GENEL FARMAKOLOJİ

Öğr. Gör. Zeynep Büşra ERARSLAN

 Hygeia

Asclepius
Farmakolojiye Giriş
• Farmakoloji, ilaçların kaynaklarını, kimyasal ve fiziksel özelliklerini, vücuda
alınışlarını, etkilerini, etki şekillerini ve hastaya verilecek hâle getirilme
yöntemlerini araştıran bilim dalıdır.

• Kısaca «İLAÇ BİLİMİ» dir.

• Yunanca “PHARMACON” (ilaç) ve “LOGIA” (bilgi) kelimelerinin

birleşmesinden oluşmuştur.
Farmakolojiye Giriş
• İlaçların etki şekilleri, yan etkileri, metabolizmaları, toksik etkileri ve yeni
ilaçların bulunması farmakolojinin konuları arasındadır.

Temel Hedefleri;

• Hastalıkların tedavisi ve profilaksisi

• Tedavide en uygun ilacın saptanması
• İlaç geliştirilmesi
Farmakolojinin Bölümleri
Farmakokinetik:

• İlaçların canlıda emilim, dağılım, metabolizma ve

atılımını (ıtrah) inceleyen bilim dalıdır.
• İlaç ve vücut arasındaki etkileşmeyi inceler.
• Kısaca; vücudun ilaca ne yaptığını inceler
 Farmakolojinin Bölümleri

Farmakodinamik:

• İlaçların canlılardaki fizyolojik, biyokimyasal

etkileri ve etki mekanizmalarını inceleyen bilim
dalıdır.
• İlaçların çeşitli organ ve yapılardaki etki profilinin
aydınlatılması, etki spektrumu, etki yerleri ve etki
mekanizmalarının saptanması
• Kısaca; ilacın vücuda ne yaptığını inceler
 Farmakolojinin Bölümleri
Farmakoterapi:

• İlaçların hastalıkların profilaksisi ve tedavisinde kullanılmasını inceleyen bilim

dalıdır.
• Farmakolojinin hastalık tedavisine ve hasta bakımına yönelik diğer tıbbi
yaklaşımlara uygulanmasıdır.
Farmakolojinin Bölümleri

Klinik farmakoloji:
• Yeni ilaçların bulunması ve geliştirilmesi amacıyla deney hayvanlarında
incelenmiş kimyasal maddelerin; normal ve hasta insanlarda uygulanmasını ve
sonuçların değerlendirilmesini inceleyen bilim dalıdır.
Farmakolojinin Bölümleri
Farmasötik kimya:
• İlaçların sentezini ve kimyasal yapısını inceleyen bilim dalıdır.
 Farmakolojinin Bölümleri
Toksikoloji:
• İlaçlarla veya diğer kimyasal maddelerle oluşan zehirlenmeleri, zehirli
maddelerin yapısını, özelliklerini, etki mekanizmalarını, zehirlenme belirtilerini
ve tedavilerini inceleyen bilim dalıdır.
• Toksik (zehirli) maddelere karşı Antidot (panzehir) hazırlanması da
toksikolojinin alanıdır.

Kemoterapi:
• İnsan vücudunu istila eden parazit, mikroorganizma, bakteri ve neoplazmaların
(kanser hücreleri) neden olduğu hastalıkların ilaçla tedavisi için uğraşan bir
bilimdir.
 Farmakolojinin Bölümleri

Farmakogenetik:
• İlaca verilen terapötik ve toksikolojik yanıtın
genetik bağlamda moleküler temelinin
aydınlatılması,
• Bireylerin genetiğindeki değişkenliğin ilaçlara
yanıttaki bireylerarası değişkenliğe yansıması ve
• Genler üzerinde yeni ilaçlar için hedef
noktaları bulunması ile uğraşır.
Farmakolojinin Bölümleri

Farmakovijilans:
• İlaçların istenmeyen etkilerinin (advers) izlenmesi, bu etkilerin gerçekten ilaca
bağlı olup olmadığının belirlenmesi, ilaçların istenmeyen etkilerinin önlenmesi
ile uğraşır.

