltma), Reuse (Yeni-
den Kullanım), Recycle (Geri Dönüşüm) ve Rot (Kompost-Organik Gübre
Yapma) olarak ifade edilebilir. Bütün bu adımları bünyesinde barındırmak sure-
tiyle döngüsel ekonomiyi destekleyen hükümetler farklı regülasyonlar uygula-
maktadır. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü (Waste Electrical &
Electronic Equipment-WEEE) regülasyonu ve Genişletilmiş Üretici Sorumlulu-
ğu (Extended Producer Responsibility-EPR) bu anlamda ortaya konan en önem-
li politikalar arasında sayılmaktadır. İşletmeler de bu politikaların gerektirdikle-
rini kendi iş süreçlerinde uygulamaktadır.
Döngüsel ekonomiyi hedefleyen bir işletme, Endüstri 4.0 teknolojilerini,
sürdürülebilir operasyon yönetimi bağlamında ele alarak farklı süreçlerini opti-
mize edebilmektedir. Otomasyon, veri toplama, analiz etme ve değerlendirme
ile üretim teknolojilerindeki yeni yaklaşımların bütünsel durumu, özellikle dön-
güsel ekonomi perspektifinden konumlanmış bir kurumun kârlılık ve sürdürüle-
bilirlik amaçlarını, Endüstri 4.0 teknolojilerinden nesnelerin interneti (Internet
of Things-IoT), büyük veri analizi ve yapay zekâ ile mümkün kılmaktadır. Bu
anlamda Endüstri 4.0 ve döngüsel ekonominin birbirleriyle etkileşim halinde
387
Döngüsel Ekonomi – Makro ve Mikro İncelemeler
olması kaçınılmazdır. Endüstri 4.0 teknolojilerinin döngüsel ekonomiyi nasıl

destekleyeceği Tablo 1’de özetlenmiştir.
Tablo 1. Endüstri 4.0 Teknolojilerinin Döngüsel Ekonomiye Etkileri

Teknoloji Döngüsel Ekonomi Etkisi
Eklemeli Üretim Yeniden üretim desteği, biyomalzemeler
Büyük Veri Analitiği Açık kaynaklı araçlar, açık veri, bulut bili-
şim kullanımı
Siber-Fiziksel Sistemler Daha iyi ürün yaşam döngüsü yönetimi
Nesnelerin İnterneti (IoT) Akıllı şehirler için atık yönetimi, dinamik
geribildirim mekanizması, Tedarik Zinciri
Yönetimi optimizasyonu ve yeniden üretim
süreci
Simülasyon TZY optimizasyonu, malzeme akışını mo-
delleme
Kaynak: Rosa, Sassanelli, Urbinati, Chiaroni ve Terzi, 2020.
Çalışmanın amacı, dijitalleşmenin döngüsel ekonomi sürecine etkisini IoT

teknolojisi odağındaki uygulamayla analiz etmektir. Çalışma, Tablo 1’den alın-
tılanarak ve sistem geliştirme yaşam döngüsü kullanılarak şekillendirilmiştir.
Geliştirilen sistemin, Endüstri 4.0'ın itici güçlerini ve değer zincirini yeniden
düzenleme bağlamında daha sürdürülebilir üretim yöntemleri sağlamak için
yüksek potansiyeli bulunmaktadır. Aynı zamanda bu teknolojiler, ekonomik,
çevresel ve sosyal açıdan önemli faydalar sağlayabileceğinden döngüsel eko-
nomi çabalarına farklı aşamalarda yön verebilecektir.
Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, Döngüsel Ekonomi, Dijitalleşme, Nes-
nelerin İnterneti, Büyük Veri, Sürdürülebilirlik.
THE ROLE OF DIGITALIZATION WITH FOCUS ON CIRCULAR ECONOMY

AND INDUSTRY 4.0
ABSTRACT
According to the definition of the European Union, circular economy is an
economic approach in which the value of products, materials and resources are
kept in the economy as long as possible and the amount of waste is the lowest.
The purpose of the circular economy; contrary to the linear approach, which
388
consists of the steps of production, consumption and waste disposal and where
waste is characterized as garbage. The purpose of the circular economy is to
redefine the production and consumption processes. The circular economy con-
cept includes a structure based on 5R. These can be expressed as Refuse, Redu-
ce, Reuse, Recycle, and Rot (Making Compost). Governments that support the
circular economy by including all these steps apply different regulations. Waste
Electrical & Electronic Equipment (WEEE) regulation and Extended Producer
Responsibility (EPR) are among the most important policies put forward in this
sense. Organizations also apply the requirements of these policies in their own
business processes.
An organization targeting the circular economy may consider Industry 4.0
technologies in the context of sustainable operations management and optimize
their different processes. The importance of new approaches in production tech-
nologies has increased considerably with automation. The profitability and sus-
tainability goals of an institution that is positioned in the circular economy fo-
cus are of strategical importance. This strategic achievement is achieved with
the Internet of Things (IoT), big data analysis and artificial intelligence from
Industry 4.0 technologies In this sense, it is inevitable for Industry 4.0 and the
circular economy to interact with each other. How Industry 4.0 technologies
will support the circular economy is summarized in Table 1.
Table 1. Impacts of Industry 4.0 Technologies for Circular Economy
Technology Impact for Circular Economy

Additive Manufacturing Support for reproduction, biomaterials
Big Data Analytics Open source tools, open data, cloud compu-
ting
Cyber-Physical Systems Better product lifecycle management
Internet of Things (IoT) Waste management for smart cities, dyna-
mic feedback mechanisms, supply chain
management (SCM) optimization and rep-
roduction processes
Simulation SCM optimization, modeling material-flow
Source: Rosa, Sassanelli, Urbinati, Chiaroni ve Terzi, 2020.
389
The aim of the research is to analyze the effect of digitalization on the cir-
cular economy process with the application focused on technologies based on
IoT. The study was shaped within the framework of the contributions of Table 1
and using the system development life cycle. The developed system has high
potential to provide more sustainable production methods in terms of reorgani-
zing the driving forces of Industry 4.0 and the value chain. At the same time,
these technologies may lead to circular economic efforts at different stages, as
they can provide significant economic, environmental and social benefits.
Keywords: Industry 4.0, Circular Economy, Internet of Things, Big Data,
Sustainability.
GİRİŞ
Döngüsel ekonomi; yeni ürünler üretmek için yeni ham madde kullanımı
ve kullanım sonunda bertaraf edilmesini benimseyen doğrusal ekonomiden bir
kopuş hareketi olarak imha yerine yeniden dönüşümü benimseyen önemli bir
paradigmadır (Üçok, 2020). Bu bağlamda da gerek geri dönüşüm gerek yeniden
kullanım gerekse de azaltım ilkeleri referansında kurgulanan döngüsel ekonomi,
ürün yaşam döngüsünün her sürecinin izlenebilirliğine ve işlenebilirliğine da-
yanmaktadır (Önder, 2018). Atıkların, doğrusal ekonomi çerçevesinde en önem-
li kayıplardan biri olduğu göz önünde bulundurulduğunda, döngüsel ekonomi
bu anlamda ortaya çıkan dezavantajların üstesinden gelmek amacıyla özellikle
üretim süreçlerindeki atıkların yeniden değerlendirilmesinde kritik rol oyna-
maktadır.
Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından Ağustos 2020’de
yayımlanan verilere göre; 1,9 milyon ton ile elektrikli ev aletleri, 2017 yı-
lında Avrupa Birliği ülkelerinde toplanan toplam atık elektrikli ve elektronik
ekipmanın %51,8 oranıyla en büyük payı almaktadır (Avrupa İstatistik Ko-
misyonu, 2020). Diğer bir rapora göre de 2016 yılında Dünya’da 45,7 mil-
yon ton elektronik atık bertaraf edilmiştir. Bu miktar, yaklaşık 4,500 Eyfel
kulesinin ağırlığı ve 2016'da kişi başına atılan 61 kg elektronik atığa eşittir.
Rapora göre küresel elektronik atık miktarının 2017’den 2021 yılına kadar
%17 artarak 52,5 milyon tona çıkması ve tahmini olarak sadece %20'nin geri
dönüştürülebilmesi öngörülmektedir (Baldé, Forti, Kuehr, Gray ve Steg-
mann, 2017). Buna ek olarak Birleşmiş Milletler Üniversitesi’nin 2014 yı-
lında hazırladığı rapora göre beklenen küresel elektronik atık artışı Şekil
1’de gösterilmektedir.
390
Şekil 1. Beklenen Elektronik Atık Artışı (Milyon ton) (2010-2018)
Kaynak: United Nations University, 2015.
Elektrikli Ev Aletleri sektörünün, Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların

