Ο ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΣΤΟ GOOGLEPLEX
ανάγκη κανέναν επειδή είναι αυτάρκης, δεν αποτελεί μέρος
ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΠΩΣ ΝΑ ΤΟΝ ΑΓΑΠΗΣΩ
Λάδι σε καμβά, 1791: Jean-Baptiste Regnault, «Socrate
arrachant Alcibiade du sein de la Volupte» (Ο Σωκράτης
τραβάει τον Αλκιβιάδη από τον εναγκαλισμό της ηδονής).
Οι όμορφες εταίρες με τις οποίες διατηρούσε ερωτικές
σχέσεις, ήταν μέρος της καθημερινότητάς του.
Εκείνος ο οποίος είναι ανίκανος να συμμετέχει ή δεν έχει
της πόλεως, και ως εκ τούτου είναι ή θηρίο ή θεός.
– Αριστοτέλης, Πολιτικά
Μες στην πόλη να μην τρέφει λιονταρόπουλο κανείς, μάλι-
στα κι ούτε λιοντάρι, κι αν κανείς τροφή τού δώσει πρέπει
και να το ημερώσει.
– Αριστοφάνης, Βάτραχοι
Σ τονΝαότουΑπόλλωνα,στουςΔελφούς,όπουηΠυθία,ημά-
ντισσατουθεού,καθότανστοντρίποδάτηςστονομφαλό τουκό-
σμουδίνονταςπροφητείεςπουέρχοντανναζητήσουναπόκάθε
μέροςτηςΕλλάδας,αλλάκαιπέρααπ’αυτήν,βρίσκοντανχαραγ-
μένεςδύοφράσεις:«Τίποτεμηνκάνειςυπερβολικά»–Μηδέν άγαν–
προειδοποιούσεημίαεπιγραφή,πουτηνσυνόδευεηπροτροπή,
«γνώρισετονεαυτόσου»–γνώθι σαὐτόν.
Ηπαρουσίακαιτωνδυορητώνσεέναντόσοιερότόπο,στον
προθάλαμοόπουκάποιοςπερίμενεπρινσυναντήσειτονΑπόλλω-
να,εκπροσωπούμενοαπότουςιεροφάντεςπουδιερμήνευαντους
κρυπτικούςχρησμούς,μοιάζεινααποκαλύπτειτηνκεντρικήθέση
τωνδύοαυτώναισθημάτωνστηνελληνικήκοσμοθεωρία.Τομηδέν
άγαν, συγκεκριμένα,θεωρείταισυχνάπωςσυνοψίζειό,τιείναιχα-
ρακτηριστικάελληνικό,πράγμακάπωςπαράδοξο,ανδεικανείς
πώςεξελίχθηκανταπράγματαστησυνέχεια.
Ορισμένοιμελετητέςερμηνεύουναυτάταδελφικάμηνύματα
μεμιαλιγότεροευρείαέννοια,σανναεπρόκειτο,δηλαδή,απλώς
γιαοδηγίεςσυμπεριφοράςενώπιοντουθεού.Μηζητάςτίποτετο
υπερβολικό,αλλάπεριορίσουναζητήσειςακριβώςτηνπληροφο-
331
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
ρίαπουχρειάζεσαι,προτροπήπουεπαναδιαβεβαιώνεταιμετο
γνώθι σαὐτόν.Εξέτασετιθέλειςπραγματικάναμάθειςκαιμετάδια-
τύπωσετοερώτημάσουμεμεγάληπροσοχή*.Οιδύοφράσεις
ήτανπρακτικέςοδηγίες,σανκιαυτέςπουαποσκοπούνστηνεξου-
δετέρωσητηςεπιπολαιότηταςηοποίαγεννάτηνπλοκήτωνπα-
ραμυθιώνπουαφηγούμαστεσταπαιδιάμας,όπουδίνεταιηδυνα-
τότηταγιατηνπραγματοποίησητριώνευχών,απότιςοποίεςητε-
λευταίαχρησιμοποιείταιγιαναδιορθώσειταλάθηπουπροκλήθη-
καναπρόσεκταμετιςδύοπρώτεςευχές.
Ωστόσο,αυτάταδύοδελφικάρητάσυλλαμβάνουνμιααλήθεια
ηοποίαξεπερνάτοπλαίσιοτωναπλώνοδηγιώνσυμπεριφοράς
προςεκείνουςπουκατέφευγανσεμαντείο,αναζητώνταςχρησμό.
Είναικανονιστικά,όχιπεριγραφικά.Τομηδέν άγαν δεναποτελεί
γενικήπαρατήρησηπάνωστηφύσητηςελληνικήςσυμπεριφοράς,
αλλάμάλλονμιαπροειδοποίησηαπέναντιστοαποτέλεσμαπρος
τοοποίοησυμπεριφοράαυτήέτεινε.Όσογιατογνώθι σαὐτόν, δεν
πρέπειναεννοηθείωςμιαπρότασηαυτο-ανάλυσηςπουενισχύει
τηβιομηχανίαψυχικήςυγείαςκαιπροάγειταβιβλίααυτοβελτίωσης
σταράφιαμεταευπώλητα.Βασικά,ηεπανάληψητωνδηλώσεων
μηδέν άγαν καιγνώθι σαὐτόν είναιμιαπροειδοποίησηκατάτηςπλά-
νηςτουεαυτού,πουέχειτηντάσηναδημιουργείμεγάληιδέαγια
τονεαυτόμας.Σεκάθεπερίπτωση,έτσιερμηνεύειοΠλάτωναςτις
προειδοποιήσεις.ΣτονΦίληβο,βάζειτονΣωκράτηναχρησιμοποιεί
το«γνώθισαὐτόν»γιανααναφερθείστουςτρειςτρόπουςμετους
οποίουςπαραβιάζεταιτιςπερισσότερεςφορές.Οιάνθρωποιμπο-
ρείνααυταπατώνταιγιαταπλούτητους,γιατηνελκυστικότητα
τηςεξωτερικήςεμφάνισήςτους,θεωρώνταςπωςείναιωραιότεροι
* Οι προσκυνητές δεν ρωτούσαν την Πυθία ευθέως. Απ’ ό,τι γνωρίζου-
με, έγραφαν ή υπαγόρευαν τα ερωτήματα και τα αιτήματά τους και
έπειτα τα έδιναν σε ιερείς, οι οποίοι τα μετέφεραν στην Πυθία. Υπήρ-
χαν, επίσης, ιερείς οι οποίοι στη συνέχεια ερμήνευαν τις απαντήσεις –
οι οποίες συχνά ήταν ακατανόητα παραληρήματα– της Πυθίας.
332
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
καιπιοψηλοίαπ’ότιστηνπραγματικότητα.Αλλάοιπερισσότεροι,
λέει,σφάλλουνσεό,τιαφορά«τηνκατάστασητηςψυχήςτους»,θε-
ωρώνταςπωςείναιπιοενάρετοικαισοφοίαπ’όσοείναιπραγμα-
τικά(48e-49a).Ηπαρατήρησημοιάζειεύστοχη.ΟΡιχάρδοςοΓ'
τουΣαίξπηρμπορείχωρίςαυταπάτεςναδηλώνειστηναπομόνωση
τουεναρκτήριουμονολόγουτου«Είμαιαποφασισμένοςνααπο-
δειχθώαχρείος»,αλλάοιπερισσότεροι,ακόμηκαιοιπιοαχρείοι,
βρίσκουντρόπουςναπαρουσιάζουντονεαυτότουςστονεαυτό
τουςμεπολύπιογενναιόδωρουςηθικούςόρους.Είμαστεοικαλύ-
τεροισυνήγοροιυπεράσπισηςτουεαυτούμας,έτοιμοιναπιστέ-
ψουμετοκαλύτερογιατονεαυτόμας.Αυτός,σεκάθεπερίπτωση,
είναιοτρόποςπουεπιλέγειοΠλάτωναςναερμηνεύσειτοπερί-
φημορητό,βάζονταςτηδικήτουηθικήσφραγίδαστηνεπιγραφή.
Μαζί,ταδύοδελφικάμηνύματασυλλάμβανανμιανουθεσία
πουοιΈλληνες,ίσωςγνωρίζονταςτονεαυτότους,ήξερανότιχρει-
άζονταν.Οιπροτροπέςκατάτηςυπερβολήςκαιτηςυπερεκτίμη-
σηςέχουννόημασεένανπολιτισμόόπου,μεδεδομένοτοήθοςπί-
σωαπ’αυτόν,ηυπερβολήκαιηυπερεκτίμησησυνιστούνδιαρκή
κίνδυνο.Νόημασεέναντέτοιοπολιτισμόέχει,επίσης,οτρόμος
τηςύβρεως,ενισχυμένοςαπόμιαθρησκείαπουερμηνεύειτιςκα-
κοτυχίεςωςδίκαιητιμωρίατηνοποίαπροκάλεσεηυπερεκτίμηση,
καισυνυφαίνειτηνιδέατηςύβρεωςμεένασωρόάλλες,όπωςο
φθόνος καιηνέμεσις. Αυτότοπεριοριστικόυπερφυσικόστοιχείο
ήταναπαραίτητο,όπωςεπιβεβαιώνειοΗρόστρατος.Ήτανοκα-
νέναςπουεπιχείρησεναγίνεικάποιος,καίγονταςτονΝαότηςΑρ-
τέμιδοςστηνΈφεσο,το356π.Χ.Τομόνοπουήθελεήτανναγίνει
γνωστότοόνομάτου.Καιπροφανώςτακατάφερε.Στοποίημά
τουμετίτλοThe House of Fame, οΤσόσερπαρουσιάζειτονΗρό-
στρατοναδίνειεξηγήσεις:
«Είμαι, σίγουρα, απ’ το πιο πονηρό είδος αχρείου,
Που πυρπόλησε το ναό της Αρτέμιδος,
Σε όλη την Αθήνα, ω! τι πόλη».
«Και γιατί το έκανες αυτό;» τον ρώτησε εκείνη.
333
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
«Από τη δίψα μου για δόξα», είπε αυτός, «Κυρία μου,
Θα έκανα τα πάντα για να γίνω τόσο διάσημος
Όσο κανένας άλλος στην πόλη».
Δυστυχώς,τασύγχρονααντίστοιχαπαραδείγματααφθονούν,
ιδίωςστηνΑμερική.Σεέναβιβλίοπουεκδόθηκεπροσφάτωςδιά-
βασαπωςοπιοεύκολοςτρόποςγιαναγίνειςδιάσημος–αναυτός
είναιοπλέονδιακαήςπόθοςσουκαιανδενείσαιπροικισμένοςμε
ιδιαίτερεςικανότητεςήανδενέχειςτοπαραμικρόταλέντο–είναι
να«σκοτώσειςαθώουςανθρώπους.Όσοπιοτυχαίαείναιταθύ-
ματάσουτόσοτοκαλύτερο,διότιέτσιστέλνειςτομήνυμαότικα-
νείςδενμπορείνααισθάνεταιασφαλής.Καιότανοιάνθρωποιφο-
βούνται,τότεσουδίνουνσημασία»*.Προφανώς,οσυγγραφέας
δενυιοθετείωςδράσητηντυφλήβία,αλλάεπιζητάναεξηγήσει
τηδιανοητικήκατάστασηπουμεταμορφώνειμιασκηνήτηςκαθη-
μερινήςζωήςσεσκηνήολέθρουκαιτραγωδίας.Ίσως,μιακοινωνία
πουοπισθοδρομείκαθώςαποθεώνειτην«φήμηδιάτουακούσμα-
τος»θεωρώνταςτηναυτοσκοπό,θαπρέπειναείναιδύοφορές
προσεκτικήσεό,τιαφοράτηνομοθεσίατηςγιατηνκατοχήκαι
χρήσηόπλων.Αςεπιστρέψουμε,όμως,στηναρχαίαΑθήνα.
Ανμιαπτυχήτουπολιτισμούπαρακινούσετοάτομοναμηφεί-
δεταιπροσπαθειώνκαιναδιάγειένανβίοπουθαάφηνετουςάλ-
λουςεμβρόντητους,τότεηυπερβολήκαιηυπερεκτίμησηήταν
ακριβώςτοζητούμενο.Θαρρείςκαιοιδύοσυγκρουόμενεςπρο-
σταγές–ημίαπουπροερχόταναπότοΉθοςτουΕξαιρετικούκαι
ηάλληαπότιςεπιγραφέςστομαντείοτωνΔελφών–ναμπορούσαν
μεκάποιοντρόπονασυμφιλιωθούνσεμιαζωήηοποίαδενθα
αποδεχόταντίποτελιγότεροαπότοεξαιρετικό,ενώσυγχρόνως
θαχαρακτηριζόταναπόλογική,ασφάλειακαιμετριοπάθεια,απο-
φεύγονταςτοακόλαστοαμάρτηματηςύβρεως.
* Adam Lankford, «The myth of Martyrdom: What really drives Sui-
cide Bombers, Rampage Shooters, and other Self-Destructive Killers»
(Nέα Υόρκη: Palgrave MacMillan, 2013), σελίδα 108.
334
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
Στηγλώσσατωνθεών,ηέντασημπορείνααντιμετατεθεί.Από
τημία,υπάρχειτοποθούμενο,Προχώρα και γίνε σαν τον θεό! Από
τηνάλλη,επιστρέφειηαντιφωνικήαπάντηση:Γνωρίζοντας τον εαυ-
τό σου, ω θνητέ, γνώρισε πρώτα και κυρίως ότι δεν είσαι θεός! Μοιάζει
σανδίλημμα,στοοποίοοΌλυμποςδενέχειναμαςπροσφέρει
βοήθεια.Ποτέ,όμως,δενέρχεταιαρκετήβοήθεια,κυρίωςκανο-
νιστικήςφύσεως.
ΟιθεοίκαιοιθεέςτουΟλύμπουδενκατοικούνσεέναυψη-
λότεροηθικόεπίπεδο,απότοοποίομπορούνναδιαμορφώσουν
ηθικάπρότυπα,ήναεκδώσουντηθεϊκήδιαβεβαίωσηπωςοιζωές
μαςέχουναξίαγι’αυτούς.ΟικάτοικοιτουΟλύμπουείναιαπλώς
πιοισχυρέςεκδοχέςτουεαυτούμας*και,μεδεδομένητηδύναμή
τουςπρέπειναεξευμενιστούν,απόφόβομήπωςμειώσουντιςπι-
θανότητεςναπεράσειηζωήμαςαλώβητηαπότραγωδίες.Μπο-
ρούνναμαςπεριορίσουνσταεγκόσμιαεγχειρήματάμας,ήμπο-
ρούνναμαςβοηθήσουν,ναμαςυποβιβάσουνήναμαςπροαγά-
γουν,καιεμείςπρέπειναπροσπαθούμεναδιαπραγματευόμαστε
καινασυναλλασσόμαστεμαζίτους–αυτόπουεπιτελούσανσυ-
νήθωςοιελληνικέςπροσευχές.Οιθεοίμοιάζουνλιγότερομετον
άρρηταιερόΓιαχβέκαιπερισσότερομεειδωλοποιημένουςαλλά
ικανούςναδωροδοκηθούνμεγαλύτερουςαδελφούςμας–πολύ
μακριάαπόεμάς,σίγουρα,αλλάόχιτόσοαδιανόηταμακριάώστε
ναμηνμπορούμενατουςφτάσουμε,κιέτσιναζήσουμεεξαιρετι-
κέςζωές.Όμως,τοεπίτευγμααυτόκαθαυτόβρίθειαπόκινδύ-
νους.Όπωςακριβώςταμεγαλύτερααδέλφια,μπορούνκαιοιθεοί
ναγίνουνκακοίαναισθανθούνότιτουςπλησιάζουμε,καιναδρά-
* «[Οι Ολύμπιοι θεοί] είναι πιο ισχυροί από τον άνθρωπο αλλά κατά τ’
άλλα δεν διαφέρουν. Η αθανασία τους δεν είναι αληθινή αλλά μια ανι-
κανότητα να ενδώσουν στον θάνατο, ο οποίος συντρίβει τον πυγμαίο άν-
θρωπο-αδελφό τους. Δεν είναι σοφότεροι και ευτυχέστεροι από εκεί-
νους των οποίων ο νους περιλαμβάνει την εικόνα τους». David Grene,
«Greek Political Theory» (Σικάγο: Phoenix House, 1965), σελίδα 194.
335
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
σουνκακόβουλα,απλώςγιαναμαςαποδείξουνότιμπορούν.Ακό-
μηκαιότανμαςευνοούν,μπορούννακάνουνπίσω,ναμαςεγκα-
ταλείψουνότανακριβώςτουςχρειαζόμαστεπερισσότερο–όπως
ακριβώςέκανεοΑπόλλωναςστονΈκτορα,αφήνοντάςτονέκθετο
στομένοςτουΑχιλλέα.Ηαντιστροφήτηςτύχηςμαςπρέπεινα
εκληφθείωςένδειξητηςδυσαρέσκειαςκαιτηςαποδοκιμασίας
τους,είτεεπειδήκάναμεκάτιήεπειδήδενκαταφέραμενακάνου-
μεκάτι,ήγιακάποιονεντελώςδιαφορετικόλόγο,ίσωςγιαμια
συμφωνίαστηνοποίακατέληξανμεταξύτους.Οιθεοίυπάρχουν
γιατονεαυτότουςκαιόχιγιαεμάςκαικάνουνελάχισταγιανα
αισθανθούμεάνεταμέσαστοναδιάφοροκόσμο,όνταςαναξιόπι-
στοι,στηνκαλύτερηπερίπτωση,καιαπολύτωςεχθρικοίστηχει-
ρότερη.Τουπαρξιακόαποτέλεσμαείναιότι,παράτηνεγγύτητα
τωνΟλύμπιωνθεών,είμαστεεντελώςμόνοισεό,τιαφοράτην
επίλυσητωνυπαρξιακώνερωτημάτωνπουαναδύθηκανσεπολλές
περιοχέςτουκόσμουκατάτηδιάρκειατηςΑξονικήςΕποχής.Υπό
αυτήτηνέννοια,ηελληνικήκοινωνία,όσοκαιανέβριθεαπόθρη-
σκευτικέςτελετές,προετοίμασετονδρόμοπροςτηνεκκοσμικευ-
μένηκοσμο-αντίληψη.
Προετοίμασε,επίσης,τονδρόμογιατηνευφυΐατηςελληνικής
τραγωδίας.Τογεγονόςότιέχουμεεγκαταλειφθείεντελώςμόνοι,
διαμορφώνειτηνπαραδοχήπουβρίσκεταιπίσωαπόπολλάαρι-
στουργήματατηςελληνικήςτραγωδίας,καιπερισσότεροστον
Προμηθέα Δεσμώτη,όπουεμφανίζεταιέναςγενοκτονικόςΔίας:
Ευθύς που κάθισε στον πατρικό του θρόνο
κι αμέσως στους θεούς τιμές να ορίζει αρχίζει
άλλες και στον καθένα και να τους μοιράζει
με τάξη την αρχή, χωρίς όμως καθόλου
για τους ανθρώπους να γνοιαστεί, μα είχε στο νου του
να τους ’ξοντώσει ολότελα κι άλλους να σπείρει. (229-234)*
* Μετάφραση. Ι. Γρυπάρη (Σ.τ.Μ.)
336
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
Ανκάτιστηνκουλτούραωθούσεκάποιονναμοιάσειστουςθε-
ούς–καιοΠλάτωνας,μετονδικότουτρόπο,προσυπέγραφεαυτό
τονστόχο–τότεαυτόδενγινότανγιαναπροσελκυστείηπροσοχή
τωνθεών.Τηρουμένωντωναναλογιών,είναιπροτιμότεροαπλώς
ναμησεπροσέχουν.Πρέπεισυγχρόνωςναεντυπωσιάζειςτους
συνανθρώπουςσουκαιναμένειςμακριάαπότοβλέμματωνθεών.
Είναιμάλλονπαράξενογιαεμάς–είτεανήκουμεσεμιαθρη-
σκείαείτεόχι–νασκεφτούμεμιαθρησκείαπουσιωπάμπροστά
σεθέματαγιαταοποίαοιθρησκείες,όπωςτιςξέρουμεσήμερα,
φλυαρούν.Ανατράφηκαέτσιώστεναπιστεύωπωςόλεςοιπράξεις
μου–μιαμπουκιάπουπαίρνωαπότοκέικενόςφίλου,μιαδωρεά
απότοπενιχρόχαρτζιλίκιμουσεέναφιλανθρωπικόίδρυμαγιαορ-
φανά,μιαεπικοινωνιακήερμηνείαενόςκαβγάμετηναδελφή–κα-
ταγράφονταισεέναεπουράνιοβιβλίο,τοοποίο,ότανέρθουνοι
φθινοπωρινέςΜέρεςτουΔέους,θαεξεταστείεξονυχιστικά,θακα-
ταμετρηθείκαιθααξιολογηθεί.Τρομακτικό,ναι,αλλάσυνάμααρ-
κετάαποτελεσματικόώστενασουγεννάτηνέντονηαίσθησηότι
οιπράξειςσουέχουνσυνέπειες.
Οιαβρααμικέςθρησκείεςαντιμετωπίζουνδυναμικάτοπρόβλη-
ματηςανθρώπινηςαξίας,όπωςκάνουνκαιάλλεςθρησκείεςπου
αποδεδειγμέναέχουναντέξειολόκληρεςχιλιετίες.Στηνπερίπτωση
τωνΕβραίων,ηφράσημπι-τζελέμ-ελοχίμ,ηοποίασημαίνει«κατ’
εικόναΘεού»,δίνειαπάντησηστοερώτηματηςαξίαςτουανθρώ-
που.ΗφράσηχρησιμοποιείταιτρειςφορέςστηΓένεση,καιτις
τρειςφορέςστιςαποκαλούμενεςιερέςπηγέςτηςΤορά,καισυνή-
θωςχρονολογούνταιστονέκτοήπέμπτοαιώναπ.Χ.,δηλαδή,σχε-
τικάαργάγιατησυγγραφήτηςΤορά.Βρίσκεταιστοτελευταίο
απότατρίαχωρία(9:6)σταοποίαξετυλίγεταιπλήρωςηκανονι-
στικήδιάστασητηςφράσης.ΌπωςδιαβάζουμεστηΒίβλο:«όποιος
χύσειαίμαανθρώπου,απόάνθρωποθαχυθείτοαίματου,επειδή,
κατ’εικόναΘεούοΘεόςδημιούργησετονάνθρωπο».Αυτόπου
υπαινίσσεταιείναιότιηεντύπωσητηνοποίαπροκαλείηεικόνα
τουΘεούπροσδίδειαξίααρκετήώστενακαταστήσειαπαγορευ-
337
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
τικότοχύσιμοτουαίματος.Μετησειράτους,οιαβρααμικέςθρη-
σκείεςέχουνεντυπωθείτόσοστηνηθικήσκέψη,ώστεοιάνθρωποι
δυσκολεύονται,ακόμηκαισήμερα,ακόμηκαιναδιανοηθούνπως
θαμπορούσανναέχουναξίαχωρίς αυτήτηθεϊκήεντύπωση.
Μάλιστα,οιαπαντήσειςπουδίνειηθρησκεία–όπωςτηνγνω-
ρίζουμεσήμερα–στοερώτηματηςαξίαςτουανθρώπου,έχουνδια-
δραματίσειτόσοκυρίαρχορόλοτουςπροηγούμενουςαιώνες,ώστε
οιπιστοίπολλέςφορέςναμηνμπορούνκανναδιανοηθούνπώς
βρίσκουνοιάθεοιτοσθένοςστηζωήτουςώστενασηκώνονταικά-
θεπρωίαπότοκρεβάτι,πόσομάλλονταηθικάμέσαγιαναθεω-
ρούνότιαξίζειναμεριμνήσουνγιατουςάλλους.Απότηστιγμή
πουκάποιοςθεωρηθείάθεος,αυτέςείναιοιανακρίσειςστιςοποίες
συχνάυποβάλλεται.
Αν,όμως,ηελληνικήθρησκείαμάςξενίζειμετηδιστακτικότητά
τηςαπέναντισετέτοιαερωτήματα,όπωςσυνέβαινεμετονγείτονά
μουπουείχεεγκλωβιστείσεένανμεταφυσικόβρόχο,αυτόοφείλε-
ταιαπλώςστοότιξεχνάμεπωςηθρησκεία,όπωςκαταλήξαμενα
τηναναγνωρίζουμεσήμερα,δίνειμίαμόνοπιθανήλύσηστοπρό-
βληματηςαξίαςτουανθρώπου.Ακόμηκαιστονδυτικόπολιτισμό,
υπάρχειμιαπαράδοσηπουεπιζητείναλύσειταυπαρξιακάκαικα-
νονιστικάπροβλήματάμαςμεαυστηράανθρώπινουςόρους,καιοι
ρίζεςαυτήςτηςπαράδοσηςανιχνεύονταιστουςΈλληνες.
ΟιρίζεςτηςβρίσκονταιστουςΈλληνες,πουχρονικάπρο-
ηγούνταιακόμηκαιτουΣωκράτηκαιτουΠλάτωνα,καιείναιμια
πτυχήτουκανονιστικούπλαισίου,ηοποία,σύμφωναμετονΝε-
χαμάς,συνοψίζεταιαπότηνέννοιατηςαρετής,μετησημαντική
κοινωνικήδιάστασήτηςσυνυφασμένημετηνιδέατουκλέους.
«Απότιςπαλαιότερεςεποχές,ηιδέατηςαρετήςήτανεγγενώςκοι-
νωνική,ορισμένεςφορέςσχεδόνισοδύναμημετοκλέος».Ηαν-
θρώπινηκοινωνικότητακαιοιθεσμοίτης–ηοικογένεια,οδήμος,
ηφατρία,ηπόλις–δημιουργούσαντοπλαίσιογιατηνκατανόηση
καιτηνεπίδειξητηςαρετής.Ηδύναμητηςπόλης,κυρίωςστην
Αθήνα,ηαίσθησητηςκοινωνικήςταυτότηταςκαιτουεξαιρετισμού
338
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
πουγεννούσεκατάτηδιάρκειατηςπολιτικήςκαιπολιτιστικήςηγε-
μονίας,προσέδιδανστονθεσμότηςπόληςεξέχουσαθέσησεό,τι
αφοράτησύλληψητηςιδέαςτηςαρετής.Αξίζειεδώναεπαναλη-
φθείτοσχόλιοτουΑριστοτέλη–ημίααπότιςεπιγραφέςαυτού
τουκεφαλαίου:«Όποιοςείναιανίκανοςνασυμμετέχει,ήδενχρει-
άζεταιτίποτεγιατίείναιαυτάρκης,δεναποτελείμέροςτηςπόλης,
άραείναιείτεθηρίοήθεός».Υπήρχεμιαστενήσύνδεσηανάμεσα
στηνιδέατηςαρετήςκαιστηνπόλη–οΠλάτωνας,όπωςκαιο
Αριστοτέλης,τηνδιείδε–ηοποία,ωστόσο,μπορούσεναερμηνευ-
τείμεδιάφορουςτρόπους,μετηνπρωταρχικήιδέαναγέρνειείτε
προςτημία,τηναρετή,ήπροςτηνάλλη,τηνπόλη.Είναικαλύτε-
ρηηπόληπουεπιτρέπειστηναρετήναυπάρχεικαιναακμάζει
στονμεγαλύτεροβαθμό,όπουηαρετήορίζεταιανεξαρτήτως,με
όρουςτηςηθικήςφιλοσοφίας;Ήμήπωςηαρετήπρέπειναοριστεί
μεβάσητιςποιότητεςπουθαεπιτρέψουνσεέναάτομοναγίνει
δικαιολογημένα αξιόλογο μέσαστηνπόλη,τιςποιότητεςενόςατό-
μουπουεπιτρέπουνμετονκαλύτεροδυνατότρόποστηνπόληνα
υπάρχεικαιναευημερεί;ΟΠλάτωνας(όπωςκαιοΑριστοτέλης)
θαεπιλέξουντηνπρώτηκατεύθυνση,ανκαιποτέδενθαφτάσουν
στοσημείοναακυρώσουντηνηθικήσχέσητηςπόλης·όμως,η
ΑθήναπουδίκασεκαιεκτέλεσετονΣωκράτηέγειρεπροςτηδεύ-
τερηκατεύθυνση.ΟΠλάτωναςηθικοποίησετηνπολιτικήθεωρία,
ενώηΑθήναπολιτικοποίησετηνηθική–ή,σεκάθεπερίπτωση,
πολιτικοποίησετηναρετή.ΚαιέκρινεπωςοΣωκράτηςδενδιέθετε
τιςποιότητεςπουθασυνέβαλλανστηνευημερίατηςπόληςτου,η
οποίατονέκανε,ανκαιαξιόλογο,όχιδικαιολογημένα αξιόλογο,
άραανεπαρκήαπότηνάποψητηςαρετής.Έτσι,γιαμιαακόμη
φοράμπορούμεναπούμεότι,μετουςδικούςτηςόρουςτουλάχι-
στον,ηΑθήναδικαιολογημέναέκρινετονΣωκράτηένοχογιακα-
νονιστικήαίρεση,αφούεκείνοςαπέρριπτετιςαξίεςτης.
Ηπολιτικοποίησητηςαρετήςείχενόημασεένανπολιτισμό
πουεκτιμούσευπερβολικάτοεξαιρετικόεπίτευγμακαιτοναγώνα
μετονοποίονεπιτυγχάνεται.Πώςγίνεταιμιακοινωνίαατόμων
339
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
πουπασχίζουνναπλησιάσουντουςθεούς(όχι,όμως,τόσοώστε
ναπροκαλέσουντονφθόνοτους)νααποκτήσειπολιτικήσταθε-
ρότητα;ΟΑχιλλέαςδενσκέφτηκετιθαωφελούσετηνπλειονότη-
τατωνσυμπατριωτώντουΕλλήνων,ότανεπέτρεψετησφαγήτων
συντρόφωντουπουέβαψανμετοαίματουςκόκκινοτοέδαφος
τηςΤροίας.Έμεινεστησκηνήτου,παίζονταςλύραγιανατραγου-
δήσειτοκλέος*.Δενμπορείςόμωςναφτιάξειςμιακοινωνίαπολι-
τώναπόπολίτεςπουοκαθέναςτουςείναιαποφασισμένοςναπε-
τύχειτοδικότουπροσωπικόκλέος.Ηυπερβολικήεκτίμησητου
εξαιρετικούοδηγείσεαντικοινωνικήσυμπεριφορά.
ΟΘρασύμαχος,στοπρώτοβιβλίοτηςΠολιτείας,ενσαρκώνει
αυτήνακριβώςτησυμπεριφορά.Είναιέναςσοφιστήςπουυποστη-
ρίζειπωςέναεξαιρετικόάτομοέχεικάθεδικαίωμανακάνειό,τι
θέλειχωρίςσυνέπειες.(Παρόμοιαγραμμήσκέψηςακολουθείκαι
οΚαλλικλήςστονΓοργία.Παρεμπιπτόντως,οΘρασύμαχοςκαιο
Καλλικλήςσυγκαταλέγονταιστουςπιοαξιοπρόσεκτουςχαρακτή-
ρεςτουΠλάτωνα.Αναπηδούνμέσααπότιςσελίδεςτους.Όπως
καιστημυθοπλασία,είναισυνήθωςοιλιγότεροεγκωμιαστικοίχα-
ρακτήρεςπουπαίρνουνσάρκακαιοστάμετημεγαλύτερηεπιτυ-
χία).Μόνοοιαδύναμοιθέλουννατονπεριορίσουν,χωρίςναέχουν
κανέναφυσικόδικαίωμα.ΟΘρασύμαχοςείναιέναπρόβλημα,όχι
μόνοθεωρητικάαλλάκαιπρακτικά.ΟΠλάτωναςέχειτιςιδέες
τουγιατοπώςπρέπεινααποπέμψειένανΘρασύμαχο,αλλάτο
ίδιοείχεκαιηπόλη.
ΗπολιτικήδιαρρύθμισητηςΕλλάδαςεπέβαλλεισχυρήρυθμι-
στικήκανονικότηταπουέδινεπολιτικήλύσηστηνπρόκλησητου
Θρασύμαχου.Απότοκαθήκονπροςτηνπόλη,όπωςκαιαπότο
καθήκονπροςτηνοικογένειακαιτουςάλλουςκοινωνικούςθε-
σμούς,προέκυπτανδιάφοραπρέπει πουρύθμιζαντησυμπεριφορά.
Ησυμμετοχήστησυλλογικήζωήτηςπόληςπεριορίζειτοεξαιρε-
τικόάτομοκαιπαράλληλαμεγεθύνειτοσύνηθεςάτομο,επιτρέ-
* «Ιλιάδα» 9.189.
340
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
ποντάςτου(ιδίωςανείναιαρκετάτυχερόώστεναείναιπολίτης
τηςΑθήνας)νασυμμετάσχειστοεξαιρετικό.Έναάτομομπορεί
ναπετύχειτησυμμετοχικήαριστείαμέσωτωνεπιτευγμάτωντης
πόληςκαιδενχρειάζεταιναεγκλωβίζεταισεεναγώνιαπάληγια
ναξεπεράσειτουςομότιμούςτου.Ακόμηκαιηθρησκευτικήιερο-
τελεστίααπορροφήθηκεστοπολιτικόκαθήκον,μετονπροστάτη
θεόήθεάμιαςπόλης–ηΑθηνάκαιοΠοσειδώναςγιατηνΑθήνα,
ηΆρτεμηκαιοΆρηςγιατηΣπάρτη–ναρυθμίζεισεμεγάλοβαθμό
τιςιεροτελεστίες,οιοποίες,συλλογικάτελούμενες,ενδυνάμωναν
τηναφοσίωσηστηνπόλη.ΌπωςτοθέτειοΠερικλήςστονΕπι-
τάφιότου,οιΑθηναίοιπρέπειναερωτευτούντηνπόλητους.
Ηπολιτικοποίησητηςαρετήςδίνειλύσηστηνπρόκλησητου
Θρασύμαχου.Όσοηάφθονηενέργειακαιομόχθοςπουενθαρρύ-
νονταιαπότοΉθοςτουΕξαιρετικούδιοχετεύονταιστησυμμετο-
χικήεξαιρετικότητα,οιελεύθερεςρίζεςτουυπερμεγέθουςεγώ
απορροφούνταικαιεξουδετερώνονται.Ομόχθοςπουμοιάζειθεϊ-
κόςμπορείναμεταφερθείαπότοάτομοστηνπόλη,έτσιώστενα
αποφευχθείηπροσωπικήύβρις(ανκαισυλλογική,ηπολιτικήύβρις
συνέχιζεναυπάρχει,όπωςθαείχανλόγουςνασκεφτούνόσοιδεν
ήτανΑθηναίοικαιύψωναντοβλέμματουςπροςτηνΑκρόπολη).
Όπωςήταναναμενόμενο,ηπολιτικοποίησητηςαρετήςυπογραμ-
μίστηκεπερισσότεροαπότιςδύοπιοεξαιρετικέςπόλεις,τηνΑθήνα
καιτηΣπάρτη,μετηΣπάρτηναδιοχετεύειτηναίσθησητηςμο-
ναδικότητάςτηςστησυλλογικήτηςστρατιωτικήανωτερότητα,την
ώραπουοιΑθηναίοιαξιολογούσαντημοναδικότητάτουςμεπολύ
πιοετερόκλητουςόρους–στρατιωτικούς,εμπορικούς,πολιτικούς,
πολιτιστικούς,διανοητικούς,ψυχολογικούς,ηθικούς–όπωςοΠε-
ρικλήςαπαριθμείτιςαθηναϊκέςαρετέςστονΕπιτάφιότου.
Τισυμβαίνει,όμως,ανέναεξαιρετικόάτομοαρνείταιναδέχε-
ταιδιαταγέςκαινακαθορίζεταιαπότηνπόλη,αψηφάτηνπολι-
τικοποίησητηςαρετήςεπιμένονταςπωςημοναδικότητάτουείναι
αποκλειστικάδικήτου,κιείναιαπρόθυμονατηνπαραδώσεισε
οποιαδήποτεπόλη;Εντελώςφυσικά,ένατέτοιοάτομοξυπνάβίαια
341
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ

