ROSJA I ZSRR W XIX I XX WIEK

A. Periodyzacja rozwoju formy państwa w Rosji i w ZSRR w XIX i XX wieku

Wiek XIX i XX wiek —> okres narastania zmian ustrojowych w drodze reform i rewolucji.
Cecha charakterystyczna rozwoju państwa —> ich cykliczne przeplatanie się z konserwatywną polityką władz zmierzających do
stopniowego przekreślenia zdobyczy społeczeństwa.

Do 1905r. —> Rosja jako monarchia absolutna, kapitalistyczne rządy nad społeczeństwem —> rewolucja 1905r. - ogłoszenie konstytucji
mikołajowskiej, która przekształciła mocarstwo w monarchie organiczną o charakterze konstytucyjnym

1917r. —> rewolucja lutowa - obalenie monarchii i ogłoszenie republiki (przetrwała do października 1917r.)
Przewrót bolszewicki i ustanowienie dyktatury proletariatu —> obalenie legalnego rządu, władza skupiona na partii komunistycznej -
Włodzimierz Lenin —> reżim dyktatorski - brutalna monokracja sekretarzy partii

KOMUNIZM —> prowadził do destrukcji dotychczasowego dorobku Rosji w zakresie politycznym, ekonomicznym, kościelnym,
społecznym i kulturalnym, aby na ich gruzach stworzyć państwo socjalistyczne.

Wielka rewolucja październikowa—> 1917r. - zbrojne przejęcie władzy w Rosji przez bolszewików, początkowo w Piotrogrodzie,
później stopniowo na większości obszaru Rosji

„Biały” okres dziejów Rosji - 1917r. Cykliczność reform i reakcji —> powrót
„Czerwony” okres dziejów Rosji - 1991r. do stanu sprzed przeprowadzonych zmian

„Biały” i „czerwony” okres —> mocarstwo wielonarodowe, rusy kujące, silna władza centralna wykonywana sposobem policyjnym,
polityka zagraniczna - imperializm.

Po dyktaturze Józefa Stalina —> czasy odwilży —> XX Zjazd Komunistyczny Partii Związku Radzieckiego (1956r.)

fi
.

Nikita Chruszczowa —> napisał referat, który przedstawił na zjeździe mówił o patologii rządów stalinowskich.
Leonid Breżniew (1964-1982)—> ponowne zahamowanie zmian
Michał Gorbaczow —> rozwinęła się fala różnokierunkowych zmian

Po II wojnie światowej —> wieniec państw zależnych od Moskwy - wyjątki: Chińska Republika Ludowa, Jugosławia i Albania.

B. Cesarstwo samodzierżawne i jego reformy w XIX wiek

Reformy okresu przedkonstytucyjnego —> zasada ustrojowa: absolutna władza dziedzicznego cesarza, skupiająca w nim władzę
ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą

Cechy władzy cesarskiej w Rosji

• Samowładność
• Nieograniczoność
• Brak odpowiedzialności

REFORMY ALEKSANDRA I REFORMY ALEKSANDRA II (1855-1881)

Powołał RADĘ STANU (1810r.) —> komisja legislacyjna, ściśle
doradcza, opiniująca projekty ustaw cesarskich —> 90 członków:
ministrowie i inni urzędnicy z nominacji monarszej —> jej sprawy
biurowe prowadziła kancelaria na czele z sekretarzem stanu.
,
Reforma włościańska —> reformę uwłaszczeniową napędziła wojna
krymska —> 1861r. —> ustawa przyznającą włościanom i służbie
dworskiej status wolnych obywateli —> chłopów zwolniono z
pańszczyzny, przyznano im własność użytkowanych zagród
mieszkalnych i pól - z zastrzeżeniem odszkodowania dla panów oraz z
normalizacją rozmiarów areału, przewidzianego na gospodarstwo
chłopskie w ustawie lokalnej.