Kontrolü (Waste Electrical and Electronic Equipment- WEEE) regülasyonu
yükümlülüklerine tabi olması, aynı zamanda elektrikli ev aletlerinin uygulama
kapsamını oluşturmasında önemli rol oynamaktadır. Atık Elektrikli ve Elektro-
nik Eşyaların Kontrolü regülasyonuna göre, çevre yönetimini iyileştirmek, dön-
güsel bir ekonomiye katkıda bulunmak ve kaynak verimliliğini artırmak için
elektroniklerin kullanım ömürlerinin sonunda toplanması, işlenmesi ve geri
dönüştürülmesinin iyileştirilmesi temel bir ilkedir.
Sürdürülebilirlik çerçevesinde ele alındığında; bu regülasyona tabi olan
ürünlerin tehlikeli içerikleri nedeniyle ve uygun şekilde yönetilmedikleri takdir-
de büyük çevre ve sağlık sorunlarına neden olabilecek karmaşık bir malzeme ve
bileşen yapısına sahip olması itibarıyla çevresel sürdürülebilirliği, modern elekt-
roniklerin üretimi, kıt ve pahalı kaynakların kullanılması gerekliği (Örneğin,
Dünya çapında toplam altının yaklaşık %10'u bunların üretimi için kullanılır.)
bağlamında ise ekonomik sürdürülebilirliği tehdit ettiği ortadadır. Bu tehditleri
ortadan kaldırmak için bahsi geçen WEEE direktifi yürürlüğe konmuştur (Av-
rupa Çevre Komisyonu, 2020).
Sadece WEEE direktifi değil bununla birlikte artan atık miktarlarıyla karşı
karşıya kalan birçok hükümet, mevcut politika seçeneklerini gözden geçirmiş ve
belirli malların tüketici sonrası aşamasının sorumluluğunu üreticilere yükleme-
391
nin bir seçenek olabileceği sonucuna varmıştır. Bu yaklaşımdan hareketle Eko-

nomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü tarafından ortaya konulan “Genişletilmiş
Üretici Sorumluluğu (EPR) ile, üreticilere; tüketici sonrası ürünlerin işlenmesi
veya bertarafı için hem mali hem fiziksel anlamda önemli bir sorumluluk veril-
diği bir politika olarak ortaya çıkmıştır (OECD, 2020). Üreticiye atanan bu so-
rumluluğun prensipte kaynağında atıkların önlenmesi ve daha çevreci ürün adı-
na önemli bir teşvik kaynağı olabileceği öngörülebilirken; bununla birlikte mal-
zemeler bazında kamusal geri dönüşüm hedeflerini destekleyeceği de ortadadır.
Bu bağlamda; WEEE kapsamında yer alan elektrikli ve elektronik ekipman
atıkları bu politika kapsamında değerlendirilmekte ve ele alınmaktadır.
Çalışma kapsamında, tüm bu yaklaşımlar dikkate alınarak “sürdürülebilir-
liğe dayanan ürün yaşam döngüsü izlenebilirliği” odağında bir uygulama ger-
çekleştirilmiştir. Bu bağlamda, radyo frekans tanımlama (Radio Frequency
Identification) teknolojisinden yararlanılmıştır. RFID, birçok uygulama bazında
referans bir teknoloji olması sebebiyle çalışmaya dahil edilmiştir. RFID tekno-
lojisi, tedarik zincirinin kalitesini ve verimliliğini artırmaya yönelik birçok uy-
gulamanın yanı sıra gelişmiş kişi veya nesne tanımlama ve akıllı cihazlar için
değerli bir çözümü temsil etmektedir. Bu cihazlar genel çerçevede ürün ömrü
sonunda bir atık olarak kabul edildiği durum için RFID temelli bir atık politika-
sı tanımlanması, çevre için bir tehdit oluşturabilecek cihazların kullanımı bağ-
lamında etkin bir çözüm yolu olarak hem literatürde hem de endüstride karşılık
bulmaktadır (Condemi, Cucchiella ve Schettini, 2019). Dolayısıyla, Endüstri
4.0 bileşenlerinden, kilit teknoloji olarak Nesnelerin İnterneti (IoT) teknolojisi
de baz alınarak, RFID ele alınmaktadır. Bu çerçevede, çalışma kapsamında
öncelikle döngüsel ekonomi kavramı açıklanmış, bunu takiben döngüsel eko-
nomi ve Endüstri 4.0 etkileşimi analiz edilmiş ve uygulama özetlenmiştir. Ça-
lışmanın teorik çerçevesi bütünsel olarak ele alındığında, dijitalleşme bağlamın-
da döngüsel ekonominin yeni uygulama alanını kapsayacaktır. Bir sonraki bö-
lümde döngüsel ekonomi kavramı detaylı bir şekilde açıklanmaktadır.
1. DÖNGÜSEL EKONOMİ
Günümüzde çok çeşitli faktörler, daha sürdürülebilir, akıllı sosyoteknik sis-
temlere geçiş ihtiyacını tetiklemiştir. Bunlar, bireysel şirketler arasındaki ve tüm
ekonomilerdeki ekonomik zorluklar ve belirsizlikler (Sachs, 2015), halihazırda
kıt olan kaynakların üzerinde baskı kuran yükselen küresel nüfus (Geissdoerfer,
Savaget, Bocken ve Hultink, 2017) biyolojik çeşitlilik kaybı ve önemli doğal
392
kaynakların tükenmesi olarak özetlenebilir (Meadows, Randers ve Meadows,

2004; Jackson ve Senker, 2011).
1760-1820 Sanayi Devrimi'ne kadar uzanan doğrusal ekonomik model,
büyük ölçüde ürünün kullanımda "tüketildiği" ve daha sonra atıldığı "tüketim"
etrafında çerçevelenmiştir; bu sebeple “tek yönlü üretim modeli” çerçevesinde
incelenmektedir (Esposito. Tse ve Soufani, 2018). Fakat döngüsel ekonomi;
atıkların tüketilmek suretiyle tamamen ortadan kaldırıldığı değil, geri dönü-
şümle üretim sürecine tekrardan kazandırıldığı yeni paradigmayı temsil et-
mektedir. Bu bağlamda Şekil 2, doğrusal ekonomi ve döngüsel ekonomi kav-
ramlarını şematize ederek açıklamaktadır. Şekil 2’ye göre, ürün yaşam döngü-
sü boyunca bir ürünün atıklarını geri dönüştürerek hayatını sürdürüyor olması
gerekmektedir.
Şekil 2. Doğrusal Ekonomi ve Döngüsel Ekonomi
Doğrusal Ekonomi Döngüsel Ekonomi
Kaynak: Sauvé vd., 2016.
Döngüsel ekonomi; “sıfır atık” vizyonuyla da ele alınabilmektedir. “Sıfır

atık” vizyonu, yaşayan sistemlerde hiçbir şeyin israf olmaması kuralından esin-
lenilerek oluşturulmuştur. Başka bir ifadeyle, doğada atık, besin olarak düşü-
nülmektedir. Dolayısıyla, doğal bir sistemdeki bütün yan ürünler, bir başka
doğal sistemin besini olmak durumundadır. Örneğin; bütün ürünlerin, bu ürün-
lerin paketlerinin ve üretimi sırasındaki tüm süreçlerin atık olmayacak biçimde
tasarlanması, endüstriyel ekonomilerde temelden bir dönüşümü temsil edilebil-
mektedir. Bu bağlamda, endüstriyel çağ sistemlerini de yaşayan sistemler gibi
döngüler halinde açıklamak gerekmektedir (Senge, 2016).
393
Ellen MacArthur Vakfı, döngüsel ekonominin sahip olduğu temel prensip-

leri şöyle vurgulamaktadır (Koçan, Gültekin Güner ve Baştuğ, 2019).
 İç Döngülerin Gücü: Döngüler, ürüne ilişkin değerin en önemli belirle-
yicisi olmaktadır. Bir ürün yaşam döngüsü boyunca ne kadar döngü ya-
ratabiliyorsa, değeri o kadar yüksek olacaktır.
 Döngülerin Daha Uzun Hale Getirilmesinin Etkisi: İç döngülerin gücü-
nü oluşturan döngü sayısının artırılmasının yanında, döngü süresinin de
artırılması gerekmektedir. Bu anlamda uzatılan her bir döngü, mamulün
ya da yarı mamulün üretilmesi için gerekli olan kaynaklardan kazanç
sağlayacaktır.
 Kademeli Kullanımın Gücü: Bir ürün, değer zinciri boyunca olabildi-
ğince çeşitlendirilmelidir. Böylece ham maddeler oluşturulabilmektedir.
 Saf Girdilerin Gücü: Herhangi bir şekilde atık olarak nitelendirilmeye-
cek olan malzemelerin sistem içerisindeki akışı, toplama ve yeniden da-
ğıtım verimliliğini sağlamaktadır. Böylelikle ürünün ömrü ve kalitesi
artırılmaktadır.
 Döngüsel ekonomiye geçiş süreci, sadece teknik yeterliliklerle çözüm-
lenecek kadar küçük bir sistem değişimi olarak düşünülmemelidir. Bu
değişim, toplumsal tüketim alışkanlıklarının, işletme kültürünün veya
kişilerin tüketim algısının tamamen yeni bir noktaya ulaştığı bir para-
digma değişimidir.
Döngüsel ekonomi kavramı, sadece işletmelerin sürdürülebilirlik bağla-
mında vurguladığı bir yaklaşım değil, aynı zamanda politika yapıcılar tarafından
da değer atfedilen bir yaklaşım olmuştur. Bu kapsamda yerel, bölgesel, ulusal
ve uluslararası düzeyde hükümetler ve hükümetler arası kurumlarda farklı uygu-
lamalar gerçekleştirilmiştir. Almanya, 1996 gibi erken bir tarihte “Kapalı Mad-
de Döngüsü ve Atık Yönetimi Yasası’nın (Closed Substance Cycle and Waste
Management Act) yürürlüğe girmesiyle döngüsel ekonomiyi ulusal yasalara
entegre etmede öncü olmuştur (Su, Heshmati, Geng ve Yu, 2013). Bu gelişme-
yi, 2002 yılında şekillenen, Avrupa Komisyonu tarafından ortaya konulan
WEEE direktifi, Japonya'nın aynı yıldaki “Geri Dönüşüme Dayalı Toplum
Kurmaya Yönelik Temel Yasa” (METI, 2004) ve Çin'in 2009 yılında “Çin Halk
Cumhuriyeti Döngüsel Ekonomiyi Teşvik Yasası” izlemiştir (Lieder ve Rashid,
2016). 2012 yılında EPR kavramı da ön plana çıkmaya başlamıştır. Bunun ya-
nında ayrıca, özellikle AB'nin 2015 yılında Döngüsel Ekonomi Stratejisi, dön-
güsel ekonomi endişelerini de beraberinde getirmiştir (Avrupa Komisyonu,
2015). Bilişim ve iletişim teknolojilerindeki son yıllarda gerçekleşen gelişmeler,
394
döngüsel ekonomi ve Endüstri 4.0 kavramlarının birlikte ele alınması gereklili-