καιαντιφατικάσυναισθήματα.Οισυμπολίτεςτουδενμπορείπαρά Γιατηνεποχήτουήτανασύγκριτος·έκτοτεελάχιστοιθατον
νατοδιασύρουνγιατίπαραβιάζειτηνπολιτικοποίησητηςαρετής, έφταναν,όπωςαποκαλύπτεταιμεχαρακτηριστικότρόποστοακό-
ενώτηνίδιαστιγμήδενμπορούνπαράνατονθαυμάζουν–ιδίως, λουθοδιάγραμμα,τοοποίοβρήκαστονιστότοπο,Cracked.com:*
μάλιστα,ανδιαθέτειμιαομορφιάτόσουπερβολικήώστεέναςσύγ-
Θορυβώδης Ευφυής Ασταμάτητη πο- Γυναίκες και ερω- Βίαιος
χρονόςτουναγράψειγι’αυτόν,«ανοΑχιλλέαςδενέμοιαζεέτσι, πλούσιος ρήτορας λεμική μηχανή τικές ακρότητες παράφρων
τότεδενθαήτανπραγματικάωραίος»*. ΤΖΑΣΤΙΝ

 X ?  X
ΜΠΙΜΠΕΡ
Αναφέρομαι,βεβαίως,στονΑλκιβιάδη,οοποίοςσεόλητη
διάρκειατηςζωήςτουέδινετροφήγιασχόλιαστουςΑθηναίους
τηςεποχήςτου–απότηνατίθασηπαιδικήηλικίατου καιτην
αξιοπρόσεκτηκαριέρατου,μέχριτονβίαιοθάνατότου(ίσως)από Ο.ΤΖΕÏ

 X X ? 
ΣΙΜΠΣΟΝ
ταχέριαπληρωμένωνδολοφόνων.ΟΑλκιβιάδηςδενερωτεύτηκε
ποτέτηνΑθήνα·αυτόπουμάλλονήθελε,ήτανναείναιηΑθήνα
ερωτευμένημαζίτου.Σεκάθεφάσητηςζωήςτου,μαςλέειο
Πλούταρχος,αποτελούσεπαράδειγματηςφυσικήςομορφιάςπου ΛΕΟΝ

X   X X
ταίριαζεσεαυτήτηνπόλη,και«ποτέδενάφησετηντύχηναπε- ΤΡΟΤΣΚΙ

ριβάλεικαιναεγκλείσειένανάνθρωπομετόσααπόεκείνατα
πράγματαπουμεχυδαίοτρόποονομάζουμεαγαθά».Ήτανσανη
Αθήνα,ανακτώνταςτηνελληνόφωνημετα-ομηρικήδόξαπου
ΤΖΕΝΓΚΙΣ

X X   
έφτασεστοαπόγειότηςτηνεποχήτουΠερικλή,ναείχεπαραγά- ΧΑΝ
γειμιαπροσωποποίησητουΑχιλλέα.Ταπάνταπάνωτουσυνω-
μοτούσανώστεναγίνειέναςάνθρωποςπουδιάγειμιαζωήηοποία
πραγματικάάξιζεναειπωθεί–και,επίσης,νααναγκάσουνένα
στοχαστικόάτομονασκεφτείκατάπόσονμιαζωήπουάξιζετο ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ

κλέοςήταναπαραιτήτωςκαλή,ανόχιγιατοίδιοτοπρόσωπο,του-
λάχιστονγιαόλουςτουςάλλους.
* Βλέπε Charles H. Kahn, «Aeschines on Socratic Eros», στο «The So-
cratic Movement», επιμ. Paul A. Vanderwaerdt (Ίθακα, NY: Cornell
University Press, 1994), σελίδα 90.

Σύμφωνα με μια ιστορία του Πλούταρχου, όταν ο Αλκιβιάδης μάλωνε
με ένα άλλο μικρό αγόρι που τον είχε ρίξει στο έδαφος, το δάγκωσε στο
δάχτυλο. «Δαγκώνεις σαν γυναίκα», είπε το αγόρι. «Τι λες;» απάντησε
ο Αλκιβιάδης, «εγώ δαγκώνω σαν λιοντάρι».
    
Ημοναδικότητάτουξεπρόβαλλεμέσααπότημοναδικότητα
τηςΑθήνας.Απαιτήθηκεηιδιαίτερηφύσητηςαθηναϊκήςδημο-
κρατίαςκαιτηςαθηναϊκήςηγεμονίαςγιαναπαραχθείτοκράμα
πουήτανοΑλκιβιάδης.Ηφύσητηςδημοκρατίαςτηςδιαμόρφωσε
* http://www.cracked.com/funny-5516-alcibiades/. Σας συνιστώ να
διαβάσετε όλο το άρθρο για τον Αλκιβιάδη.

342 343
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
τοντρόπομετονοποίοακόνισετηνευφυΐατουκαιτηνμετέτρεψε
σερητορικήευφυΐα.Οκόσμοςτονλάτρευε,καιαυτόςλάτρευετη
λατρείατους.Καιεπειδήήταν,όπωςτοέθεσετοCracked.com,
«ξεκαρδιστικάπλούσιος», είχετοπεριθώριοναείναιαπλόχερος,
έναχαρακτηριστικόπολύαγαπητόστουςΑθηναίουςπολίτες,οι
οποίοιπολλέςφορέςδενδίσταζανναπουληθούν.(ΟΠερικλήςεί-
χεεξαγοράσειάτομαπολλέςφορές).Μιαχρονιά,θέλονταςναεί-
ναιβέβαιοςότιθαεπέστρεφεστηνπόλημεέναολυμπιακόέπαθλο,
οΑλκιβιάδηςχρησιμοποίησεεπτάάρματα–όλοιμιλούσανγι’αυ-
τό,ιδίωςότανκέρδισετοπρώτο,τοδεύτεροκαιτοτέταρτοβρα-
βείο*.Ήταν,φυσικά,αριστοκράτης,απόγονοςμιαςαπότιςαρ-
χαιότερεςοικογένειες,εκείνηςτωνΑλκμεωνιδών.(Αυτόβέβαια
σήμαινεότιέφερεκαιτηνκατάρατωνΑλκμεωνιδών).Όμως,
όπωςκαιοΑλκμεωνίδηςΠερικλής,συνέδεσετηντύχητουμετον
δήμοτηςΑθήνας–μετονλαότης–τουςοποίουςεναλλάξευχαρί-
στησε,εξόργισε,συνάρπασε,προκάλεσε,βασάνισε,γοήτευσε,σο-
κάρισε,μπέρδεψεκαισαγήνευσε.Πάνταόμωςτραβούσετηνπρο-
σοχήτους,πάνταμιλούσεμαζίτους.ΦανταστείτετονΤζονΚέ-
νεντι,τονΝτόναλντΤραμπ,τονΝτέιβιντΠετρέους(πρώηνδιευ-
θυντήςτηςCIA), τονΜοχάμεντΆλι,τονΤζούλιανΑσάνζ,τον
ΤζόνιΝόξβιλ(Αμερικανόςκωμικός,σεναριογράφοςκαιπαραγω-
γός),τονΜπέρνιΜάντοφκαιτονΤζουντΛόου,όλουςσυνδυα-
σμένοςσεέναπρόσωπο.
ΟΠερικλής,εξάδελφοςτηςμητέραςτουΑλκιβιάδη,ανέλαβε
τηνκηδεμονίατουότανοπατέραςτουδεκάχρονουαγοριούσκο-
* Στις αρματοδρομίες, αυτός που κέρδιζε το βραβείο δεν ήταν ο αρματη-
λάτης αλλά το πρόσωπο που πλήρωνε για το άρμα και τον αρματηλάτη.