TÜFAM
İlaç Tanımı

• Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ilacı “ Fizyolojik sistemleri veya patolojik

durumları alanın yararı için değiştirmek veya incelemek amacıyla
kullanılabilen bir maddedir.” şeklinde tanımlamaktadır.

• İlaç, insanları hastalıklardan korumak, tedavi etmek, teşhis koymak, bir

fizyolojik fonksiyonu düzeltmek veya insan yararına değiştirmek amacıyla
kullanılan, genellikle bir veya kombinasyon hâlinde doğal ve sentetik
kaynaklı maddelerden formüle edilmiş etkin maddeler içeren, canlılara
değişik uygulama yöntemleri ile verilen, uygulanacağı doza göre
hazırlanmış üründür.
İlaç Tanımı
• Her ilaç bir veya birkaç etken maddeyi kapsayan bir üründür.
• Çoğu zaman yardımcı maddelerle (eksipiyan) karıştırılarak sunulur.

Etkin madde: Her bir film kaplı tablet 320 mg valsartan

ve 25 mg hidroklorotiyazid içerir.
Yardımcı maddeler: Mikrokristalin selüloz,
krospovidon, kolloidal silisyum dioksit, magnezyum
stearat, hidroksipropil metilselüloz, polietilen glikol,
talk, titanyum dioksit (E171), sarı demir oksit (E 172).
İlaç Etkisinin Temel Özellikleri
Seçicilik (Selektivite)
• İlacın sadece kullanılış amacı ile ilgili hücre ve yapılara ve oralardaki
belirli biyolojik olaylara etki yapması
Etkinin Geçici Olması
• İlaç verilmesi kesilince ilaç etkisinin kısa bir süre sonra ortadan kalkması
Etkinin Doza Bağımlı Olması
• Doz: Bir defada verilen ilaç miktarı
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Drog: Doğal maddelerden elde edilen ve tedavi amacıyla kullanılan ilaç
ham maddesidir. İlaç bir veya birkaç drogu içeren ve hastaya
uygulanabilecek şekle konmuş tedavi edici maddedir.
Bitkisel Drog
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Doz: Bir defada verilen ilaç miktarıdır.
• Günlük doz: Gün boyunca verilmesi tavsiye edilen ilaç miktarıdır.
• Dozaj: Belli bir sürede uygulanması gereken ilaç miktarı (500 mg
parasetamol /günde 3 kez 3 gün süreyle)
KULLANIM ŞEKLİ VE DOZU: Doktor tarafından başka
bir şekilde tavsiye edilmediği takdirde; 12 yaşından
büyük çocuklarda ve yetişkinlerde tavsiye edilen Parol
Tablet dozajı, gerekli oldukça her 4-6 saatte bir 500 mg
-1 gr (1 -2 tablet)'dır. Maksimum günlük doz 6 tablettir.
6-12 yaş arası çocuklarda ise gerekli oldukça her 4-6
saatte bir 250 mg - 500 mg (1/2-
1 tablet)dir. Maksimum günlük doz 4 tablettir.
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Toksik etki: Genellikle ilaçların farmakodinamik etkilerinin şiddetlenmesine
bağlı hasta için hoş olmayan, rahatsızlık veren ve hatta ölümüne neden olan
etkidir.
 İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Yan etki: İlaçlar olağan dozlarda
kullanıldıklarında istenilen etkilerin
yanı sıra oluşan istenmeyen etkiler
• Ör: bronkospazm/beta blokerler
Aritmilerde kalp atım hızını yavaşlatır
ancak bronkospazm’a neden olabilir.
Yan etkilerin sınıflandırılması
• Çok yaygın : 10 hastanın en az 1’inde görülebilir. (≥1/10);
• Yaygın : 10 hastanın birinden az, fakat 100 hastanın birinden fazla
görülebilir (≥1/100 ila <1/10)
• Yaygın olmayan : 100 hastanın birinden az, fakat 1.000 hastanın birinden
fazla görülebilir (≥1/1000 ila <1/100).
• Seyrek : 1.000 hastanın birinden az, fakat 10.000 hastanın birinden fazla
görülebilir (≥1/10000 ila <1/1000).
• Çok seyrek : 10.000 hastanın birinden az görülebilir (<1/10000).
• Bilinmiyor : Eldeki verilerden hareketle tahmin edilemiyor
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Advers etki: Bir ilacın normal dozlarda kullanılışı sırasında asıl etkilerinin
yanında meydana gelen arzu edilmeyen ve beklenmeyen etki, ters etki.
Yaşamı tehdit edecek düzeyde olabilir!

