INFOTEH-JAHORINA Vol. 13, March 2014.
Topologije miks-metoda u istraživanjima iz oblasti
informacionih sistema
Bogdan Mirković
Fakultet za informacione tehnologije
Slobomir P Univerzitet
PF 70, Slobomir, 76300 Bijeljina, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina
bogdanmirkovic@yahoo.com
Sadržaj—U poslednjih nekoliko decenija, u literaturi u
društvenim naukama i njima bliskim oblastima, evidentan je
porast istraživačkih studija u kojima se kombinuju kvalitativne i
kvantitativne metode. Miks-metodsko (engl. mixed methods
research) istraživanje formalno se definiše kao vrsta istraživanja
u kome istraživač kombinuje kvalitativne i kvantitativne
istraživačke tehnike, metode, pristupe, pojmove ili jezik u jednoj
istraživačkoj studiji. Istraživači iz oblasti primjene miks-
metodskih istraživanja razvijaju topologije ovih vrsta
istraživanja od samih početaka primjene ove metodologije. U
radu su predstavljeni tipovi i topologije istraživačkih nacrta koji
se koriste u miks-metodskim istraživanjima.
Ključne riječi-miks-metoda; topologija; informacioni sistem;
(mixed method; topology; information system)
I. UVOD
Od svih disciplina orjentisanih prema informacionim
tehnologijama, informacioni sistemi kao disciplina jedna su od
najviše povezanih sa društvenim naukama. Da bi se razvio i
pravilno upotrebio informacioni sistem, potrebna su znanja iz
raznih oblasti, posebno iz računarskih nauka, menadžmenta,
računovodstva, ekonomije pa čak i filozofije [1]. Istraživačke
metode prihvaćene uopšte u društvenim naukama, pa i u oblasti
informacionih sistema, mogu se klasifikovati u zavisnosti od
istraživačkog pristupa u dvije grupe: kvantitativne i
kvalitativne [2]-[6]. Svaki od istraživačkih pristupa, zajedno sa
svojim metodama, imaju svoje prednosti i nedostatke. Na
primjer, upitnici (ankete), kao karakteristična kvanitativna
metoda, su vrlo efektivan i ekonomičan način prikupljanja
podataka na širokom geografskom području istovremeno [7].
Međutim, u istraživačkim studijama gdje je cilj studije
istraživanje i objašnjenje društvenih i poslovnih sadržaja i
odnosa, upitnici su manje efektivni nego neke druge metode. S
druge strane, intervju kao kvalitativna metoda ima velike
prednosti u istraživanju mišljenja pojedinaca i njihove
percepcije pojava [6], [7] ali kako mogu trajati i više sati za
ispitivanje jednog ispitanika, vrlo je teško ovom metodom
ispitati velike grupe učesnika.
U poslednjih nekoliko decenija, u literaturi u društvenim
naukama i njima bliskim oblastima, evidentan je porast
istraživačkih studija u kojima se kombinuju kvalitativne i
kvantitativne metode. Ovaj tip istraživanja sve više se
primjenjuje za proučavanje fenomena u oblastima kao što su
obrazovanje, socijalni rad, zdravstvena zaštita i drugim
- 836 -
oblastima. U brojnim publikacijama razmatraju se filozofske
pozicije, istraživački dizajni, postupci analize podataka
dobijenih kombinacijom metoda, odnosno njihova integracija,
strategije validacije, kao i obrazloženja za takve postupke [5],
[8]-[11].
Miks-metodsko (engl. mixed methods research) istraživanje
formalno se definiše kao vrsta istraživanja u kome istraživač
kombinuje kvalitativne i kvantitativne istraživačke tehnike,
metode, pristupe, pojmove ili jezik u jednoj istraživačkoj
studiji [12]. Miks-metodsko istraživanje se razlikuje od
višemetodskog istraživanja (engl. multi-method) jer se u
višemetodskom istraživanju koristi više metoda istog
metodološkog pristupa (ili kvantitativne ili kvalitativne
metode). Različita su mišljenja o mogućnostima kombinovanja
metoda i tehnika iz dvije osnovne istraživačke orijentacije.
Neki autori ovaj tip istraživanja smatraju najavom treće
paradigme u istraživanju društvenih fenomena i pristupom koji
pomjera rat između dvije paradigme u prošlost [5], [11], [12].
Drugi, da su paradigme na kojima su zasnovane dvije osnovne
istraživačke orijentacije nekompatibilne jer suštinski istražuju