Ο Ηρόδοτος γράφει γι’ αυτή την περίφημη κατάρα στις «Ιστορίες»,
Βιβλίο V. Το 632 π.Χ., ένας ολυμπιονίκης ονόματι Κύλωνας αποφά-
σισε να μετατρέψει τη φήμη του σε πολιτική δύναμη, επιχειρώντας να
γίνει τύραννος των Αθηνών. Προσπάθησε με τους οπαδούς του να κα-
ταλάβουν την Ακρόπολη, αλλά η επίθεσή τους απέτυχε, έτσι αναζήτη-
344
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
τώθηκεστημάχη.Έτσι,οΑλκιβιάδηςανατράφηκεστοσπίτιτου
Περικλή,γεγονόςπουκάνειακόμηπιοεντυπωσιακήτηδιαφορά
μεταξύτους.ΟΠερικλής,περισσότεροαπ’τονκαθένα,αρθρώνει
τηνπολιτικοποίησητηςαρετής,απότηνοποίαοΑλκιβιάδηςδεν
θααποκτούσεπολλή*.ΟΑλκιβιάδηςαρνήθηκεναπαραδώσει
σαν καταφύγιο στον ναό της θεάς, κίνηση η οποία σήμαινε ότι δεν μπο-
ρούσαν να δεχτούν επίθεση όσο ήταν ικέτες της θεάς. Όμως, ένα μέλος
της οικογένειας των Αλκμεωνιδών παραβίασε το καταφύγιό τους, λέ-
γοντάς τους να κατεβούν για να δικαστούν και ότι θα ήταν ασφαλείς.
Σύμφωνα με την ιστορία, κατέβηκαν κάτω, αλλά παρέμειναν προσκολ-
λημένοι με το άδυτο του ναού μέσω ενός σχοινιού. Όταν όμως αυτό
έσπασε, οι Αλκμεωνίδες το εξέλαβαν ως σημάδι από τη θεά ότι δεν πρό-
σφερε πλέον την προστασία της, έτσι σκότωσαν τους επίδοξους τυράν-
νους και τους υποστηρικτές τους και έπεσε πάνω τους η κατάρα. Για
κάποιο χρονικό διάστημα, είχαν εξοριστεί από την Αθήνα.
* Ο Περικλής έστρεψε ξεκάθαρα τον εξαιρετισμό προς την πόλη, καθι-
στώντας συλλογικό τόσο το φορτίο όσο και τη δόξα της ανωτερότητας.
«Το να μας μισούν και να είμαστε απεχθείς, υπό τις παρούσες συνθήκες
ήταν η μοίρα όλων ανεξαιρέτως όσων επιδίωξαν να ηγεμονεύσουν επί
άλλων, όποιος όμως εκτίθεται στην απέχθεια, για χάρη υψηλών σκο-
πών, ακολουθεί ορθή πολιτική. Γιατί το μίσος δεν διαρκεί, ενώ ό,τι απο-
τελεί τη λαμπρότητα τώρα παραμένει και ως αείμνηστος δόξα στο μέλ-
λον». (Θουκυδίδης, «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου», ii, 64,
Παράρτημα Β). Ο Αλκιβιάδης στρέφει, επίσης, τον εξαιρετισμό πίσω
στο άτομο –συγκεκριμένα στον «ίδιο»– μεταφράζοντας το βάρος και τη
δόξα σε προσωπικούς όρους. Η βραχύβια εχθρότητα του ζηλόφθονου
εστιάζεται πάνω του: «Αυτό που γνωρίζω είναι πως πρόσωπα τέτοιου εί-
δους και όλοι όσοι έχουν φτάσει σε κάποια διάκριση, μολονότι μπορεί
να μην είναι δημοφιλείς όσο ζούνε στις σχέσεις τους με τους συνανθρώ-
πους τους και κυρίως με τους ομότιμούς τους, αφήνουν στις επόμενες γε-
νιές την επιθυμία να ισχυρίζονται ότι συνδέονται μαζί τους ακόμη και
χωρίς καμία αιτία, και επιδεικνύονται από τη χώρα στην οποία ανήκουν,
όχι ως ξένοι ή κακόβουλοι, αλλά ως συμπατριώτες και ήρωες» (Θουκυ-
δίδης, «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου», vi: 61). Αξίζει να
επισημανθεί η αντιστροφή της γλώσσας.
345
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
στηνπόλητηνυπεροχήτου,υποστηρίζονταςότιηανωτερότητά
τουήτανπρωτίστωςκαιαπαραβίασταδικήτου.Εντούτοις,ηαπε-
ρισκεψίατουδενμπορούσενασυγκρατηθείστησφαίρατουπρο-
σωπικού,καιταερείπιασταοποίαμετέτρεψετηζωήτουθαγί-
νονταικαιερείπιατηςΑθήνας.
Αςδούμεορισμένασημαντικάστιγμιότυπααπότουπερθέαμα
τηςζωήςτου:ΈπεισετηνΕκκλησίατουΔήμουναξεκινήσειμια
ριψοκίνδυνηεπίθεσηστηΣικελία,ενμέσωτουΠελοποννησιακού
Πολέμου,το415π.Χ.,καιέπειτατουςπροέτρεψενατονορίσουν
στρατηγό*. Αφούπέρασετοδικότουσεό,τιαφορούσετοεγχείρη-
ματηςΣικελίας,αυτόςκαικάποιοιαπότουςενθουσιώδειςσυντρό-
φους τουίσωςεπέλεξαντηνύχταπριναποπλεύσειοστόλοςγιανα
προβούνσεέναόργιοβανδαλισμών,καταστρέφονταςταπρόσωπα
καιταγεννητικάόργαναστιςΕρμές,τιςλίθινες,ορθογώνιεςστήλες
πουέφερανπροτομήκαιενίοτεκορμόάντρα,καιοριοθετούσαντις
περιοχέςιδιοκτησίαςσεόλητηνπόλη.ΟΕρμήςήτανοθεόςτων
ταξιδιωτών,συνεπώς,ηιεροσυλίααποτελούσεκακόοιωνόγιατην
εκστρατείαστηΣικελία.ΟΑλκιβιάδηςμάλλονδενσυμμετείχε
στουςβανδαλισμούς,αλλάήταντέτοιαηφήμητουώστεπολλοί
Αθηναίοι,σύμφωναμετονΘουκυδίδη,δενδίστασαννατονκατη-
γορήσουν.Λέγεται,επίσης,ότιοΑλκιβιάδηςκαιοιφίλοιτου,που
αγαπούσανταχωρατά,είχανδιακωμωδήσειμεβλάσφημοτρόπο
τιςιερέςτελετέςμύησηςτωνελευσίνιωνμυστηρίων,μετονΑλκι-
βιάδηναπαίρνειτηθέσητουαρχιερέα.(ΤαστοιχείακατάτουΑλ-
κιβιάδηαποκάλυψεέναςδούλος,οΑνδρόμαχος).ΟΑλκιβιάδης
* Ο Αλκιβιάδης, με όλη του την τόλμη, και ο Νικίας, ο οποίος έδειχνε
μεγάλη προσοχή, είχαν υιοθετήσει αντίθετες θέσεις για το θέμα της ει-
σβολής, έτσι ορίστηκαν και οι δύο στρατηγοί. Για να διατηρηθεί η ισορ-
ροπία, διορίστηκε και ένας τρίτος στρατηγός, ο Λάμαχος, με ίσες εξου-
σίες με τους άλλους δύο.

Βλέπε Debra Nails, «The People of Plato», σελίδες 17-20, για κατά-
λογο πηγών και μια σύνοψη των γεγονότων.
346
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
απέπλευσεγιατηΣικελίατηνεπομένητωνβανδαλισμών,κάτω
απόένανέφοςαμφιβολιών.Γνωρίζονταςπωςείχετηδύναμηνα
πείθειτηνκοινήγνώμη,παρακάλεσενατουδοθείηδυνατότητα
νααπαλλαγείπρώτααπότιςκατηγορίες.Αυτοίπουεπέσπευσαν
τηναναχώρησήτου,ήτανοιεχθροίτου.Καιόπωςήτανφυσικό,
ενώεκείνοςέπλεεπροςτηΣικελίαηυστερίαγιατηνασέβειάτου
διογκώθηκε,μετουςεχθρούςτουναυποστηρίζουνότιηβλασφημία
έφερεόλατασημάδιατουπροκλητικούΑλκιβιάδη.Προφανώς,δεν
μπορούσετηνίδιαστιγμήναηγείταικαιμιαςσημαντικήςεκστρα-
τείαςτωνΑθηναίων,έτσιέστειλανμιατριήρηγιανατονσυλλάβει
καινατονφέρειπίσωστηνΑθήνα,ναδικαστεί*.Ηδυσχερήςθέση
τουδενδιαδόθηκε,απόφόβομήπωςστασίαζανοιάντρεςτουαν
υποψιάζοντανότιεπέστρεφεστηνΑθήναγιαναυποστείμιασκλη-
ρήαντιμετώπιση.Δεντοναιχμαλώτισανκαιτουεπέτρεψανναεπι-
στρέψειμετοδικότουπλοίο.Γρήγορα,όμως,αντιλήφθηκετηνκα-
τάστασηκαιενοχλημένοςαπότηλίγηπίστηπουτουέδειχνεηπό-
λη,δικαίωσεάμεσααυτήτηνέλλειψηπίστηςκαιαυτομόλησεστη
Σπάρτη,προσφέροντάςτηςανεκτίμητεςσυμβουλέςγιατοπώςθα
μπορούσανοιΣπαρτιάτεςναεκμεταλλευτούνπροςόφελόςτους
τηνεπίθεσητηςΑθήναςστηΣικελία.Ηεπίθεσηόντωςαποδείχτη-
κεκαταστροφικήγιατουςΑθηναίους,οιοποίοιτονκαταδίκασαν
ερήμηνσεθάνατο.
ΩςΣπαρτιάτηςπια,υιοθέτησεεπιδεικτικάτουςσπαρτιατικούς
τρόπους,τουλάχιστονόπωςμαςαναφέρειοΠλούταρχος:«Ώστε
όσοιτονέβλεπανναξυρίζεταισύρριζα,νακάνειμπάνιομεψυχρό
νερό,νατρώειωμάφαγητάκαιναμεταχειρίζεταιτονμέλαναζωμό,
δενπίστευανκαιαπορούσανανποτέοάνθρωποςαυτόςείχεμά-
γειραστηνοικίατου,ανείδεποτέμυρεψόκατάπρόσωποήυπέ-
φερεποτένααγγίξειμιλήσιαχλαμύδα».(ΗπεριγραφήτουΑλκι-
βιάδηαπότονΠλούταρχοείναιαστεία,αλλάμάλλονδενείναι
* Θουκυδίδης vi: 61.