• Şiddetli advers etki (severe)

• Ciddi advers etki (serious)
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Şiddetli advers etki, ortaya çıkan advers etkinin şiddetini vurgulamaktadır.
İlacı içti başı çok ağrıdı: Şiddetli Advers Etki (SEVERE)

• Ciddi advers etki ; mortalite (ölüm), kalıcı sakatlık ya da konjenital

anomali gibi sonuçları kasteder.
İlacı içti, başı çok ağrıdı, beyin kanaması oldu : Ciddi Advers Etki
(SERIOUS)
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Endikasyon: İlacın, kullanım amacına yönelik etkilerine denir. Yani ilacın
kullanım yerlerini/durumlarını tanımlar. Ör: Beta blokerler –
Hipertansiyon, aritmi
• Kontrendikasyon: Etken maddelere karşı aşırı ve belirgin bir alerjisi olan
insanlarda kötü durumlara yol açar. İlacın, kullanılmaması gereken
durumları belirten bir kavramdır. Ör: Beta blokerler - astım
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• İlaç Etkileşimi: Bir ilacın nitel veya nicel olarak bir diğer ilacın etkisinin
değiştirmesi
• İlaç-ilaç
• İlaç-besin
• İlaç-bitkisel ürün
• İlaç-alkol
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Yarar / zarar oranı: İlaç kullanımında sağlanacak yarar yanında
potansiyel bir zararlı etki de beklenir. Bu duruma yarar/zarar oranı denir.
Bazı ilaçlar normal dozlarda kullanıldıklarında bile toksik tesirler
oluşturabildiklerinden özellikle kanser tedavisinde kullanılan ilaçların
yarar/ zarar oranı hesaplanmalıdır.

