-İLK TÜRK DEVLETLERİ-

Asya Hun Devleti (MÖ 220-MS 216)

•Tarihte bilinen ilk Türk devleti olup aynı zamanda Orta Asya tarihinin ilk büyük devletidir. *
Merkezi: Ötüken

•Hunların bilinen ilk kağanı, "büyüklük ve genişlik” anlamına gelen Şan-yü veya Tan-hu
unvanını taşıyan Tuman (Teoman)'dır.

•Mete Han MO 209'da babası Tuman'ı tahttan indirerek Hunların başına geçmiştir. Asya
Hun tarihinde parlak bir dönem başlatan Mete Han, "onlu sistemi kurmuştur.

•Mete Han'dan sonra Çin entrikaları sonucunda Hun iktidarında çatlaklar belirmeye başladı.
İç ve diş baskılara dayanamayan Ho-hanyeh, Çin hâkimiyeti altına girerek durumunu
kurtarmak İstedi. Çin hâkimiyetini kabullenmeyen Çi-çi arasında taht mücadelesi başladı. Bu
mücadeleyi, Çin'in desteğini arkasına alan Ho-han-yeh kazandı. Böylece Hun Devleti, Doğu
ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.

AVRUPA HUN (374-469)

•Balamir İdaresinde batıya doğru yeniden harekete geçen Hunlar, önlerine Çıkan kavimleri
yerlerinden etmekle kalmamış aynı zamanda Avrupa içlerine kadar da
ilerlemişlerdir."Kavimler Göçü"*

•Uldiz, Hun dış politikasının ana hatlarını belirlemiştir. *Buna göre Doğu Roma
İmparatorluğu baskı altında tutulurken Bati Roma İmparatorluğu'yla dostluk kurulacaktır.

Uldız politikası *

Doğu Roma: Baskı Kurulacak

Bati Roma: Dostluk

•Rua, Doğu Roma'yı vergiye bağlamıştır.

•Attila, MARGUS Antlaşması, BALKAN Seferleri, ANATOLIOS Antlaşması, Doğu ve Batı

Roma'yı hakimiyetine alması sırasıyla Atilla'nın oğulları İlek, Dengizik ve İrnek geçmiştir.
Avrupa'da tutunamayacağını anlayan Hunlar, Karadeniz'in kuzeyine çekilmiştir.

-(434) MARGUS Antlaşması *

Attila tahta çıktıktan sonra ilk olarak Doğu Roma İmparatorluğu'yla antlaşma İmzalamıştır.

Bu antlaşma ile Attila, Doğu Roma'yı vergiye bağlayarak batıdaki hakimiyetini pekiştirmiştir.
 -İLK TÜRK DEVLETLERİ-
-BALKAN Seferleri *

Attila, verdiği sözleri yerine getirmediği için 441 yılında Doğu Roma üzerine I. BALKAN
Seferi'ni düzenlemiştir.

Attila, 447 yılında Doğu Roma'nın barış şartlarına yine uymaması üzerine II. BALKAN
Seferi'ne çıkmış ve Doğu Roma'yla ANATOLIOS Antlaşması'nı imzalamıştır. *

I. GÖK TÜRK DEVLETİ

•Tarihte Türk adını ilk defa resmi devlet ismi olarak kullanan Kök Türkler, Bumin Kağan
liderliğinde Töles boylarını kendilerine bağladı.

•Avar devleti'ni yıkarak 552 yılında Kök Türk Devleti'ni kurdular. Bumin Kağan, İl Kağan
unvanını alarak ülkenin batı kısmının idaresini kardeşi İstemi Yabgu'ya verdi.

•Mukan Kağan zamanında Kök Türk Devleti her yönüyle PARLAK bir dönem yaşadı.

•Mukan Kağan'dan sonra kardeşi Taspar Kağan (Ta-Po) devletin başına geçti. Ölümünden
sonra taht kavgaları yaşandı ve devlet sarsılmaya başladı.