različite fenomene, te se metode iz dvije istraživačke tradicije
nikako ne mogu kombinovati [13]-[15]. Treći, da se
kvalitativne i kvantitativne metode ne mogu zajedno
primjenjivati u jednoj studiji za svrhe triangulacije ili unakrsne
validacije, ali da mogu biti kombinovane za komplementarne
svrhe [16], [17].
II. TIPOVI IMPLEMENTACIJE MIKS-METODSKIH
ISTRAŽIVANJA
Miks-metodska istraživanja mogu biti različitih tipova. U
literaturi društvenih nauka Tashakkori i Tedllie [11]
identifikovali su četrdesetak istraživačkih nacrta koji su
koristili najmanje dvije kvantitativne i kvalitativne metode
konkurentno ili sekvencijalno. Creswell [5] je sugerisao da je
šest (tri sekvencijalna i tri konkurentna) nacrta najčešće
korišteno [18]:
• Sekvencijalni eksplanatorni nacrt: ovaj nacrt ima dvije
faze i karakteriše ga prikupljanje i analiza kvantitaivnih
podataka koja je praćena prikupljanjem i analizom
kvalitativnih podataka. Prioritet u ovom nacrtu se daje
kvantitativnom dijelu nacrta. Svrha nacrta je da se
koriste kvalitativni rezultati za dublje/detaljnije
istraživanje i objašnjavanje primarno kvanitativnih
studija.
 • Sekvencijalni istraživački (eksploratorni) nacrt: Ovaj koju je definisao Morse [20], [21] definisane su oznake
nacrt karakteriše inicijalna faza prikupljanja i skraćenice koje se i danas koriste u miks-metodskim
kvalitativnih podataka i njihova analiza. Kvalitativni istraživanjima.
dio istraživanje slijedi prikupljanje i analiza
kvanitativnih podataka sa ciljem generalizacije • Topologija nacrta miks-metodskih istraživanja pomaže
dobijenih rezultata u prvom dijelu istraživanja. Prioritet istraživačima pripremu terena i organizacione strukture
u ovom nacrtu se daje kvalitativnom dijelu istraživanja. samog istraživačkog tima. U trenucima pripreme za
istraživanje, s obzirom na opseg pojedinih topoloških
• Sekvencijalni transformativni nacrt: ovaj nacrt sadrži struktura, moguće je definisati i izvršiti pripremu za
dvije odvojene faze prikupljanja podataka. Bilo koji od terenski rad u onoj vrsti nacrta i sastavu istraživačkog
metodskih pristupa može biti prvi u prikupljanju tima za koje se smatra da će dati najbolje rezultate s
podataka a prioritet može biti dat i kvalitativnim i obzirom na istraživački projekat.
kvalitativnim podacima pa čak i iszjednačenog
proiriteta mogu biti u zavisnosti od raspoloživih • Topologije definišu primjere istraživačkih projekata u
resursa za istraživanje. kojima se mogu primjenjivati određeni nacrti i koji se
bitno razlikuju od kvantitativnih (QUAN) ili od
• Konkurentna triangulacija: u ovom nacrtu kvalitativnih (QUAL) istraživačkih projekata.
kvantitativne i kvalitativne metode se koriste
istovremeno sa ciljem potvrde, uzajamnog • Topologije se koriste kao pedagoško sredstvo. Posebno
potvrđivanja rezultata pojedinih faza (unakrsne atraktivna tehnika u obrazovnom procesu je
validacije), potrekpljivanje rezultata jedne faze unutar predstavljanje alternativnih topologija gdje slušaoci
jedne studije. Obje komponente (kvanitativne i mogu na osnovu iznijetog diskutovati i iznositi svoje
kvalitativna) se smatraju iste važnosti. primjedbe.
Na osnovu notacije koju je definisao Morse [20], [21],
• Konkurentno uklapanje: uovaj nacrt ima jednu fazu
Tashakkori i Tedllie [11] su definisali određen broj miks-
prikupljanja podataka u kojoj se kvantitativne i
metodskih nacrta istraživanja koju su smjestili u matricu na
kvalitativne metode upotrebljavaju istovremeno. Jedan
osnovu tipa pristupa ili metoda koje se koriste
od metodoloških pristupa (ili kvantitativni ili
(jednometodološki ili miks-metodski pristup) i broja faza u
kvalitativni) imaju dominantniju poziciju u ovoj fazi
studiji (jednofazna i višefazne studije). Matrica je prikazana u
studije dok metode drugog metodloškog pristupa imaju
Tabeli I.
ulogu uklapanja sa dominantnim pristupom da bi
mogao naći odgovore na istraživački problem i pitanja
sa drugog nivoa. TABELA I. MATRICA METODA I FAZA