 REFORMY ALEKSANDRA I
Rada dzieliła się na departamenty (Departament V zajmował się
sprawami polskimi w czasach między powstaniem listopadowym a
styczniowym; Departament Wojskowy).
Likwidacja kolegialnego kierownictwa ministerstw z czasów Piotra
Wielkiego.
Ministrowie —> powoływani przez cesarza na szefów resortów (od
1802r.). W ministerstwa funkcjonowały departamenty inne od tych w
Radzie.
Powołał KOMITET MINISTRÓW (1812r.) —> organ szerszy od
zespołu ministrów; obejmował też przewodniczących departamentów
Rady Państwa i jej sekretarza i inne osoby —> cesarz przewodniczył.
Monarcha rządził krajem, pomagał mu minister.
Oddał Senatowi nadzór nad ministerstwami i uprawnia go do
sprawowania trybunału administracyjnego. Senat —> ogłaszał
ustawy; jego departamenty dzieliły się na wydziały o charakterze
sądów kasacyjnych i administracyjnych.
Kancelaria cesarska —> jego wydziały zajmowały się sprawami
prawa, policji, ścigania przestępców politycznych itp.. -> rolę
kancelarii cesarskiej pełnił tylko wydział pierwszy.
REFORMY ALEKSANDRA II (1855-1881)
1857r. —> powołanie szlacheckiego Tajnego Komitetu -
opracowanie planu reformy, wdł. jego wytycznych —> w listopadzie
1857 r. w miejsce Tajnego Komitetu powołano Główny Komitet do
Spraw Włościańskich - analiza projektów uwłaszczenia
przesyłanych przez gubernie.
Luty 1861r. —> podpisał Manifest i Ustawę o reformie włościańskiej
(reformę w Królestwie Polskim przeprowadzono w 1864r.)
Ustawa o reformie rolnej —> charakter generalny —> szereg ustaw
lokalnych (dostosowywały ogólne zasady do warunków miejscowych)
Włościanie —> ludzie wolni; poddani normalnemu prawu i
sądownictwu powszechnemu —> likwidacja sądów patrymonialnych.
Powołano gminy wiejskie ze zgromadzeniem gminnym —> chłopi
posiadali niewielki samorząd i sprawowali sądownictwo
Chłopi mieli płacić panu 20% wartości otrzymanej ziemi —> taki
kredyt chłopi spłacali wraz z procentami do kolektywizacji (pozbawiła
chłopów ziemi - tworzenie kołchozów).
Normalizacja gospodarstw prowadzona w oparciu o kryteria —>
glebowe, klimatyczne i liczebność rodziny chłopskiej.
 REFORMY ALEKSANDRA I
Reforma szkolnictwa i oświaty —> cztery typy szkół: para alne
(we wsiach i miastach), powiatowe, gubernialne (gimnazja) i
uniwersytety —> państwo podzielono na 6 okręgów szkolnych,
poddanych kuratorom, niezależnym od gubernatorów.
Uniwersytety: 1802r. —> w Dorpacie; 1803r. —> w Wilnie; 1805r. —
> w Charkowie; 1819r. —> w Petersburgu.
Powstały również licea jako szkoły pośrednie między gimnazjami a
uniwersytetami.
Nadał w roku 1814 konstytucję Królestwu Polskiemu —> był jej
królem.
fi
REFORMY ALEKSANDRA II (1855-1881)
Reforma rolna —> akt kradzieży dokonanej na chłopach w
majestacie prawa —> umniejszone gospodarstwa, odszkodowania,
obowiązek podatkowy ze względu na miano wolnych obywateli.
Reformy samorządowe —> prawo wyborcze —> do samorządu
wprowadzono cenzus majątkowy i kurialny system wyborczy -
zabezpieczenie rządów szlachty
Sprawy gospodarcze —> włościanie tworzyli wspólnoty —>
Zgromadzenia chłopskie. W gminach —> zarządzanie sprawami
publicznymi.
Powiaty i gubernie —> samorządowe zgromadzenia —> marszałek
szlachty.
Miasta —> rady miejskie —> prezydenci
Ziemstwa i miasta —> sprawy gospodarcze, dróg, mostów, szpitali.,
szkół itp..
Decyzje samorządów —> nadzór gubernatorów - mogli je uchylać z
przyczyn formalnych (od Aleksandra III bez podawania motywacji).
Reformy sądownictwa —> 1864r. - trzy ustawy o ustroju sądów i
procedurach - karnej i cywilnej —> wprowadzono sądownictwo
powszechne.
 REFORMY ALEKSANDRA I REFORMY ALEKSANDRA II (1855-1881)
Sądy Pokoju w pierwszej i zjazdy sędziów pokoju w drugiej
instancji —> wykroczenia i drobne sprawy cywilne —> zasada wyboru,
kandydaci cenzus majątkowy i wykształcenie
Sądy okręgowe —> poważniejsze sprawy - z ławą przysięgłych oraz
izby sądowe w drugiej instancji
Senat —> skargi kasacyjne w sprawach karnych i cywilnych

* Minister sprawiedliwości mianował wszystkich sędziów z

wyjątkiem sędziów pokoju.
Prokuratora —> organ ściągania przestępców - prokurator
generalny - minister sprawiedliwości.