•Devletin batı tarafını babası İstemi'den sonra idare etmeye başlayan Tardu, meydana
gelen anlaşmazlıklardan yararlanarak 582 yılında Batı Kök Türk Devleti'nin bağımsızlığını
İlan etti. Bu olay ile I. Kök Türk Devleti, Batı ve Doğu olmak üzere ikiye ayrıldı. (630 yıkılış)

II. GÖK TÜRK DEVLETİ (682-742)

•639 Chie-shih-shuai (Kürşat) isyanı *

•Kök Türkler, Kutluk önderliğinde bağımsızlık için harekete geçti ve 682 yılında zafere
ulaşılarak II. Kök Türk (Kutluk) Devleti resmen kuruldu. Kutluk Kağan, devleti derleyip
toplayan anlamına gelen "Ilteriş" unvanını aldı. Tonyukuk ise "Apa Tarkan" unvanını alarak
bütün askeri ve idari işlerin planlanmasında İlteriş Kağan'ın en büyük yardımcısı oldu.

•Kapgan Kağan, Türk boylarını hâkimiyet altına aldı. Ardından Batı Türkistan'a yönelen
Kapgan Kağan 701 yılında Demir Kapı'ya kadar ulaştı. (PARLAK Dönem *)

•Tahta geçen Inelin kağanlığı yetersiz bulunmuş ve onun yerine İlteriş'in oğlu Bilge,
kağanlığa; Kül Tigin ise komutanlığa getirilmiştir.*

•II. Kök Türk Devleti, 742'den itibaren yaşanan isyanlarla zayıfladı. Sonuçta Basmil, Karluk
ve Uygurlar birleşerek II. Kök Türk Devleti'ne son verdi.
 -İLK TÜRK DEVLETLERİ-

ORHON YAZITLARI

•Tonyukuk
•Kül Tigin
•Bilge Kağan

•Kitabeler hakkında ilk bilgiler 13.Yüzyılda yaşayan Cuveynî'nin "Tarih-i Cihangüşa" isimli
eserinde yer alır

•Messerschmidt 1721'de bu eseri görerek Avrupa bilim camiasına tanıtmıştır.

•Kitabelerin okunuşunu ilk çözen Dil Bilimci W. Thomsen olmuş ve bu abidelerin Türklere
ait olduğunu tüm dünyaya duyurmuştur. 1893

Uygur Devleti (744-840)

•744 yılında Kutluk Bilge Kül Kağan, merkezi Karabalgasun olan bağımsız Uygur
Devleti'ni kurmuştur "Kağan, isminde Gök Türklerden esinlenmiş:)"

•Daha sonra Moyen Çor (Bayan) tahta geçmiştir. Bu dönemde devletin sınırları batıda Siri
Derya (Seyhun) Nehri boylarına kadar uzanmıştır. (PARLAK dönem *)

•Moyen Çor'dan sonra hükümdar olan Bögü Kağan, Mani dinini kabul etmiştir. Mani dini
Uygurları zayıflatan en büyük etken olmuştur.

•840'ta Kirgizlar, Uygur Devleti'ne son vermiştir. 840 Kırgız yenilgisinden sonra başka
bölgelere göç etmek zorunda kalan Uygurlar, zamanla gittikleri yerlerde yeni devletler
kurdular. Bunlardan ilki Çin'in kuzeyine göç eden Sarı (Kansu) Uygurları'dır. Diğer devlet
ise Turfan Uyglur Devleti'dir.

Uygurlar. Orta Asya'nın ticaret yolları üzerinde olduğu için ekonomik olarak zenginleşti.
Bununla birlikte kültür ve sanat alanında da gelişti.