Πλούταρχος, «Βίοι παράλληλοι», τόμος τρίτος, ΚΓ.
347
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
αξιόπιστησεκάθετηςλεπτομέρεια.Γιαπαράδειγμα,εδώκάνειλά-
θος.ΟιΣπαρτιάτεςείχανμακριάμαλλιά)*.Κατάτηνεκφώνηση
ενόςλόγουστημηδημοκρατικήΣπάρτη,ευτέλισετηναθηναϊκή
δημοκρατία,χαρακτηρίζοντάςτην«αποδεκτήπαράνοια».ΟιΣπαρ-
τιάτεςβρήκανπειστικήτημεταμόρφωσήτου,ιδίωςότανεπιδίωξε
ναανανεώσειτονρόλοπουέπαιξεοπαππούςτουωςπρόξενος στη
Σπάρτη·ηίδιαηλέξηπροέρχεταιαπότηΣπάρτη.Ολόγοςπου
εκφώνησε(παράτηνεπινόησητουΘουκυδίδη)ήτανέξοχος.Κρυμ-
μένη,όμως,μεασφάλειαμέσαστιςεξωτερικέςαλλαγές,παραμένει
άθικτηηηθελημένηδιαστροφήτουχαρακτήρατου.Καμιάπόλη
δενεπρόκειτονατονπεριορίσεικαινατοντιθασεύσει–όχιηΑθή-
να,καισίγουραόχιηΣπάρτη.Όπωςθαμπορούσεκάποιοςνα
προβλέψει,πρόδωσεστησυνέχειακαιτηΣπάρτη,καιακολούθως
πρόδωσετόσοτηνΑθήναόσοκαιτηΣπάρτηστουςΠέρσες(ίσως).
Καιμέσααπ’όλεςαυτέςτιςανατροπέςκαιτιςεξελίξεις,παρέ-
μεινεοσπάταλοςαγαπημένοςτηςΑθήνας.Το411οιΑθηναίοι
τονκάλεσανπάλινααναλάβειτηδιοίκησητουστόλουστονΕλ-
λήσποντο,ανκαιείχεαποφύγειναπατήσειστηνΑθήνα.Το407,
ότανεπέστρεψεστηνΑθήνα,στολιμάνιτονπερίμενανπλήθηγια
νατονεπευφημήσουνκαινατονδαφνοστεφανώσουν.Επανέλαβε
πωςήταναθώοςγιατιςκατηγορίεςπουτουείχαναπαγγελθείτο
415,καιοιΑθηναίοιπέταξανστηθάλασσατηνμπρούντζινηστήλη
στηνοποίαείχεκαταγραφείηθανατικήποινήτου.Σύμφωναμε
τονΞενοφώντα,όσοιμέσααπότοπλήθοςείχαναντίθετηάποψη
* Ο Πλούταρχος (περίπου 45-120 μ.Χ.) ήταν πλατωνιστής ο οποίος εί-
χε σπουδάσει στην Ακαδημία, αν και έζησε αιώνες μετά τα γεγονότα του
πέμπτου αιώνα π.Χ., και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν θεωρείται
πολύ αξιόπιστος. Περιλαμβάνει πολλές λεπτομέρειες για τη φιλήδονη
ζωή του Αλκιβιάδη, τις οποίες εγώ δεν παραθέτω γιατί τις θεωρώ ανα-
ξιόπιστες, αν και έχουν αρκετή πλάκα. Κι έκανε μια πραγματικά ωραία
δουλειά: ήταν ένας από τους δύο ιερείς στο Μαντείο των Δελφών που
ερμήνευαν τα παραληρήματα της Πυθίας. Η δουλειά δεν ήταν απλώς
υπέροχη, αλλά του άφηνε και χρόνο για συγγραφή.
348
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
απειλήθηκανκαιαναγκάστηκαννασιωπήσουν*.Τονυποψιάστη-
καν,όμως,ξανά–αδίκωςαυτήτηφορά,αλλάκανείςδενμπορεί
νακατηγορήσειπραγματικάτουςΑθηναίους–ότανμίααπότις
στρατιωτικέςεκστρατείεςστηνοποίαείχεοριστείεπικεφαλής,
απέτυχε.ΟΠλούταρχοςσχολιάζει,«θαέλεγεκανείςότιανποτέ
έναςάνθρωποςκαταστράφηκεαπότηδικήτουδοξασμένηφήμη,
τότεαυτόςήτανοΑλκιβιάδης.Οισυνεχείςεπιτυχίεςτουτούχά-
ρισαντέτοιαφήμηαπεριόριστηςτόλμηςκαιοξυδέρκειας,ώστε
όταναποτύγχανεσεκάτι,οκόσμοςυποψιαζόταντιςπροθέσεις
του.Απλώςδενπίστευανστηνανικανότητάτου.Ανήθελενακάνει
κάτι,σκέφτονταν,τίποτεδενμπορούσενατουδιαφύγει».
ΣτουςΒατράχους τουΑριστοφάνη,τηνκωμωδίαπουανέβηκε
γιαπρώτηφοράσταΛήναιατο405,όπουκαικέρδισετα«πρω-
τεία»,οθεόςΔιόνυσος,οοποίοςέχειταξιδέψειστονΆδηαπογοη-
τευμένοςαπότηνκατάστασηστηνοποίαέχειπεριέλθειητραγική
ποίηση,ρωτάτουςδύοτραγικούς,τονΑισχύλοκαιτονΕυριπίδη,
πουοτελευταίοςέχειπεθάνειμόλιςτηνπροηγούμενηχρονιά,τι
πρέπεινακάνειηβασανιζόμενηπόλη,πουτώραβρίσκεταιστηδυ-
σκολότερηκατάστασήτηςμετάτονπολυετήπόλεμομετηΣπάρ-
τη,γιανασωθεί.Πρώτα,όμως,πρέπειναδιασαφηνιστείέναάλλο
ερώτημα:ανοΑλκιβιάδης,πουτώραζεικρυμμένοςσ’ένακάστρο
στηΦρυγία,πρέπειναγίνειδεκτόςπίσω:
Όποιος λοιπόν δώσει συμβουλή
χρήσιμη στους αιώνες,
αυτόν θα τον πάρω επάνω. Λοιπόν,
για τον Αλκιβιάδη πρώτα, τι γνώμη έχετε;
Η πόλη είναι μπερδεμένη μ’ αυτόν.
ΟΕυριπίδηςρωτάτονθεότιγνώμηέχειηίδιαηΑθήναγιατον
Αλκιβιάδη,καιηαπάντησηπουδίνειεκφράζειόλεςτιςαντιφάσεις
πουδένουντουςΑθηναίουςμετονΑλκιβιάδη:
* Ξενοφών, «Ελληνικά», Ι.4.20.
349
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
Ποια; Τον λαχταρά μα τον μισεί
και θέλει να τον έχει.
ΑυτόςοστίχοςτουΑριστοφάνη,γραμμένοςλίγουςμόνομήνες
πριναπότησυνθηκολόγησητηςΑθήναςμετηΣπάρτηκαιτον
βίαιο θάνατοτουΑλκιβιάδη,δείχνειπόσοκαθηλωμένηστονΑλ-
κιβιάδηπαρέμενεηπόλη.ΉτανστηφύσητουΑλκιβιάδηναπρο-
σπαθείναγλιτώσειαπόταπάντα,καιήτανστηφύσητηςΑθήνας
–τιςπερισσότερεςφορές–νατονικανοποιεί.
Πίσωαπότιςευφυείςμηχανορραφίεςβρισκότανεπανειλημμέ-
νωςαυτόπουμόνοεκείνοςμπορούσεν’αποκομίσειαπότηνκα-
τάσταση,μιαικανότηταπουπήγαζεαπότηνεκτίμησήτουγιατο
πώςθαμπορούσανναενισχυθούνοιδυνάμειςτουκαιναμεγεθυν-
θείηεικόνατουώστενααποτελούνεμπόδιογιαόλουςτουςάλ-
λους.ΈπεισετηνπόλητηςΑθήναςνααπορρίψειμιαεπωφελήει-
ρηνευτικήσυμφωνία,επειδήείχεενοχληθείαπότογεγονόςότιτην
είχανδιαπραγματευτείοιδύοαντίπαλοίτου,οΝικίαςκαιοΛάχης,
αγνοώνταςτονίδιο,εξαιτίαςτουνεαρούτηςηλικίαςτου*.Όταν
οιΣπαρτιάτεςθαεμφανίζοντανστηνΕκκλησίατουΔήμουμεσκο-
πόνακαταλήξουνσεμιαοριστικήειρηνευτικήσυμφωνία,οΑλκι-
βιάδηςδιαπραγματεύτηκεπονηράκαιμετιςδύοπλευρές.Παρου-
σιάστηκεσανσυμπαθητικόςδιαπραγματευτήςστουςΣπαρτιάτες,
οιοποίοιδενήξερανπώςθαέπρεπενααπευθυνθούνστονμονα-
δικόαυτόνθεσμότηςαθηναϊκήςδημοκρατίας,καιέτσιδέχτηκαν
νατουςδιδάξειοΑλκιβιάδης.Έπειτα,φρόντισεναξεσηκώσειτα
πλήθηγιαόσαείχανπει–μετηδικήτουπαραίνεση–οιΣπαρτιά-
τες.ΟεξαγριωμένοςΘουκυδίδηςμάςδίνειτιςλεπτομέρειες,δεί-
χνονταςπόσοκαθορισμένηήτανημοίρατηςΑθήναςαπότηνεπι-
θυμίαενόςανθρώπουναγίνεταιτοεπίκεντροτηςπροσοχής,να
βρίσκεταισταχείληόλων.«Καιέχωτηναξίωσηναμηδιαμορφώ-
σετεχειρότερηιδέαγιαμένα»,λέειστουςΣπαρτιάτεςαφότουλι-
* Στον διάλογο του Πλάτωνα «Λάχη» εμφανίζονται και οι δύο αυτοί
στρατηγοί να συνομιλούν με τον Σωκράτη για τη φύση του θάρρους.
350
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
ποτακτείστηνπόλητους,«λόγωτουότιενώθεωρούμουνφιλόπα-
τρις,επιτίθεμαισήμεραορμητικάκατάτηςπατρίδαςμου,απόκοι-
νούμετουςχειρότερουςεχθρούςτης.Ούτεναυποπτευθείτεότι
οιλόγοιμουείναικαρπόςφυγάδα».Τελειώνειμεμιααπόρριψη
τουσυμμετοχικούεξαιρετισμούτόσοξεκάθαρη,όσοηπροσυπο-
γραφήτουστονΕπιτάφιοτουΠερικλή.Είναιηανωτερότητατου
εαυτούέναντιτηςπόληςπουβεβαιώνει–όχιοποιουδήποτεεαυ-
τού,αλλάμάλλοντουδικούτου:«Καιφιλόπατριςείμαιόχιόταν
αδικούμαι»*.ΤοΈτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα,τουΝίτσε,θαμπο-
ρούσεκάλλισταναέχειονομαστείΈτσι μίλησε ο Αλκιβιάδης:
Σου διδάσκω τον υπεράνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι κάτι που πρέ-
πει να ξεπεραστεί. Τι έχεις κάνει για να ξεπεράσεις τον άνθρωπο;
ΟΑλκιβιάδηςισχυριζότανότιαυτόπουέκανεγιαναξεπεράσει
τονάνθρωπο,ήτανναείναιοΑλκιβιάδης.Καικανείςδενμπορεί
νααρνηθείότιοάνθρωποςαυτόςυπήρξεεξαιρετικός.
ΔενκαταστράφηκεμόνοηΑθήνααπότοασυγκράτητοεγώτου
Αλκιβιάδη.ΟΘουκυδίδης,οοποίοςτοναπεχθάνεται,τονπαρου-
σιάζειωςέναναπότουςβασικούςυπαίτιουςγιατησυνέχισητου
ΠελοποννησιακούΠολέμου.Μιατέτοιακατάστασηαβεβαιότητας
αποτελείκαλόυλικόγιατηδημιουργίαμιαςεξαιρετικήςζωής.Και
οΠελοποννησιακόςΠόλεμοςαποδυνάμωσεόλεςτιςπόλειςτων
Ελλήνων,καθιστώνταςτεςευάλωτεςστιςεπιθέσειςαπόεξωτερικές
αυτοκρατορίες.Αυτήτηφορά,δενήρθανοιΠέρσεςαπόταανα-
τολικάνακατακτήσουντηνΕλλάδα,αλλάοιΜακεδόνες,απότα
βόρεια.Το357π.Χ.ηΜακεδονίαπαραβίασετησυμφωνίατηςμε
τηνΑθήνα,καιαπότο351οδιάσημοςΑθηναίοςρήτοραςΔημο-
σθένηςεκφωνούσετονπρώτοαπότουςΦιλιππικούςτου,προειδο-
ποιώνταςγιατασχέδιατουεπεκτατιστήβασιλιάΦιλίππουτης
Μακεδονίας,γιατιςανεξάρτητεςελληνικέςπόλεις-κράτη.ΟιΜα-
κεδόνες,ανκαιεθνικάδενδιέφεραν,θεωρούνταναπότονεαυτό
* Θουκυδίδης, VI, 92.
351
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
τουςκαιαπότουςΈλληνες,ωςμηΈλληνες*.ΣτοντρίτοΦιλιππικό
του,οΔημοσθένηςλέειότιοΦίλιππος«όχιμόνοδενείναικαθόλου
Έλληνας,οοποίοςδενσχετίζεταιμετουςΈλληνες,αλλάούτεκαν
βάρβαροςαπόκάποιομέροςπουμπορείναονομαστείμετιμές,αλ-
λάέναςμολυσματικόςπαλιάνθρωποςαπότηΜακεδονία,απ’όπου
ποτέδενήτανδυνατόννααγοράσειςέναναξιοπρεπήδούλο».
ΟπαρατεταμένοςΠελοποννησιακόςΠόλεμος(τελείωσετο
404),είχεεξαντλήσειτιςπόλεις-κράτη–περισσότεροτηνΑθήνα–
καιεξήνταπέντεμόλιςχρόνιααργότερα,το338π.Χ.,ηελληνική
αυτονομίαήτανπλέον,τουλάχιστονεπισήμως,παρελθόν .Οιαρ-
* Ο Θουκυδίδης, επίσης, θεωρούσε τους Μακεδόνες βαρβάρους, δηλα-
δή, όχι Έλληνες. Ήταν, για τους Έλληνες, «βάρβαροι». Δεν είχαν ση-
μειώσει τα εκπολιτιστικά βήματα που όχι μόνο η Αθήνα αλλά και όλες
οι πόλεις είχαν ολοκληρώσει για μεταφορές εξουσιών. Στη Μακεδονία
αυτές οι μεταφορές πραγματοποιούνταν τακτικά μέσω δολοφονιών. (Συ-
ζητείται ακόμη το πόσο μακριά στην αλυσίδα των Μακεδόνων βασιλέων
έφτασε αυτή η πρακτική. Ο ύποπτος αιφνίδιος θάνατος του Φιλίππου
Β΄ μπορεί να αποτέλεσε έργο του γιου του, Αλεξάνδρου). Το ελληνικό
σύστημα των ανεξάρτητων πόλεων, το πλαίσιο για την ελληνική ιδέα
της αρετής, ήταν τόσο ξένο και ακατανόητο για τους Μακεδόνες, όσο και
η ίδια η ελληνική γλώσσα.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι οι ελληνικές πόλεις έπαψαν να υφί-
στανται. «Η κατάκτηση της Ελλάδας από τους Μακεδόνες έβαλε τέλος
στην καταπίεση της μίας ελληνικής πόλης από την άλλη, ως αποτέλε-
σμα δύο λόγων: α) οι Μακεδόνες είχαν συντριπτική στρατιωτική υπε-
ροχή, και β) οι μακεδονικές κατακτήσεις εκτός Ελλάδας αποδυνάμωσαν
την αξιοποίηση της διεθνούς πολιτικής με αποτέλεσμα οι πόλεις να προ-
τιμούν την υποταγή στη γνωστή δύναμη μιας άλλης ελληνικής πόλης
απ’ ό,τι στο άγνωστο μιας ξένης δύναμης. Όμως, για πολλές ελληνικές
πόλεις, η απώλεια της ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής δεν ήταν
κάτι καινούριο, και η χαρακτηριστική ζωή της ελληνικής πόλης-κρά-
τους συνεχίστηκε επί μακρόν μετά τη σύγκληση από τον Φίλιππο τον
Μακεδόνα του συνεδρίου της Κορίνθου, το 338 π.Χ.» Robin Osborne,
«Greek History» (Λονδίνο: Routledge, 2004), σελίδες 3-4.
352
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
χαίοιΡωμαίοικαιΈλληνεςιστορικοίθεωρούνπωςημάχητηςΧαι-
ρώνειας,στις2Αυγούστουτου338,ανάμεσαστονΦίλιπποΒ΄και
τιςσυνασπισμένεςδυνάμειςτωνελληνικώνπόλεων,σηματοδοτεί
τοτέλοςτηςελληνικήςελευθερίαςκαιτηςελληνικήςπολιτικής
ιστορίας.Σεαυτάτα65χρόνια,ηΑθήνα,ανκαιδενέγινεποτέξα-
νάαυτοκρατορία,απόλαυσεπολλέςαπότιςπολιτιστικέςεπιτυχίες
της.ΟλόκληρηηφιλοσοφικήζωήτουΠλάτωναεκτυλίσσεταικατά
τηδιάρκειααυτήςτηςπεριόδου,αφούτότειδρύειτηνΑκαδημία
τουκαιγράφειτουςδιαλόγουςτου.Εκείνητηνπερίοδο,επίσης,ο
ΑριστοτέληςέρχεταιστηνΑθήνα,αρχικάγιανασπουδάσειστην
Ακαδημία,τελικάγιαναιδρύσειτοδικότουΛύκειο.Πολλοίισχυ-
ρίζονταιότισταεξήνταπέντεχρόνιαανάμεσαστηνήττατηςΑθή-
ναςστονΠελοποννησιακόΠόλεμοκαιτηναπορρόφησήτηςαπό
τηΜακεδονία,ηπόληβίωσετηνπερίοδοτηςπληρέστερηςδημο-
κρατίαςτης.Δύσκολα,λοιπόν,μπορείκανείςναπειότιτοαθηναϊκό
πείραμαμετοεξαιρετικόπέθανεμετηνήττατηςπόληςαπότη
Σπάρτη.Αλλάμεόρουςμακροπρόθεσηςκαταστροφής,όχιμόνο
γιατηνΑθήνααλλάκαιγιατοσύνολοτηςΕλλάδας,οπαρατετα-
μένοςΠελοποννησιακόςΠόλεμοςδιαδραμάτισεκαθοριστικόρόλο,
όπωςκαιησκανδαλώδηςσυμπεριφοράτουΑλκιβιάδη*.
Βέβαια,οιΑθηναίοιπουλαχταρούσαντηνεπιστροφήτουάσω-
τουυιούτους,δενμπορούσανναγνωρίζουντίποτεαπ’αυτά.Το
404,μεςστημιζέριατηςήτταςτους,ηίδιαηδημοκρατίατουςανα-
* Ο Λόρδος Βύρων, ο οποίος θύμιζε με τόσο πολλούς τρόπους τον Αλ-
κιβιάδη, ενεπλάκη στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας και
ξόδεψε 4.000 λίρες από την περιουσία του για να επισκευαστεί ο ελ-
ληνικός στόλος και να επιτεθεί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, σκο-
πεύοντας, παρά την έλλειψη στρατιωτικής εμπειρίας, να ηγηθεί της
εφόδου μαζί με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Αρρώστησε πριν κατα-
φέρει να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του, αλλά η συνεισφορά του στον
αγώνα των Ελλήνων εκτιμήθηκε: αρκετοί γονείς ονομάζουν τα αγόρια
τους Βύρωνα, ενώ σε αυτόν οφείλει το όνομά του και ο γνωστός δήμος
της Αττικής, ο Βύρωνας.
353
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
τράπηκε(προσωρινά)καιαντικαταστάθηκεαπότηστυγνήολιγαρ-
χίατωνΤριάκοντα,πουβρίσκοντανσεσυνεννόησημετηΣπάρτη
–παρ’όλααυτά,ηΑθήναδενέπαψεναεπιζητάτονΑλκιβιάδη.
ΑυτόςβρισκότανστηΜικράΑσίακαιζούσεμεςστηνπολυτέλεια,
τουλάχιστονσύμφωναμετονΠλούταρχο,στηΦρυγία,έχοντας
τώρασυμφιλιωθείμετουςΠέρσες.Όμως,οιΑθηναίοιδεντονεί-
χανξεχάσει,ούτεείχανφτάσειναπιστεύουνότιεκείνοςτουςείχε
ξεχάσει.«Εντούτοις,παράτηδοκιμασίατους»,γράφειοΠλούταρ-
χος,«συνέχιζεναεπικρατείηαμυδρήελπίδαότιηυπόθεσητων
ΑθηνώνδενείχεπλήρωςχαθείόσοοΑλκιβιάδηςήτανενζωή.Πα-
λαιότεραδεντονικανοποιούσεναζειστηνεξορία,μεςστηναπρα-
ξίακαιτησιωπή.Ούτετώρα,αντουτοεπέτρεπανταμέσατου,
θαανεχόταντηναυθάδειατωνΛακεδαιμονίωνκαιτηνπαραφρο-
σύνητωνΤριάκοντα».
Γι’αυτόίσωςκαιδολοφονήθηκε,ότανκάποιοςαπότουςΤριά-
κονταέπεισετηΣπάρτηπωςοιΑθηναίοιδενθαέχανανποτέτην
ελπίδαναανακτήσουντηνηγεμονίατους,όσοζούσεοΑλκιβιάδης.
(ΜπορείναήτανοΚριτίας,οθείοςτηςμητέραςτουΠλάτωνα,ένας
απότουςισχυρότερουςτωνΤριάκοντα).Χρησιμοποιήθηκανμάλλον
μυστικοίπληρωμένοιδολοφόνοι,σταλμένοιείτεαπότουςΤριάκον-
τατωνΑθηνών,είτεαπότηνίδιατηΣπάρτη.ΚατάτονΠλούταρχο,
οιπολιτικέςίντριγκεςήτανένααπόταπιθανάσενάριαγιατοντρό-
πομετονοποίοπέθανεοΑλκιβιάδης.ΟΠλούταρχος,όμως,ανα-
φέρεταικαισεέναάλλοσενάριο,πουταιριάζειμετηδραματικήζωή
τουΑλκιβιάδη.Σύμφωναμεαυτό,οΑλκιβιάδηςείχεαποπλανήσει
ένακορίτσιαπότηνεπαρχίακαιτααδέρφιατης,θέλονταςνατον
εκδικηθούνγιατηχαμένηπαρθενιάτης,τονσκότωσαν.Οθάνατός
του,σεαυτότοαφήγημα,ήταναστείος,επειδήθυσιάστηκεόχιγια
κάποιονμεγάλοσκοπό,απλώςγιατηνανικανότητάτουνασυγκρα-
τήσειταπάντακάτωαπότονχιτώνατου.Όποιακιανείναιηαλή-
θειαγιατονθάνατότου,ηΜάρθαΝούσμπαουμ σχολιάζει:«Η
ιστορίατουείναι,τελικά,μιαιστορίασπατάληςκαιαπώλειας· είναι
ηαποτυχίακάθελόγουπουθαμπορούσεναέχειγιατηδιαμόρφω-
354
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
σητηςζωήςτου.Τόσοοεξαιρετικόςάντραςόσοκαιταστάδιατης
ορμητικήςπορείαςτου,επείχανθέσημύθουστηνΑθήνα:κραύγα-
ζανγιαερμηνείακαιγιαθεραπεία»*.
Παρέλειψαπολλέςλεπτομέρειεςαυτήςτηςιστορίας,ανάμεσά
τουςμιααπότιςσημαντικότερες,σίγουρααπότησκοπιάτουΠλά-
τωνακαιτηςφιλοσοφίας.Στανιάτατου,όπωςκαιτόσοπολλοί
νεαροίαριστοκράτεςΑθηναίοι,οΑλκιβιάδηςείχεπροσκολληθεί,
στονΣωκράτη,καιησχέσητουςυπήρξεστενήκαιπαθιασμένη.
ΟΣωκράτης,επίσης,αδυνατούσενααντισταθείστοακαταμάχητο
αγόρικαιτοαγάπησεμετονδικότουτρόπο,δηλαδή,επικέντρωσε
τηνπροσοχήτουστηνπροσπάθειαναδιεγείρειόχιτιςερωτογε-
νείς,αλλάτιςφιλοσοφικέςζώνεςτου.
Αυτό,όμως,πουξενίζειακόμηπερισσότεροείναιότιμεβάση
όλεςτιςπεριγραφές,οΑλκιβιάδης,αδυνατούσενααντισταθείστον
Σωκράτη,τουλάχιστονγιαλίγο,ότανήτανστηνηλικίαόπουπολ-
λοίνέοιαριστοκράτεςμαγεύονταναπότονΣωκράτη.Σαστισμένος
απότηνανικανότητάτουνακάνειταδικάτουμετονΣωκράτη–
αυτός,πουείχεπάντατουχεριούτουόλουςτουςάλλους–οΑλκι-
βιάδηςαισθάνθηκε,ίσωςγιαμίακαιμοναδικήφοράστηζωήτου,
τηδύναμημιαςπροσωπικότηταςπιοισχυρήςαπότηδικήτου.Μό-
νοοΣωκράτηςείχετηδυνατότηταναστρέψειταβέλητηςπρο-
σοχήςτουΑλκιβιάδηέτσιώστεναμηστοχεύουναποκλειστικάτον
Αλκιβιάδη,καιοαποπροσανατολισμόςπροκαλούσεστονΑλκιβιά-
δηοδύνη,αφούτονανάγκαζενααντιλαμβάνεταιτημετριότητά
τουόταναυτήσυγκρινότανμεταεντελώςδιαφορετικάκαιαυτάρκη
πρότυπαπουενσάρκωνεοΣωκράτης.ΓράφειοΠλούταρχος:
Ο Αλκιβιάδης ήταν σίγουρα επιρρεπής στις ηδονές. Αυτή, τουλά-
χιστον, την υπόνοια δίνει η λεγόμενη από τον Θουκυδίδη παρα-
νομία της κατά το σώμα διαίτης του. Αλλά οι διαφθορείς του, κυ-
* Martha Nussbaum, «The Fragility of Goodness: Luck and Ethics in
Greek Tragedy and Philosophy» (Κέιμπριτζ: Cambridge University
Press, 1986), σελίδα 166.
355
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
ριεύοντάς τον μέσω της φιλοτιμίας και της φιλοδοξίας του, τον πα-
ρέσυραν πριν την κατάλληλη ηλικία στην ενασχόληση με τα μεγάλα
πράγματα, πείθοντάς τον ότι άμα αρχίσει να αναμειγνύεται με τα
δημόσια πράγματα, όχι μόνο θα αμαύρωνε αμέσως τους άλλους
στρατηγούς και δημαγωγούς, αλλά επίσης θα ξεπερνούσε τη δύ-
ναμη και τη δόξα που έχει ο Περικλής ανάμεσα στους Έλληνες.
Όπως λοιπόν ο σίδηρος με τη φωτιά γίνεται μαλακός, με το ψύχος
όμως πάλι συμπυκνώνεται και συστέλλει τα μόριά του, έτσι και εκεί-
νον ο Σωκράτης, όποτε τον έβρισκε πλήρως χαυνωμένο και φιλή-
δονο, τον συμπίεζε με τον λόγο και τον συνέστελλε, και τον έκανε
ταπεινό και άτολμο, διδάσκοντάς τον πόσο ελλιπής ήταν και πόσο
ατελής ως προς την αρετή*.
ΓιαμιασύντομηπερίοδοοΑλκιβιάδηςυπήρξεευάλωτοςστο
είδοςομορφιάςπουοΣωκράτης,αυτόςοάσχημοςμικρόσωμος
άνθρωποςπουέμοιαζεμεκορδωμένο,λάγνοσάτυρο,ήτανικανός
νακάνειτουςανθρώπουςναβλέπουν.ΟΑλκιβιάδηςμάςμιλάει,
τουλάχιστονστηδραματικάκαιφιλοσοφικάπλούσιαπεριγραφή
τουΠλάτωναστοΣυμπόσιο,γιατιςεξευτελιστικέςπροσπάθειές
τουνασαγηνεύσειτονΣωκράτημετονπιοσυμβατικότρόπο,μια
αποτυχημένηπροσπάθειααποπλάνησηςπουγινότανακόμηπιο
εξευτελιστικήεπειδήαπαιτούσεαπότονΑλκιβιάδη,τοννεότερο,
ναυιοθετήσειτονρόλοτουεπίμονουεραστή.
Αυτήηαντιστροφήρόλωνσυνιστούσεπαραβίασητηςπαιδε-
ραστίας,«έναγενικόμοτίβοαισθήματοςκαιδιαγωγής,μοναδικό
στηνιστορίατωνΔυτικώνκοινωνιών:έναςκώδικαςομοφυλοφιλι-
κούέρωτααντρών,δημοσίωςασκούμενουκαικοινωνικάαποδε-
κτού».Ηπαιδεραστίαδενήταναπλώςκοινωνικάαποδεκτή,αλλά
θεωρούνταναπόπολλούςΈλληνες,κυρίωςαπότουςαριστοκράτες,
απαραίτητηγιατησυνοχήτηςπόλης,άραπρακτικήπουσυνέβαλλε
στηδιαμόρφωσητηςαρετήςενόςπολίτη.Καιτογεγονός ότιηλέξη
* Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι», Τόμος Τρίτος, Αλκιβιάδης, 6.2.

Bernard Knox, «The Socratic Method», The New York Review of
Books, 25 Ιανουαρίου 1979.
356
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
πουσήμεραχρησιμοποιούμεγιαναδηλώσουμείσωςτηναπεχθέ-
στερηαπ’όλεςτιςμορφέςεγκληματικότηταςπροέρχεταιαπόπρα-
κτικέςπουδιαμόρφωναντηνελληνικήιδέατηςαρετής,πρέπεινα
στρέψειτηνπροσοχήμαςσεέναεπιχείρημαπουδιατυπώνειοκλα-
σικιστήςΡόμπινΌζμπορν,ότι«στηνεύκοληανάλυσηενόςπολιτι-
σμούτόσοόμοιουμετονδικόμας,ερχόμαστεκατάμέτωπο αντι-
μέτωποιμετοντρόπομετονοποίοηένδοξηΕλλάδααποτελούσε
μέροςενόςκόσμουστονοποίοπολλέςαπότιςβασικέςμαςαξίες
δενενισχύονταιαλλάαμφισβητούνται»*.Οιμεταβαλλόμενεςαπό-
ψειςγιατησεξουαλικήηθικήμάςέχουνφέρειμεπολλούςτρόπους
πιοκοντάστασεξουαλικάήθητωναρχαίωνΕλλήνων,οιοποίοιπο-
τέδενπίστεψανπωςοιθεοίέδιναντηνπαραμικρήσημασίαστη
σεξουαλικήσυμπεριφοράτους,μεδεδομένομάλισταότικανείςδεν
τιμωρούντανγιατιςσεξουαλικέςπράξειςτου.(Στηνπραγματικό-
τητα,οιΈλληνεςθεοίήτανλιγότεροευαίσθητοιαπ’ό,τιοιθνητοί
στοθέματηςσεξουαλικήςθήρευσης).Έχουμεέρθειπολύπιοκοντά
στηναποδοχήτηςομοφυλοφιλίαςκαιτηςαμφιφυλοφιλίας,θεω-
ρώντας τες,όπωςοιαρχαίοιΈλληνες,εντελώςφυσικούςτρόπους
σχέσηςμεταξύανθρώπων.Ίσως,όμως,αυτήημεταβολήμάςέχει
απομακρύνειαπότηχαλαρήστάσητουςαπέναντιστιςσεξουαλικές
σχέσειςανάμεσαστονδυνατόκαιστοναδύνατο,ιδίωςόταναυτή
ηανισορροπίαδυνάμεωναντικατοπτρίζεταιστηνηλικία.Ακόμηκι
αυτό,ωστόσο,δενείναιεντελώςξεκάθαρο,λόγωτηςσυνεχιζόμενης
ασάφειαςσεό,τιαφοράτοτιεννοούσανότανέλεγανπαις.
Ηηλικίακατάτηνοποίαένααγόριάρχιζεναέχεισεξουαλικές
σχέσειςπαραμένει,γιαεμάς,αδιευκρίνιστη.Οιμελετητέςέχουν
διατυπώσειδιάφορεςεκτιμήσειςγιατημικρότερηκατάλληληηλι-
κία,καιοιαπαντήσειςτουςκυμαίνονταιαπότηνηλικίατωνδώδεκα
μέχριτηνηλικίατωνδεκαοκτώετών–ένααρκετάσημαντικόεύρος
γιατηδικήμαςοπτική(ανκαιμέχριπριναπόλίγαχρόνια,κορίτσια
ακόμηκαιδώδεκαετώνπαντρεύονταν,πολλέςφορές,άντρες πολύ
* Robin Osborne, «Greek History» (Λονδίνο: Routledge, 2004), σελίδα 22.
357
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
μεγαλύτερηςηλικίας).Στηνελληνικήλογοτεχνίαβρίσκουμεπολλές
αναφορέςσχετικάμετηνεμφάνισητηςτριχοφυΐαςστοπρόσωπο.
Ηαραιήτριχοφυΐαήτανεπιθυμητή,όχιόμωςκαιηγενειάδα*.Τα
σεξουαλικάήθηδιέφεραναπόπόλησεπόλη.ΣτηνΑθήνα,ταδε-
καεπτάμπορείναήτανηενεργόςηλικίατηςσυγκατάθεσηςγιατα
αγόρια,καιήτανηηλικίαστηνοποίαγίνοντανπολίτες,αλλάεπει-
δήοιαρχαίοιΈλληνεςδενγνώριζαντομηδέν,ηηλικίααυτήγίνε-
ταιδεκαέξι(μετηδιαφοράότιστονυπολογισμόχρησιμοποιόταν
ηχρονολογίαγέννησης,όχιηημερομηνία).Είναισαφέςότιμερι-
μνούσανπολύπερισσότερογιατηνπροστασίατωναγοριών,παρά
τωνκοριτσιών.Οιεύπορεςαθηναϊκέςοικογένειεςνοίκιαζανέναν
ειδικόδούλο–τονπαιδαγωγό–γιανασυνοδεύειτοανήλικοαγόρι
καιναφροντίζειότικανείςδενθατοπροσέγγιζεμεάσεμνουςσκο-
πούς,αλλάαυτέςοιειδικέςπροφυλάξειςυποδηλώνουνότι,όποια
* Στο «Συμπόσιο», όταν ο Παυσανίας κάνει διάκριση ανάμεσα σε καλό
και κακό έρωτα, υποστηρίζει ότι ο καλός κατευθύνεται πάντα προς τα
«αγόρια», όχι προς τα θηλυκά, «λατρεύοντας αυτό που εκ φύσεως είναι
δυνατότερο και έχει περισσότερο νου» (181c). Ωστόσο, ο καλός έρωτας
δεν κατευθύνεται προς τα αγόρια αν αυτά δεν έχουν αρχίσει να εκδηλώ-
νουν κάποια ευφυΐα, κάτι που αρχίζει να συμβαίνει «όταν αρχίζουν να
αναπτύσσονται τα γένια τους» (181d). Στη συνέχεια ο Παυσανίας εξηγεί
γιατί είναι λάθος ν’ αγαπάς όσους δεν έχουν μπει στην εφηβεία, και αυτό
δεν έχει καμιά σχέση με την προστασία των αγοριών, αλλά με την προ-
στασία του εραστή των αγοριών: «Κατά αυτού του έρωτα των αγοριών θα
πρέπει να θεσπιστεί νόμος, για να αποφευχθεί η λυπηρή σπατάλη σε ένα
υποκείμενο τόσο αβέβαιο: γιατί ποιος μπορεί να πει πού θα καταλήξει
ένα αγόρι, ενάρετο ή κακό, στο σώμα και στην ψυχή;» (181e). Δεν μπο-
ρούμε να μάθουμε πότε εμφανιζόταν η εφηβική ηλικία στην Αθήνα. O J.
Davidson στο βιβλίο «The Greeks and Greek Love» (Λονδίνο: Phoenix,
2007) ισχυρίζεται ότι εμφανιζόταν πολύ πιο μετά απ’ ό,τι σήμερα, αν
και κάποιοι μελετητές έχουν αμφισβητήσει τα επιχειρήματά του.