ğini ortaya çıkarmıştır. Bununla ilişkili olarak; konunun daha net anlaşılması
adına Endüstri 4.0 ve döngüsel ekonomi etkileşiminin analiz edilmesi faydalı
olacaktır. Bir sonraki bölümde bu etkileşim; Endüstri 4.0 teknolojileri temelinde
analiz edilmiştir. Böylelikle bu iki kavramın birbirlerini hangi temel alanlarda
besleyeceği konusunda sistematik bir çerçeve oluşturulmuştur.
2. ENDÜSTRİ 4.0 VE DÖNGÜSEL EKONOMİ

Endüstri 4.0; bilişim ve iletişim alanlarındaki gelişmeler, otomasyon, veri
toplama ve paylaşma ile üretim teknolojilerindeki yeni yaklaşımları birbirine
eklemlenmiş bir bütün olarak ele alan yeni kavramı ifade etmektedir. Ayrıca
Endüstri 4.0, çağdaş teknolojilerle değer zincirinin yeni türden bütünleştirilmesi
anlamına gelmektedir (Banger, 2018). 4.Sanayi Devrimi olarak da adlandırılan
Endüstri 4.0 kavramı, günümüzde ulaştığı konuma gelmeden önce üç farklı
önemli aşamayı geride bırakmıştır. Şekil 3’te Endüstri 4.0’ın tarihsel gelişimi
görülmektedir. Bu anlamda zaman ve karmaşıklık boyutları baz alınarak, diğer
sanayi devrimlerinin ana bileşenlerini ve bunlara öncülük eden durumları açık-
lamak faydalı olacaktır.
Şekil 3. Tarih Boyunca Sanayi Devrimleri
Kaynak: Kagermann, Whalster ve Helbig, 2013.
395
Şekil 3’ten de anlaşılabileceği üzere; 1698’de İngiliz mühendis Thomas

Savery tarafından geliştirilen ilk ticari buhar makinesi ve ardından 1763’te Ja-
mes Watt tarafından geliştirilen buhar teknolojisi, 1. Sanayi Devrimi’nin baş-
langıç noktası olmuştur. “Birinci Sanayi Devrimi” ile insan gücü ile üretimden
makine üretimine (seri üretim) ilk geçiş yapılmıştır. Bu dönemde, insan ve hay-
van gücüne, emeğe bağlı üretim tarzından makine gücünün hâkim olduğu bir
üretim tarzına geçilmiştir. Öncelikli olarak İngiltere’deki dokuma sektöründe
ortaya çıkan bu dönüşüm, sonrasında diğer sektörlere yayılmıştır. Makinelerin
üretimde söz sahibi olmasıyla birlikte son ürünün miktarı da eskiye kıyasla bü-
yük bir artış göstermiştir.
18. yüzyılda elektrik enerjisinin kullanılmaya başlaması ve çeliğin üretim
sürecine girmesi ile ulaşımın yani lojistiğin gelişmesi, seri üretim bantlarını ve
dolayısıyla 2. Sanayi Devrimi’ni ortaya çıkarmıştır. Petrol tabanlı içten yanmalı
motorların gelişimi ile büyüyen otomotiv sektörü 2. Sanayi Devrimi’nin belirle-
yici unsuru olmuştur.
Sayısal tabanlı mikroçiplerin ve bilgisayarların ortaya çıkışı ve bu teknolo-
jilerin üretim işletmelerinde, üretimi artırmak amacıyla kullanılması 3. Sanayi
Devrimi’ni başlatmıştır.
3. Sanayi Devrimi’nin gelişiminde rol oynayan teknolojilerin zaman için-
de hızla büyümesi, internetin yaygınlaşarak, bilişim ve iletişim teknolojilerin-
de yaşanılan gelişmeleri desteklemesi ve bununla birlikte internet ağı üzerinde
bant genişliğinin ve veri aktarım hızının artması sonucu ile yeni teknolojiler
ve yeni kavramlar ortaya çıkmıştır. Bu gelişmeler ışığında ortaya çıkan Büyük
Veri, Bulut Bilişim, Nesnelerin İnterneti gibi kavramlar 4. Sanayi Devrimi’nin
alt yapısını oluşturmuşlardır. Endüstride kullanılan teknolojik cihazların ve
aygıtların kablolu veya mobil internet ağlarına erişiminin gün geçtikçe kolay-
laşması sonucunda; cihazların kendi aralarında veri akışı sağlayarak iletişim
kurabilmeleri, bu verileri işleyip, analiz edip çeşitli kararlara dönüştüren yapı-
lar mümkün kılınmıştır. Birbirleriyle entegre, akıllı, bağlantılı ve gerçek za-
manlı teknolojiler de yine 4. Sanayi Devrimi’nin gelişmesine büyük ölçüde
katkı sunmuştur. Her ne kadar Endüstri 4.0’ın ana fikri Kagermann (2013)
tarafından ortaya atılmış olsa da Endüstri 4.0 konsepti ilk olarak 2011 yılında
Almanya’daki Hannover Fuarı’nda kullanılmıştır (Ferber, 2012). Alçın’a
(2016) göre ise Endüstri 4.0 artık üretimde yeni bir paradigmanın ortaya çıkı-
şını göstermektedir.
396
Endüstri 4.0; bilişim altyapısı, akıllı üretim, hukuki altyapı ve yeni iş mo-
delleri gibi önemli parçaları bir araya getiren, teknolojileri ve organizasyonları
birleştiren, entegre eden bütüncül bir yaklaşım olarak ele alınabilmektedir. Bu
bağlamda, Endüstri 4.0 kavramını sadece teknolojik evrimleşme olarak ele al-
mak, birçok bileşenin önemli etkisini göz ardı etmekle sonuçlanacaktır. Schwab
(2016), Endüstri 4.0’ın bazı kritik özelliklerinden dolayı bir teknolojik evrim-
leşme değil, bir devrim olarak ele alınması gerektiğini savunmaktadır. Bu özel-
likler şu şekilde listelenmektedir:
 Hız: Yeni teknolojik gelişmelerin büyük bir hızla gerçekleşip, çok di-
namik bir şekilde bir teknolojinin yerini diğerinin alması mümkün ol-
maktadır.
 Genişlik ve Derinlik: Endüstri 4.0’ın öncelikli olarak üretim endüstrisini
dönüştürmesine rağmen, günümüze bakıldığında farklı sektörden birçok
işletme, iş süreçlerinde Endüstri 4.0’ın getirdiği dijital dönüşüm çabala-
rı içerisinde kendilerine yer bulmaktadır. Hatta sadece işletmeler değil,
bireyler ve toplumlar da kendi zihinsel modellerini değişen Dünya’nın
yeni teknolojileriyle uyumlaştırmak durumunda kalmaktadırlar.
 Sistem Etkisi: İşletmeler, çevrelerinden çeşitli kaynakları girdi alan, bu
kaynakları işleyerek mal veya hizmet haline getirmek suretiyle müşteri-
leri için değer yaratan, bu mal/hizmetleri ileride yeniden kaynak sağla-
mak üzere çevresine veren açık sistemler olarak düşünüldüğünde, bu
bütünsel yaklaşım, küçüğünden büyüğüne tüm sistemleri değiştirmekte
ve dönüştürmektedir.
Endüstri 4.0’ın altyapısını meydana getiren en önemli bileşenler Şekil 4’te