Ustawa Aleksandra III —> 1890r. - wyborcy dzielić się będą na kurie według przynależności stanowej: szlacheckiej, mieszczańskiej i
chłopskiej —> podniesiono cenzus majątkowy
Aleksander III - 1889r. —> zniósł wybieralność sędziów pokoju, a wymiar sprawiedliwości uzależniony od administracji

C. Cesarstwo Konstytucyjne (1906-1917

Reakcyjne rządy Mikołaja II (1896-1917) —> zmiana w związku z falą rewolucji (1905r.

17 X 1905r. —> gdy obietnice sierpniowe z 1905r. o zwołaniu doradczej Dumy Państwowej nie zadowalały —> cesarz wydał Manifest -
nadanie praw obywatelskich, rozszerzenie praw wyborczych, i zwołanie Dumy Państwowej o uprawnieniach w zakresie
ustawodawstwa

W następnych miesiącach —> Mikołaj II wydał szereg ustaw o reorganizacji Rady Państwa —> w kwietniu 1905r. - ustawy
zasadnicze: precyzowały prawa obywateli, cesarza i władzy ustawodawczej w Rosji —> ustawy te razem wzięte - oktrojowana
konstytucja mikołajowska.
.

Od 1906r. —> monarchia ograniczona w Rosji —> legalne istnienie i działanie stronnictw i partii np. w Dumie Państwowej

Ustawy konstytucyjne
• Monarchia z dziedzicznym cesarzem
• Władza cesarska —> samodzierżawna (absolutna, ograniczona współdziałaniem izb w procesie ustawodawczym)
• Cesarz —> inicjatywa i sankcja ustawodawcza, w okresach międzysesyjnych mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy;
nieodpowiedzialny; powoływał i rozwiązywał na podstawie specjalnego ukazu Dumę Państwową i Radę Państwa (czterokrotnie)
• Władza wykonawcza —> sprawował cesarz przez rząd zorganizowany w Radę Ministrów pod przewodnictwem premiera; rząd —>
odpowiedzialny prawnie, politycznie i solidarnie przed nieodpowiedzialnym władcą
• Parlament —> Duma Państwowa i Rada Państwa; izba pierwsza: wybierana w wyborach ograniczonych cenzusem majątkowym
oraz pośredniością i nierównością głosowania —> system kurialny (preferował do izby szlachtę); izba wyższa: Rada Państwa —>
powoływana przez cesarza i kolegia (samorządy gubernialne, ziemskie, kościelne, naukowe, kupieckie itp.); duży konserwatyzm.
• Obie izby —> równorzędny zakres ustawodawstwa (projekty ustawodawcze (inicjatywy cesarskie lub Dumy) najpierw rozpatrywane
w Dumie Państwowej; prawo zgłaszania interpelacji pod adresem ministrów i kierowników resortów.
• Uchwały nabierały mocy gdy udzielano im sankcji monarszej
• Konstytucja mikołajowska —> podobna do Karty konstytucyjnej Ludwika XVIII

D. Republika Liberalno-Demokratyczna w Rosj

Początki 1917r. —> strajki, bunty —> rewolucja antycesarska zwyciężyła —> Mikołaj II abdykował na rzecz swojego brata Michała -
2 III 1917r. —> odrzucił koronę —> Rosja bez głowy państwa

1. REPUBLIKAŃSKA FORMA PAŃSTW

Odchodzący Mikołaj II polecił ks. Jerzemu Lwowowi utworzenie rządu —> zadanie to wykonał z nominacji Tymczasowego Komitetu
Dumy Państwowej.
Od lipca 1917r. —> na czele rządów stanął Aleksander Kiereński
13 IX 1917r. —> powołano Dyrektoriat: przewodniczący i 5 ministrów —> uprawnienia ratowania państwa