• Konkuretni tranformativni nacrt: ovaj model koristi Metodsko – fazna matrica

karakteristike konkurentne triangulacije i Tip nacrta Jednofazne studije Višefazne studije
konkurentnog uklapanja. Specifičan je po tome što Tip II
koristi trinagulaciju kvanitativnih i kvalitativnih Jednometodološke višefazne
Tip I
komponenti u istom omjeru. Često se koristi i kao nacrt studije:
Jednometodološki
Konkurentni jednometodski
za uklapanje/dodatak metodama radi ispitivanje Jednometodološki
jednofazni nacrt:
nacrti (QUAN+QUAN,
određenih pitanja u okviru studije. Koristi prikupljanje a) tradicionalni
nacrt QUAL+QUAL)
QUAN nacrt
podataka istovremeno u jednoj fazi. b) tradiconalni
Sekvencijalni jednometodski
nacrti (QUAN-QUAL,
QUAL nacrt
QUAL-QUAN)
III. TOPOLOGIJE MIKS-METODSKIH ISTRAŽIVANJA
Istraživači iz oblasti primjene miks-metodskih istraživanja Tip IV
Tip III
Miks-metodski višefazni
razvijaju topologije ovih vrsta istraživanja od samih početaka Kvazi-miks
nacrt (konkurentni,
primjene ove metodologije. Green, Caracelli i Graham [19] su Miks-metodski jednofazni nacrt:
sekvencijalni, transformativni
istražili veliki broj miks-metodskih studija i razvili topologije nacrt Jednofazni
i potpuno integrisani)
transformativni
koje su korištene u tim studijama od kojih su neke vrlo nacrt
Kvazi-miks višefazni nacrt
kompleksne i teško primjenjive kao osnov za neke druge
istraživačke projekte. U [11] je prikazano pet razloga zašto je
bitan razvoj topologije miks-metodskih istraživanja: Po ovoj topologiji, postoje dvije vrste jednometodoloških
• Topologije pomažu istraživačima prilikom donošenja nacrta, oni čije se izvršavanje odvija u jednoj fazi ili toku (Tip
odluke o načinu postupanja prilikom pripreme I) i oni čije se izvršavanje odvija u više faza (Tip II). Tip I
istraživačke studije. One pokazuju različite načine označava korištenje jednog metodološkog pristupa, jedan
primjene ili čak i idealne nacrte istraživanja, koje mogu metod ili tehniku prikupljanja podataka u istraživanju (QUAN
biti primjenjene u istraživačkoj studiji. ili QUAL a ne koriste se metode različitih pristupa) a
odgovarajuća analiza podataka i zaključivanje se nalaze na
• Topologije miks-metodskih istraživačkih projekata su kraju faze. Svi dijelovi istraživanja (konceptualizacija,
korisne da uspostavljanje ili definisanje jezika koji se analitčka faza i faza zaključivanja) su ili QUAN ili QUAL kao
koristi u istraživanju. Na primjer, topologijom jezika što je to prikazano na Sl. 1. Na Sl. 1 kao i na ostalim slikama u

