İntegral

Belirli İntegral İle Alan Hesabı 3. y

f(x)
1. y
A1 A3
f(x)
x
0 a b A2 c d

A
f : [a, d] → R, y = f(x) fonksiyonu bu aralıkta sürekli, aralığın
x
0 a b bir parçasında negatif değerli, bir parçasında pozitif değer-
li ve integrallenebilen bir fonksiyon olsun.
f : [a, b] → R, y = f(x) fonksiyonu bu aralıkta sürekli, pozitif
f(x) eğrisi, x = a , x = d doğruları ve x ekseni tarafından sınır-
değerli ve integrallenebilen bir fonksiyon olsun.
lanan üç bölgenin toplam alanı,
f(x) eğrisi, x = a, x = b doğruları ve x ekseni tarafından sınır- b c d d
lanan bölgenin alanı, A1 + A2 + A3 = # f (x) dx - # f (x) dx + # f (x) dx = # f (x) dx dir.
b a b c a
A = # f (x) dx dir.
a
© Başarıyorum Yayınları

4. y
2. y
f(x)
a b
x A
0
g(x)
A

f(x)
x
0 a b

f : [a, b] → R, g : [a, b] → R, f(x) ve g(x) fonksiyonları [a, b]

f : [a, b] → R, y = f(x) fonksiyonu bu aralıkta sürekli, negatif
aralığında sürekli ve integrallenebilen iki fonksiyon olsun.
değerli ve integrallenebilen bir fonksiyon olsun.
∀x ∈ [a, b] f(x) > g(x) olmak üzere, iki eğri arasında kalan
f(x) eğrisi, x = a, x = b doğruları ve x ekseni tarafından sınır-
alan,
lanan bölgenin alanı,
b
b
A = # ^ f (x) - g (x) h dx dir.
A = - # f (x) dx dir.
a
a

134
 İntegral

5. y 7. y
x = f(y)

b
A1 f(x)
A
A2
x
x 0
a 0 b c

a
g(x)

f : [a, c] → R, g : [a, c] → R, f(x) ve g(x) fonksiyonları [a, c] ara- f : [a, b] → R, x = f(y) fonksiyonu bu aralıkta sürekli, negatif
lığında sürekli ve integrallenebilen iki fonksiyon olsun. değerli ve integrallenebilen bir fonksiyon olsun.

∀x ∈ [a, b) için g(x) > f(x) ve ∀x ∈ (b, c] için f(x) > g(x) x = f(y) eğrisi, y = a ve y = b doğruları ve y ekseni tarafından
sınırlanan bölgenin alanı,
olmak üzere, iki eğri arasında kalan toplam alan,
b
b c
A = - # f (y) dy dir.
A1 + A2 = # ^ g (x) - f (x) h dx + # ^ f (x) - g (x) h dx dir. a
a b
© Başarıyorum Yayınları

6. y
x = f(y) 8. y
b x = f(y)
c

A2
A
x
0
b
a x
0
A1
a
f : [a, b] → R, x = f(y) fonksiyonu bu aralıkta sürekli, pozitif
değerli ve integrallenebilen bir fonksiyon olsun.
x = f(y) eğrisi, y = a ve y = c doğruları ve y ekseni tarafından
x = f(y) eğrisi, y = a ve y = b doğruları ve y ekseni tarafından sınırlanan bölgenin alanı,
sınırlanan bölgenin alanı,
b c c
b
A1 + A2 = – # f (y) dy + # f (y) dy = # f (y) dy dir.
A = # f (y) dy dir.
a b a
a

135
İntegral

9. y 11. y
x = g(y) x = f(y) f(x)
b
d
A2
A

c A1

a
x
x 0 a b
0

f : [a, b] → [c, d] fonksiyonu bire bir, örten ve bu aralıkta in-

x = f(y), x = g(y) eğrileri arasında kalan ve y = a, y = b doğru- tegrallenebilen bir fonksiyon olsun.
ları ile sınırlı bölgenin alanı,
Bu durumda, 0 < a < b olmak üzere,
b b d
A = # 6 f (y) - g (y) @ dy dir. A1 + A2 = # f (x) dx + # f-1 (x) dx dir.
a a c

Ayrıca, A1 + A2 = b⋅d – a⋅c olduğu kolayca görülebilir.