• Emniyet aralığı/Terapötik indeks/Terapötik aralık: İlacın tedavi dozu

ile toksik etki gösteren dozu arasındaki mesafeye denir.
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Rezistans: Mikroorganizmaların özelliklerine bağlı olarak ilaçlara direnç
geliştirmesi ve ilaçların etkisiz kalması durumudur.
• Tolerans: İlacın devamlı kullanımında normal şartlarda alınan cevabın
gittikçe azalmasıdır.
• İlacın yarılanma ömrü: Çeşitli yollar sonucu bir ilacın plazmadaki
konsantrasyonunun yarıya inmesi için geçen süredir.
• Biyoyararlanım: İlacın kimyasal değişikliğe uğramadan sistemik
dolaşıma geçen kısmıdır.
• Profilaksi: Hastalıkların oluşumunu ya da gelişimini önlemek amacıyla
yapılan tedavi planlarıdır.
Biyoyararlanım
• Etkin maddenin veya onun terapötik
molekül kısmının farmasötik şekilden
absorbe edilerek sistemik dolaşıma
geçme ve böylece vücuttaki etki
yerinde veya onu yansıtan biyolojik
sıvılarda (genellikle serum veya
plazmada) var olma hızı ve derecesi.
• Parasetamol ağız yoluyla alındığı zaman, emilimi ince barsaklarda pasif
difüzyon yoluyla olur. Parasetamolün etkisi alımından sonra 30 dakika
içerisinde başlar. Parasetamolün doruk plazma seviyesine ulaşması oral
uygulamadan 30- 90 dakika sonra olur. Parasetamol değişken bir oranda ilk
geçiş metabolizmasına uğradığı için oral uygulamadan sonra sistemik
dolaşımda tam olarak bulunmaz. Erişkinlerdeki oral biyoyararlanımının
uygulanan parasetamol miktarına bağlı olduğu görülmektedir. Oral
biyoyararlanımı 500 mg'lık dozdan sonra %63 iken, 1 veya 2 g (tablet formu)
dozundan sonra yaklaşık %90'a yükselir
• Vücut sıvılarına eşit miktarda dağılır. Plazma proteinlerine %10-30 oranında
bağlanır. Terapötik dozun alımından sonra plazma yarılanma ömrü 1,5 - 2,5
saattir. Kullanımı 4-6 saat ara ile tekrarlanır.
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Farmakope: İlaç yapmak için gerekli formül ve tariflerin yazılı olduğu kitaptır.
• İlaç etken ve yardımcı maddelerinin fiziksel ve kimyasal özelliklerini, tanıma
reaksiyonlarını, kalitatif ve kantitatif analizlerini, saflık kontrol yöntemlerini,
saklama koşullarını vb. içeren, bilim otoritelerince hazırlanan resmi kitaplardır.
• Örneğin;
• Amerikan Farmakopesi (USP)
• Avrupa Farmakopesi (EP)
• Fransız Farmakopesi (FP)
• Japon Farmakopesi (JP)
• İngiliz Farmakopesi (BP)
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
• Majistral ilaç: İlaç bileşiminin doktor tarafından reçeteye açıkça
yazılması ile eczanede, eczacılar tarafından yapılan ilaçtır.
• Ofisinal ilaç: Her ülkenin farmakopesinde kayıtlı olan ve eczanelerde
hazır olarak bulunan veya istendiğinde farmakopedeki formüle göre
hazırlanan ilaçlardır (Örnek; İyot tentürü gibi).
• Müstahzar (Spesiyaliteler) ilaç: İlaç firmaları tarafından tıbbi ve teknik
kurallara uygun üretilip özel ad ve ambalajla satışa sunulan hazır
fabrikasyon ilaçtır (Ticari ad).
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
Prospektüs
İlaçla (müstahzarla) ilgili Kullanım Şekli ve dozu
(pozoloji)
Bileşim Ticari Ambalaj Şekli
Kontrendikasyon,
Endikasyon Saklama koşulları ve raf
Yan etkiler, toksik ömrü
Farmakolojik etki ve etkiler,
mekanizması Ruhsat Sahibi/İmal yeri
Doz aşımı belirtileri
İlaç etkileşmeleri

dair bilgilerin verildiği

dokümandır.
İlaç İle İlgili Temel Kavramlar
Prospektüs yerine

• Kullanma Talimatı – KT (Hastaya yönelik)

• Kısa Ürün Bilgisi – KÜB (Sağlık Profesyoneline yönelik)

İlaçların Adlandırılması
Genel ad (jenerik=uluslararası ortak adlandırma):

• Klinikte ilaç kullanımında yanlışlık olmaması için Dünya Sağlık Örgütü

(DSÖ_WHO), 1955’ten itibaren ilaçları genel adlarıyla sıralamıştır.

• Böylece ilaçların adlarında uluslararası birlik ve beraberlik sağlanmıştır.

Örneğin, Acetylcystein (mukolitik=mukusu sıvılaştıran, sulandıran),
Parasetamol
İlaçların Adlandırılması
Ticari ad (marka veya müstahzar adı):

• İlacı bulan firmanın veya ilacı içeren etken maddeleri yapan firmaların
kendi ürünlerine verdikleri özel addır.

• Tek bir ilacın değişik adda birçok müstahzarı vardır. Örneğin, Dikloron,
Difenak, Voltaren, Miyadren, Parol, vb. ilaçların hepsi analjezik,
antienflamatuar, antiromatizmal olarak kullanılır.
İlaçların Adlandırılması
Kimyasal ad:

• İlaçların kimyasal yapılarına göre Uluslararası Kimya Birliği tarafından

yapılan bir adlandırmadır.

• Genellikle uzun ve karmaşık olduğundan pratikte kullanılmamaktadır. Ör.