görülmektedir. Buna göre siber-fiziksel sistemler, nesnelerin interneti, akıllı
fabrika, servislerin interneti (Internet of Services), akıllı ürünler, M2M (machi-
ne-to-machine), büyük veri ve bulut teknolojileri, Endüstri 4.0’ı tanımlayan
anahtar teknolojiler olarak ele alınmaktadır.
397
Şekil 4. Endüstri 4.0 Bileşenleri
Kaynak: Fırat ve Fırat, 2017.
Şekil 4’te de vurgulandığı gibi bugün birçok teknoloji Endüstri 4.0 bünye-
sinde farklı sektörlerde farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Özellikle “Nesnelerin
İnterneti (IoT) teknolojisi, bu anlamda hem bir rekabet avantajı unsuru olarak
ele alınmakta hem de farklı entegrasyon boyutlarıyla 4.Sanayi Devrimine yeni
bir soluk kazandırmaktadır. IoT, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (Inter-
national Telecommunication Union- ITU) tarafından, başlangıçta dijital kimlik
ve M2M iletişimine odaklanarak, herhangi bir zamanda, herhangi bir yerde,
herkes için bir bağlantıdan diğer bağlantıya geçiş çerçevesi olarak ifade edil-
mektedir (Atzori, Iera ve Morabito, 2010). IoT ile uyumlu nesneler, RFID ve
kablosuz sensör ağları da dahil olmak üzere bugün birbirleriyle haberleşen,
bütünleşik bir düzen içerisinde konuşlandırılmakta ve adeta veri toplama meka-
nizmalarına yeni bir anlayış getirmektedir. Örneğin, IoT, kararları desteklemek
için hem kullanıcılar hem de çevre hakkında yeni bilgi ve farkındalık kazanmak
için akıllı cihazların diğer akıllı nesnelerle etkileşime girdiği durumları gerçek-
leştirmektedir (Santos, Rodrigues, Silva, Casal, Saleem ve Denisov, 2016). IoT,
özellikle üretim endüstrisinde farklı amaçlar çerçevesinde kullanıldığından, atık
398
yönetimi, üretim sürecinin optimizasyonu, geribildirim mekanizmalarının dü-

zenlenmesi bağlamında döngüsel ekonomiye hizmet edebilecek yeni yaklaşım-
ları da beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda çeşitli uygulamalara dayalı ça-
lışmalar da son dönemde hız kazanmıştır.
Daha önce benzer amaçlarla kullanılan barkod teknolojisinin yetersizliği,
farklı uygulamalara olan ihtiyacı artırmıştır. Üretim sonrasında cihazın/ürünün
paketlenmesi ve/veya montaj sonrası belirli ışık şartı altında görsel bir tarama
yapmanın getirdiği zorluk barkod teknolojisinin kullanımı anlamında bir de-
zavantaj olarak görülebilmektedir. Bununla birlikte bu tür etiketler sadece
statik bir koddan ibaret olup bu kod üzerinden veri tabanı diğer bir deyişle ağ
bağlantısı gerektiren alt yapılar olması gerekliliği üzerine kurgulanmıştır. Bu
dezavantajlar dikkate alınarak okuma işlemi için görüş gerektirmeyen, üzerine
elektromanyetik alan yardımıyla dinamik olarak yazma işlemi ve ağ olmaksı-
zın veri tutma okuma işlemi gerçekleştiren RFID teknolojisi, çalışma kapsa-
mında ürün yaşam döngüsünün izlenebilirliği için teknolojik altyapı olarak
belirlenmiştir.
Genel bir perspektiften döngüsel ekonomi bağlamında konu ele alındığın-
da; düşük maliyetli RFID teknolojisi kullanımı, ürün yaşam döngüsünün sonun-
da varlık alımına yardımcı olabilmekte, böylece bileşenlerine geri dönüştürüle-
bilmektedir. Verimli tersine lojistik ile, mallar ikinci bir ömür kazanmakta; sı-
nırlı kaynak kaybı ile uygun ürün geri dönüşüm sürecinin de Dünya çapında
döngüsel ekonomi kavramını hızlandıracağı öngörülmektedir (Ramadoss, Alam
ve Seeram, 2018). Bu anlamda, RFID ile yaşam döngüsü takibinin nasıl etkili
biçimde gerçekleştirildiği ve yaşam döngüsü sonundaki süreç olan karar verme
temelli referans model, alt başlıklarda açıklanmıştır.
2.1. RFID ile Yaşam Döngüsünün Takibi

Bir ürünün yaşam döngüsü, geçtiği farklı aşamalardan oluşur. İmalat en-
düstrisinde, bir varlığın aşamalarını sınıflandırmak için üç farklı kategori kulla-
nılır: Ürün Yaşamının Başlangıcı (Beginning of the Life-BoL), Ürün Yaşamının
Ortası (Middle of the Life-MoL) ve Ürün Yaşamının Sonu (End of the Life-
EoL). Ürün yaşam döngüsü süreçleri ve ilgili bilgiler Şekil 5’te gösterildiği
üzere sınıflandırılarak ilişkilendirilebilmektedirler (Yoo, Grazel ve Kiritsis,
2016).
399
Şekil 5. Ürün Yaşam Döngüsü Aşamaları
Kaynak: Yoo vd., 2016.
Ürün yaşam döngüsüne dahil olan, ürüne eklenecek bir RFID etiket yardı-
mıyla ilgili tüm bilgilerin ürün üzerinde kayıt altına alınması ve ihtiyaç duru-
munda tüm bu verilere kolayca ulaşımı ürün yaşam döngüsünün etkinliğine
olumlu yönde katkı sağlamaktadır. En önemlisi de RFID etiketlerde bulunan
bilgiler, geri dönüş akışlarının tahmini için geçerli bir desteği temsil etmektedir.
RFID döngüsel ekonomi bağlamında büyük ilgi gören bir veri toplama teknolo-
jisidir. RFID, nesneye eklenen etiketleri otomatik olarak tanımlamak ve izlemek
için elektromanyetik alanlar kullanmaktadır. Döngüsel ekonomi bağlamında,
RFID, Yeniden Kullanım, Onarım ve Yeniden Üretim gibi Yeniden-
stratejilerinin uygulanması yoluyla değer kazanımı sağlamak için malzeme akış-
larının izlenmesine de yardımcı olmaktadır (Pagoropoulos, Pigosso ve McAloo-
ne 2017).
Ürünlerin faydalı ömürlerinin sonunda geri kazanılma imkânı, yeni ham
madde ve yeni üretimler için enerji kullanımının azalması, böylece ekonomik ve
çevresel değerin çoğunun geri kazanılması gibi bir dizi önemli avantaj sunmak-
tadır. Sonuç olarak, ürünün yaşam döngüsü boyunca izlenmesi amacıyla RFID
teknolojisinin kullanılması, özellikle ürünlerin bileşimi hakkında gerekli bilgile-
ri hızlı bir şekilde toplanmasını sağladığından, ürünlerin ürün yaşam döngüsü
400
sonunda tekrar kullanım süreçleri bağlamında çok faydalı bir metodoloji olarak
ele alınmaktadır (Paolicchi, 2020).
Uygulama kapsamında elektrikli cihaz üzerinde yer alacak olan RFID eti-
ket, öncelikle üretim ve dağıtım süreci boyunca malzeme akışıyla ilgili tüm
bilgileri toplama yeteneği olarak anlaşılan izleme işleminde bir artış meydana
getirecektir. İkinci olarak, tedarik zincirinin herhangi bir noktasından başlayarak
bir ürünün geçmişini yeniden yapılandırma yeteneği olan izleme aşamasında
fayda sağlayacaktır. Bu bağlamda, ürünün yaşam döngüsü bilgisinde meydana
gelecek artış ve bunun sonucunda geri kazanım eylemlerinin artmasıyla hedef-
lenen müdahaleye (geri dönüşüm, yeniden üretim veya onarım) karar verme
etkinliği hedeflenebilmektedir.
2.1.1. Yaşam Döngüsü Sonunda Karar Verme Temelli Referans Model

Uygulama kapsamında Şekil 6’da ifade edilen karar verme temelli referans
modelden yararlanılmıştır. Buradaki her bir adım, ürün yaşam döngüsü çerçeve-
sinde açıklanmaktadır.
Şekil 6. Karar Verme Temelli Model
Kaynak: Kiritsis, Bufardi ve Xirouchakis, 2003.
401
Şekil 6’da belirtildiği üzere, karar verme perspektifinden ürün yaşam