© Başarıyorum Yayınları

12. Merkezi orijin ve yarıçapı r olan çemberin denklemi

x2 + y2 = r2 dir. y = ! r2 - x2 Buradan elde edilir.

y
10. y r
c

A2 x = g(y)
x = f(y) x
–r 0 r
b

x
0 –r
A1
a

Aşağıda farklı kurallarla verilmiş grafikleri inceleyiniz.

x = f(y), x = g(y) eğrileri arasında kalan ve y = a, y = c doğru-

ları ile sınırlı bölgenin alanı,
✓ y = r2 - x2
b c y
A1 + A2 = # 6 f (y) - g (y) @ dy + # 6 g (y) - f (y) @ dy
r
a b

c
= # f (y) - g (y) dy dir.
x
a –r 0 r

136
 İntegral

r
✓ y = - r2 - x2 r $ r2
✓ # r2 - x2 =
2
(Yarım dairenin alanı)
-r
y

–r r y
x
0 r

–r
x
–r 0 r

✓ x = r2 - y2
2
✓ # ` 4 - x2 - x j dx = r
y 2
0
r

y
x y=x
r 2
0

–r
x
–2 0 2
© Başarıyorum Yayınları

✓ x = - r2 - y2
3

y
✓ #` 9 - x2 - (3 - x) j dx =
9 (r - 2)
4
0
r

x 3
–r 0

–r

x
–3 0 3

Aşağıdaki grafiklerde boyalı bölgelere ait alanların belirli in-
tegral ile ifadesi yazılmıştır. İnceleyiniz. 2

r
✓ #d 4 - y2 -
2-y
2
n dy = r - 1
r $ r2
✓ # r2 - x2 =
4
(Çeyrek dairenin alanı)
0

0
y
y
2
r

x
x 0 1 2
0 r

137
İntegral

13. Aşağıdaki grafiklerde parabollerde oluşan bazı alan oran- C B

larını inceleyiniz.
2S

✓ Bir köşesi parabolün tepe noktası üzerinde ve diğer bir kö-

S
şesi parabol üzerinde herhangi bir nokta olan OABC dik- S
dörtgeninde pratik yol olarak aşağıdaki alan oranı kullanı-
2S
labilir.
O A
y
y = x2 Alan(0ABC)
S= dır.
6
C B
2S

S
x
0 A

14. Tek fonksiyonların grafikleri orijine göre ve çift fonksiyonla-
y = x2 eğrisinin altında kalan alan S ise üst kısmındaki alan rın grafikleri y eksenine göre simetrik olduğundan bu fonk-
2S dir. siyonların integral hesabında aşağıdaki gibi işlem yapılır.

Buna göre, A noktasının koordinatları A(a, 0) olmak üzere, ✓ y = f(x) tek fonksiyon ise,

a y
© Başarıyorum Yayınları

# x2 dx = S ⇒ Alan(0ABC) = 3S dir. f(x)

–a A
x
A 0 a

✓ Aşağıdaki gibi kesişen iki parabol arasındaki bölgenin ala-

nı OABC dikdörtgeninin alanının üçte biridir. Ayrıca oluşan
üç ayrık bölgenin alanları eşittir. a 0 a

Dikdörtgenin iki köşesinin parabollerin kesim noktaları ol-

# f (x) dx = # f (x) dx + # f (x) dx = - A + A = 0 dır.
-a -a 0
duğuna dikkat ediniz.

y
2
y = ax
2
x = by
C ✓ y = f(x) çift fonksiyon ise,
S B
y
S
S
x f(x)
0 A

A A
x
–a 0 a
Alan(0ABC)
S= tür.
3
a a
Yukarıdaki şekilde parabollerin kesim noktaları olan O ve B # f (x) dx = 2 $ # f (x) dx = 2 $ A dır.
noktaları birleştirilirse alan oranı aşağıdaki gibi olur. -a 0

138
 İntegral

Örnek 1 Çözüm
y y
y = f(x)
f(x) = x2 + 3

1
A
3 A
x x
–2 0 4 –1 0 2

İstenilen bölgenin alanı A olsun.

Yukarıda y = f(x) doğrusal fonksiyonunun grafiği verilmiştir.
2
Buna göre, boyalı bölgenin alanını integral yardımı ile bu- A= # (x2 + 3) dx
lunuz. -1
2
x3
=e + 3x o =c + 6 m-c- - 3 m
8 1
Çözüm 3 –1 3 3
26 10
x y x = +
+ =1 ⇒ y= +1 3 3
–2 1 2
x 36
O halde, f(x) doğrusal fonksiyonu f(x) = + 1 dir. =
2 3
4 = 12 birimkare bulunur.
A= # c 2x + 1 mdx
© Başarıyorum Yayınları

0
4
x2
=c + 4 m - 0 = 8 birimkare bulunur.
16
= +x
4 0 4

II. Yol:

f(4) = m olsun.
2 1
= ⇒ 2m = 6 ⇒ m = 3 bulunur. (Benzerlikten)
6 m
Daha sonra yamuğun alanından,
(3 + 1)⋅4 4⋅4
A= = = 8 birimkare bulunur.
2 2