Ο Πλάτωνας βάζει τον Παυσανία να το τονίζει στο «Συμπόσιο» (182).
Συμπεραίνει, όπως αναμενόταν, ότι ο έρωτας προς τα αγόρια είναι ο ευ-
γενέστερος.
358
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
κιανθεωρούντανηκατάλληληηλικίαγιαένααγόρι,τανεότερα
αγόριααντιμετωπίζοντανερωτικά.ΣτονΧαρμίδη τουΠλάτωνα,ο
Σωκράτης,ανυπόμονοςναξεκινήσεισυζήτησημετονεξαιρετικά
όμορφοΧαρμίδη(θείοτουΠλάτωνα),λέεισυνειδητάότι«δενείναι
καθόλουαπρέπεια»νατουμιλήσει,εφόσονοΚριτίας,θείοςκαι
φύλακαςτουΧαρμίδη,είναιπαρών.Ωστόσο,απαιτείταικαιπάλι
ένατέχνασμα,τόσοερωτικήείναιηαπλήθέατουΧαρμίδη.ΟΚρι-
τίαςαναφέρειότιοΧαρμίδηςυπέφερεαπόπονοκεφάλους,καιο
Σωκράτηςπρέπεινακάνειτοαγόριναπιστέψειότιγνωρίζειτη
θεραπεία.ΜπορείκανείςνασκεφτείότιμεαυτότοντρόποοΠλά-
τωναςαναφερότανεμμέσωςστιςανεπάρκειεςτουχαρακτήρατου
Κριτία,μελλοντικούηγέτητωνΤριάκοντα,ανδενέβαζετονΣω-
κράτηνααπαντάπρόθυμα,«Γιατίόχι,μόνοπουπρέπειναέρθει»
(155b).
Μολονότι,όμως,ταπολύμικράαγόρια–ό,τικιανσημαίνειαυ-
τό–ήταν,ανκάποιοςτοεπιθυμούσε,εκτόςορίων,ότανενηλικιώ-
νονταν,τότεαναμενότανμιασχέσημεένανμεγαλύτεροάντρα.Ο
εραστήςμπορείναήτανλίγαμόνοχρόνιαμεγαλύτερος,αλλάκαι
πάλιθαήτανσεδιαφορετικόστάδιοπολιτικώνυποχρεώσεων.Η
διαφοράστοπολιτικόστάδιοπουβρισκότανοκαθέναςτους–τα
καθήκοντάτουςαπέναντιστηνπόληανάλογαμετηνηλικίατους–
ήτανσημαντική,αφούμέσωτηςέντονηςσχέσηςανάμεσαστονγη-
ραιότερο εραστήκαιτοννεότερο,οτελευταίοςδιδασκόταντηνπο-
λιτικοποιημένηαρετήπουθακυβερνούσετηζωήτου.Υπάρχει,
όπωςτοθέτειοΚένεθΝτόβερ,«μιασυνεπήςελληνικήτάσηναθε-
ωρείταιοομοφυλοφιλικόςέρωταςμείξημιαςεκπαιδευτικήςμεμια
ερωτικήσχέση»*.ΚαιαυτόαλήθευεόχιμόνογιατηνΑθήνα,αλλά
γιαόλεςτιςελληνικέςπόλεις.«Τέτοιεςσχέσειςθεωρούντανότι
έπαιζανέναντόσοσημαντικόρόλοστηνενθάρρυνσητηςενότητας
όπουαυτήείχεσημασία–ανάμεσαστοναντρικόπληθυσμό–ώστε
* K. J. Dover, «Greek Homosexuality», αναθ. έκδ. (1978, Κέιμπριτζ:
Harvard University Press, 1989), σελίδα 202.
359
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
οΛυκούργοςτιςαναγνώρισεεπισήμωςστοσύνταγματηςΣπάρ-
της»*.Οτυπικόςόροςπουυιοθετήθηκεαπότουςμελετητέςγιατον
γηραιότεροεραστήείναιεραστής καιγιατοννεότερο,ερωμένος.
Οιαρχαιότερεςσκηνέςομοφυλοφιλικήςερωτοτροπίαςσεαρ-
χαιοελληνικάαγγείαείναισύγχρονεςμετοαπόσπασματουΣόλω-
να:«Ότανστοτερπνόάνθοςτηςνιότηςερωτεύεταιένααγόρι(παι-
δοφιλείν),λαχταρώνταςμηρούςκαιτογλυκόστόμα».Οικαλλιτε-
χνικέςαπεικονίσειςομο-ερωτικώνζευγαριώνείναιπιοδημιουργικές
περίπουτηνεποχήπουοιΈλληνεςνίκησαντουςΠέρσες,στοαπό-
γειοτηςελληνικήςαυτοπεποίθησηςπουπαραπατούσεστηνεξύ-
μνησητουεαυτού.Οιομοφυλοφιλικέςσχέσειςεξυμνούνταισυχνά
ωςπιοεπιθυμητές,πιοανδροπρεπείςαπότιςετεροφυλοφιλικές,
πουαποτελματώνονταιστηναπλήλαγνείαήσεαναπαραγωγικούς
σκοπούς,καιελάχιστασυνεισφέρουνστηνκαλλιέργειατηςαρετής,
αφούοιγυναίκεςδενσυμμετείχανστηνπολιτικήζωήτηςπόλης.
ΌλοιοισυνδαιτυμόνεςστοΣυμπόσιο τουΠλάτωνα,μεεξαίρεση
τονκωμικόποιητήΑριστοφάνη,δενκαταδέχοντανναεξυμνήσουν
κανένανέρωταπαράμόνοτονομο-ερωτικό.Καιτοπνεύματου
* George Boys-Stones, «Eros in Goverment: Zeno and the Virtuous Ci-
ty», Classical Quarterly 28 (1998): 169.

Απόσπασμα 29. Βλέπε K. J. Dover, «Greek Homosexuality», αναθ. έκ-
δοση (1978, Κέιμπριτζ: Harvard University Press, 1989), σελίδα 195.

Οι αρχαίοι Έλληνες διέθεταν αρκετές λέξεις για να δηλώσουν την αγά-
πη και τον έρωτα. Η λέξη «αγάπη» αναφέρεται με αρκετά αγνές προθέ-
σεις ώστε να χρησιμοποιείται μαζί με τις ομόρριζες λέξεις της αφειδώς
στην Καινή Διαθήκη. Η λέξη «πόθος» δηλώνει τη λαχτάρα, ιδίως για
κάποιον που απουσιάζει. Η λέξη «ίμερος» δηλώνει την επιθυμία για τον
εραστή που μοιάζει σχεδόν με φυσική αίσθηση, η οποία γεννιέται μπρο-
στά στη θέα του αγαπημένου ή στη σκέψη του. Ο «Φαίδρος» του Πλά-
τωνα είναι γεμάτος από εικόνες ίμερου που κατακλύζει σαν χείμαρρος
τον εραστή μπροστά στη θέα του αγαπημένου του. Ο Πλάτωνας μας λέει
ότι η ροή του χειμάρρου αντιστρέφεται και ρέει προς τον αγαπημένο έως
ότου και οι δύο πνιγούν μέσα στον ίμερο. Αυτή η ανταλλαγή ιμερικών
360
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
λόγουτουΑριστοφάνηδενείναιεπ’ουδενίεκθειαστικό.Απεναν-
τίας,περιγράφειλεπτομερώςτιςπιοαναξιοπρεπείςκαιντροπια-
στικέςπτυχέςτουέρωτα,ανκαιοίδιοςολόγοςδιατηρείταισε
αξιοπρεπέςεπίπεδο,χωρίςναπεριλαμβάνειανώφελεςχυδαιότητες.
ΑνσκεφτούμεότιμιλάμεγιατονΑριστοφάνηπουταθεατρικάτου
βρίθουναπόβωμολοχίες,αυτήηλεπτότηταξενίζει.Όμως,αυτός
πουγράφειεδώγιατονΑριστοφάνηείναιοΠλάτωνας,καιεπιτρέ-
πειστονεαυτότουνακινηθείπροςτηνκατεύθυνσητηςχυδαιότη-
τας μέχριεκείπουτουεπιτρέπειηαίσθησητηςαξιοπρέπειάςτου.
Έτσι,γιαπαράδειγμα,οΠλάτωναςβάζειαρχικάτονΑριστοφάνη
ναχάνειτησειράτουκατάτηνεκφώνησητηςεξύμνησηςτουθεού
Έρωτα,επειδήτονεμποδίζειπροσωρινάολόξιγκαςπουτοντα-
λαιπωρεί–μεαυτότοντρόποοΠλάτωναςθέλειναδείξειτιςπα-
ράλογεςταπεινωτικέςεμπειρίεςστιςοποίεςμαςυποβάλλειτοσώ-
μαμας,όταναυτέςμαςξεπερνούν.Είναιέναςδιάσημοςσυγγρα-
φέαςπουδενμπορείκανναεκστομίσειτιςλέξεις,καιτοθεϊκόχά-
ρισματουλόγουγελοιοποιείταιαπόζωώδειςεκρήξεις.Ότανοποι-
ητήςανακτάεπιτέλουςτονέλεγχο,αφηγείταιτονμύθο,στονοποίο
αναφέρεταισύντομαοσυντονιστήςΖάκαριΜπερνςτουΚεφαλαί-
ουδ:γιατοπώςοιάνθρωποιήτανκάποτεσωματικάενωμένοικατά
υγρών δεν περιλαμβάνει απαραιτήτως τα πραγματικά σωματικά υγρά –
μάλιστα, από τη σκοπιά του Πλάτωνα, είναι πολύ προτιμότερο να μην
περιλαμβάνει. Ο «έρωτας» είναι το απόλυτο εμμονικό αίσθημα που βιώ-
νει ο ερωτευμένος, είναι αυτός που αναγκάζει ανθρώπους να κάνουν πα-
ράλογα πράγματα, όπως να μετακομίσουν από τη Νέα Υόρκη στη Βο-
στόνη. Βαρύνει πολύ τη λαχτάρα. Ο Ντέιβιντσον, ο οποίος διακρίνει με
ωραίο τρόπο ανάμεσα στους προαναφερθέντες όρους, σχολιάζει, «Ο έρω-
τας είναι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, απολύτως μονόπλευρος. Μπορεί να
σε λαχταρήσουν, να σε αγαπήσουν, να σε επιθυμήσουν “σε αντάλλαγ-
μα”... χωρίς κανένα πρόβλημα, αλλά για τους Έλληνες δεν μπορεί να
υπάρξει αμοιβαίος έρωτας, τουλάχιστον ταυτοχρόνως. Ο έρωτας δεν λει-
τουργεί έτσι. Είναι ένα διάνυσμα, ένα εισιτήριο μονής κατεύθυνσης από
το Α στο Β». The Greeks and Greek Love, σελίδα 23.
361
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
ζεύγη,κυλιόμενοισανσφαίρα,έτσιώστεκάθεσφαίρανααποτελεί
μιαπλήρηοντότητα.Σεκάποιεςσφαίρεςήτανενωμένοςέναςάν-
τραςμεένανάντρα,σεάλλεςέναςάντραςμεμιαγυναίκα,καισε
άλλεςμιαγυναίκαμεμιαγυναίκα.Πλήρειςαφ’εαυτών,οιθνητοί
έμοιαζανπολύμετουςθεούςγιαταγούστατωναθανάτων.«Είχαν
τρομερήδύναμη,καιεξουσία,καθώςκαιμεγάλεςφιλοδοξίες»
(190b). Οιθεοίσυγκεντρώθηκανκαιαντίναβάλουντέλοςστογέ-
νος–μιαδιαρκώςανοιχτήεπιλογήγιατουςΟλύμπιουςθεούς–ο
Δίαςεπέλεξεναχωρίσειστημέσητουςαυτάρκειςθνητούς,σανμε
μαχαίριπουκόβειένακαλάβρασμένοαυγό,έτσιώστεκάθεμισό
νααποχωριστείαπότοάλλοτουμισό.(ΟΝτόβεραποδίδειτην
προέλευσηαυτήςτηςερωτογενούςιστορίαςόχιστονΠλάτωνα,ή
στονΑριστοφάνη,αλλάμάλλονσεένανορφικόύμνο).Έτσι,από
τηνομήγυρηοΑριστοφάνηςμόνοαναγνωρίζειτιςκοινέςπηγέςτου
ομοφυλοφιλικούκαιετεροφυλοφιλικούέρωτα,αφήνονταςναεν-
νοηθείότιηφύσητουςείναιίδια:οέρωτας,γιαόλουςμας,δηλώνει
τηναπεγνωσμένημαςαναζήτησητουάλλουμαςμοναδικούκαιχα-
μένουμισού,τηνπροσπάθειάμαςναολοκληρωθούμε*.Ηιστορία
τουείναιαυτήπουτονίζειτοενδεχόμενοτηςερωτικήςικανοποί-
ησης,τοποθετώνταςτονέρωταέξωαπότηνεπικράτειατηςεπι-
λογήςμαςκαιαφήνονταςτελείωςστηντύχητοανποτέθαβρεικα-
νείςτοάτομογιατοοποίοπροοριζόταναπότηστιγμήτηςγέννη-
σήςτου.Φεύγειςαπόεκείνοτομπαρπέντελεπτάνωρίτερακαι
αντίγιαατέρμονημακαριότητανιώθειςατέρμονηαπογοήτευση.
ΣύμφωναμετονΑριστοφάνητουΣυμποσίου,οιθεοί,επίσης,ήξε-
* Αν, στην ιστορία του Αριστοφάνη, η ερωτογένεση είναι ίδια για τον
ομοφυλοφιλικό και τον ετεροφυλοφιλικό έρωτα, ο πρώτος δεν παύει να
είναι ανώτερος. «Μόνο άντρες αυτού του είδους είναι απολύτως επιτυχη-
μένοι σε ό,τι αφορά τις υποθέσεις της πόλης. Όταν έγιναν άντρες, είναι
εραστές αγοριών και εκ φύσεως δεν ενδιαφέρονται για τον γάμο και για
την απόκτηση παιδιών, αν και εξαναγκάζονται προς αυτόν λόγω εθίμου.
Θα ήταν ικανοποιημένοι αν ζούσαν για πάντα ο ένας με τον άλλον χωρίς
ποτέ να νυμφευτούν» («Συμπόσιο» 192a-b).
362
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
ρανακριβώςτιέκαναν,αφούπίσωαπότηνευλάβειάμαςβρίσκεται
ηερωτικήαπελπισίαμας.«Ανγίνουμεφίλοιμετουςθεούςκαισυμ-
φιλιωθούμε,θαέχουμετηντύχηπουλίγουςβρίσκεισήμερα,να
ανακαλύψουμετουςαγαπημένουςπουμαςταιριάζουν»(193b).
Δενδιαθέτουμεκαμιάένδειξηότιηπρονομιακήθέσητωνομο-
φυλοφιλικώνσχέσεων,ιδίωςστοπλαίσιοτηςαριστοκρατικήςτάξης,
υπήρχεκατάτηδιάρκειατηςαρχαϊκήςπεριόδου,ότανσυντάχθη-
καν ταομηρικάποιήματα,πόσομάλλονκατάτηδιάρκειατης
πρώιμηςΕποχήςτουΧαλκού,στηνοποίαεκτυλίσσοντανταποι-
ήματα,μολονότιοιάνθρωποιτηςκλασικήςπεριόδουαναγνώριζαν
τέτοιεςσχέσειςσταομηρικάέπη–όπως,γιαπαράδειγμα,ηάκρως
σημαντικήφιλίαστηνΙλιάδα, ανάμεσαστονΑχιλλέακαιτονΠά-
τροκλο.ΑνκαιηαγάπηανάμεσαστονΑχιλλέακαιτονΠάτροκλο
είναιιδιαίτερη,τέτοιαώστεοθάνατοςτουδεύτερουνααφυπνίσει
τονπρώτοαπότοτέλματουκαινααναλάβειδράσημετηνοποία
τελειώνειτηζωήτουκαιγίνεταιέναςαπότουςμεγαλύτερους
ήρωες,οΌμηροςδενυπαινίσσεταιπουθενάότιαυτήηαγάπηεί-
ναιερωτική.Όμως,οιΈλληνεςτηςκλασικήςεποχήςτηνερμή-
νευανωςερωτική,θεωρώνταςότιηέντασητηςαγάπης–οΑχιλ-
λέαςείχεδηλώσειπωςότανπεθάνειθέλειοιστάχτεςτουναανα-
μειχθούνμεεκείνεςτουΠατρόκλου–άφηνεελάχισταπεριθώρια
παρανόησης*.Έρεισμαγιατηνερωτικήερμηνείατουκεντρικού
μοτίβουτηςΙλιάδας ήτανηχαμένητριλογίατουΑισχύλου–Μυρ-
μιδόνες, Νηρηίδες, Φρύγες–απότηνοποίασώζονταιμόνοαποσπά-
σματα.Στηνεποχήμας,έναείδοςλογοτεχνίαςγνωστόωςslash,
μετοοποίοκαταγίνονταιλάτρειςσειρώνόπωςτοΣταρΤρεκ,
προσδίδειερωτικόπεριεχόμενοστιςσχέσειςχαρακτήρωνόπωςο
ΚάπτενΚερκμετονΔραΣποκ.(Όπωςμαςεξηγείηογκώδης
ακαδημαϊκήβιβλιογραφίατουείδους,οόρος«slash»δηλώνειένα
σημείοστίξης,τηνκάθετοπουχρησιμοποιείταιστιςδυάδεςοι
οποίεςταυτοποιούνυποείδη,όπωςΚερκ/ΣποκκαιΣτάρσκι/
* Dover, «Greek Homosexuality», σελίδα 197.
363
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
Χατς.)ΗχαμένητριλογίατουΑισχύλουμπορείναθεωρηθείωςη
αυθεντικήλογοτεχνίαslash. ΟΠλάτωνας,επίσης,βάζειτονΦαί-
δροστοΣυμπόσιο ναθεωρείερωτικήτησχέσηανάμεσαστονΑχιλ-
λέακαιτονΠάτροκλο(180a),μετημόνηδιαφοράότιθεωρείως
(πιονεαρό) ερωμένο τονΑχιλλέακαιόχιτονΠάτροκλο.
ΓιατίοιΈλληνεςκατέληξανναυιοθετήσουναυτέςτιςστάσεις
απέναντιστησεξουαλικότητα,αναμειγνύοντας,όπωςτοθέτειο
Ντόβερ,τοεκπαιδευτικόμετοερωτικόστιςομοφυλοφιλικέςσχέ-
σειςπουπροτιμούντανέναντιτωνετεροφυλοφιλικώνσχέσεων
(τουλάχιστοναπότουςαριστοκράτεςτηςτάξηςτουΠλάτωνα);Η
πολυπλοκότητατουπροβλήματος,τοαδιέξοδοτωνπροβλημάτων
περίφύσηςκαιανατροφήςπουμαςζητείνααντιμετωπίσουμεκαι
ναεπιλύσουμε,έχουνθέσειτοερώτημαπέρααπόόλες,εκτόςαπό
τιςπιοτολμηρές,εικασίες*.Ανόμωςδενμπορούμεναδώσουμε
απάντησηστογιατί,γνωρίζουμεκαλάπώς ασκούσαντηνομοφυλο-
φιλία,γιατιςνόρμεςπουυπαγόρευανποιαήτανκαλήκαιποιακα-
κήαγάπη–απρεπήςκαιθηλυπρεπής.Καιξέρουμεπωςοιαντίστοι-
χεςσυμπεριφορέςτωνεραστών καιτωνερωμένων είχανκεντρική
σημασίαγι’αυτέςτιςνόρμες.
Νόμοιπροστάτευαντααγόριαμεηλικίαμικρότερηαπότην
αποδεκτή,ώστεναμηνπροσελκύσουντολάθοςείδοςπροσοχής.
Οερωμένος πρέπειναέχειηλικίατέτοιαώστεναμπορείναωφε-
ληθείαπότησχέσητουμετονεραστή,ηλικίακατάλληληγιακά-
* Ο Ζορζ Ντεβερό (Georges Devereux), στο άρθρο «Greek Pseudo-Ho-
mosexuality and the “Greek Miracle”» («Symbolae Osloenses» 42
[1967]: 69-92), εικάζει ότι η ελληνική κοινωνία καλλιέργησε την πα-
ρατεταμένη εφηβεία και ότι αυτό εξηγεί τόσο την πολυμορφική σεξουα-
λικότητά τους όσο και την εκρηκτικότητα της ευφυΐας τους. Ο Ντεβερό
είναι ένας σημαντικός μελετητής των Ελλήνων, σύμφωνα με τον Ντέι-
βιντσον, εξαιτίας της σημαντικής επίδρασής του στον Ντόβερ: «πράγμα-
τι, αυτός [δηλαδή, ο Ντόβερ], άρχισε το έργο [δηλαδή, το «Greek Ho-
mosexuality»], με τον Ντεβερό ως έτερο συγγραφέα». The Greeks and
Greek Love, σελίδα 84.
364
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
ποιονπουπρόκειταιναεισέλθει,ήμόλιςέχειεισέλθει,στηζωήτης
πόλης.Αυτόπουυποτίθεταιότιδενπρόκειταινααποκομίσειαπό
τησχέση,είναιησεξουαλικήευχαρίστηση*.Στηνερωτικήδρα-
στηριότητα,οερωμένος υποτίθεταιότιπρέπειναυιοθετήσειμια
στάσημηδιεγερμένηςπαθητικότητας,παίρνονταςμιασωματική
στάσητόσομεγάληςαδιαφορίαςώστεναδείχνεισχεδόνανίδεος
γιατοτιγίνεταιμετοσώματου.Ηδραστηριότηταήτανσυνήθως,
τουλάχιστονστηνιδανικήπερίπτωση,διαμήρια(ανάμεσαστους
μηρούς,σύμφωνα,τουλάχιστον,μετουςπερισσότερουςμελετη-
τές).Ηδιείσδυσηθεωρείτοάξεστη.Μάλιστα,ήτανπαράνομηγια
τουςπολίτες,αλλάμπορούσεναασκηθείστουςδούλουςπουεκ-
πορνεύονταν.Συναντάμεεδώμιαπερίπλοκηιδεολογία,στην
οποίαεμπεριέχεταιηαντίληψηότιοάντραςπουεπιτρέπειστον
εαυτότουναδεχτείδιείσδυσημετουσιώνειτονεαυτότου,υιοθε-
τώνταςτονρόλοτηςγυναίκας.
Μεδεδομένεςαυτέςτιςνόρμες,μπορούμεναεκτιμήσουμε
ακόμηπερισσότεροτηριζικήαντιστροφήπουπαρατηρείταιστην
ιστορίατηνοποίαμαςαφηγείταιοΑλκιβιάδηςσχετικάμετην
αγάπητουγιατονΣωκράτη,στοΣυμπόσιο τουΠλάτωνα.Στη
συγκεκριμένηιστορία,οιρόλοιτουερωμένου καιτουεραστή αντι-
μετωπίζονταιπαιγνιωδώς. Αυτόςπουπαίζειτονρόλοτουνέουκαι
απόμακρουερωμένουείναιοΣωκράτης,οοποίοςπερνάτηνύχτα
αποφεύγονταςτονΑλκιβιάδη,όσοοωραίοςΑλκιβιάδηςυιοθετεί
τονρόλοτουδιεγερμένουεραστή .Έναςμελετητήςσχολιάζειότι
* «Εφόσον η αμοιβαία επιθυμία συντρόφων που ανήκουν στην ίδια ηλι-
κιακή κατηγορία είναι ουσιαστικά άγνωστη στην ελληνική ομοφυλοφι-
λία, η διάκριση ανάμεσα στη σωματική ενεργητικότητα εκείνου που έχει
ερωτευτεί και τη σωματική παθητικότητα εκείνου με τον οποίο έχει ερω-
τευτεί έχει τεράστια σημασία». Dover, «Greek Homosexuality», σελ.16.