N-(4- hydroxyphenyl)-acetamide ya da N- acetyl para-amino-phenol.
İlaçların Adlandırılması
Parasetamol (Jenerik ad)

Parol (Müstahzar adı)

N- acetyl para-amino-phenol (Kimyasal adı)

• Genel (Jenerik Ad): Atorvastatin (Hipolipidemik etkili)
• Müstahzar adı:
ALVASTIN
AS-ATOKS
ATEROZ
ATOR
CHOLVAST
KOLESTOR
LIPIDRA
LIPITOR
TARDEN
• Kimyasal adı: (3R,5R)-7-[2-(4-fluorophenyl) -3-phenyl-4-(phenylcarbamoyl)-5-propan-
2- yl-pyrrol-1-yl] -3,5-dihydroxy-heptanoic acid
İlaç Tedavisi
• Ampirik tedavi (ilkel tedavi): Hastalığın sebebini, oluşum
mekanizmasını, ilacın hastalığa etkisini ve etki şeklini bilmeden yapılan
tedavidir. Halk arasında deneme yanılma yolu ile elde edilen bilgilerle
yapılır.

• Semptomatik tedavi (palyatif tedavi): Hastalığın nedenini ortadan

kaldırmadan o anki bulgu ve belirtilerini gidermek için ilaçlarla yapılan
tedavidir. Örneğin, diş çürüğünde ağrıyı geçirmek için analjezik (ağrı
kesici) verilmesi bu tür bir tedavidir.
İlaç Tedavisi
• Radikal tedavi (rasyonel): İlaçlarla hastalığın nedeninin tamamen ortadan
kaldırılmasına denir (Örneğin; tonsillitin, antibiyotik ile tedavi edilmesi).

• Profilaktik tedavi: Hastalıklardan korunmak için yapılan ilaç

uygulamasıdır. Örneğin, aşı uygulamaları bu türden bir tedavidir.

• İkame tedavi (yerine koyma= substitution): Vücutta eksikliği görülen

maddelerin eksikliğini gidermek için yapılan ilaç uygulamasıdır (Örneğin,
insülin uygulaması).
İlaç Tedavisi
• İlaç kullanılırken organizmanın fizyolojisinin ve ilacın etki
mekanizmasının çok iyi bilinmesi gerekir!
İLAÇ

HASTADA

DOZDA
UYGUN
ZAMANDA

ARALIKLARLA

YOL İLE

HASTALIKLARDA
İlaç Kaynakları
İlaç Kaynakları
1. Sentez Yoluyla Elde Edilen İlaçlar

• Kimyasal yöntemlerle elde edilen ilaçlardır.

• Bir bölümü tamamen sentez yolu ile elde edilir. Bir bölümü ise doğal
kaynaklardan elde edilen molekül üzerinde bir takım kimyasal değişiklikler
yapılarak hazırlanır. Bu maddelere yarı sentetik maddeler denir.
• Kloramfenikol isimli antibiyotik günümüzde sentetik olarak üretilmektedir.
• Taxol’ün yarı sentetik sentezi

✓ Ovaryum, göğüs ve akciğer

kanserleriyle ve Kaposi
sarkomasının ileri formlarını
tedavide
✓ Pasifik porsukağacının kabuğundan
çok az miktarda Taxol için elde
edilebilir (1 kg Taxol elde etmek için
2000-2500 ağacın kesilmesi gerekir).
Taxol, Avrupa porsukağacının yaprağında
bulunan 10-deacetylbaccatin III’den yarı-
sentetik yolla üç basit kimyasal reaksiyonla elde
edilir.
1 kg 10-deacetylbaccatin III elde edilmesi için
Avrupa porsukağacının yapraklarından 3000 kg
gerekmesine rağmen, yaprakların toplanması
ağaçlara bir zarar vermemektedir.
İlaç Kaynakları
2. Doğal Kaynaklardan Elde Edilen İlaçlar

• İlaçların elde edildiği doğal kaynaklar; bitkiler, hayvanlar, insanlar,

mikroorganizmalar, inorganik maddeler ve minerallerdir.
İlaç Kaynakları

2. Doğal Kaynaklardan Elde Edilen İlaçlar

Bitkiler
• Eskiden ilaçların neredeyse tamamına yakın kısmı bitkilerden
hazırlanıyordu. Bitkisel ilaçlar halen tedavide daha çok “saf bileşikler”
şeklinde kullanılmaktadır.
• Alkaloidler (morfin), Glikozitler (digitoksin), Uçucu yağlar, Sabit yağlar,
Tanenler
İlaç Kaynakları