döngüsü üç temel sürece ayrılmaktadır: Yaşamın Başlangıcı (BoL), Yaşamın
Ortası (MoL), Yaşamın Sonu (EoL). Bu perspektiften; BoL aşaması, ürün
tasarımı, üretim planlaması ve süreç kontrolü; MoL aşaması, ürün bakımı,
servis teşhisleri ve tahminlere yönelik analitik işlemler gerçekleştirme; EoL
aşaması, işleme, ekonomik kazançlar ve yasal gereklilikleri karşılama yü-
kümlülüğü amaçlarını gerçekleştirme misyonu taşımaktadır (Krisitsis vd.,
2003). Bu sebeple EoL döneminde gerçekleştirilecek karar verme işlemine
göre atık sınıfına giren ürüne uygulanacak işlem; yeniden kullanım, geri
dönüşüm, yeniden üretim ve imha etme seçeneklerinden biri olarak gerçek-
leşecek ve uygulanacaktır.
Her bir aşama arasındaki akış, sadece materyal değil aynı zamanda en-
formasyon akışı şeklinde de gerçekleşmekte ve hatta enformasyon akışı ken-
di içerisinde mevcut enformasyon ve RFID üzerinden akan dijital enformas-
yon olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Sisteme bütünsel bakıldığında sistemi
meydana getiren donanımsal unsurlar pasif RFID etiketler ve antenler olsa
da bu modelde üzerinde durulması gereken ve sistemin kalbini meydana
getiren asıl nokta tartışmasız “Ürün Yaşam Döngüsü Bilgi Servisi”dir. Bu
servis özelinde genel bir tanımlama yapılacak olursa, ürün yaşam döngüsü
yönetiminde öğe düzeyindeki bilgilerin anında, otomatik olarak tanımlanma-
sını ve paylaşılmasını sağlayan bir çerçeve olduğu şeklinde tanımlanabilir.
Bilgiler, üretim bilgileri, bakım bilgileri ve EoL işleme talimatlarından
oluşmaktadır. Bir diğer ifadeyle, tüm ürün yaşam döngüsü boyunca tüm
önemli ürün bilgileridir. BoL’de sağlanan bilgiler genelde yapılandırılmış
formda hazır gelirken, MoL ve EoL aşamalarında ise BoL’den farklı olarak
yapılandırılmamış çeşitli bilgiler RFID teknolojisi sayesinde yakalanabil-
mekte ve iletilebilmektedir (Lu vd., 2007). Bu noktada RFID sisteminin
uygulanması, potansiyel olarak bilgi bağlamında boşlukları doldurmakla
kalmayıp aynı zamanda ürün bilgilerini doğru, daha ucuz, gerçek zamanlı,
eksiksiz ve tüm yaşam döngüsü boyunca gerektiğinde kullanılabilir hale
getirmek amacıyla teknolojik anlamda ciddi önem arz etmektedir. Uygulama
itibarıyla en önemli dönem olan EoL’de, sürdürülebilirlik çerçevesinde ka-
rarları vermek için gereken tüm bilgilerin, RFID etiketinde depolanan ben-
zersiz kimliğe göre Ürün Yaşam Döngüsü Bilgi Servisi tarafından sağlana-
bilmesi düşüncesi bu modele ve gerçekleştirilecek uygulamaya temel teşkil
etmektedir.
402
2.2. Uygulama
2.2.1. Uygulama Amacı ve Kapsamı

Uygulamanın temel amacı, ürüne kazandırılacak dijital bir kimlik sayesin-
de, üretim safhasından geri dönüşüm safhasına kadar ürün yaşam döngüsü bo-
yunca optik limitlemeler olmaksızın ürüne entegre edilecek olan RFID etiket
yardımıyla kritik bilgilerin ürün üzerinde tutulması, daha da önemlisi süreç
içerisinde izlenebilirliğinin sağlanarak güncellenebilmesidir. Bu kolay erişilebi-
lir dijital bilgiler sayesinde geri kazanım ve gerek ham madde gerekse de yeni-
den üretim için enerji ihtiyacının azalmasına bağlı olarak ekonomik ve çevresel
sürdürülebilirlik bağlamında ortaya konulacak değer ile geri kazanıma dayalı bir
değer hedeflenmektedir.
Uygulama kapsamı dahilinde, Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların
Kontrolü Yönetmeliği (Waste Electrical & Electronic Equipment- WEEE) regü-
lasyonu yükümlülüklerine tabi olan bir pişirici cihazın üretim safhasında RFID
etiketler yardımıyla dijital olarak kimliklendirilmesi sürecinin modellenmesi ve
bu kimlik bilgileri yardımıyla ürün üzerine hem üretim hem de kullanım safha-
sında gerekli bilgilerin işlenmesi, daha sonra da bu bilgilerin geri dönüşüm saf-
hasında ve/veya ürün yaşam döngüsü zamanının optimizasyonunda kullanılması
ele alınacaktır.
2.2.2. Metodoloji
Uygulama kapsamında kullanılması planlanan genel metodoloji, sistem ge-
liştirme yaşam döngüsüdür. Sistem geliştirme yaşam döngüsü adımları bağla-
mında yöntem adımları şöyledir (Çubukçu, 2016):
 Planlama (Problemin Tanımlanması): Geliştirmek istenen sistemin ihti-
yaçları hakkında fizibilite çalışması yapılmaktadır.
 Analiz (Probleme İlişkin Verilerle Sistem Gereksinimlerinin Belirlen-
mesi): Sistemin işleyişi ve gereksinimleri belirlenmektedir.
 Tasarım (Veri Temelli Önerilen Sistemin Tasarımı): Sistemin mimari
tasarımı yapılır ve sistemin uygulanabilir özellikleri netleştirilmektedir.
 Kodlama (Sistem Akışının Algoritmik Tasarımının Gerçekleştirilmesi):
Sistemin algoritma temelli tasarımı gerçekleştirilmektedir.
 Test (Sistemin Performansının Değerlendirilmesi): Sistemin performans
testleri gerçekleştirilmektedir.
403
Gerçekleştirilen uygulama çerçevesi olarak, Unal vd. (2019) tarafından or-

taya konulan “The Interaction of Lean Manufacturing - Industry 4.0 and a Sec-
toral Analysis” başlıklı araştırma belirlenmiştir.
2.2.3. Uygulamanın Gerçekleştirilmesi
2.2.3.1. Mevcut Yapıdaki Problemlerin Tanımlanması

Proje amaçları ve proje kapsamı dahilinde ilgili elektrikli pişirici cihazların
üretim tesisindeki imalat bandı dikkate alınarak gerçekleştirilen çalışmada, sis-
temin mevcut durumu analiz edildiğinde ortaya çıkan problemler şu şekilde
tanımlanmıştır:
 Üretilen ürünlerin üzerinde dijital bir kimlik bulunmamaktadır. Diğer
bir deyişle ürüne dair ham madde veya prosesten doğan veriler depola-
namamaktadır.
 Ürün seri numarası üzerinden statik olarak sağlanması hedeflenen izle-
nebilirlik tamamen kâğıda ve insana dayanan manuel yapıdadır.
 Yasal regülasyonlar gereği ürün üzerinde bulunan seri numarası etiketi
üzerinde herhangi bir veri tutmamakla beraber çevresel şartlara daya-
nıklılığı düşük olduğundan, izlenebilirliğin kaybedilmesi için ciddi bir
risk temsil etmektedir.
 Üretim esnasında ürün bazlı kayıt olmadığından, ilgili ürün için kullanı-
lan kaynakların etkinlik analizi derinlemesine yapılamadığı gibi, üretim
esnasında sürdürülebilirlik değerlendirilmesi de yapılamamaktadır.
 Üretim sonrası ürüne uygulanan servis hizmetleri sadece ağ üzerinde
kayıt altına alınabilmekte ve ağın olmaması ya da ürünün seri numara-
sına ulaşılamaması durumunda, bu hizmete dair veriler kaybolabilmek-
tedir.
 Ürün ömrünü tamamladıktan sonra ve ürün geri dönüşümü için ürüne
ait verilere ilgili merkezlerce ulaşılamamakta; bu da geri dönüşüm ve
geri kazanımın bilgi eksikliğinden ötürü etkinliğini düşürmektedir.
 Özellikle çevre açısından ciddi bir tehdit anlamına gelen, Elektrikli ve
Elektronik Ekipman Atıklar (Waste Electrical & Electronic Equipment-
WEEE) direktifleri kapsamında geri dönüşümü veya atık durumu değer-
lendirilmesi gereken ürünün elektronik bileşenlerinin takibi ve kaydı
yapılamamaktadır.
404
2.2.3.2. Sistem Gereksinimlerinin Belirlenmesi

Sistemin gereksinimleri belirlenirken, mevcut yapıdaki problemler dikkate
alınmış ve her bir problemi kapsayacak şekilde çözüm üreten sistemin temel
gereklilikleri şu şekilde belirlenmiştir:
 Ürün her şart altında sadece yazılı etikete dayalı değil, çevresel şartlara
karşı dayanıklı dijital bir kimliğe sahip olmalıdır.
 Seçilecek olan dijital kimliklendirme metodolojisi üretim sonrası etkin
kullanımı ve tedarik zinciri boyunca izlenebilirliğe hizmet edebilmesi
için barkod gibi bir optik teknoloji yerine RFID özelliğine sahip alt ya-
pılar tarafından sağlanmalıdır.
 Üretim ham madde toplama safhası itibarıyla dijital etiket üretim sürecine
dahil olmalı ve geri kazanım sürecine kadar ürün üzerinde kalmalıdır,
 Üretim süresince ürün üzerine işlenebilecek bilgiler dijitalleşme kültü-
rüne uygun şekilde operatörden bağımsız olarak yürütülebilecek bir
operasyon kapsamında ele alınmalıdır,
 Ürün üzerindeki dijital kimlik sayesinde ürüne, prosese ve ürünün geç-
mişine şeffaf bir şekilde ulaşılabilirlik ve böylece etkin bir izlenebilirlik
sağlanmalıdır,
 Dijital kimlik üzerinde gerek ürüne gerek ürün içerisinde kullanılan
ham madde gerekse de prosese dair veriler tutulabilmeli ve bu veriler
ürün yaşam döngüsü boyunca ürün üzerinde erişilebilir daha da önemli-
si güncellenebilir olmalıdır.
2.2.3.3. Sistemin Tasarımının Gerçekleştirilmesi