 3 III 1917r. —> Rząd Tymczasowy ogłosił rodzaj deklaracji praw obywatelskich, stanowiło to jego credo polityczne i program
działania —> wprowadzono: amnestie, ogłoszono wolność słowa, druku, stowarzyszeń, zebrań i strajków; zlikwidowano wszelkie
różnice stanowe, religijne i narodowe; ogłoszono powszechne, bezpośrednie, równe i tajne prawo wyborcze do przyszłej konstytuanty i
samorządów, których kontroli poddano policję przekształconą w milicję pod obieralnym dowództwem —> upajająca wolność

Rząd Tymczasowy prowadził pozytywną i lekkomyślną działalność —> uczestniczył w wojnie; zlikwidował żandarmerię i ochranę;
powołał komisję nadzwyczajną do zbadania nadużywać urzędników starego reżimu; wymienił wszystkich gubernatorów i
wicegubernatorów; wzmocnił samorząd; zwlekał z wyborami do konstytuanty

Kiereński i ministrowie dostrzegając niebezpieczeństwo komunistyczne, organizowali poparcie dla siebie w ramach Konferencji
państwowej —> odbyła się 12-15 sierpnia 1917r.; i Narady demokratycznej —> 14 września 1917r. w Petersburgu - wyłoniła
namiastkę parlamentu w Postaci Wszechrosyjskiej Rady Demokratycznej, przekształconej w Tymczasową Radę Republiki Rosyjskiej —>
stanął do walki - Ławr Korniłow - dążył do wzmocnienia armii i rządów silnej ręki

2. DWUWŁADZA —> ryzyko dla stabilizacji państwa —> działanie dwóch władz, uważających się a równorzędne (jednoczesne
rządy w państwie)

1905r. —> powstały rady - komitety obejmujące delegatów strajkujących załóg fabrycznych danej miejscowości.
1917r. —> rady robotnicze, żołnierskie, chłopskie

- Ważna była stołeczna rada petersburska

- Rady stworzyły system władzy ludowej w postaci radzieckiej
- Rady wybierały delegatów na wszechrosyjskie zjazdy rad —> pretendowały do odgrywania roli parlamentów ogólnorosyjskich,
wybierany w samorzutny, demokratyczny sposób
- Rady powoływały też —> Centralne Komitety Wykonawcze —> obok rządu tymczasowego pełniły funkcje rządu rad

 4 IV 1917r. —> Włodzimierz Lenin na zebraniu bolszewickim - sformułował tezy kwietniowe —> domagał się w nich: nacjonalizacji
ziemi, przemysłu i banków dla chłopów i robotników, samostanowienia dla uciskanych przez Rosję narodów, pokoju bez aneksji dla
znękanych wojną żołnierzy i całej władzy państwowej dla ludu zorganizowanego w rady —> nie popierał rządu

Listopad 1917r. —> drugi zjazd rad —> bolszewicy siłą decydującą
Rady doprowadziły do: rozkładu walczącej armii, do radykalizacji niezadowolonych mas robotniczo-chłopskich i do anarchizacji życia
państwowego (potrzebne do obalenia rządu)

6 listopad —> koniec demokracji rosyjskie

E. Komunistyczna Republika Radziecka

1. BOLSZEWICKI ZAMACH STANU I PIERWSZE AKTY NOWEJ WŁADZY

6 listopada 1917r. —> Lenin na czele Komitetu Centralnego partii bolszewickiej i Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego
powołanego przez Komitet Wykonawczy Rady Petersburskiej przeprowadził z Pałacu Smolnego antyrządowy zamach stanu —> poparty
przez zrewoltowane pułki i otę —> 7 Listopad - zdobycie Pałacu Zimowego i aresztowanie obradującego w nim rządu —> wojna
domowa w całym imperium - koniec w 1922r

7 listopada 1917r. —> w Pałacu Smolnym obradował II Zjazd Rady —> 700 delegatów —> uchwała o przejęcia władzy i przekazaniu
jej radom
8 listopada —> zjazd uchwalił dekret o pokoju —> rząd zobowiązany do zwrócenia się do stron wojujących o jego zawarcie
9 listopada —> dekret o ziemi —> przekazanie gruntów obszarniczych i cerkiewnych w ręce chłopów wraz z inwentarzem i
zabudowaniami gospodarskimi.
Zjazd powołał —> Radę Komisarzy Ludowych z Leninem na czele —> pierwszy rząd komunistyczny w Rosji —> likwidacja poprzednich
struktur państwowych i zastąpienie ich nowymi —> początek socjalistycznego państwa radzieckiego, opartego na zasadzie dyktatury
proletariatu działającego w sojuszu z chłopa —> zlikwidowano wszelki pluralizm —> racje w sprawach społecznych itp. tylko partyjni
komuniści.
.