2. Doğal Kaynaklardan Elde Edilen

İlaçlar
Bitkiler
• İçeriğinde etkin madde olarak digoksin
vardır; bu Latincede Digitalis olarak
adlandırılan bir bitkinin yapraklarından
elde edilen bir tür kalp glikozitidir.
İlaç Kaynakları

2. Doğal Kaynaklardan Elde Edilen İlaçlar

Hayvanlar ve insanlar
• Hayvanlardan genellikle hormon ve enzim tipindeki ilaçlarla, antitoksinler elde
edilir.
• Bunlara örnek olarak tirod hormonu, sığır ya da domuz insülini, sindirim
enzimleri, safra asitleri, akrep, yılan ve tetanoz antitoksinleri gösterilebilir.
İlaç Kaynakları

2. Doğal Kaynaklardan Elde Edilen İlaçlar

Hayvanlar ve insanlar
• İnsanlardan elde edilen en önemli ilaçlar kan ve
kan ürünleridir. Örneğin, insan plazması, insan
albümini, immünoglobulinler gibi.
• Ayrıca insanlardan hormon ve enzim tipinde
ilaçlar da elde edilir.
İlaç Kaynakları

2. Doğal Kaynaklardan Elde Edilen İlaçlar

Mikroorganizmalar
• Çeşitli antibiyotikler ve B12 vitamini mikroorganizmalardan elde edilir.
İnorganik maddeler ve mineraller
• İyod, sodyum klorür, potasyum klorür, magnezyum oksid, magnezyum sülfat,
demir vb.
İlaç Kaynakları

3. DNA-Rekombinant Teknolojisiyle (Gen Klonlanması) Üretilenler

• DNA-Rekombinant Teknolojisiyle (gen klonlanması) üretilen hormonlar;

interlökin, interferon ve aşıdır.
• İnsan veya deney hayvanlarından etkin bir maddeyi sentez eden hücrelerden DNA
molekülü alınır.
• Çeşitli işlemlerden geçirerek kolay üretilen bir mikroorganizmanın sitoplazması
içerisine yerleştirerek üretilir. Bu tekniğe DNA rekombinant teknolojisi denir.
İnsan ve deney hayvanlarında belirli bir etken maddeyi ribozomlarında sentez
eden hücrelerden, bu sentezi mRNA lar aracılığı ile kontrol eden geni çıkarmak
Bunu virus, plazmid ve benzeri vektörlerin DNA zinciri üzerine monte etmek
Vektörü E.coli gibi çabuk üreyen bir bakterinin veya başka tür bir
organizmanın içine yerleştirmek
İlaçların Sınıflandırılması
• Etki yerlerine göre sınıflandırma

İlaçlar organizmada etki yaptıkları yere göre örneğin, santral sinir sistemini
uyaran ya da deprese eden ilaçların tümüne “ Santral Sinir Sistemi İlaçları”,
kalp ve damarlar üzerine çeşitli etkileri olan ilaçlar “Kardiyovasküler Sistem
İlaçları” vb. diye adlandırılır.
İlaçların Sınıflandırılması
• Farmakolojik etki ve kullanım amaçlarına göre

Hipertansiyon tedavisinde kullanılanlar Antihipertansif ilaçlar

Öksürüğe karşı kullanılanlar Antitüssif ilaçlar
İlaçların Sınıflandırılması
• Kökenlerine göre sınıflandırma

Özellikle bitkisel ilaçlar tür, familya ve bitki adına göre sınıflandırılır. Örneğin,
konjestif kalp yetmezliğinde kullanılan ve Digitalis bitkisinden elde edilen
ilaçlar “digitalikler”, narkotik analjezik olarak kullanılan ve afyon (opium)
bitkisinden elde edilen ilaçlar “opiyatlar” şeklinde sınıflandırılır.
İlaçların Sınıflandırılması
• Uluslararası standartlara göre sınıflandırma
Reçete ile verilen ve çok düşük dozda etkili olan, toksik etkisi yüksek ilaçlar ile
daha az etkili ve normal reçete ile alınan ilaçlar. Örneğin, Non-steroid
antienflematuvar ilaçlar, ateş düşürücü ilaçlar.