• İlk defa kâğıdı, kalemi kullandılar. (Kendilerine ait UYGUR ALFABE'leri vardır *)

•İlk defa mürekkebi kullandılar

•İlk defa matbaayı kullandılar

• İlk defa kütüphane açtılar

 -İLK TÜRK DEVLETLERİ-
UYGUR DESTANLARI: Göç, Türeyiş

UYGUR YAZITLARI: Şine Usu Yazıtı, Karabalasagun (Çince, Soğdça, Türkçe)

Turfan Uygurları, günümüzde Çin'e bağlı Doğu Türkistan Uygur Özerk Bölgesi'nde
yaşamaktadırlar

-Karluklar

II. Gök Türklerin yıkılmasında, Uygurların kurulmasında etkili oldular.* 751 Talas Savaşında
Müslüman Ordularının yanında yer aldılar. SAMANOĞULLARI SUNG IM Karluklar değişiklik
geçirerek aynı zamanda Orta Asya'da ilk Türk İslam devleti olan Karahanlılar'a
dönüşmüştür.*

-Kırgızlar

•Merkwz: Ötüken
•1991 yılında bağımsız oldular.
•MANAS DESTANI*

-AVARLAR

•İstanbul'u iki kez kuşatmışlardır.

•Orta Asya ve Avrupa'da devlet kurmuşlardır.*

-SABARLAR

•Bizans ve Sasani imparatorluklarına SINIR olan Sabarların tarihi önemleri artmıştır.

•Sibirya adı günümüzde yaşamaktadır.

-HAZARLAR

•Sabarların devami olarak görülür.

 -İLK TÜRK DEVLETLERİ-
•Museviliği benimseyen tek Türk devletidir.*

•HAZAR BARIŞ ÇAĞI *

•Hazar ismi, günümüzde yaşamaktadır.

-TÜRGİŞLER

•Emevilerle mücadele ederek Arapların, Orta Asya'da hakimiyet kurmasını engellemiştir.*

•Türgişler kendi adlarına para bastırmışlardır.*

-BULGARLAR

1. AŞAMA: Büyük Bulgar Devleti'nin Kubrat (Kurt) Han tarafından kuruluşu

2. AŞAMA Büyük Bulgar devletinin yıkılışı ve itil (Volga) ile Tuna Bulgarlarının kuruluşu.

-İTİL (VOLGA) BULGARLARI

•Bulgarlar, X. yüzyılın ilk yarısında İslamiyet'i kabul etmişlerdir. Doğu AVRUPA'DA TÜRK
İSLAM KÜLTÜRÜNÜN TEMSİLCİSİ olmuşlardır. (Almuş Han)*

-TUNA BULGARLARI

•Asparuh, Balkanlara geçerek, Tuna Bulgar Devleti'ni kurdu.

•Kurum Han İstanbul'u kuşatmıştır.

•Boris Han döneminde Hristiyanlığı kabul ettiler.*

-OĞUZLAR

•X. yüzyılda Oğuz Yabgu Devleti'ni kurdular.

•X. yüzyılın sonlarına doğru İslamiyet'i kabul eden Oğuzlar, Büyük Selçuklu ve Osmanlı
gibi cihan devletleri kurmuşlardır.*

-PEÇENEKLER

•Bizans'a karşı akınlar düzenlemişlerdir.

 -İLK TÜRK DEVLETLERİ-

•Bizans ordusunda paralli askerlik yapan Peçenekler, Malazgirt Savaşı'nda Bizans

Ordusundan ayrılarak Alp Arslan'ın Ordusuna katılmıştır.*

-MACARLAR

•Macarlar, Tuna Bulgarları gibi Hristiyanlığı benimseyerek Türk kimliğini kaybetmiştir. *

-KIPÇAKLAR (KUMAN)

•Kıpçaklar, Bizans'a karşı akınlar düzenlemiştir.

•İslam kaynaklarında * "Dest-i Kıpçak" (Kıpçak BOZKIRI) adıyla anılmıştır

•MISIR'da kurulan Memlüklular Devleti, kisa bir süre sonra Kuman Kıpçak Türklerinin eline
geçmiştir.*

-AVRUPA'DA TÜRKLER- -ORTA ASYA'DA TÜRKLER-

•Avrupa Hun •Asya Hun

•Avarlar •Göktürk Kağanlıkları

•Sabarlar •Uygurlar

•Hazarlar •Türgişler

•İtil Bulgar •Karluklar

•Tuna Bulgar •Kırgızlar

•Macarlar •Avarlar

•Peçenekler •Oğuzlar

•Başkırtlar

•Kuman-Kıpçaklar