Proje hedefleri dahilinde uygulamanın gerçekleştirileceği ortam olarak
ürünün meydana geldiği, diğer bir değişle ürün yaşam döngüsü başlangıcında
(BoL) en önemli adım olan üretim adımı seçilmiştir. Bunun temelinde yatan
sebep gerek endüstriyel uygulamalar gerekse de literatür dahilinde gerçekleşen
çalışmaların genelde ürün yaşam döngüsü sonuna (EoL) odaklanması, fakat o
süreçte işlenecek verilerin ve alt yapının ürün yaşam döngüsü başlangıcında
(BoL) entegrasyonun ne şekilde sağlanacağı başlığına yeteri kadar değinilme-
miş olmasıdır.
Şekil 7’de Proje İstasyonu Blok Diyagramında görüleceği üzere operatör
tarafından üretilen ve bir bant üzerinden operatörün önüne gelen ürünün dijital
olarak RFID teknolojisi ile donanımsal olarak kimliklendirilmesi ve dijital ola-
rak kimliğin işlenmesini kapsayan operasyona ait akış ortaya konulmuştur.
405
Şekil 7. Proje İstasyonu Blok Diyagramı
Kaynak: Tuna, 2019.
Şekil 7’de görüldüğü gibi, sistem genel yapısı itibarıyla tek kart bilgisayar
ağ bağlantı özellikleri dikkate alınarak tüm cihazların kontrol merkezi olarak
belirlenmekte ve bu bağlamda portlar üzerinden cihaz bağlantıları sağlanmakta-
dır. Diğer bir deyişle bu adım, veri üreten ama ağa bağlı olmayan cihazların
nesnelerin interneti kapsamında ele alınmasına olanak vermektedir. Operatör ve
ürünün de içinde yer aldığı diğer grupta yer alan cihazlar ise dijital olarak ne
veri üretebilmekte ne de taşıyabilmektedir. Bu grup için RFID etiketler kullanı-
larak dijital kimliklendirme gerçekleştirilmekte ve bu cihazların da ağ bağlantısı
sağlanmaktadır. Sistem modeli dikkate alındığında, merkezde test cihazının yer
aldığı, cihazın kontrolü için RS232 seri port üzerinden bir tek kart bilgisayarın
sisteme bağlanmış olduğu görülmektedir. Aynı zamanda bu tek kart bilgisayara
projenin siber kısmı ve fiziksel Dünya’da yer alan kısmı arasında kritik enteg-
rasyon misyonu da yüklenmiştir. Bu kritik misyonuyla birlikte tek kart bilgisa-
yar; kullanıcı ekranını, RFID okuyucu ve veri tabanı işlemlerini, içerisindeki
algoritma sayesinde sürmektedir. RFID kısmı ise projenin özellikle üretim son-
rası ürün yaşam döngüsü de dikkate alındığında en önemli ayağını temsil et-
mektedir. Çünkü RFID etiketlerle etiketlenmiş ürünler RFID antenler önünden
406
geçerken, RFID okuyucu tarafından tanımlanabilmekte ve bu tanım bilgisine

göre mini bilgisayar tarafından ilgili algoritma çalıştırılmaktadır. Bununla bir-
likte üç farklı anten kullanım planının, şu amaçlara hizmet etmesi planlanmıştır:
İlk anten; ürünü sistemden gelen veri sayesinde dijital olarak eşsiz bir dijital
veriyle kimliklendirmekte ve okuyucu üzerinden ekrana ürün resmiyle birlikte
ilgili kimlik bilgilerini yansıtmaktadır. İkinci anten; ürünü tanımakta ve okuyu-
cu üzerinden ürüne göre test cihazının konfigürasyonunu sağlamakla birlikte
hem operatör yetki kontrolünü hem de ürün yaşam döngüsü anlamında kritik
önem arz eden test sonrası test performans bilgilerini, ürün üzerindeki etikete
dijital olarak yazdırmaktadır. Test cihazı tarafından yazılan performans bilgileri
üçüncü anten tarafından okunmakta ve okuyucu üzerinden sevkiyat uygunluk
değerlendirmesi için tek kart bilgisayar üzerinde yer alan algoritmaya gönderil-
mektedir (Tuna, 2019). Son antenin amacı ise testten çıkan ürünün sevk edilebi-
lir olup olmadığını değerlendirmekle birlikte ürün yaşam döngüsü boyunca
ihtiyaç duyulan bilgilerin, eksiksiz olarak RFID etikete dijital olarak yazılıp
yazılmadığının kontrolünü gerçekleştirmektir.
“Proje İstasyonu Blok Diyagramında” görülen ve yukarıda teknik olarak
hangi operasyonları gerçekleştirdiği tanımlanan sistemin uygulamasının gerçek-
leştirilmesiyle; ürün, yaşam döngüsü boyunca bir dijital kimlik olarak üzerinde
taşıyacağı ve yaşam döngüsünün ilgili tüm dönemlerinde üzerindeki veriyi ko-
ruyabilen, işleyebilen ve güncelleyebilen bir alt kimliğe sahip olmuştur. Bu
kimlik sayesinde sadece izlenebilirlik değil bununla birlikte ürün yaşam döngü-
sünün yönetimi dahilinde bir alt yapıda sağlanmış olmaktadır.
SONUÇ
Günümüzde, atık miktarlarının getirdiği dezavantajların üstesinden gele-
bilmek ve döngüsel ekonomi sistemini hayata geçirmek, hükümetlerin en kritik
sorumluluklarından biri haline gelmektedir. Bu anlamda ortaya konan WEEE
direktifi ile birlikte hükümetler mevcut politikalarını sürdürülebilirlik ve döngü-
sel ekonomi çerçevesinde ele almak durumunda kalmaktadır. Bununla birlikte
farklı sebeplerden sürekli artış gösteren atık miktarıyla ilgili olarak malların
sorumluluğunu, tüketim sonrası süreçte üreticilere yüklemek de sistem içerisin-
de önemli bir çözüm olarak kendisine yer bulmaktadır. Ekonomik Kalkınma ve
İşbirliği Örgütü tarafından ortaya konulan “Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu
(EPR), tam da bu amaca hizmet etmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinde
yaşanan son dönemdeki gelişmeler, bu hedeflere ulaşabilme yolunda süreçlere
hız kazandırmaktadır. Özellikle 4. Sanayi Devrimi ile akıllılık, esneklik, çevik-
407
lik ve iş birliği sağlayan teknolojilerin ortaya çıkışı, bu aşamada gerek hükümet-

lere gerekse işletmelere kıymetli katkılar sağlamaktadır.
Endüstri 4.0 her ne kadar başta üretim işletmelerini etkilemiş ve onları ta-
mamen yeni bir yapıya büründürmüş olsa da içerdiği yeni ve hali hazırda evrim-
leşmeye devam eden teknolojilerle birlikte farklı amaçlara hizmet etmektedir.
Özellikle akıllılık, gerçek zamanlılık ve bağlantılılık özelinde ele alınacak olu-
nursa, bu teknolojiler işletmelerin aldığı farklı seviye kararlarla rekabet avantaj-
larını korumalarına yardımcı olmaktadır. Endüstri 4.0’ın kalbinde yer alan veri
ve verinin entegrasyonu, özellikle sürdürülebilirlik bağlamında yeni çalışma
alanları oluşturmaktadır. Başlangıçta yalın üretim gibi teknikler bu amaca hiz-
met ederken, aynı amacın Endüstri 4.0’ın bileşenleriyle beslenmesi artık atıkla-
rın tamamen elimine edilmesini değil, onların geri dönüştürülmesi suretiyle
tekrar üretim süreçlerine girmesini mümkün kılmaktadır. Bu anlamda, döngüsel
ekonomi ve Endüstri 4.0’ın kesişim noktasında bu bilginin doğru şekilde, ger-
çek zamanlı olarak elde edilmesi ve gerekli aşamalara zamanında ulaştırılması
büyük önem taşımaktadır. Dijital kanallar üzerinden gelen bu verinin analiz
edilmesi ve buradan kıymetli bilginin çıkarılması, özellikle pandeminin de iş-
letmeleri farklı bir yapıya büründürmesiyle birlikte işletmelerin karar alma sü-
reçlerinde çok daha kilit bir bileşen olmaktadır. Bu teknolojileri iş süreçlerine
entegre ederek değişime ayak uyduran ve çevik süreçleri benimseyen işletmeler
de yeni iş modelleri ortaya çıkarmakta ve böylelikle rekabet avantajı kazanmak-
tadır.
Geliştirilen sistemde, temelde IoT teknolojisi baz alınarak ortaya konulan
uygulamanın, döngüsel ekonomiyle nasıl bir etkileşim içerisinde olabileceği,
çalışmada ürün yaşam döngüsü bağlamında ele alınmıştır. Bu yapının ortaya
konulabilmesi için “Sistem Geliştirme Yaşam Döngüsü”nden yararlanılmıştır.
Bu aşamada öncelikle mevcut sistemin eksiklikleri belirlenmiş ve en önemli
sorunun, manuel yapıdan kaynaklanan doğru bilgiye ulaşamama olduğu sonu-
cuna varılmıştır. Dolayısıyla, RFID teknolojisinin bu sorunun dezavantajlarını
ortadan kaldırabilmesi, kullanılacak teknolojinin belirlenmesi konusunda önem-
li bir kaynak olmuştur. RFID teknolojisiyle doğru ve gerçek zamanlı bilgi akışı
gerçekleştirilmiş, bu bilgi sayesinde atık süreçlerinin yönetilebileceği ve döngü-
sel ekonomi çerçevesine dahil edilebileceği öngörülmüştür. Özellikle ortaya
konan gerçek zamanlı verinin, döngülerin sıklığının tahminlenebilmesi konu-
sunda büyük önem taşıması da bu teknolojinin kullanılmasındaki avantajın,
ürün yaşam döngüsü boyunca altını çizmektedir. Böylelikle daha çevik bir dön-
güsel ekonomi modelinin, iş modeline entegre edilmesi sağlanabilir. Ayrıca,
408
uygulamanın WEEE direktifleri ve EPR ile uyumlu bir yapıda tasarlanması,