- 837 -
radu prikazane su sljedeće karakteristike nacrta istraživanja:
pravougaonici i ovalni oblici predstavljaju QUAN ili QUAL
segmente istraživanja, ako su svi segmenti na lsici prikazani u
obliku pravougaonika onda se radi o jednometodološkom
nacrtu, u slučaju da su pojedini segmeti pravougaonog oblika a
drugi ovalnog oblika, onda ta slika predstavlja miks-metodsko
istraživanje. Svaka faza (tok) predstavljena je u tri segmenta:
konceptualni, eksperimentalni (metodološki i analitički)
segment zaključivanja. Eksperimentalni segment je podijeljen
na dva dijela da bi se omogućilo predstavljanje
transformativnih (konverzivnih) nacrta. Isprekidana linija koja
je na svakoj slici prikazana od segmenta zaključivanja do
metodološkog segmenta prikazuje mogućnost da se rezultati iz
segmenta zaključivanja mogu koristi u istoj studiji u drugim
fazama ili za iterativno ponavljanje faze istraživanja.
Konceptualni segment
Metodološki segment
Analitički segment
Segment zaključivanja
Slika 1. Jednometodološki jednofazni nacrt istraživanja (adapt. prema [11])
Tip II istraživačkog nacrta predstavlja onaj nacrt u kome se
koriste metode i tehnike iz jednog metodološkog pristupa ali se
korištenje metoda odvija u dvije ili više faza ili tokova. Koriste
se ili QUAN ili QUAL metode ali ne obje. Postoje dvije vrste
ovakvih istraživanja:
• Konkuretno jednometodološko višefazno istraživanje u
kome se konkurentno izvršavaju faze istraživanja u
kojima se koriste ili QUAN ili QUAL pristup (na
primjer, za istraživanje u dvije faze ili toka koriste se
ili QUAN+QUAN ili QUAL+QUAL pristup kao [to je
to prikayano na Sl. 2)
• Sekvencijalo jednometodološko viđefazno istraživanje
u kome se nakon završetka jedne faze istraživanje
nastavlja u drugo fazi u kojoj se koriste metode ili
tehnike koje su istog pristupa kao i prvoj fazi (na
primjer, ako se radi u dvije faze istraživanja, metode i
tehnike koje se koriste po fazama su ili QUAN-
>QUAN ili QUAL->QUAL)
- 838 -
Slika 2. Konkurentni jednometodološki višefazni nacrt (adapt. prema [11])
Po navedenoj topologiji, postoje dvije vrste miks-
metodskih istraživačkih nacrta, oni koji se izvršavaju u jednoj
fazi ili toku (Tip III) i ona istraživanja koje se odvijaju u više
faza ili tokova (Tip IV).
Miks-metodska jednofazna istraživanja predstavljaju
najjednostavniju vrstu istraživanja koja se smatraju miks-
metodskim, obavljaju se u jednoj fazi u kojoj se koriste i
QUAN i QUAL komponente. Zbog toga što se u ovoj vrsti
istraživanja prikupljaju podaci jednog tipa i samo je jedna faza
zaključivanja (na osnovu dominantnog pristupa istraživanju),
onda se ovakva istraživanja nazivaju i Kvazi-miks jednofazni
nacrt (Sl. 3). Tipom III definisan je jednofazni transformativni
(konverzivni) nacrt sa sljedećim karakteristikama:
• Ovaj nacrt dozvoljava konverziju (transformaciju)
podataka gdje se podaci jednog tipa konvertuju u
podatke drugog tipa a zatim analiziraju u skladu sa
izvršenom transformacijom.
• Jednofazni transformativni nacrt (poznat i pod nazivom
Jednostavni tranformativni nacrt) se koristi u onim
istraživanjima gdje su istraživači došli do onih
saznanja u kojima je moguće izvršiti kvantitizovanje
kvalitativnih podataka i obrnuto. Ovakva istraživanja
se mogu nazvati miks-metodska jer se u dijelu
istraživanja koje se odnosi na prikupljanje podataka u
zavisnosti od dobijene prezentacije podataka (opisni,
numerički) vrši njihova tranformacija u drugi oblik
(opisni u numerički, numerički u opisni).
• Jednofazni transformativni nacrt ne mora biti planiran
prije samog početka izvođenja istraživanja ali se
prilikom rada na istraživanju mogu pojaviti okolnosti i
zahtjevi za promjenu načina prikazivanja rezultata ili
samog načina prikupljanja i analize podataka pa on u
tom slučaju predstavlja najefikasnije rješenje za
promjenu samog nacrta istraživanja.
 Konceptualni segment