Örnek 3
y

1
2
–1
x
0 2 3 5 7
–1
f(x)
–2

Yukarıdaki şekilde [–1, 7] aralığında tanımlı f(x) fonksiyonu, iki

doğru parçası ve bir yarım çemberden oluşmaktadır.
Örnek 2 7

f(x) = x2 + 3 eğrisi, x = –1 ve x = 2 doğruları ile x ekseni ara-

Buna göre, # f (x) dx integralinin değeri kaçtır?
-1
sında kalan sınırlı bölgenin alanını bulunuz.

139
İntegral

Çözüm Örnek 5
7 2 3 7 0
# f (x) dx = # f (x) dx + # f (x) dx + # f (x) dx #` 4 - x2 + x j dx
-1 -1 2 3 - 2

2 integralinin değeri kaçtır?

= -< F+ 1 $ $ -
(3 + 1) $ 1 1 1 r $2
2 2 2 2
1
=- 2 +
4
- 2r Çözüm
7 y
=- - 2r bulunur.
4
2
y = 4 – x2
A
45°

x
–2 –ñ2 0 2

Örnek 4 –2 y = –x

f(x) = x3 – x2 – 2x
Bizden istenilen integral ifadesi aslında şekildeki yarıçapı 2 bi-
eğrisi ile x ekseni arasında kalan kapalı bölgelerin toplam
rim ve merkezi orijinde olan 45° lik daire diliminin alanını be-
alanını bulunuz.
© Başarıyorum Yayınları

lirtmektedir.

y = 4 – x2 ve y = –x eğrileri arasında kalan bu alana A diye-

Çözüm
lim. O halde,
x3 – x2 – 2x = 0 ⇒ x⋅(x2 – x – 2) = 0
0
⇒ x⋅(x – 2)⋅(x + 1) = 0 A= # ` 4 - x2 - (- x) j dx

⇒ x = 0 veya x = –1 veya x = 2 dir. - 2

0
y
= # ` 4 - x2 + x j dx
f(x) -2

A1
45°
= $ r $ 22
x 360°
–1 0 2
A2
1
= $ 4r
8

İstenilen alan A1 + A2 dir. p

= birimkare bulunur.
2
0 2
İki eğri arasında kalan alan hesaplanırken eğrilere ait verilen ku-
A1 = # f (x) dx ve A2 = - # f (x) dx
-1 0 rallar eşitlenerek ortak çözüm yapılır ve kesim noktaları bulunur.

0 2 4 – x2 = –x
A1 + A2 = # 3 2
(x - x - 2x) dx - # 3 2
(x - x - 2x) dx
-1 0 4 – x2 = x2
0 2
x4 x 3 x4 x 3
=e - - x2 o -e - - x2 o 2x2 = 4
4 3 –1 4 3 0
x2 = 2
5 8 37
= + = birimkare bulunur.
12 3 12 x= ñ2

140
 İntegral

Örnek 6 Çözüm
y x = y2 eğrisi ile x + y = 6 doğrusunun grafiklerini çizelim.
y

6
2
x=y
x
0 2
f(x) d 6
x
0
Yukarıdaki şekilde f(x) = –x2
+ x + 6 parabolü ile d doğrusu
arasında kalan boyalı bölgenin alanı kaç birimkaredir? –3

x+y=6
Çözüm
Şekilde görüldüğü gibi sınırlı bölgeye ait alanı integral sınırları-
–x2 + x + 6 = 0 ⇒ x2 – x – 6 = 0 nı y eksenine göre alarak ifade edebiliriz.
⇒ (x – 3)(x + 2) = 0 x = y2 ve x = 6 – y ortak çözüm yapılırsa,
⇒ x = –2 veya x = 3 tür. y2 = 6 – y ⇒ y2 + y – 6 = 0
x = 0 için f(0) = 6 olduğundan d doğrusu eksenleri (0, 6) ve ⇒ (y + 3)⋅(y – 2) = 0
(3, 0) noktalarında keser. Buna göre, d doğrusunun denklemi:
⇒ y = –3 veya y = 2 dir.
x y
+ = 1 ⇒ 2x + y = 6 ⇒ y = 6 – 2x dir.
© Başarıyorum Yayınları

Buna göre istenilen alan,

3 6
2
Boyalı bölgenin alanı A olsun. A= # (6 - y - y2) dy
3
# 7^ - x2 + x + 6 h - (6 - 2x) A dx
-3
A=
2
0
y2 y3
= 6y - -
2 3 –3
3
= # 2
(- x + 3x) dx =
125
birimkare bulunur.
6
0
3
x3 3x2 9
=- + = birimkare bulunur.
3 2 0 2

Örnek 7 Örnek 8

x = y2 parabolü ile x + y = 6 doğrusu arasında kalan sınırlı böl- y = 18 – x2 parabolü ile y = x2 parabolü arasında kalan sınırlı
genin alanı kaç birimkaredir? bölgenin alanı kaç birimkaredir?