fl

Podstawowe akty władzy radzieckiej

‣ Deklaracja praw narodów Rosji —> 15 XI 1917r. —> wydana przez Radę Komisarzy Ludowych
‣ Uchwała Rady Komisarzy Ludowych w sprawie utworzenia Wszechrosyjskiej Komisji Nadzwyczajnej do Walki z
Sabotażem i Kontrrewolucją (WCzK) —> 20 XII 1917r.
‣ Deklaracja Praw Ludu pracującego i wyzyskiwanego —> uchwalony przez III Wszechrosyjski Zjazd Rad —> 25 I 1918r. —
> proklamowanie Rosji jako republiki radzieckiej i federacji republik narodowych; zatwierdziła kontrole robotniczą nad
wyzyskiwaczami, wprowadziła obowiązek pracy i uzbrojenie ludu ku pożytkowi rewolucji, zjazd znacjonalizował banki, popierał
pokojową politykę państwa w sprawie wyjścia Rosji z I wojny światowej, wypowiadał się przeciwko kolonializmowi, pochwalał
proklamowanie niepodległej Finlandii i uznawał prawo samookreślenia Armenii; podkreślał szkodliwość opozycji przeciwko
władzy radzieckiej.
‣ Dekret Rady Komisarzy Ludowych o utworzeniu Robotniczo-Chłopskiej Czerwonej Armii —> 28 I 1918r.
‣ Konstytucja Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Rad (RFSRR), uchwalona przez V Wszechrosyjski Zjazd
Rad —> 10 VII 1918r.
‣ Akt powstania Związku Socjalistycznych Republik Rad —> 30 XII 1922r. —> uchwalony przez I Zjazd Rad ZSRR
‣ Konstytucja stalinowska —> uchwalona przez VIII Wszechrosyjski Zjazd Rad —> 5 XII 1936r.

Budowa komunizmu —> zniesienie prywatnej własności ziemi

Do 1936r. —> Wszechrosyjskie Zjazdy Rad i ich różne organy wykonawcze —> podstawowe znaczenie w ustawodawstwie i
egzekutywie.
Zjazdy uchwalały wszelkie ważniejsze ustawy i konstytucje —> bezpośrednie wybory w obawie przed opozycją dopuszczono na
poziomie najniższym w miastach i wsiach —> wybory pośrednie: kilkustopniowe, kandydatów ustalała partia —> gwarancja
bezpieczeństwa politycznego —> zakaz wyborów dla wrogów ludu

2. POWSTANIE FEDERACJI RADZIECKIEJ I JEJ CHARAKTERYSTYKA

15 XI 1917r. —> Rada Komisarzy Ludowych wydała deklarację o prawie narodów Rosji do samostanowienia o swoim losie i o
możliwości ukonstytuowania się w odrębne, niepodległe państwo —> Deklaracja Praw Ludu pracującego i wyzyskiwanego —>
deklarowano utworzenie w Rosji państwa federalnego.

 Lipiec 1918r. —> V Zjazd Rad uchwalił konstytucje RFSRR —> federacja stała się faktem
Grudzień 1922r. —> kolejny Zjazd Rad uchwalił powstanie Związku Socjalistycznych Republik Rad —> niektóre narody obroniły
niepodległość, pozostałe ukonstytuowały się lub zostały zorganizowane w republiki

Deklarowano zasady dobrowolnego wstąpienia i wystąpienia oraz równouprawnienia poszczególnych republik związkowych
Konstytucja stalinowska —> art. 15 konstytucji z 1936r. —> stwierdzono ograniczenie suwerenności republik tylko zakresem spraw
wymienionych w art. 14 konstytucji, zawierającym wyczerpujące wyliczenie kompetencji związku

Cztery szczeble organizacji unii

1. Republika związkowa
2. Republika autonomiczna
3. Obwód autonomiczny
4. Okręg narodowościow

Republika związkowa —> powinna mieć przynajmniej odcinek granicy zewnętrznej – lądowy lub morski – dla umożliwienia
bezpośredniego kontaktu z nieradzieckim światem, gdyby chciała wystąpić ze Związku —> art. 17 konstytucji z 1936r. i art. 72 konstytucji
z 1977r..