Metodološki segment

Analitički segment

Segment zaključivanja

Slika 3. Jednofazni transformativni nacrt (adapt. prema [11])

Tip IV predstavlja najkompleksnije vrste istraživačkih

nacrta. Sve vrste ovog tipa predstavljaju miks-metodska Slika 4. Konkurentni miks-metodski nacrt (adapt. prema [11])
istraživanja u kojima postoje bar dvije faze istraživanja koje se
mogu izvršavati sekvencijalno ili konkurentno. Ukupno postoje
četiri vrste ovakvih istraživanja (konkurentni, sekvencijalni,
transformativni i potpuno integrisani)uz kvazi-miks višefazno
istraživanje.
• Konkurentno miks-metodsko istraživanje je ono
istraživanje u kome postoje najmanje dvije relativno
nezavisne faze: jedna faza sa QUAN istraživačkim
pitanjima, metodama prikupljanja podataka kao i
fazom zaključivanja a još i najmanje jedna sa QUAL
metodama prikupljanja, analizom i fazom
zaključivanja. Sinteza zaključivanja vrši se u
posebnom segmentu istraživanja na osnovu QUAN i
QUAL zaključaka (Sl. 4.).
• Sekvencijalno miks-metodsko istraživanje je ona vrsta
istraživanja u kome se najmanje dvije faze izvršavaju
jedna iza druge (sekvencijalno (QUAN->QUAL ili
QUAL->QUAN). Zaključci koji su rezltat prve faze
vode do postavljanja istraživačkih pitanja, definisanja
ovira za prikupljanje podataka i analizu podataka
dobijenih metodama drugog istraživačkog pristupa.
Finalana zaključivanja vrše se na osnovu zaključaka od
oba istraživačka pristupa (Sl. 5.). Prednost ovih Slika 5. Konkurentni miks-metodski nacrt (adapt. prema [11])
istraživanja je što je jednom istraživaču jednostavnije
organizovati ovakva istraživanja nego primjenjivati
konkurentni nacrt. IV. ZAKLJUČAK I DALJE SMJERNICE
Pri razmatranju doprinosa koji miks-metodska istraživanja
• Potpuno integrisano miks-metodsko istraživanje mogu dati oblasti informacionih sistema, trebalo bi imati u vidu
predstavlja onu vrstu istraživanja u kome se miješanje još neke od tipičnih slabosti ove istraživačke
QUAN i QUAL pristupa iterativno javlja nakon metodologije/paradigme. Ona predstavlja težak i obiman
svakog od segmenata istraživanja. U svakom koraku poduhvat za jednog istraživača, posebno ako se dva ili više
istraživanja, prethodni korak utiče na korak koji slijedi pristupa izvode konkurentno i obično zahtijevaju istraživački
iza njega (Sl. 6.). tim; potrebno je da istraživači nauče brojne metode i pristupe,
kako bi ih mogli kombinovati na efikasne načine; zahtijevaju
dosta vremena i finansijskih sredstava; na udaru su kritike
metodoloških „čistunaca“. Neka od pitanja u ovim studijama