gelecek çalışmalar için sistematik bir zemin oluşturmaktadır.
Gelecek çalışmalarda, farklı sektörler ve farklı iş süreçleri ele alınarak
döngüsel ekonomi yaklaşımı çerçevesinde incelenebilir. Aynı zamanda, RFID
teknolojisinden elde edilen bu hızlı, çeşitli ve hacimli verinin farklı algoritmalar
kullanılarak bilgi keşfi çerçevesinde analiz edilebilmesi sağlanabilir. Verinin
üzerinde çeşitli veri madenciliği teknikleri uygulanarak, veride gizli kalıplar
keşfedilebilir ve yöneticilere sunulan raporlarla işletmelerde farklı seviye karar
destek mekanizmaları oluşturulabilir. Özellikle Endüstri 4.0’ın yapısını oluştu-
ran büyük veri ve yapay zekâ gibi teknolojiler, döngüsel ekonomiye destek ola-
cak şekilde uyumlaştırılabilir. Buna ek olarak, bu alt yapıdan sağlanan veriler
üzerinde gerçekleştirilecek istatistik temelli metodolojilerle ortaya konulacak
analitik çalışmalar sayesinde ürün yaşam döngüsüne yönelik tahminleme ve
sürdürülebilirlik odaklı ürün yaşam süresi optimizasyon faaliyetleri uygulamalı
olarak gerçekleştirilebilir.
KAYNAKÇA
Alçın, S. (2016). Endüstri 4.0 ve İnsan Kaynakları. Popüler Yönetim Dergisi, 63(1), 46-47.
Atzori, L., Iera, A. ve Morabito, G. (2010). The internet of things: A survey. Computer
networks, 54(15), 2787-2805, https://doi.org/10.1016/j.comnet.2010.05.010.
Avrupa Çevre Komisyonu (2020). Waste Electrical & Electronic Equipment (WEEE),
https://ec.europa.eu/environment/waste/weee/index_en.htm.
Avrupa İstatistik Komisyonu (2020). Waste statistics - electrical and electronic equipment,
https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Waste_statistics_-
_electrical_and_electronic_equipment.
Avrupa Komisyonu (2015). Closing the Loop - an EU Action Plan for the Circular Eco-
nomy, Com(2015) 614 Communication from the Commission to the European Parlia-
ment, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee
of the Regions. Brüksel.
Baldé, P., Forti, V., Kuehr, R., Gray, V. ve Stegmann, P. (2017). The Global E-waste Moni-
tor: Quantities, Flows and Resources, United Nations University (UNU), International
Telecommunication Union (ITU) & International Solid Waste Association (ISWA).
Cenevre, Viyana.
Banger, G. (2018). Endüstri 4.0 Uygulama ve Dönüşüm Rehberi. Dorlion Yayınları, Ankara.
Condemi, A., Cucchiella, F. ve Schettini, D. (2019). Circular Economy and E-Waste: An
Opportunity from RFID TAGs. Applied Sciences, 9(16), 3422.
https://doi.org/10.3390/app9163422.
Çubukçu, C. (2016). Sistem Analistlerinin Dijital Çağ ile Birlikte Değişen Rolleri ve Kul-
landıkları Yeni Yöntemler. Academic Platform Journal of Engineering and Science, 6,
2, 37-40. https://doi.org/ 10.21541/apjes.16528.
409
Esposito, M., Tse, T. ve Soufani, K. (2018). Introducing a circular economy: new thinking
with new managerial and policy implications. California Management Review, 60(3),
5-19. https://doi.org/10.1177/0008125618764691.
Ferber, S. (2020). Industry 4.0 – Germany takes first steps toward the next industrial revolu-
tion. Bosch ConnectedWorld Blog.
http://blog.bosch-si.com/categories/manufacturing/2012/10/industry-4-0-germany-
takes-first-steps-toward-the-next-industrial-revolution/.
Fırat, O. Z. ve Fırat, S. Ü. (2017). Endüstri 4.0 yolculuğunda trendler ve robotlar. İstanbul
Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46(2), 211-223.
https://doi.org/10.5152/iujsb.2017.005.
Geissdoerfer, M., Savaget, P., Bocken, N. M. ve Hultink, E. J. (2017). The Circular Eco-
nomy–A new Sustainability Paradigm? Journal of Cleaner Production, 143, 757-768.
https://doi.org/ 10.1016/j.jclepro.2016.12.048.
Jackson, T. ve Senker P. (2011) Prosperity without Growth: Economics for a Finite Pla-
net. Energy & Environment. 22(7):1013-1016.
https://doi.org/10.1260/0958-305X.22.7.1013
Kagermann, H., Wahlster, W. ve Helbig, J. (2013). Recommendations for implementing the
strategic initiative Industrie 4.0: Final report of the Industrie 4.0 Working
Group. Forschungsunion: Berlin, Germany.
Kagermann, H., Helbig, J., Hellinger, A. ve Wahlster, W. (2013). Recommendations for
Implementing the strategic initiative INDUSTRIE 4.0: securing the future of German
manufacturing industry; final report of the Industrie 4.0 working group. Forschungsu-
nion. Acatech National Academy of Science and Engineering.
Kiritsis, D., Bufardi, A. ve Xirouchakis, P. (2003) Research Issues on Product Lifecycle
Management And Information Tracking Using Smart Embedded Systems. Advanced
Engineering Informatics, 17 (3-4), 189-202. https://doi.org/10.1016/j.aei.2004.09.005.
Koçan, A., Gültekin Güner, D. ve Baştuğ, M. (2019, 7-9 Kasım). Yeni Ekonomi ve İş Model-
leri: Döngüsel Ekonomi ve Paylaşım Ekosistemleri. Uluslararası Ekonomi Araştırmala-
rı ve Finansal Piyasalar Kongresi, Gaziantep, Türkiye.
Lieder, M. ve Rashid, A. (2016). Towards Circular Economy Implementation: A Compre-
hensive Review in context of Manufacturing Industry. Journal of Cleaner Produc-
tion, 115, 36-51. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2015.12.042.
Lu Z., Cao H., Folan P., Potter D., Browne J. (2007) RFID-based Information Management
in the Automotive Plastic Recycling Industry. In: Gómez J.M., Sonnenschein M., Mül-
ler M., Welsch H., Rautenstrauch C. (eds) Information Technologies in Environmental
Engineering. Environmental Science and Engineering (Environmental Engineering).
Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-540-71335-7_41.
Meadows, D., Randers, J. ve Meadows, D. (2004). A Synopsis: Limits to growth: The 30-
year Update. Estados Unidos: Chelsea Green Publishing Company.
Ministry of Economy, Trade and Industry (2004). Handbook on Resource Recycling Legis-
lation and 3R Initiatives. Japanese Ministry of Economy, Trade and Industry, Tokyo.
Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2020).
410
https://www.oecd.org/env/tools-evaluation/extendedproducerresponsibility.htm.
Önder, H. (2018). Sürdürülebilir Kalkınma Anlayışında Yeni Bir Kavram: Döngüsel Eko-
nomi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 57, 196-204.
Pagoropoulos, A., Pigosso, C. ve McAloone, T. (2017). The emergent role of digital techno-
logies in the Circular Economy: A review, 9th CIRP IPSS Conference: Circular Pers-
pectives on PSS, Procedia, CIRP, 64, 19-24.
Paolicchi, F. (2020). How RFID can Help Manage a Product’s Lıfe Cycle
https://iotlab.tertiumcloud.com/2020/03/13/how-rfid-can-help-manage-a-products-life-
cycle/.Ramadoss, T.S., Alam, H. ve Seeram, R. (2018), Artificial Intelligence and In-
ternet of Things enabled Circular Economy, The International Journal of Engineering
and Science (IJES), 7(9), 55-63. https://doi.org/10.9790/1813-0709035563.
Rosa, P., Sassanelli, C., Urbinati, A., Chiaroni, D. ve Terzi, S. (2020). Assessing relations
between Circular Economy and Industry 4.0: a systematic literature re-
view. International Journal of Production Research, 58(6), 1662-1687.
https://doi.org/10.1080/00207543.2019.1680896.
Sachs, J. D. (2015). The Age of Sustainable Development. Columbia University Press.
Santos, J., Rodrigues, J. J., Silva, B. M., Casal, J., Saleem, K. ve Denisov, V. (2016). An
IoT-based Mobile Gateway for Intelligent Personal Assistants on Mobile Health Envi-
ronments. Journal of Network and Computer Applications, 71, 194-204.
https://doi.org/10.1016/j.jnca.2016.03.014.
Sauvé, S., Bernard, S. ve Sloan, P. (2016). Environmental sciences, sustainable development
and circular economy: Alternative concepts for trans-disciplinary rese-
arch. Environmental Development, 17, 48-56.
https://doi.org/10.1016/j.envdev.2015.09.002.
Schwab, K. (2016). Dördüncü Sanayi Devrimi, Çev. Zülfü Dicleli, Optimist Yayıncılık, İs-
tanbul. Senge, P. (2016). Beşinci Disiplin, Çev. Ayşegül İldeniz, Ahmet Doğukan, Ba-
rış Pala, Genişletilmiş 16.Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Su, B., Heshmati, A., Geng, Y. ve Yu, X. (2013). A Review of the Circular Economy in
China: Moving from Rhetoric to Implementation. Journal of Cleaner Production, 42,
215-227. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2012.11.020.
Thoroe, L., Appelhanz, S. ve Schumann, M. (2011). RFID-based Individualization of Exten-
ded Producer Responsibility and Recycling for WEEE. 19th European Conference on
Information Systems, ECIS 2011.
Tuna, H. (2019). Siber Fiziksel Üretim Sistemleri ve İnovasyon Tabanlı Bir Tasarım Uygu-
laması: Teka VTC Üretim Hattı Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz
Eylül Üniversitesi, İzmir.
Unal, C., Tuna, H., Cilgin, C. ve Goksen, Y. (2019). The Interaction of Lean Manufacturing
- Industry 4.0 and a Sectoral Analysis. Proceedings of the 11th International Conferen-
ce ‘Economies of the Balkan and Eastern European Countries’, 30-42.
United Nations University. (2015). Global E-Waste Volume Hits New Peak in 2014: UNU
Report, https://unu.edu/news/news/ewaste-2014-unu-report.html,
Üçok, B. (2020). Ürün Yaşam Döngüsü Yönetimi Perspektifinden Döngüsel Ekonomi. Yayın-
lanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
411
Yoo, M., Grozel, C. ve Kiritsis, D. (2016). Closed-Loop Lifecycle Management of Service