Kompetencje republik związkowych

• Uchwalanie własnej konstytucji, zgodnej z federalną i ustawodawstwem ZSRR
• Sprawy miejscowe go życie społeczno-gospodarczego i kulturalnego
• Łączności
• Budownictwa, dróg
• Ubezpieczeń, organizacji sądów itp.

Republiki związkowe, autonomiczne, obwody autonomiczne i okręgi narodowościowe miały odpowiednią reprezentację w organach
przedstawicielskich Związku

Cechy charakterystyczne regulacji prawnej federalizmu i autonomii w ZSRR —> umieszczanie w konstytucjach federalnych
obszernych rozdziałów regulujących strukturę władz republikańskich i autonomicznych, zasady ich funkcjonowania i powiązań z
organami federalnymi, przed którymi były odpowiedzialne

Konstytucje republikańskie —> rola zuniformizowanych aktów uszczegóławiających postanowienia konstytucji federalnych, władze
republikańskie - poziom organów terenowych

5. USTRÓJ PAŃSTWOWY ZSRR W OKRESIE OD 1936r. DO 1991r

- Konstytucja stalinowska —> 1936r. (1951r. Nowelizacja)
- Konstytucja breżniewowska —> 1977r. (1990r. Nowelizacja)

Rada Najwyższa ZSRR —> najwyższy organ władzy państwowej —> skład: Rada Związku, Rada Narodowości —> wybierana na
okres 4 lat przez obywateli w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych
Wybory do Rady Związku —> zasada - jeden delegat na 300000 obywateli
Rada Narodowości: wybierana według federalno-autonomicznego ukształtowania unii –-> z republik związkowych - 25, z
autonomicznej - 11, z obwodu autonomicznego - 5 delegatów, z okręgu narodowościowego - 1
Rada Najwyższa —> wszelkie sprawy interesujące ZSRR, wybierała kolegialną głowę państwa w postaci Prezydium Rady
Najwyższej, sędziów Sądu Najwyższego, Radę Ministrów i jej prezesa z wiceprezesami oraz generalnego prokuratora ZSRR —> cała
niepodzielna władza państwowa —> zajmowała się ustrojodawstwem i ustawodawstwem
Prezydium Rady Najwyższej ZSRR —> głowa państwa, mogła rozwiązać Radę Najwyższą ZSRR i rozpisać nowe wybory —> skład:
przewodniczący, 16 jego zastępców, 15 członków i sekretarz —> odpowiadało przed Radą Najwyższą i mogła wydawać dekrety z
mocą ustawy (wymagały zatwierdzenia Rady Najwyższej, gdy dotyczyły zmian w ustawodawstwie czy nominacji lub zwolnień
ministrów), uprawnienia: interpretacji ustaw, rozpisywania wyborów, zwoływania Rady Najwyższej, zarządzania referendum,
uchylania rozporządzeń Rady Ministrów ZSRR i republik związkowych, odbieranie sprawozdań rządowych, przyjmowania
ambasadorów państw obcych i wysyłania własnych, wprowadzenia stanu wojennego w razie napaści na ZSRR, mianowanie i
odwoływanie naczelnego dowództwa sił zbrojnych ZSRR, przyznawało ordery, wydawało nominacje cywilne i wojskowe, przyznawało
obywatelstwo lub go pozbawiało i wykonywało prawo łaski
.

 Organy zarządu centralnego —> ministrowie na czele resortów, zorganizowani w Radę Ministrów pod przewodnictwem premiera —>
powoływani i zwalniani przez Radę Najwyższą lub jej Prezydium
Ministerstwa —> ogólnozwiązkowe (np. ministerstwo żeglugi rzecznej, budowy obrabiarek), związkowo-republikańskie (np. spraw
wewnętrznych, bezpieczeństwa publicznego, sprawiedliwości, kontroli państwowej, spraw zagranicznych, szkół wyższych, spraw
wojskowych, zdrowia, uprawy bawełny)—> po nowelizacji konstytucji stalinowskiej (1951r.). 53 ministerstwa
Zestaw ministerstw związkowo-republikańskich —> świadczy o okrzepnięciu republik związkowych – wzmocnienie inwigilacji
politycznej republik ze strony Związku