141
İntegral

Çözüm Çözüm
y d doğrusunun denklemi,
2
y=x
x y
+ = 1 ⇒ x + y = –3 olur.
–3 –3
Alan x ekseninin altında, üçüncü bölgede olduğundan eğrinin

x denklemi, y = - 9 - x2 dir.
–3 0 3
y = 18–x
2
Buna göre,
0

18 – x2 = x2 ⇒ 18 = 2x2 A= # 8 (- 3 - x) - ` - 9 - x2 jB dx
-3
⇒ x2 = 9
0
⇒ x = –3 veya x = 3 tür. = # ( 9 - x2 - x - 3) dx
Buna göre boyalı bölgenin alanı, -3

3 p⋅32 3⋅3
= –
A= # 2
(18 - x - x ) dx 2 4 2
-3 9p 9
= – birimkare bulunur.
3 4 2
= # (18 - 2x2) dx
-3
3
2x3
© Başarıyorum Yayınları

= 18x - = (54 – 18) – (–54 + 18)

3 –3
= 108 – 36 = 72 birimkare bulunur.

Örnek 10
y 3
y=x
d

x
0 1
Örnek 9
y
3

Yukarıdaki şekilde y = x3 eğrisi ile eğrinin x = 1 apsisli noktasın-

daki teğeti verilmiştir.
x
–3 0 3 Buna göre, boyalı bölgenin alanı kaç birimkaredir?

Çözüm
–3
d f(x) = x3 ⇒ f(1) = 1 dir. O halde d doğrusu (1, 1) noktasında eğri-
ye teğettir. Birinci türevin geometrik yorumuna göre,
Şekilde O merkezli çember ile d doğrusu verilmiştir.
mt = f'(1) dir.
Buna göre, boyalı bölgenin alanını veren integrali yazınız ve
alanı hesaplayınız. f'(x) = 3x2 ⇒ f'(1) = 3 olur.

142
 İntegral

Doğrunun denklemi, Örnek 12

y – 1 = 3⋅(x – 1) ⇒ y = 3x – 2 dir.
f : R → R, f(x) = x3 + 2x + 3
2
y = 0 için 3x – 2 = 0 ⇒ x = olur. fonksiyonu veriliyor.
3
2 15
Yani doğru x eksenini de keser.
3 Buna göre, # f-1 (x) dx integralinin değeri kaçtır?
Buna göre istenilen alan,
3
1
A= # x3 dx - c 1 - 23 m $ 1 $ 21
0
1 Çözüm
x4 1 1 1 1
= – = – = birimkare bulunur.
4 0 6 4 6 12 x = 0 için f(0) = 3

x = 2 için f(2) = 23 + 4 + 3 = 15

olduğundan istenilen integral aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

y
f(x)

Örnek 11 15
S
y
3
A
3 f'(x)
© Başarıyorum Yayınları

x
0 2

x
0 2 4
15 2
S= # f-1 (x) dx ve A = # f (x) dx
Yukarıdaki şekilde y = f(x) fonksiyonunun birinci türevinin gra- 3 0
fiği verilmiştir.
A + S = 2⋅15 ⇒ A + S = 30 dur.
f(0) = 6 olduğuna göre, f(4) kaçtır?
O halde istenilen alan,
2
Çözüm S = 30 - # (x3 + 2x + 3) dx
0
y
2
x4
= 30 - e + x2 + 3x o
3 f'(x) 4 0

S2 = 30 – 14
S1
x = 16 birimkare bulunur.
0 2 4

4
S1 + S2 = # f' (x) olur.
0
4
2⋅3
+ 2⋅3 = f(x)
2 0

3 + 6 = f(4) – f(0)

9 = f(4) – 6

f(4) = 15 bulunur.