Uyuşturucu ilaçlar: Kırmızı reçete ile verilen uyuşturucu kapsamına giren, öfori
ve bağımlılık oluşturan ilaçlardır.

Psikotrop ilaçlar: Anksiyete, stres, panik bozukluk, sosyal fobiler, obsesif

kompulsif bozukluklar, uyku düzensizlikleri ve değişik psişik bozuklukların
tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Bağımlılık yapar. Yeşil reçete ile satılır.
İlaçların Sınıflandırılması

• Kimyasal (moleküler) yapısına göre

Belirli bir yapıdan türeyen ilaçlar genellikle belirli bir ortak etki profili gösterirler.
Örneğin, Alkaloid, steroid, barbitürat v.b.
Eşdeğer İlaç

• Eşdeğer ilaç; patent süresi sona ermiş

orijinal farmasötik ürünün terapötik eşdeğeri
olan üründür (jenerik ilaç).

• Eşdeğer ilaçlar, aynı etkin maddeyi, aynı

dozda içerir ve bu sebeple orjinal ürünlerle
yer değiştirebilir.

• Daha Ekonomiktir!
Farmasötik Eşdeğerlilik
İki farklı müstahzarın,

• aynı etkin maddenin veya maddelerin

• aynı molar miktarını,
• aynı (veya karşılaştırılabilir standartlara uyan) farmasötik şekiller (tablet,
kapsül..) içinde içermesidir.
Metoprolol
Terapötik eşdeğerlik
• Bir tıbbi ürün, eğer klinik olarak etkililiği ve güvenliliği belirlenmiş bir
ürünle aynı etkin maddeyi veya terapötik kısmı içeriyor ve aynı etkililik ve
güvenliliği gösteriyorsa birbiriyle terapötik eşdeğerdir.

• Pratikte tıbbi ürünler arasında terapötik eşdeğerliliği saptamada en uygun

yöntem biyoeşdeğerliğin gösterilmesidir.
Biyoeşdeğerlilik
• “Farmasötik eşdeğer olan iki müstahzarın, aynı molar dozda verilişinden
sonra biyoyararlanımlarının (absorpsiyon hız ve derecesi) ve böylece
etkilerinin hem etkinlik, hem güvenlik bakımından esas olarak aynı
olmasını sağlayacak derecede benzer olması” olarak tanımlanmaktadır.

• Biyoeşdeğerlik çalışmalarında jenerik ürün, aynı etkin maddeyi aynı dozda

içeren orjinal ürünle karşılaştırılır.
Biyoeşdeğerlik Çalışmaları
• Jenerik ürünlerin ruhsat başvuruları için uygun bir referans (orijinal) ürün ile
biyoeşdeğer olduklarının kanıtlanması gerekmektedir. Bunun için ise
ilaçların biyoyararlanımlarının karşılaştırıldığı biyoeşdeğerlik çalışmalarının
yapılması istenmektedir.

• Referans ürün (innovatör ürün); yeni ürünün karşılaştırılacağı, klinik

çalışmalarda tam bir dosya ile ruhsatlandırılmış ve Türkiye’de veya Avrupa
Birliği’nde pazarlanmış olan üründür.
Biyobenzer İlaçlar

• Referans biyoteknolojik ürünlerle kaliteleri,

etkililikleri ve güvenlilikleri açısından
denkliği gösterilerek onaylanan ancak kendi
geliştirme ve üretim yöntemlerini haiz
biyoteknolojik ilaçlara biyobenzer ilaç denir.
Biyobenzer Ürünler
• Biyobenzer ilaçlar, orijinal ilaçlarla biyolojik ürün anlamında benzer, fakat
özdeş değildirler.
• Biyobenzer ilaç üretmek için o ürünün klinik araştırmaları dahil tüm
araştırmalarının yapılması gereklidir.
• Bu ürünlerin referans ürün ile kalite, güvenlilik ve etkililik bakımından
benzer özellikler gösterdiği kanıtlanmalıdır.
• Biyobenzer ürünlerinin ölümcül alerjik reaksiyonlara neden olduğu iyi
bilinmektedir (immünojenisite).
• Bazı biyobenzer ürünlerin referanslarıyla aynı yan etkileri göstermediği
saptanmıştır.
Yeni İlaçMolekülün
Geliştirilmesi
keşfi