«Η εσωτερική εμπειρία του ερωμένου θα χαρακτηριζόταν, μπορούμε
να φανταστούμε, από ένα αίσθημα περήφανης αυτάρκειας. Αν και αντι-
κείμενο πιεστικής παράκλησης, ο ίδιος δεν χρειάζεται τίποτε πέρα από
365
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
αυτήκαθαυτήηαντιστροφήτηςσχέσηςπουπαρουσιάζειοΠλά-
τωναςστοΣυμπόσιο ανάμεσαστονΣωκράτηκαιστονΑλκιβιάδη,
συνιστάαφεαυτήςτονεπικίνδυνοτρόπομετονοποίοοΣωκράτης
αντιστρέφειτηνπαιδεραστία*.Καιεφόσονηπαιδεραστίασυνδέ-
εταιστενάμετηνπολιτικοποιημένηαρετή,ηαντιστροφήυποδει-
κνύειτουςβαθύτερουςτρόπουςμετουςοποίουςοΣωκράτηςαμ-
φισβήτησετιςκανονιστικέςαξίεςτουπολιτισμούτου.
ΑρχικάοΑλκιβιάδηςδελέασετονΣωκράτηναπεράσειτηνύ-
χτα,έπειταδήλωσεότιοΣωκράτηςήτανομόνοςάντραςάξιοςνα
γίνειεραστήςτου,στοοποίοοΣωκράτηςαπάντησεαστειευόμενος
ότι«πρέπειναδειςσεμέναμιαομορφιάεξαιρετικήκαιαρκετάδια-
φορετικήαπότηδικήσουωραίαεμφάνιση».Στησυνέχεια,οΑλ-
κιβιάδης–πεπεισμένοςότι«τρόποςτουλέγειν,είχαεξαπολύσειτα
βέλημου»(όλεςοιμεταφορέςγιατον έρωτα τουΑλκιβιάδηείναι
βίαιες)–κάνειτηνκαθοριστικήκίνηση.
Σηκώθηκα όρθιος, και χωρίς να τον αφήσω να πει τίποτε περισσό-
τερο, τον κάλυψα με το ιμάτιό μου –ήταν χειμώνας– χώθηκα κάτω
από το δικό του, και έβαλα τα χέρια μου γύρω απ’ αυτό το πραγ-
ματικά δαιμονικό και θαυμαστό πλάσμα, και ξάπλωσα εκεί όλη τη
νύχτα. Και εδώ, Σωκράτη, δεν μπορείς να πεις ότι ψεύδομαι. Όταν
τα έκανα όλα αυτά, έδειξε ανωτερότητα και περιφρόνηση, και γέ-
λασε περιφρονητικά με τη νεανική ομορφιά μου, χλευάζοντας εκεί-
τον εαυτό του... Για τον Αλκιβιάδη, ο οποίος πέρασε μεγάλο μέρος της
νιότης του ως ένα τέτοιο κλειστό και απορροφημένο από τον εαυτό του
ον, η εμπειρία του έρωτα βιώνεται σαν αιφνίδιο άνοιγμα, και, την ίδια
στιγμή, ως μια ακαταμάχητη επιθυμία να ανοιχτεί». Nussbaum, «The
Fragility of Goodness», σελίδα 188. Ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει η
Nussbaum το «Συμπόσιο» και τον «Φαίδρο» στο βιβλίο «The Fragility
of Goodness» με έχει επηρεάσει πολύ.
* C. D. C. Reeve, «Plato on Friendship and Eros», The Stanford Ency-
clopedia of Philosophy, επιμ. Edward N. Zalta, έκδοση άνοιξης 2011.
Διαδικτυακά στη διεύθυνση http://plato.stanford.edu/archives/spr20
11/entries/plato-friendship//
366
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
νο για το οποίο περηφανεύομαι… να είστε σίγουροι, μα τους θε-
ούς –και τις θεές– πως όταν ξύπνησα δεν είχα κοιμηθεί με τον Σω-
κράτη με έναν τρόπο που είχε περισσότερη σημασία απ’ ό,τι θα
είχε αν είχα κοιμηθεί με τον πατέρα μου ή τον μεγαλύτερο αδελφό
μου.(219b-d)*
ΤοσημαντικόεδώείναιότιοΠλάτωναςβάζειτονΑλκιβιάδη
ναχαρακτηρίσειτονΣωκράτη«δαίμονα».Οδαίμων, στοντρόπο
μετονοποίοοιΈλληνεςαντιλαμβάνονταντησυνεχήπρόοδοαπό
τουςθνητούςστουςθεούς,είναιέναείδοςενδιάμεσουπλάσματος,
πουδιαθέτει–όπωςσυμβαίνειμεορισμένουςμυθικούςήρωες–θνη-
τές,αλλάκαιθεϊκέςιδιότητες.ΟΣωκράτης,όπωςείναιγνωστό,
ισχυριζότανότιδιέθετετονδικότουδαίμοναοοποίοςτουψιθύριζε
ότανεπρόκειτονακάνεικάποιολάθος.Εδώ,όμως,παρομοιάζεται
* Πλάτων «Συμπόσιο» (διάλογοι περί Έρωτος), εγκώμιο Σωκράτους
από τον Αλκιβιάδη.

Πρβλ. «Κρατύλος» 398c, ένας διάλογος που διερευνά τη γλώσσα και
επιχειρεί, αν και παιγνιωδώς και δοκιμαστικά, να καταλήξει σε πιθανές
εξηγήσεις σχετικά με το γιατί τα πράγματα ονομάζονται (στα ελληνικά)
έτσι. Όταν εμφανίζεται η λέξη «δαίμων», ο Σωκράτης την συνδέει με
τη λέξη δαίμονες. «Και λέω, επίσης, ότι κάθε σοφός άνθρωπος που τυγ-
χάνει να είναι και καλός άνθρωπος είναι δαιμόνιον, τόσο στη ζωή όσο
και στον θάνατο, και δικαίως ονομάζεται δαίμων». Στη συνέχεια συνδέει
τη λέξη «ήρωας» με τη λέξη «έρως», και τη λέξη «έρως» με το «ερωτώ»,
συμπεραίνοντας ότι ήρωες είναι αυτοί που ξέρουν πώς να ερωτούν, εν-
νοώντας τους φιλοσόφους, συνδέοντας παράλληλα το ερωτικό με τα ερω-
τήματα, ισχυριζόμενος επίσης μια ουσιώδη σύνδεση ανάμεσα στους φι-
λοσόφους και το ερωτικό, ισχυρισμός που συμφωνεί με τα έργα «Λύσις»,
«Συμπόσιο» και «Φαίδρος». Η ετυμολογία αυτών των λέξεων συνδέεται
με τη μεταμόρφωση του Ήθους του Εξαιρετικού που προκάλεσε ο Πλά-
τωνας, μέσω του οποίου οι πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορεί κανείς
να γίνει εξαιρετικός ανάγονται σε έναν, ο οποίος συνίσταται στην εξαι-
ρετική άσκηση της ικανότητας της λογικής, δηλαδή, της φιλοσοφίας.