143
İntegral

Örnek 13 Çözüm
y S1 + S2 = 18

S1 – S2 = 10
S2
x 2S1 = 28
–3 S1 –1 0 4
S1 = 14 ⇒ S2 = 4 tür.
f(x)
2

Yukarıdaki şekilde y = f(x) fonksiyonunun grafiği verilmiştir. # f (- 2x) dx integrali için

-1
S1 = 4 birimkare ve S2 = 9 birimkare olduğuna göre,
du
u = –2x ⇒ du = –2dx ⇒ dx = –
4 2
# f (x) dx integralinin değeri kaçtır? x = –1 ⇒ u = 2
-3
x = 2 ⇒ u = –4 olur. O halde,
2 -4
f (u) $ c - m
du
Çözüm # f (- 2x) dx = # 2
-1 2
4 -1 4
# f (x) dx = # f (x) dx + # f (x) dx
1
-4

-3 -3 -1
=-
2
# f (u) du
2
= –4 + 9 = 5 bulunur.
2
1
© Başarıyorum Yayınları

=
2
# f (u) du
-4

S1

1
= ⋅ 14
2
= 7 bulunur.

Örnek 14
y Örnek 15
y
f(x)
S1 5 f(x)
x
–4 0 2 S2 5
3

1
Yukarıdaki şekilde y = f(x) fonksiyonunun grafiği verilmiştir.
x
• S1 + S2 = 18 birimkare –2 0 3

5
• # f (x) dx = 10 birimkare
Yukarıdaki şekilde [–2, 3] aralığında tanımlı y = f(x) fonksiyonu-
-4
nun grafiği verilmiştir.
2 3 5
olduğuna göre, # f (- 2x) dx integralinin değeri kaçtır? Buna göre, # f (x) dx + # f-1 (x) dx ifadesinin değeri kaçtır?
-1 -2 1

144
 İntegral

Çözüm Çözüm
y y

5 f(x)
C D C
2
S
3
2S
B D x
–5 2S –1 0
1
S
A A –2
x B
–2 0 3 2
x=y –5
x = –1

Şekilde oluşan dört ayrık bölgeye ait alanları A, B, C ve D ile A(ABCD) = 4⋅4
gösterelim.
6S = 16
3
# f (x) dx = A + B + D S=
16
=
8
6 3
-2
Buna göre, y = x2 – 5 eğrisi ile x = –1 doğrusu arasında kalan
5
# f-1 (x) dx = - B + C
bölgenin alanı,
8 32
1 4S = 4 ⋅ = birimkare bulunur.
3 3
3 5
# f (x) dx + # f-1 (x) dx = A + C + D
© Başarıyorum Yayınları

-2 1

= 2$1+3$5
= 2 + 15 = 17 dir.

Örnek 17
y
x
y=
3

f(x)

x
0 3 6

x
Yukarıdaki şekilde y = doğrusu ile y = f(x) eğrisinin grafiği
3
verilmiştir.
3
• # f (x) dx = 5
0

6
• # f (x) dx = 2
Örnek 16 3

x = y2 – 5 eğrisi ile x = –1 doğrusu arasında kalan bölgenin olduğuna göre, boyalı bölgelerin alanları toplamı kaç birim-
alanını hesaplayınız. karedir?

145
İntegral

Çözüm Çözüm
y x y
y= a
3 y=x y–x=2
C f(x)
A
2
B D
x
0 3 6
A 1

x x
y= doğrusunda, –2 –1 0
3
x = 3 için y = 1, x = 6 için y = 2 dir.
S2 = 13A ⇒ S1 = 7A dır.
3⋅1 3 (2 + 1)⋅3 9
B= = ,D+C= = 2⋅2
2 2 2 2 S1 + S2 =
2
7 9 5 1
A+B=5⇒A= , D+C= ⇒C= 20A = 2 ⇒ A = olur.
2 2 2 10
7 5 12 7
Buna göre boyalı alanlar toplamı, A + C = + = = 6 birim- S1 = 7A = dur.
2 2 2 10
kare bulunur.
Şekle göre S1 alanı,
0
1$1
S1 =
2
+ # xa dx dir.
-1
© Başarıyorum Yayınları

0
7 1 xa+1
= +
10 2 a + 1 –1

7 1 (–1)a+1
= –
10 2 a+1

(–1)a+1 1 7
= –
a+1 2 10

(–1)a+1 1
=–
a+1 5
Örnek 18
Bu eşitlikten a = 4 bulunur.
y
a
y=x y–x=2

A S2
S1
x
–2 0

a bir pozitif tam sayı olmak üzere, dik koordinat düzleminde

y – x = 2 doğrusu ve eksenler arasında kalan üçgensel bölge,
y = xa eğrisi ile şekildeki gibi iki bölgeye ayrılmıştır.
S 13
• 2 = dir.
S1 7
• A(–1, 1) noktası doğru ile eğrinin kesim noktasıdır.

Buna göre, a değeri kaçtır?

146