Sentez ve Saflaştırma

Formülasyon

Preklinik çalışma
15-20 yıl

Klinik çalışma (Faz I-III)

Ruhsat başvurusu

Onay

Tedavide ilaç (Faz IV)

Klinik Çalışma Dönemi
İlaçların sağlıklı gönüllüler ve hastalar üzerinde incelenmesidir.

Amaçları:

• Öngörülen tıbbi kullanılış yerinde etkinliğinin bulunduğunu kanıtlamak

• İnsanda ne gibi istenmeyen etkilerinin bulunduğunu belirlemek
• Aynı kullanılış yerinde kullanılmakta olan ilaçlara göre etkinliğini ve
yarar/zarar oranını kıyaslamak
Klinik Çalışma Dönemi
Faz 0 – Preklinik Çalışmalar;
• Geliştirilen ilacın deney hayvanlarında mikrodozlar halinde uygulanarak etkene
verilen cevap araştırılır.
Faz 1 Çalışmalar;
• İlacın farmakokinetik özellikleri, toksisitesi, biyoyararlanımı, farmakolojik
etkileri az sayıda sağlıklı gönüllüde araştırılır. Bu fazın ana amacı güvenliliktir.
• 10-20 kadar sağlıklı gönüllüye tek doz veya kısa süreli tedavi (örnegin 2 hafta)
verilmesiyle yapılır.
Klinik Çalışma Dönemi
Faz 2 Çalışmalar;
• İlacın etkili doz sınırları, klinik etkinliği, biyolojik aktivitesi, yarar ve
güvenilirliği az sayıdaki hastada araştırılır. Bu aşamada optimum doz ve
doz aralıkları hesaplanılır.
• Bu fazın ana amacı etkinlik ve güvenliliktir.
• Genel olarak ilgili 100 kadar hastadan oluşan grupta yürütülür ve yeni
ilacın arzu edilen klinik aktivite icin başarılı olduğu dozu ve uzun vadeli
tedavide hastalarin tolere edebileceği uygun dozları belirlemeyi amaçlar
Klinik Çalışma Dönemi
Faz 3 Çalışmalar;
• Birinci ve ikinci aşamayı geçen ilaçlar daha geniş bir populasyonda
denenir ve plasebo kontrollü çalışmalarla güvenilirliği, karşılaştırmalı
çalışmalarla etkinliği araştırılır. Fazın ana amacı etkinliğin kanıtlanması
ve yan etkilerin izlenmesidir.

Faz 4 Çalışmalar;
• İlk 3 aşamayı geçen ilaçlar ruhsat alır ve pazara verilir. İlaç pazara
verildikten sonra yapılan her türlü çalışma 4. faza aittir.
İlaç Güvenliliği - Risk Yönetimi
Bir ilacın güvenliliği ile bir sorun belirlendiğinde;
• İlaç piyasadan geri çekilebilir,
• Ruhsatı askıya alınabilir veya iptal edilebilir,
• İlacın güvenlik bilgisinde değişiklik yapılabilir.

Örneğin, ilaç güvenliliği ilgili bir acil kısıtlama gerekiyorsa söz konusu değişiklik
aşağıdaki şekillerde olabilir;
• önerilen dozun azaltılması,
• endikasyonların kısıtlanması,
• ilacın kullanımının kısıtlanması,
• yeni kontrendikasyonların veya uyarıların belirtilmesi vb.
Tavsiye Edilen Kaynaklar
• Richard D. Howland, Mary J. Mycek, Lippincott Farmakoloji, Nobel
Tıp Kitabevleri
• Bertram G. Katzung, Susan B. Masters, Anthony J. Trevor, Temel ve Klinik
Farmakoloji, Nobel Tıp Kitabevi
• Oğuz Kayaalp - Akılcıl Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji 1-2
• Goodman & Gilman'ın farmakoloji ve tedavi el kitabı