Βλέπε Κεφάλαιο θ.
367
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
μεδαίμοναοίδιοςοΣωκράτης.ΣτηναφήγησητουΑλκιβιάδη–ή
μάλλον,σταλόγιαπουτονβάζειοΠλάτωναςναλέει–είναιοΣω-
κράτης,όχιοΑλκιβιάδης,εκείνοτοπλάσμαπουημεταφυσικήθέ-
σητουβρίσκεταιπέρααπόεκείνητωνκοινώνθνητών.ΟΑλκιβιά-
δηςδενείναισεκαμιάπερίπτωσηέναςΑχιλλέαςτωντελευταίων
ημερών,αλλάμάλλονκάποιοςπουστέκεταιμεδέοςμπροστάστις
υπερανθρώπινεςικανότητεςτουάσχημουκαιγηραιούΣωκράτη.
Πολλοίπλατωνικοίδιάλογοι,εκτόςαπότοΣυμπόσιο, υπαινίσ-
σονταιότιοΣωκράτηςήτανεραστήςτουΑλκιβιάδη,ανκαιαπ’
αυτόδενθαπρέπεινασυμπεράνουμεότιησχέσητουςήτανκαι
σεξουαλική.ΟΠλάτωναςχρησιμοποιείσυχνάμεταφορικάτηλέξη,
όπωςστονΓοργία (481d), όπουοΣωκράτηςπεριγράφειτονεαυτό
τουωςεραστήδύοπραγμάτων,τουΑλκιβιάδηκαιτηςφιλοσοφίας.
Αυτόπουλέειείναιότιέχειερωτευτείκαιμεταδύο.Καιοιδύοαυ-
τοίέρωτεςπροκαλούνμιαλαχτάραπουμεταμορφώνει.ΟΠλάτω-
ναςξεκινάτονΠρωταγόρα μεένανανώνυμοφίλοοοποίοςρωτάει
τονΣωκράτηαπόπούέχειέρθει,καιέπειταδίνειτηνυποτιθέμενη
απάντηση:«αναμφίβολααπότοκυνήγιτουγοητευτικούΑλκιβιά-
δη»,κάτιπουοΣωκράτηςδεναρνείται.ΟΠλάτωναςφαίνεταινα
παρεκκλίνειτηςπορείαςτουγιαναστρέψειτηνπροσοχήστησχέ-
σητουΣωκράτημετηναμφιλεγόμενημορφή,τοοποίοεπίσηςεφι-
στάτηνπροσοχήστηναξιοθρήνητηαποτυχίατουΣωκράτηνα
αποτυπώσειέστωκαιέναίχνοςτηςδικήτουαρετής–ησημασία
τηςοποίαςεδώπλησιάζειπολύαυτόπουσήμεραεννοούμεμετη
λέξηαρετή–στονερωμένοτου.Τοκατάπόσονηαρετήδιδάσκεται
είναιέναερώτημαπουεμφανίζεταιεπανειλημμένωςστουςδιαλό-
γους,κυρίωςστονΠρωταγόρα καιστονΜένωνα –έναερώτημαστε-
νάσυνδεδεμένομετηναμφιλεγόμενηπρότασηγιατοανηαρετή
είναιγνώσηήόχι.Ανείναι,τότεθαπρέπειναδιδάσκεται.Ανόμως
δενείναι,τότετιπρέπεινακάνειμεαυτήνηφιλοσοφία;Επιστρέ-
φουμεστοείδοςτουερωτήματοςπουέθεσεοΣτάνλεϊΦιςστους
New York Times, σεέναερώτημααπέναντιστοοποίοοΠλάτωνας
παραμένειπάντασεεγρήγορση.Ανηφιλοσοφίαδενκαταλήγεισε
368
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
κάποιοείδοςγνώσης,συμπεριλαμβανομένηςτηςγνώσηςτηςαρε-
τής,τότείσωςαπλώςανάγεταισεέναείδοςπαιχνιδιούπου«δεν
προχωρά».Καιτοερώτημαανηαρετήμπορείναδιδαχτεί,είναι
έναερώτημαπουκάλλισταθαμπορούσαμεναφανταστούμετον
ιστορικόΣωκράτηναστοχάζεταιμεένανμάλλονπροσωπικότρό-
πο,σκεπτόμενοςτιςδικέςτουαποτυχίεςμετονχαρισματικόαλλά
αλλοπρόσαλλοΑλκιβιάδη.Οιομοφυλοφιλικέςσχέσειςθεωρούνταν
ότιεξυπηρετούνμιαυψηλότερηηθικήαξία–όχιαπλώςτηδιέγερση
τωναισθήσεωνκαιτουςαναπαραγωγικούςσκοπούςτηςετεροφυ-
λοφιλικήςσχέσης–επειδήοιΈλληνεςθεωρούσαντονομοφυλοφι-
λικόέρωτα«μείξημιαςεκπαιδευτικήςμεμιαερωτικήσχέση».Μο-
λονότιοΣωκράτηςμπορείνααπέκλεισετηνοποιαδήποτεσωμα-
τικήπτυχήαπότιςερωτικοποιημένεςσχέσειςτου,κανείςάλλος
δενενστερνίστηκεπερισσότεροτιςεκπαιδευτικέςπτυχές.
Θεώρησε,άραγε,οΠλάτωναςότιηηθικήαποτυχίατηνοποία
αναμφιβόλωςενσάρκωνεοΑλκιβιάδης,ήτανμιαπαιδαγωγική
αποτυχίααπότηνπλευράτουΣωκράτη;Μήπωςαναφέρεταιτόσο
πολλέςφορέςστηνιδιαίτερησχέσηαυτώντωνδύοεξαιρετικών
χαρακτήρων,προκειμένουνακαταδείξειτουςπεριορισμούςπου
είχεοΣωκράτηςωςδάσκαλοςτηςαρετής;Ήμήπωςοιάφθονες
αναφορέςγίνονταιγιαναυποστηριχτείότιηαρετήδενδιδάσκεται,
πωςηαρετήδενμπορείναμεταδοθείαπότονγνώστητηςστον
αδαή,όπωςμιααπλήπληροφορία;ΟΑλκιβιάδης,έξυπνοαγόρι,
είχεεμπεδώσειτιςαμιγώςτυπικέςπτυχέςτηςμεθοδολογίαςτου
Σωκράτη.ΟΞενοφώνταςαφηγείταιμιαδιασκεδαστικήιστορία
γιατοννεαρόΑλκιβιάδη,ακόμηυπότηνκηδεμονίατουΠερικλή,
οοποίοςπροσπαθούσεναεπιδείξειτηδιαλεκτικήμέθοδοστην
οποίαδιέπρεπεοΣωκράτης.ΌτανστριμώχνειτονΠερικλήσε
μιαγωνιά,οΠερικλήςσχολιάζει,«Στηνηλικίασουήμαστανκι
εμείςεπιδέξιοισεαυτάταλεπτολογήματα.Ακριβώςτέτοιεςλεπτές
διακρίσειςχρησιμοποιούσαμεγιαναεξασκήσουμετηνευστροφία
μας.Όπωςκιεσύκάνειςτώρα,ανδενκάνωλάθος».Στοοποίοο
Αλκιβιάδηςαπαντάπονηρά:«Α,Περικλή,μακάριναείχαμεσυ-
369
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
ναντηθείεκείνητηνεποχήότανηεξυπνάδασουσετέτοιαθέματα
βρισκότανστοαποκορύφωμάτης».
Το415,ότανοστόλοςαπέπλευσεγιατηΣικελία,οΠλάτωνας
ήτανεννέαετών,άραθαείχεμίαμόνοευκαιρίαναδειμεώριμο
μάτιτονΑλκιβιάδη.ΑυτόσυνέβηότανοΑλκιβιάδηςεπέστρεψεσε
μιαΑθήναπουτονσυγχώρεσε,το407,καιπαρέμεινεστηνπόλη
γιατέσσεριςμήνες.Παρ’όλααυτά,ανκαιμάλλονδεντονγνώρισε
ποτέαπόκοντά,ηαίσθησηπουείχεοΠλάτωναςγιατονάντρα με
όλεςτιςαντιφάσειςτουπρέπειναήτανασυνήθισταανάγλυφη,κι
αυτότουεπέτρεψεναδημιουργήσειτιςεντυπωσιακέςαναπαρα-
στάσειςπουσυναντούμεστοΣυμπόσιο.ΟΑλκιβιάδηςεπέμενεπως
ηατομικότητάτουήτανπάνωαπόοτιδήποτεάλλο,καιοΠλάτω-
ναςκαταφέρνειναδώσειμιααίσθησηαυτήςτηςατομικότηταςστις
λίγεςσύντομεςσελίδεςτηςθυελλώδουςεμφάνισηςτουΑλκιβιάδη.
ΜοιάζεισημαντικόγιατονΠλάτωναναπαρουσιάσειμεδίκαιο
τρόποποιοςκαιτιήτανοΑλκιβιάδης,ναπαρουσιάσειτηγοητεία
τουκαιτηνεπικίνδυνηαπερισκεψίατου,ίσωςγιανααπαλλάξει
τονΣωκράτηαπόοποιαδήποτεευθύνηγιατοποιοςκαιτιήτανο
Αλκιβιάδης.Εξάλλου,μίααπότιςκατηγορίεςπουαπαγγέλθηκαν
κατάτουΣωκράτητο399*ήτανότιδιέφθειρετηνεολαία,καικα-
* Η εσωτερική χρονολόγηση του «Συμποσίου» παρουσιάζει περίπλοκα
και επίμαχα ζητήματα. Το συμπόσιο δίνεται για να εορταστεί το γεγονός
ότι ο νεαρός ποιητής Αγάθωνας τιμάται για πρώτη φορά με το πρώτο
βραβείο· επομένως, οι μελετητές θεωρούν ότι το συμπόσιο έλαβε χώρα
το 416. Όμως η αφήγηση γίνεται αρκετά χρόνια μετά, και το ερώτημα
είναι, «πόσα» χρόνια μετά; Γιατί ξαφνικά οι άνθρωποι περιφέρονται γύ-
ρω από την Αθήνα προσπαθώντας να διαλευκάνουν τις λεπτομέρειες του
συμποσίου, όπως αφήνεται να εννοηθεί στον πρόλογο του διαλόγου;
Σύμφωνα με την παραδοσιακή χρονολόγηση, εντοπίζεται στο 400. Ο
Ντέιβιντ Ο’Κόνορ, στην έκδοση της μετάφρασης του «Συμποσίου» από
τον ποιητή Σέλεϊ, υποστηρίζει ότι, αντιθέτως, το έργο γράφτηκε κάποια
στιγμή την άνοιξη του 399, και η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για
τον Σωκράτη οφείλεται στις φήμες ότι πρόκειται να δικαστεί. Η Μάρθα
370
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
νενόςηδιαφθοράδενείχεπιοολέθριεςσυνέπειεςγιατηνΑθήνα
απόεκείνητουΑλκιβιάδη(μεεξαίρεση,βέβαια,τηδιαφθοράτου
Κριτία,οοποίοςεπίσηςέζησεκοντάστονΣωκράτηγιαέναδιά-
στημακαιοοποίος,όπωςίσωςθυμάστε,έγινεηγέτηςτωνδιαβόη-
τωνΤριάκονταπουκυβέρνησαντηνΑθήναγιαέντεκαμήνεςμετά
τηνήττατηςπόληςαπότηΣπάρτη,το404)*.
ΟΑλκιβιάδηςεμφανίζεταιαργάστοΣυμπόσιο,ότανέχειςτην
αίσθησηότισχεδόντελειώνει,ότιέχουμεφτάσειστηνκορύφωση
καιόλαχαλαρώνουν.Τοσυμπόσιοήτανασυνήθιστοεπειδήδενεί-
χεκαταναλωθείκρασί(μόνοόσοχρειαζότανγιανακαλυφθείηγεύ-
σητουνερού),τουλάχιστονμέχριτηστιγμήπουεμφανίζεταιοΑλ-
κιβιάδης.ΣτοσυμπόσιοπουδίνεταιενμέσωτωνΔιονυσίων,την
εορτήτουθεάτρου,παρόντεςήτανεκείνητηνύχταάντρεςδιαπρε-
πείςστηνπόλη,καιόλοιέχουντόσοπονοκεφαλιάσειαπότιςεορ-
τέςτιςπροηγούμενεςνύχτεςώστεαποφασίζουνεκείνητηνύχτα
ναμηνπιουν.Αντίνακάνουνπροπόσειςπίνονταςκρασί,θασυν-
θέσουν,καθέναςμετησειράτου,ένανπαιάναστονθεόΈρωτα.
Νούσμπαουμ (στο βιβλίο «The Fragility of Goodness») καταδεικνύει μια
παλαιότερη χρονιά, το 404, θεωρώντας ότι η αναζωπύρωση του ενδια-
φέροντος αφορά βασικά τον Αλκιβιάδη, με την Αθήνα να ασχολείται εμ-
μονικά με το αν ο Αλκιβιάδης θα επιστρέψει για να σώσει μια μαραζω-
μένη Αθήνα, η οποία σύντομα θα έχανε στον παρατεταμένο Πελοποννη-
σιακό Πόλεμο, και έπειτα να μαθαίνει –κατά τη διάρκεια ενός μεσοδια-
στήματος όπως λέγεται στον πρόλογο– ότι ο Αλκιβιάδης έχει σκοτωθεί.
* Ο Ξενοφώντας, μάλιστα, συνδέει τον Κριτία με τον Αλκιβιάδη: «Ανά-
μεσα στους εταίρους του Σωκράτη συγκαταλέγονταν ο Κριτίας και ο Αλ-
κιβιάδης, και κανείς δεν προκάλεσε τόσα κακά στην πόλη. Γιατί ο Κρι-
τίας τις μέρες της ολιγαρχίας κέρδισε το βραβείο απληστίας και βίας. Ο
Αλκιβιάδης, από τη μεριά του, ήταν ο πιο έκφυλος και αυθάδης τα χρό-
νια της δημοκρατίας. Η φιλοδοξία ήταν η ψυχή και των δύο: ποτέ άλλο-
τε δεν γεννήθηκαν Αθηναίοι σαν κι αυτούς. Ανυπομονούσαν να αναλά-
βουν τον έλεγχο των πάντων και να ξεπεράσουν κάθε αντίπαλο σε κακή
φήμη». «Απομνημονεύματα», Βιβλίο 1, Κεφάλαιο 1.
371
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
Οιερωτοτροπίεςείναιπολλέςκαθώςοιάντρες,μερικοίαπ’αυτούς
εραστές,πλαγιάζουνμαζίσταανάκλιντρακαιτραγουδούνταεγκώ-
μια τουθεού.ΟΣωκράτηςμίλησετελευταίοςκαιέχειμόλιςολο-
κληρώσειτηνεκφώνησημιαςέξοχηςπραγματείαςγιατονέρωτα,
λέγονταςότιείναιτομόνοπράγμαπουμπορείναμαςσώσει,αφού
αυτόςμόνοςμπορείναδιαρρήξειτημαγικήγοητείαπουμαςασκεί
οεαυτόςμας.Οέρωταςμόνομπορείναμαςκάνειναπροσέξουμε
παθιασμένακάτιέξωαπότονεαυτόμας,ναστρέψειταβέλητης
προσοχήςμαςέτσιώστεαυτάναδείχνουνπροςταεμπρός.Οέρω-
ταςείναιηλαχτάραμαςνααποκτήσουμετοωραίο,καιαυτήακρι-
βώςηοδυνηρήλαχτάρακαιεπιθυμίαοδηγείτονεαυτόμαςέξωαπό
τονεαυτόμας.Όμως,οιλαχτάρεςτουέρωταδενμπορούννααφε-
θούνστηφυσικήκατάστασήτους,ειδάλλωςθαπροκαλέσουνχάος
στηζωήμας.Κιεκτόςαυτού,είναιπολύμεγαλύτερηηομορφιά
πουπεριμένειναανακαλυφθείαπ’όσηβρίσκεταισταωραίααγό-
ρια.Ηαγάπημαςγιατοωραίοπρέπει,σταδιακά,ναστραφείαπό
τηνεμμονήμαςγιατοωραίοσώμαενόςατόμουπροςτηγενική
ιδέατηςενσαρκωμένηςομορφιάς,καιαπόεκείσεολοένααπρό-
σωπεςκαιασώματεςμορφέςομορφιάς–τηνομορφιάτωναθηναϊ-
κώννόμων,γιαπαράδειγμα,καιτωναφηρημένωνσκέψεωνπου
κρύβονταιστηναυθεντικήγνώση.Καικαθώςοεραστής«γίνεται
περισσότεροικανόςκαιανθίζεισεαυτήτηνκατάσταση,φτάνειστη
θέασημιαγνώσηςμοναδικήςπουανήκεισεαυτότοείδοςομορ-
φιάς...όποιος,λοιπόν,μέχριεδώπαιδαγωγηθείσωστάγιαταερω-
τικά,καθώςστησυνέχειαθαπροσεγγίζειμεορθόβλέμματακαλά,
πλησιάζονταςστοτέλοςτηςερωτικήςτουδιαδρομής,θατουαπο-
καλυφθείξαφνικάκάποιοκαλόεξαίσιοστηφύση.Αυτόείναι,Σω-
κράτη,οσκοπόςόλωντωνπροηγούμενωνπροσπαθειών»(210e).
ΣεαυτότοχωρίοοΣωκράτηςπροσποιείταιότιαφηγείταιόσα
είχεακούσει,πολύπαλιά,απόμιαιέρεια,τηΔιοτίμα,απότηνπόλη
τηςΜαντινείας,απότηνοποίαέμαθεόσαξέρειγιατονέρωτα*.
* «Δεν έχουμε κανένα στοιχείο εκτός από το Συμπόσιο για μια γυναίκα
372
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
ΟΣωκράτηςπαρουσιάζειτηΔιοτίμαλέγοντάςμαςότιείχεκαθυ-
στερήσειτηνέλευσητουλοιμούστηνΑθήνακατάδέκαχρόνια.Αυ-
τόπουαφήνεταιναεννοηθείείναιπωςηερωτικήαγάπηέχειμε-
ταδοτικέςδυνατότητες,ικανέςνασκοτώσουντοσώματωνανθρώ-
πων,καθώςκαιτιςψυχέςτους,όπωςθαφανείξεκάθαρααπότην
αιφνίδιαεμφάνισητουΑλκιβιάδη.ΟΑλκιβιάδηςενσαρκώνειτους
κινδύνουςτουέρωτα,όταναφήνειςτηναπεγνωσμένηλατρείατων
ανάξιωναντικειμένωντουέρωτα,όσοεξαιρετικάκιανείναι,νακα-
ταστρέψουνόχιμόνοτοναγαπητικόεαυτόμας,όχιμόνοτοαντι-
κείμενοτουέρωτα,αλλάακόμη–δοθέντοςτουρόλουτουέρωτα
στηδιδασκαλίατωνκαθηκόντωνενόςπολίτη–καιτηνπόλη.
ΣτονπερίφημοσωκρατικόλόγοστοΣυμπόσιο, απότονοποίο
γεννήθηκεηεκφυλισμένηιδέατου«πλατωνικούέρωτα»,οέρωτας
δενπρέπεινααντιμετωπιστείαπορριπτικάαλλάναυποβληθείσε
μιαδιαδικασίαεκπαίδευσης.Αυτόακριβώςείναιηφιλοσοφία:η
από τη Μαντινεία, τη Διοτίμα, ειδική στη θρησκεία και σε κάθε περί-
πτωση είναι απίθανο ένα τέτοιο άτομο να δίδαξε στον Σωκράτη ένα δόγμα
με στοιχεία –κατά τον Αριστοτέλη– πλατωνικά και όχι σωκρατικά. Ο
λόγος για τον οποίο ο Πλάτωνας παρουσίασε τον έρωτα με το στόμα μιας
γυναίκας, είναι ασαφής. Ίσως ήθελε να καταστήσει σαφές ότι η εξύμνη-
ση της παιδεραστίας που περιλαμβάνει η συγκεκριμένη παρουσία είναι
αδιάφορη, σε αντίθεση με την εξύμνησή της στον λόγο του Παυσανία».
Dover, «Greek Homosexuality», σελ. 161, σημ. ΙΙ. Ορισμένοι σχολια-
στές έχουν εικάσει ότι η Διοτίμα ενδεχομένως βασίστηκε στην ιστορική
μορφή της Ασπασίας, τη λαμπερή ερωμένη του Περικλή, μια γυναίκα
που συμμετείχε ενεργά στον κύκλο των διανοούμενων που περιέβαλλε τον
Περικλή. Ο Πλάτωνας την αναφέρει ονομαστικά στον Μενέξενο, βάζον-
τας εκεί τον Σωκράτη να δηλώνει ότι δεν έμαθε μόνο αυτός την τέχνη της
ρητορικής απ’ αυτήν αλλά επίσης και ο Περικλής. «Αυτή που έχει φτιά-
ξει τόσους καλούς ρήτορες, και τον έναν που ήταν ο καλύτερος ανάμεσα
στους Έλληνες, τον Περικλή, τον γιο της Ξανθίππης» (325e). Οι σχο-
λιαστές καταδεικνύουν το συγκεκριμένο χωρίο ως ένδειξη της μεγάλης
εκτίμησης που έτρεφε ο Πλάτωνας για την Ασπασία, αν και έχουν διατυ-
πωθεί και άλλες πιθανές ερμηνείες, προσβλητικές για τον Περικλή.
373
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
εκπαίδευσητηςερωτικήςεπιθυμίας.Οσκοπόςτωνερωτικώνεπι-
θυμιώνμαςαποδεικνύεταιίδιοςμετονσκοπότωνγνωστικώνμας
επιθυμιών–ναμαςμεταφέρουνέξωαπότονεαυτόμας,ναμαςδώ-
σουντηδυνατότηταγιαμιασκληράκερδισμένηεπαφήμετο ον.
Αυτήηλαχτάραμαςνααποκτήσουμετοωραίομπορείνακορεστεί
μόνομετηγνώσητηςεκπληκτικήςομορφιάςπουενυπάρχειστη
δομήτουκόσμου,τηνπηγήόλωντωνενσαρκώσεωντηςμικρότερης
ομορφιάς.Ηγνώσηπροσποιείταιμιακατοχήπουτίποτεάλλοδεν
μπορείναεπιτύχει.Αυτήηάσβεστηλαχτάραπουσχετίζεταιμετην
ερωτικήαγάπη,συνοδευόμενηπάντααπόέναάγγιγμαθλίψηςκαι
απογοήτευσης,απότηλυπητερήαίσθησητουανικανοποίητουκα-
θώςπροσπαθούμενασυγχωνευθούμεμετοναγαπημένο,είναιτόσο
βίαιηκαιενοχλητική,αλλάκαιπαράλογη–μιαπτυχήτουερωτικού
στηνοποίαστρέφειτηνπροσοχήολόγοςτουΑριστοφάνη–επειδή
ηερωτικήλαχτάραυποτίθεταιότιμαςπαρασύρειώστεναενωθού-
μεμεκάτιπολύμεγαλύτεροαπόένααπλόπρόσωπο.
Σ’ αυτή τη ζωή, φίλε μου Σωκράτη, είπε η ξένη από τη Μαντινεία,
ο άνθρωπος μπορεί να βιώσει και να οδηγηθεί στη μέθεξη του κα-
λού. Αυτό, αν το δεις ποτέ, θα καταλάβεις ότι δεν μοιάζει ούτε με
χρυσάφι ή ενδυμασία ή με τα όμορφα αγόρια και τους νεαρούς,
που τώρα βλέπεις και ζαλίζεσαι και εσύ και άλλοι πολλοί που βλέ-
πετε τα τρυφερά αγόρια και δεν ξεκολλάτε απ’ αυτά... Τι λοιπόν πι-
στεύουμε, αν γινόταν σε κάποιον να δει αυτό το ωραίο ειλικρινές,
καθαρό και γνήσιο, χωρίς να είναι μολυσμένο με σάρκα ανθρώπινη
και χρώματα και κάθε είδους μωρολογία των θνητών, αυτό το θεϊκό
ωραίο θα μπορούσε να το δει σαν ανεξάρτητο και μοναδικό είδος;
Άραγε νομίζεις ότι η ζωή είναι φαύλη, όταν ο άνθρωπος προσανα-
τολίζεται και βλέπει εκείνο, το οποίο κατεξοχήν πρέπει να παρα-
τηρεί και να συναναστρέφεται; Μήπως σου διαφεύγει ότι εδώ μο-
νάχα σ’ αυτόν θα δοθεί η δυνατότητα, επειδή μπορεί να αντικρίσει
το καλό, να γεννήσει όχι είδωλα της αρετής, γιατί δεν αγγίζει κά-
ποιο είδωλο, αλλά αληθινή αρετή, καθώς αγγίζει το αληθινό; Αφού
λοιπόν γεννήσει την αληθινή αρετή και την υπηρετήσει, ενδέχεται
να γίνει αγαπητός στους θεούς και, αν κάποιος άλλος άνθρωπος
μπορεί να γίνει αθάνατος, γιατί όχι και εκείνος; (211d-212a)
374
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
Ένααστείοπουδιατρέχειτουςπλατωνικούςδιαλόγους,είναι
ηερωτικήεγρήγορσητουΣωκράτη.ΣτονδιάλογοΛύσις σχολιάζει
ότι«ανκαισταπερισσότεραθέματαείμαιφαύλοςκαιάχρηστος,
εντούτοιςμετοέναήτοάλλομέσοέχωλάβειαπότονουρανότο
χάρισμαναμπορώναανιχνεύσωμεμιαματιάτόσοτονεραστή
όσοκαιτονερωμένο»(204b-c). ΣτονΧαρμίδη,έχονταςμόλιςγυ-
ρίσειαπότημάχητηςΠοτίδαιας–μιαμάχηπροάγγελοτουΠε-
λοποννησιακούΠολέμου,ηοποίαδιεξήχθητο432–τοπρώτο
πράγμαπουρωτάειείναιποιανέααγόριακυκλοφορούνστηναγο-
ρά,καιανκάποιααπ’αυτάξεχωρίζουν«γιατησοφίατουςήγια
τηνομορφιάτουςήκαιγιαταδύο».ΌτανοΧαρμίδηςκάθεται
ακριβώςδίπλαστονΣωκράτηκαιτοβλέμματουπέφτει«μέσααπό
τοιμάτιότου,φλέγεταικαιδενμπορείνασυγκρατήσειτονεαυτό
του»(155d-e).ΤοΣυμπόσιο τουΞενοφώντα,πολύπιοαισχρόαπό
οποιονδήποτεσωκρατικόδιάλογοτουΠλάτωνα,υπερβάλλεισε
ό,τιαφοράτιςφιλήδονεςσαγήνεςακόμηπερισσότερο,μετονΞε-
νοφώνταναβάζειτονΣωκράτηναδηλώνειότιηδικήτουπροσω-
πικήαρετήπουεκτιμάπερισσότερο,είναιηεκπόρνευση.ΟΠλά-
τωνας,ανκαιπιοευπρεπής,λέειουσιαστικάτοίδιο:«Τομόνο
πράγμαπουλέωότιγνωρίζω»,λέειοΣωκράτηςστοΣυμπόσιο,«εί-
ναιταερωτικά»(177d).
Στησυνέχεια,οΠλάτωναςμετατρέπειτησαρκαστικήδήλωση
τουΣωκράτηστηνπιοφλογερήδήλωσηπουδιατυπώθηκεποτέ
γιατηνεκστατικήφύσητηςγνώσης.(ΟύτεοΞενοφώνταςαφήνει
αναπάντητητησκανδαλώδηδήλωσητουΣωκράτη).Οδιοτιμικός
λόγοςτουΣωκράτησυγχωνεύειτηνερωτικήάνοδομετηγνωσιακή
άνοδο,καιτιςσυγχωνεύεικαιτιςδύομετοεπίτευγματουεξαιρε-
τικού,πουπροσδίδειαξίαστηζωή.«Πιστεύειςότιθαήτανανάξια
ηζωήγιαένανάνθρωπονακοιτάειαυτό,νατομελετάμετοναπα-
ραίτητοτρόπο,καιναείναιμαζίτου;»ΟΣωκράτηςβάζειτηΔιο-
τίμαναρωτήσειρητορικάγιατοόραματηςαληθινήςομορφιάς–
τηςαξεδιάλυτηςαπότοΑληθές-τοΚάλλος-τοΑγαθό–στοοποίο
θαοδηγηθούμεαπότηλαχτάραμαςγιατοκάλλος–απότιςερω-
375
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
τικέςμαςεπιθυμίες–όταναυτέςδιαμορφωθούνκαταλλήλωςαπό
τηφιλοσοφία.ΗΔιοτίμαμίλησε«σανσοφιστής»,ότανπροσυπέ-
γραψετηφήμηκαιτονέπαινο,τοκλέος,πουοιάνθρωποιεπιδιώ-
κουναπεγνωσμέναμετηνεπιθυμίατουςνανικήσουντονθάνατο.
Όμωςτώρα,μετηδικήτηςάνοδο,μιλάεισανφιλόσοφος.Ηεπί-
τευξητουεξαιρετικούστηζωήμαςίσωςείναιημόνηπαρηγοριά
πουδιαθέτουμεμπροστάστονθάνατο,όμωςομόνοςτρόποςνα
επιτύχουμεαυτήτηνεξαιρετικήζωήείναινασκεφτούμελογικάτην
πορείαμαςπροςαυτήν.
Σεαυτόακριβώςτοσημείομεγαλείου–όπουοΣωκράτηςέχει
συμπεράνειότιτοόραμάτουγιατηγνωστικήευδαιμονίακαιτην
ερωτικήευδαιμονίαέχουνγίνειένα–οΠλάτωναςφέρνειστηδρά-
σητονΑλκιβιάδη.Ηπαρουσίατουαναγγέλλεταικατ’αρχάςαπό
ένανανάρμοστοσαματάέξω–όσοιείναιμέσαακούνεκάποιοννα
σφυροκοπάτηνπόρτα–καιότανοΑλκιβιάδηςκάνειτημεγάληεί-
σοδότουείναιτόσομεθυσμένοςώστεπρέπειναυποστηριχτείαπό
ένακορίτσικαικάποιουςάλλουςσυνδαιτυμόνες.(Τοκορίτσιτοεί-
χανστείλειέξωγιαναδιασκεδάσειτιςγυναίκεςότανοιάντρες
αποφάσισανναπαραμείνουννηφάλιοιστοσυμπόσιο).Τοκεφάλι
τουείναιστεφανωμένομεκισσούς,βιολέτεςκαικορδέλες–καιμ’
αυτότοντρόποχλευάζειτουςστεφάνουςπουείχανπραγματικά
κερδηθείεκείνητηνημέρα.(Ίσωςαυτόστρέφειτηνπροσοχήσε
μιαάλληδιακωμώδησηπουλέγεταιότιθαεκτελέσει,τηνπαρωδία
τωνελευσίνιωνμυστηρίων).Αμέσωςπαίρνειτονέλεγχοτηςαίθου-
σαςμεεξοργιστικάαξιολάτρευτοτρόπο:«Γελάτεμαζίμουγιατί
έχωμεθύσει;»αναφωνείπαραπατώντας,αφήνοντάςμαςναμάθου-
μετηντρυφερήευχαρίστησηπουπροκαλείτοσκόπιμογέλιοτων
αντρώνστηναίθουσα.«Μπορείναγελάτε»,ψευδίζει,«αλλάπαρ’
όλααυτάγνωρίζωαρκετάκαλάπωςό,τιλέωείναιαληθές»,και
εμείςπρέπει,όπωςτονίζειηΝούσμπαουμστηνερμηνείατης,να
ακούσουμεσοβαράαυτήτηνανακοίνωση.ΟΑλκιβιάδηςπρόκειται
ναμαςπεικάτισημαντικό,έστωκαιμέσαστομεθύσιτου.Έχοντας
μάθειότιόλοιοιάντρεςεγκωμίασαντονέρωτα,οΑλκιβιάδηςδη-
376
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
λώνειότιθακάνειτοίδιο,ανκαιπρώταπίνειέναντεράστιοκάδο
κρασίκαιβάζεικαιτουςάλλουςναπιουν.Ηαταξίατούείναιπια
απαραίτητη,καθώςτουπόβαθρόέχειήδηγίνειαισθητό.
Στησυνέχεια,μαςπροσφέρειμιααξιομνημόνευτηπεριγραφή
τουέρωτα.Δενεξυμνείόμωςτονθεόόπωςέκανανόλοιοιάλλοι,
προσπαθώνταςνασυλλάβειτηνουσίατουιδανικούέρωτα,επι-
κεντρώνοντας τηνπροσοχήτουστηνυπερβατικήθεότητατου
Έρωταμεόρουςκατάλληλααπρόσωπους.ΑκόμηκαιοΑριστοφά-
νηςείχεπροσπαθήσειναπεριγράψειορθάτονθεόμεμυθικούς
όρους.ΟΑλκιβιάδηςαλλάζειτουςόρουςτουπαιχνιδιού.Αυτόςπου
περιγράφειείναιέναςάνθρωπος,όχιέναςθεός.ΕίναιοΣωκράτης.
Ήμάλλον,οΑλκιβιάδηςπεριγράφειπώςείναιγι’αυτόν,γιατον
Αλκιβιάδη,νααγαπάαυτόντονάντρα–πιομοναδικό,διακηρύσσει,
καιαπότονίδιοτονΑχιλλέα(221c).Είναιηφαινομενολογίατου
νααγαπάςένανσυγκεκριμένοάνθρωπο,καιμάλισταένανεξαιρε-
τικόάνθρωπο,τονοποίοοΑλκιβιάδηςεξιστορεί.Καιτώρα,οΑλ-
κιβιάδηςαντιστρέφονταςόσαμόλιςείχεπειοΣωκράτης,καταλήγει
ναδηλώνειξεκάθαραότιομεγαλύτεροςφιλόσοφοςανάμεσάτους,
οΣωκράτης,πράγματιξεπερνάτονΑχιλλέα.Αλλάξεπερνάτον
Αχιλλέαμετηνπροσωπικήμοναδικότητάτου,πετυχαίνονταςνα
είναιπερισσότεροοεαυτός του,μετηναπόκτησητηςδικήςτουατο-
μικότητας.ΟΣωκράτηςμόλιςπριναπόλίγοκήρυττε,κατάκάποι-
οντρόπο,τηναπογύμνωσηαπόκαθετίπροσωπικό.Τοεξαιρετικό
άτομοείναιόχιμόνοερωτευμένομετοΑληθές-τοΚάλλος-τοΑγα-
θό,αλλά,στονβαθμόπουηαγάπητουτοκυριεύει,γίνεταιέναμε
αυτό,γι’αυτόοΣωκράτηςπεριγράφειτονέρωτασανναπρόκειται
γιααθανασία,καιόπουό,τιείναιατομικό,άρακαιθνητό,απορρί-
πτεται.Όμως,οΑλκιβιάδηςτονίζειτοπροσωπικό.Περιγράφει
ό,τιείναιτόσοεξαιρετικόπάνωστονΣωκράτημεόρουςπουσιω-
πηράείναι«νιτσεϊκοί»,εξυψώνειτοεξαιρετικόάτομοακριβώςεπει-
δήοίδιοςείναιμηαναγώγιμακαιαναντικατάστατα άτομο*.
* Ο Αλεξάντερ Νεχαμάς προσυπογράφει αυτή τη «νιτσεϊκή» ανάγνωση
377
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
ΟΑλκιβιάδηςαντιστέκεταιστηνάνοδοτουΣωκράτηστο
απρόσωπο.Επιμένει στουςπροσωπικούςόρους.ΟΑλκιβιάδηςπε-
ριγράφειπώςήτανγι’αυτόννααγαπάτονΣωκράτημεαποκλει-
στικάανθρώπινουςόρους,καιταλόγιατουβρίθουντόσοαπότη
μεταμορφωτικήαίσθησητουθαύματοςπουνιώθουμεότανείμαστε
του Σωκράτη: «Όσοι εξασκούν την ατομικιστική τέχνη του ζην πρέπει
να είναι αξέχαστοι. Όπως οι μεγάλοι καλλιτέχνες, πρέπει να αποφύγουν
τη μίμηση, προς τα πίσω και προς τα εμπρός. Δεν πρέπει να μιμούνται
τους άλλους: αν το κάνουν, παύουν να είναι πρωτότυποι και γίνονται πα-
ράγωγοι και ξεχνιούνται, αφήνοντας το πεδίο σε εκείνους τους οποίους
μιμούνται. Δεν πρέπει να τους μιμηθούν παρά πολλοί άλλοι: αν αυτό
συμβεί τότε δεν θα θυμούνται πλέον το έργο τους ως τέτοιο και θα μοι-
άζει να είναι ο συνήθης τρόπος πραγματοποίησης των πραγμάτων, σαν
γεγονός της φύσης παρά σαν ατομικό επίτευγμα... Ο Νίτσε ιδιαιτέρως
τυραννιόταν απ’ αυτό το πρόβλημα. Αυτό το αισθητιστικό είδος της τέ-
χνης του ζην απαγορεύει την άμεση μίμηση των μοντέλων. Πώς λοιπόν
τότε ο Μοντέν, ο Νίτσε και ο Φουκό έχουν όλοι τους ένα μοντέλο; Και
γιατί το μοντέλο τους είναι πάντα ο Σωκράτης;... Τούτοι οι φιλόσοφοι
ενδιαφέρονται περισσότερο για το γεγονός ότι ο Σωκράτης έκανε κάτι
καινούριο με τον εαυτό του, ότι συνέστησε τον εαυτό του σαν ένα είδος
προσώπου άνευ προηγουμένου, και λιγότερο για το συγκεκριμένο είδος
προσώπου που έγινε. Αυτό που παίρνουν απ’ αυτόν δεν είναι ο συγκεκρι-
μένος τρόπος ζωής, ο συγκεκριμένος εαυτός, που διαμόρφωσε για τον
ίδιο αλλά το ότι γενικά αυτοδιαμορφωνόταν;» («The Art of Living», σελί-
δα 10). Ο Σωκράτης αναγνωρίζει ότι ο μόνος Σωκράτης που γνωρίζουμε
είναι ουσιαστικά η λογοτεχνική δημιουργία του Πλάτωνα. Πιστεύει λοι-
πόν ότι ο Πλάτωνας, δημιουργώντας τον δικό του Σωκράτη, προσυπο-
γράφει το πώς ο αισθητιστής αντιλαμβάνεται τη φιλοσοφία, ως δημιουρ-
γία ενός αμίμητου εαυτού για τον εαυτό του; Η «νιτσεϊκή» ιδέα του Νεχα-
μάς για τον Σωκράτη βρίσκεται πολύ περισσότερο στο ίδιο μήκος κύμα-
τος με την ιδέα του Αλκιβιάδη για τον Σωκράτη, που έχει απολύτως να
κάνει με την αμίμητη μοναδικότητα αυτού του ανθρώπου, μια ιδέα που ο
Πλάτωνας φαίνεται να απορρίπτει στο «Συμπόσιο», όχι μόνο στο περιε-
χόμενο του λόγου του Σωκράτη, αλλά επίσης δίνοντας την αντιθετική
άποψη στον παράλογο, κακό και επικίνδυνο να γνωρίσεις Αλκιβιάδη.
378
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
βαθιάερωτευμένοι,αλλάεπίσηςκαιαπότονπαραλογισμόαυτής
τηςκατάστασης,απότιςπροσβολέςπουαναγκαζόμαστεναυπο-
στούμεόταναγαπάμεέναπρόσωπομεσάρκακαιοστά,καιόχι
ένανθεόήέναμαθηματικόθεώρημα,ήακόμηκαιτηναφηρημένη
ιδέαγιατοκάλλος,τηνενσωματωμένηστηδομήτουόντος.
ΟΑλκιβιάδηςέχειαγαπήσειτονΣωκράτημετονμόνοτρόπο
πουγνωρίζει.Αυτόακριβώςείναιτοπρόβλημαμετηναγάπητου.
Δεντονμεταμορφώνειποτέ.Μπορούσεν’αγαπήσειτονπιοεξαι-
ρετικόάντρατηςΑθήναςκαιποτέναμηναλλάξειαγαπώνταςτον.
ΕίναιοΑλκιβιάδηςότανερωτεύεταιτονΣωκράτη,καιείναιοίδιος
Αλκιβιάδηςότανηεμπειρίατελειώνει,καιαυτόςακριβώςείναιο
λόγοςγιατονοποίοοΑλκιβιάδηςείναιπολύαποφασισμένοςνα
παραμείνειΑλκιβιάδης.ΔενξεχνάποτέπώςείναιναείσαιοΑλ-
κιβιάδης.Δενθέλειποτέναξεχάσει.Καιεδώακριβώςβρίσκεταιη
καταδίκητου.
ΤογεγονόςότιοΑλκιβιάδης–μεθυσμένος–έρχεταιμεπάταγο
στοσυμπόσιοκαθυστερημένα,κάνειτοΣυμπόσιο όχιμόνοπολύ
πιοδραματικόαλλάτομετατρέπει,επίσης,σεμιαπαράστασηηθι-
κής.ΑυτόςείναιέναςαπότουςστόχουςπουπετυχαίνειοΠλάτω-
ναςφέρνονταςστησκηνήτονΑλκιβιάδητόσοαργάτοβράδυ.Ο
Αλκιβιάδηςείναιακριβώςτοαντίθετοαπ’όσαμόλιςέχειπειοΣω-
κράτης.ΟΑλκιβιάδης,απολαμβάνονταςτιςυπερβολέςτου,εκ-
φράζονταςτηνπροκλητικήλάμψητουέκλυτουπαραβάτη,μιας
ζωήςπέρααπόταόρια,μάχεται,επίσης,μετονδικότουτρόπο,
ενάντιαστουςπεριορισμούςτουναείσαιαπλώςάνθρωπος.Αυτή
ηεγκατάλειψηκαιηαπερισκεψίαείναιέναςτρόποςμετονοποίο
μπορείναπροσποιείταιότιδενείμαστεαπλώςθνητοί,ναθριαμ-
βεύεικάνονταςό,τιδενμπορούννακάνουνκαιναγλιτώσουνοι
κοινοίθνητοί.Καιαποδείχτηκεότιήτανοτρόποςμετονοποίοο
Αλκιβιάδηςόχιμόνοαγάπησε,αλλάεπίσηςέζησεκαιπέθανε.
ΚαιοΠλάτωνας,παρουσιάζονταςτονΑλκιβιάδηωςτοακρι-
βώςαντίθετοτωνδιδαχώντουΣωκράτη,αθωώνειτονΣωκράτη
γιαταεγκλήματατουΑλκιβιάδη.Υπογραμμίζειτονισχυρισμόότι
379
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX
οΑλκιβιάδηςδενείναιτοσυμπέρασματηςσυλλογιστικήςτουΣω-
κράτηαλλά,αντιθέτως,ηίδιαηάρνησήτης.Ότανηπόληκατη-
γορούσετονΣωκράτηγιαδιαφθοράτωννέων,μπορείναείχεκάλ-
λιστακατάνουτηνκαταστροφικάεπίμονηαπείθειατουΑλκιβιάδη.
ΟΑλκιβιάδηςείχεαψηφήσειτηνπολιτικοποίησητηςαρετής,και
οΣωκράτης,επίσης,αψήφησετηνπολιτικοποίησητηςαρετής.
Καιγιατουςδύο,αυτόςπουπρέπειναεπιτύχειτηνεξαιρετικότητα
είναιτοάτομο·ηπόληδενμπορείνατοκάνειγι’αυτόν.Είναιαλή-
θειαπωςηαπείθειατουΣωκράτηγίνεταιστοόνοματηςηθικήςφι-
λοσοφίας,ενώτουΑλκιβιάδηστοόνοματουΑλκιβιάδη.Μικρήη
διαφορά,μπορούμεν’ακούσουμετουςΑθηναίουςναδιαμαρτύρον-
ταιότανδιατυπώνουντιςκατηγορίεςτουςκατάτουΣωκράτη–εσύ
άνοιξεςτιςπύλεςτηςανταρσίας.Τεράστια ηδιαφορά,επιμένειο
ΠλάτωναςστοΣυμπόσιο.ΟΑλκιβιάδηςμπορείνααπέρριψεμε
δραματικότρόποτηναθηναϊκήαπάντησηστοτιπροσδίδειαξία
στηζωή–ηπολιτικοποιημένηαρετήπουδιοχετεύειτηνενέργεια
τουεξαιρετικούπροσώπου,έτσιώστεαυτόναεξυπηρετείτηνεξαι-
ρετικήπόλη–αλλάαπέρριψεμεεξίσουδραματικότρόποκαιτη
σωκρατικήαπάντηση.Μάλιστα,ηαπόρριψηεκμέρουςτουτηςσω-
κρατικήςάποψης,όπωςοΠλάτωναςτηναναπτύσσειστοΣυμπό-
σιο,είναιακόμηπιοεμφατικάεπαναστατική.
ΟΣωκράτηςτουΣυμποσίου μάςζητάνααπομακρυνθούμεόσο
τοδυνατόνπερισσότεροαπότηνπροσωπικήμαςάποψη,σεέναν
τόποόπουθαωχριάόχιμόνοηομορφιάτουαγαπημένουπροσώ-
που,αλλάακόμηκαιηταυτότητατουίδιουτουπροσώπουθαπα-
ρουσιάζειελάχιστοενδιαφέρονμπροστάστοίδιοτοπρόσωπο.Η
λογικήαπόμόνητηςμπορείναμαςοδηγήσεισεμιακατάσταση
έκστασης,όπουκυριολεκτικάθαστεκόμαστεέξωαπότονεαυτό
μας,σεαυτήτηβακχικήφρενίτιδατηςφιλοσοφίαςστηνοποία
αναφερθήκαμεστοΚεφάλαιοα.Σεαυτήτηνορθολογιστικήέκ-
στασηγίνεταιμεέμφασηαναφοράστονλόγοτουΑλκιβιάδη,όπου
περιγράφεταιτιμπορούννακάνουνταεπιχειρήματατηςφιλοσο-
φίαςόταν«δράττουντηνψυχήενόςμηατάλαντουνέου».ΟΣω-
380
ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ
κράτηςεδώεντάσσεταιστηνίδιαομάδαμετουςάλλουςμηατά-
λαντουςνέους,διότι,απότησκοπιάτηςώριμηςφιλοσοφίαςτου
Πλάτωνααυτόίσωςναήταν,ανκαιμάλλονστουςνέουςπουδιέ-
θεταντηγονιμοποιόδιαίσθησηνααποσπάσουντηναρετήαπότις
κοινωνικέςκαιπολιτικέςπροεκτάσειςτης.Ηπολιτικήείναιαυτή
πουπρέπειναδιαμορφώνεταιυπότοφωςτηςηθικήςαλήθειας–
δενπρέπεινασυμβαίνειτοαντίστροφο.Ηκατάστασηστηνοποία
μπορούνναμαςφέρουνταεπιχειρήματατηςφιλοσοφίας–μιακα-
τάστασηεκστατικήςαποξένωσηςαπότονεαυτό,οοποίοςγλιστρά
μέσααπότουςδεσμούςτηςσυγκεκριμένηςταυτότηταςτουατό-
μου–είναιηκατάστασητηνοποίαοΠλάτωναςπροσφέρειωςπα-
ραδειγματικάφιλοσοφική,ηκατάστασηστηνοποίαπαρεπιδημούμε
ότανσημειώνουμεπρόοδοστηφιλοσοφία.Ησύνδεσηενόςατόμου
μετονεαυτότουέχειμετριαστείσεένανβαθμόστονοποίομπορεί
κανείςναστοχαστείακόμηκαιτονθάνατότου,διατηρώντας την
αυτοκυριαρχίατου.Τοναζειςκαινασκέφτεσαικαινααγαπάς
σανφιλόσοφοςσημαίνειναζειςsub specie aeternitatis – δηλαδή,
υπότημορφήτηςαιωνιότητας,τοντρόπομετονοποίονθατο
έθετεοΣπινόζα,οοποίοςφιλοσόφησεσεμεγάλοβαθμόστοπνεύ-
ματουΠλάτωνα,εκατοντάδεςχρόνιααργότερα.
ΟλόγοςτουΣωκράτηστοΣυμπόσιο μαςπροτρέπειπροςτην
κατεύθυνσηενόςαπρόσωπουοράματος,υποσχόμενοςότιχάνοντας
τιςπροσωπικέςπροσκολλήσειςμας,ακόμηκαιτηνπροσκόλληση
στονεαυτόμας,θαεπιτύχουμεμιαγνώσηηοποίαθαμαςανακαι-
νίσειμετοφωςτης–ότανοιτέλειεςαναλογίεςτουΑληθούς-του
Κάλλους-τουΑγαθούαφομοιωθούναπότογνωστικόμυαλόμας,
ηγνώσηγίνεταιαρετή,αυτό,δηλαδή,πουείναιησοφία.Αυτόπου
υπονοείταιείναιπωςηαγάπηενόςνεαρούγιατονΣωκράτηείχε
σκοπόνατονοδηγήσειπροςαυτότοόραμα.Επειδήπροςαυτό
κατηύθυνετονΠλάτωνα,οοποίος,αγαπώνταςτονΣωκράτη,κα-
τάφερεναμεταφέρειτηφιλοσοφία,τηναγάπητουΣωκράτη,πολύ
πέρααπότοσημείοπουείχεφτάσειοΣωκράτης.Αγάπηπροςτον
Σωκράτησημαίνειότιεγκυμονείςτιςδιαισθήσειςτου–τοΣυμπόσιο
381
 ΟΠΛΑΤΩΝΑΣΣΤΟGOOGLEPLEX ΔΕΝΞΕΡΩΠΩΣΝΑΤΟΝΑΓΑΠΗΣΩ