Rozdział X i XI konstytucji stalinowskiej —> prawa i obowiązki obywateli

1936r. —> zmiana konstytucji możliwa na mocy uchwały Rady Najwyższej, co najmniej większością 2/3 głosów w każdej z izb
7 X 1977r. —> konstytucja breżniewowska —> część V - najwyższe organy władzy i administracji państwowej

1990r. —> konstytucja z 1977r. uległa nowelizacji przez wprowadzenie prezydentury ZSRR
25 marca 1990r. —> Rada Najwyższa powołała na stanowisko prezydenta Michała Gorbaczowa.
Grudzień 1991r. w Mińsku —> w miejsce federacji radzieckiej powstała Wspólnota Niepodległych Państw —> przeszły do niej dawne
republiki związkowe, jako suwerenne państwa występujące obecnie jako podmioty prawa międzynarodowego publicznego, zjednoczone
w konfederację w imię pewnych wspólnych celów —> Litwa, Łotwa i Estonia nie zgłosiły chęci przynależności do wspólnoty.

Kryzys i rozpad ZSRR —> powrót do wolności, demokracji i gospodarki wolnorynkowej

6. CHARAKTERYSTYKA TOTALITARYZMU RADZIECKIEGO

Socjalistyczne państwo radzieckie —> dyktatura i totalitaryzm —> dławiła wszelkie odruchy niezgodne ze zdaniem rządzących i
obejmowały reglamacją całość życia społeczeństwa

Do 1936r. —> pozbawiono cały naród bezpośrednich wyborów, a kiedy w konstytucji stalinowskiej zdecydowano się je wprowadzić
nie miała sensu ich wolność, skoro o mandaty konkurowali członkowie tylko jednej partii
.

Obywateli „liszeńców” —> wrogowie ludu —> chłopi zatrudniający jednego najemnika, właściciele przedsiębiorstw, burżuazję,
duchowieństwo, byli właściciele ziemscy —> nie dopuszczano ich do aktu wyborczego, pod kontrolą robotniczą

• Prześladowania kościoła
• Głos robotnika uważano za lepszy niż chłopa
• Wszelki opór dławiono brutalnie siłą
• Zabrano chłopom ziemię w przymusowej kolektywizacji
• Rewolucja przeprowadzona przez bolszewików oddała im władzę nad społeczeństwem w zakresie duchowym, materialnym i
politycznym
• Dysydentów prześladowano —> rozbudowany aparat inwigilacji, donosicielstwa i terroru
• Wszechobecna partia —> WCzK, NKWD, GPU, KBG
• Rozbudowano sieć obozów —> łagry —> wyczerpująca praca, złe warunki klimatyczne i bytowe —> nasilenie podczas rządów
Stalina (1924-1953) - okres kultu jednostki
• Obok organów konstytucyjnych istniała wszechwładna organizacja partyjna —> zaczynała się w przedsiębiorstwie gdzie pracował
obywatel a kończyła się na szczycie w miejscu funkcjonowania głowy państwa —> organy: Zjazd partyjny, Komitet Centralny
(uchwałodawstwo), Biuro Polityczne (wykonawstwo) i pierwszy sekretarz (sekretarz generalny)
• W kraju działały odpowiednie organizacje partyjne, której organami były – komisje, referaty, wydziały, resorty kopiujące
organizacje państwa —> zapadały w nich decyzje, które fasadowy aparat państwowy ogłaszał za swoje i wykonywał
• System nomenklatury —> osoby upartyjnione i sprawdzone —> system obsadzania stanowisk kierowniczych w ZSRR i krajach
bloku wschodniego oparty na rekomendacji partii komunistycznej, kosztem fasadowej roli organów przedstawicielskich
• 1936r. —> konstytucja stalinowska w art. 126 i w art. 6 konstytucji z 1977r. (Breżniew) —> znak równości między organami
państwa, a partii nie regulowała
• Porządku strzegła milicja i wojsko, całkowicie oddane partii
• Ewolucja nazw partii radzieckiej —> Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (bolszewików) - do 1918r., Rosyjska Partia
Komunistyczna (bolszewików) - od 1918r., Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) - od 1925r., Komunistyczna
Partia Związku Radzieckiego (od 1952r.)
.