and Product in the Internet of Things: Semantic Framework for Knowledge Integration.
MDPI Sensor, 16(7), 1053, https://doi.org/10.3390/s16071053.
İNDEKS
5R Refuse, Reduce, Reuse, Recycle, Rot (Reddetme, Azaltma,
Yeniden Kullanım, Geri Dönüşüm, Kompost)
WEEE Waste Electrical & Electronic Equipment (Atık Elektrikli ve

Elektronik Eşyaların Kontrolü)
EPR Extended Producer Responsibility (Genişletilmiş Üretici So-

rumluluğu)
IoT Internet of Things (Nesnelerin İnterneti)
RFID Radio Frequency Identification (Radyo Frekans Tanımlama)
M2M Machine-to-machine (Makineden makineye)
BoL Beginning of the Life (Ürün Yaşamının Başlangıcı)
MoL Middle of the Life (Ürün Yaşamının Ortası)
EoL End of the Life (Ürün Yaşamının Sonu)
412
View publication stats

Döngüsel Ekonomi Ve Endüstri 4.0 Odağında Dijitalleşmenin Rolü

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Döngüsel Ekonomi Ve Endüstri 4.0 Odağında Dijitalleşmenin Rolü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

Döngüsel Ekonomi ve Endüstri 4.0 Odağında Dijitalleşmenin Rolü

Chapter · May 2021

Yılmaz Gökşen Ceyda Unal

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Editör: Doç. Dr. Ferhan SAYIN

Yayın No. : 3196

Genel Yayın Yönetmeni : Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com-

Kütüphane Bilgi Kartı

‘Daha iyi bir Dünya tartışarak mümkün’ diyerek çıktığımız yolumuzda

Doç. Dr. Ferhan SAYIN

Editör: Doç. Dr. Ferhan SAYIN

Giriş Yerine: Döngüsel Ekonomiye Doğru

1. Bölüm: Sürdürülebilirlik ve Döngüsellik: Kavramsal Bir Çerçeve

2. Bölüm: Sürdürülebilir Kalkınma Açısından Döngüsel Ekonomi ve Pandeminin Etkileri

3. Bölüm: Döngüsel Ekonomi, Sürdürülebilirlik ve İnovasyon

4. Bölüm: Döngüsel Ekonomi ve İstihdam İlişkisi: Avrupa Birliği Ülkeleri Örneği

5. Bölüm: Döngüsel Ekonomiye Geçiş Sürecinin Uluslararası Ticarete Yansımaları:

6. Bölüm: Türkiye’de Çevre Ekonomisi, Atık Yönetimi ve Döngüsel Ekonominin Analizi

9. Bölüm: Döngüsel Ekonomi Kapsamında Atık Yönetiminde Kamu Özel Sektör

12. Bölüm: Döngüsel Ekonominin Yeni İş Modelleri

13. Bölüm: Girişimcilik Olgusu ve Döngüsel Ekonomi

14. Bölüm: Endüstri 4.0 ve Döngüsel Ekonomi İlişkisi

15. Bölüm: Döngüsel Ekonomi ve Endüstri 4.0 Odağında Dijitalleşmenin Rolü

16. Bölüm: Türkiye’deki İmalat İşletmeleri Döngüsel Ekonomi Modelini Nasıl

17. Bölüm: Döngüsel Ekonomi Sektör İncelemeleri

18. Bölüm: Döngüsel Ekonomi Perspektifinde Türkiye’de Tarım ve Tarım

19. Bölüm: Döngüsel Ekonomi ve Madencilik Sektörü

20. Bölüm: Endüstriyel ve Kentsel Dönüşüm Atıklarının Döngüsel Ekonomi Açısından

22. Bölüm: Ekonomi Politikalarında Mevcut Genel Perspektif ve Döngüsel Ekonomi

İlk Söz ................................................................................................................. iii

GİRİŞ YERİNE: DÖNGÜSEL EKONOMİYE DOĞRU .................................................................... 1

1. BÖLÜM: SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK VE DÖNGÜSELLİK: KAVRAMSAL BİR ÇERÇEVE ............. 17

2. BÖLÜM: SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA AÇISINDAN DÖNGÜSEL EKONOMİ VE

3. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ, SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK VE İNOVASYON ........................... 67

4. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ VE İSTİHDAM İLİŞKİSİ: AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ

5. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİYE GEÇİŞ SÜRECİNİN ULUSLARARASI TİCARETE

6. BÖLÜM: TÜRKİYE’DE ÇEVRE EKONOMİSİ, ATIK YÖNETİMİ VE DÖNGÜSEL EKONOMİNİN

3.2. Seçilmiş Bazı Avrupa Birliği Ülkelerinde Döngüsel Ekonomi

7. BÖLÜM: ATIK YÖNETİMİ VE EKONOMİK BÜYÜME: AVRUPA BİRLİĞİ İÇİN DİNAMİK

9. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ KAPSAMINDA ATIK YÖNETİMİNDE KAMU ÖZEL SEKTÖR

1. Atık Yönetimi ................................................................................................ 236

10. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ KAPSAMINDA ATIK YÖNETİMİ VE YEREL YÖNETİMLER:

12. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİNİN YENİ İŞ MODELLERİ ............................................... 307

13. BÖLÜM: GİRİŞİMCİLİK OLGUSU VE DÖNGÜSEL EKONOMİ ............................................ 333

14. BÖLÜM: ENDÜSTRİ 4.0 VE DÖNGÜSEL EKONOMİ İLİŞKİSİ............................................ 361

15. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ VE ENDÜSTRİ 4.0 ODAĞINDA

16. BÖLÜM: TÜRKİYE’DEKİ İMALAT İŞLETMELERİ DÖNGÜSEL EKONOMİ MODELİNİ NASIL

17. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ SEKTÖR İNCELEMELERİ ................................................ 441

2.5. Ambalaj Sektöründe Döngüsel Ekonomi .................................................. 456

18. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ PERSPEKTİFİNDE TÜRKİYE’DE TARIM VE TARIM

19. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ VE MADENCİLİK SEKTÖRÜ ............................................ 495

20. BÖLÜM: ENDÜSTRİYEL VE KENTSEL DÖNÜŞÜM ATIKLARININ DÖNGÜSEL EKONOMİ

3.4. Geri Kazanılmış Asfalt Kaplamaların Maliyete Etkisi................................. 552

21. BÖLÜM: DÖNGÜSEL EKONOMİ VE MALİYE POLİTİKASI İLİŞKİSİ: AVRUPA BİRLİĞİ

22. BÖLÜM: EKONOMİ POLİTİKALARINDA MEVCUT GENEL PERSPEKTİF VE DÖNGÜSEL

DÖNGÜSEL EKONOMİ VE ENDÜSTRİ 4.0 ODAĞINDA

olması kaçınılmazdır. Endüstri 4.0 teknolojilerinin döngüsel ekonomiyi nasıl

Tablo 1. Endüstri 4.0 Teknolojilerinin Döngüsel Ekonomiye Etkileri

Kaynak: Rosa, Sassanelli, Urbinati, Chiaroni ve Terzi, 2020.

Çalışmanın amacı, dijitalleşmenin döngüsel ekonomi sürecine etkisini IoT

THE ROLE OF DIGITALIZATION WITH FOCUS ON CIRCULAR ECONOMY

Table 1. Impacts of Industry 4.0 Technologies for Circular Economy