είναιγεμάτοαπόαναφορέςσεγονιμοποιήσεις–όπωςεγκυμονούσε ναχαθείσ’εμάς.ΗιστορίατουΣωκράτηκαιτουΑλκιβιάδηείναι
οΠλάτωνας.Απόδειξητούτηςτηςεγκυμοσύνης–τοζωντανόπαι- ηιστορίαμιαςαμοιβαίααποτυχημένηςαποπλάνησης.
δί,θαλέγαμε–αποτελούνοιιδέεςπουδίνονταιστονΣωκράτη ΑυτόςπουμάλλοναποπλανήθηκεεπιτυχώςαπότονΣωκράτη,
προκειμένουνατιςεκφράσειστοΣυμπόσιο.ΕπειδήοΠλάτωνας είναιοΠλάτωνας.ΟΠλάτωναςεπιδεικνύειτηνεπίδρασηπουη
αγαπούσετονΣωκράτη,επειδήαυτός–καιόχι οΑλκιβιάδης–ήταν αγάπηπροςτονΣωκράτηυποτίθεταιότιθαασκούσεστουςνεα-
οιδανικόςερωμένος τουΣωκράτη,όπωςακριβώςοΣωκράτηςήταν ρούςάντρεςοιοποίοιθεωρούσανεαυτούςωςεραστέςτουΣωκρά-
οιδανικόςεραστής τουΠλάτωνα.ΟΠλάτωναςέδωσεζωήσεμια τη.ΚαιηαπόδειξηείναιηζωήπουζειοΠλάτωνας,ταέργαπου
ενότηταμεταφυσικής,επιστημολογίας,αισθητικήςκαιηθικήςπου γράφει,ανάμεσάτουςκαιτοΣυμπόσιο.
υπονοείταιστιςδιαισθήσειςτουΣωκράτη. Επειδήεδώείναιτοπαράδοξοπουμαςπαρουσιάζειηιδέατου
Αντιθέτως,οέρωταςτουΑλκιβιάδηγιατονΣωκράτηήτανάγο- Πλάτωναγιατονέρωτα:αφηγούμενοςτοόραμαμιαςαγάπηςτόσο
νος.Απ’αυτόνδενπροέκυψεποτέκάτιδημιουργικόήωραίο.Η υπερβατικήςκαιαπρόσωπης,ώστε«ηδιανοητικήόρασηνααρχίζει
καριέρατου,στηνοποίαησύνδεσημετονίδιοτουτονεαυτό–τις ναγίνεταιοξείαόταντωνοφθαλμώνηόρασηβρίσκεταισεμαρα-
παρορμήσειςκαιτιςφιλοδοξίεςτου–κατέχειπρωτεύουσαθέση, σμό»(219a), οΠλάτωναςδενχάνειτηθέατουΣωκράτη.Οιίδιοι
εξυψώνονταςτηνατομικότητα,δενθαμπορούσεναείναιπιομα- οιδιάλογοιπουδημιουργείγιανααποκαλύψειτοόραμάτουγια
κρινήγιακάποιονπραγματικόμαθητήκαιεραστήτουΣωκράτη, τηφιλοσοφίαδιατηρούντημορφήτουΣωκράτησταθεράμπροστά
πουτονείχεαπορροφήσειμέσατου,πουείχεαφήσειναδιεισδύ- του,καιέτσι,μπροστάμας.
σουνμέσατουό,τιείχεοΣωκράτηςναπροσφέρει.
ΟΠλάτωνας,φέρνονταςμετόσοζωντανότρόποτονΑλκιβιά-
δημπροστάμας,υπενθυμίζοντάςμαςπόσοπαταγωδώςαπέτυχε
ναμεταμορφώσειτονεαυτότουκάτωαπότοφωςτηςσωκρατικής
αγάπης,δενμαςδίνειαπλώςένακίνητρογιατοδύσκολομονοπάτι
τηςδιαπαιδαγώγησηςτωνερωτικώνμόχθωνμας(δενθέλετενακα-
ταλήξετεσαντονΑλκιβιάδη,έτσιδενείναι;)Αθωώνει,επίσης,τον
Σωκράτη:δενδιέφθειρεπερισσότεροτονΑλκιβιάδηαπ’ό,τιηΑθή-
να.ΤόσοηΑθήναόσοκαιοΣωκράτηςδενκατάφεραννακερδί-
σουντονΑλκιβιάδηκαινατονοδηγήσουνσεμιααγάπημεγαλύτε-
ρηαπότηναγάπηγιατονεαυτότου.Ανμητιάλλο,ηΑθήναέπρε-
πενακατηγορηθείπερισσότερο,επειδήεπέτρεψεστονΑλκιβιάδη
νατηνποδηγετήσεικαινατηνσαγηνεύσει.ΟΣωκράτης,αντιθέ-
τως,αρνήθηκεναπέσειστηνπαγίδατηςσαγήνης.«Τίποτεδεν
συμφιλιώνειεσέναμεμένα»,βάζειοΠλάτωναςτονΑλκιβιάδηνα
δηλώνειστονΣωκράτη(213c),καιμολονότιοΑλκιβιάδηςπετάει
τοσχόλιοπειραχτικά,οΠλάτωναςδενεπιθυμείτοασυμφιλίωτο

382 383