- 839 -
trebalo bi da budu pažljivo razmotrena, kao što su problemi [10] R.B. Johnson, L. Christensen, “Educational research: Qualitative,
integrisanja i interpretiranja konfliktnih rezultata, mogućnosti quantitative and mixed approaches“, Boston, MA: Allyn and Bacon,
2004.
kvalitativne analize kvantitativnih rezultata i obrnuto, kako bi
[11] A. Tashakkori, C. Teddlie (eds.), “Handbook of mixed methods in social
se ovaj tip istraživanja mogao što efikasnije primijeniti.! and behavioral research“, Thousand Oaks, CA: Sage, 2003.
[12] R.B. Johnson, A. J. Onwegbuzie, “Mixed methods research: A research
Konceptualni segment Konceptualni segment paradigm whose time has come“, Educational Reseracher, Vol. 33, No.
7, pp. 14-26, 2004.
[13] E. Guba, “The alternative paradigm dialog“, in E. Guba (ed.): The
paradigm dialog (17-27). Newbury Park, CA: Sage, 1990.
[14] N. Denzin, Y. Lincoln, “Introduction: Entering the field of qualitative
Metodološki segment Metodološki segment research“, in N. Denzin, Y. Lincoln (eds.): Handbook of qualitative
research. Thousand Oaks: Sage Publications, 1994.
[15] D. Stojnov, “Konstruktivistiĉka metateorija: implikacije za oblast
obrazovanja i vaspitanja“, Zbornik Instituta za pedagoška istraživanja br.
29, pp. 21-38, Institut za pedagoška istraživanja, Beograd, 2005.
Analitički segment Analitički segment
[16] J. Sale, L. Lohfeld, K. Brazil, “Revisiting the quantitative-qualitative
debate: implications for mixed-methods research“, Quality & Quantity,
36, pp. 43-53, 2002.
[17] K. Borland, “Qualitative and quantitative research: A complementary
Segment zaključivanja Segment zaključivanja
balance“, New Directions for Institutional Research, 112, pp. 5-13,
2001.
[18] N.V. Ivankova, J.W. Creswell, S.L. Stick, “Using mixed-methods
sequential explanatory design: from theory to practice“, Field Methods,
18 (1), pp. 3-20, 2006.
Sinteza zaključivanja [19] J.C. Greene, V.J. Caracelli, W.F. Graham, “Toward a conceptual
framework for mixed-method evaluation designs“, Educational
Evaluation and Policy Analysis, 11, pp. 255-27, 1989.
[20] J. Morse, “Approaches to qualitative-quantitative methodological
triangulation“, Nursing Research, 40, pp. 120-123, 1991.
Slika 6. Potpuno integrisani miks-metodski nacrt (adapt. prema [11]) [21] J. Morse, “Principles of mixed methods and multimethod research
design“, In A. Tashakkori & C. Teddlie (Eds.), Handbook of mixed
methods in social and behavioral research,. Thousand Oaks, CA: Sage,
LITERATURA pp. 189-208, 2003.

ABSTRACT
[1] S. Burgess, “The Use of Focus Groups in Information System
Research“, International Journal of Interdisciplinary Social Sciences, In recent decades, in the social science literature is an
Vol. 5, Issue 2, pp. 57-68, 1988. evident increase in research studies which combine quanitative
[2] T. D. Jick, “Mixing qualitative and quantitative methods: triangulation and qaulitative methods also knonw as mixed methods
in action“, Administrative Science Quarterly, 24 (4), pp. 602-611, 1979.
research. Mixed methods research formaly is defined as the
[3] W. Orlikowski, J. Baroudi, “Studying information technology in class of research where the researcher mixes or combines
organizations: Research approaches and assumptions“, Information
Systems Research, 2 (1), pp. 1-28, 1991. quantitative and qualitative research techniques, methods,
[4] J. Mingers, “Combining IS research methods: towards a pluralist
approaches, concepts or language into a single study. Some
methodology“, Information Systems Research, 12 (3), pp. 240-259, researchers have integrated several different metrics to create
2001. mixed methods classificatory systems. This paper present the
[5] J.W. Creswell, “Research design: qualitative, quantitative, and mixed reasearch types and topology of researches design of mixed
methods approaches“, 2nd ed. SAGE Publications, California, USA, methods.
2003.
[6] M. Saunders, P. Lewis, A. Thornhill, “Research methods for business
students“, 3rd ed. Pearson Education, Essex, 2003.
TOPLOLOGY OF MIXED METHODS IN
[7] A. Bryman, Social research methods, 2nd ed. Oxford University Press,
Oxford, 2004. INFORMATION SYSTEM RESEARCH
[8] J.A. Brewer, A. Hunter, “Multimethod research: A synthesis of styles“, Bogdan Mirković
Newbury Park, CA: Sage, 1989.
[9] J. Green, V. Caracelli, W. Graham, “Toward a conceptual framework for
mixed-method evaluation design“s, Educational Evaluation and Policy
Analysis, 11, pp. 255-274, 1989.

- 840 -