BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ MATEMATİK BÖLÜMÜ

MAT 3017 KISMİ TÜREVLİ DİFERENSİYEL DENKLEMLER YYSS CEVAP ANAHTARI

Numara: 1 2 3 4
Adı-Soyadı:

1. Aşağıdaki Pfaff denkleminin integrallenebilir olduğunu göstererek ilkel

fonksiyonunu bulunuz.
2𝑦𝑧𝑑𝑥 + 𝑥𝑧𝑑𝑦 − 𝑥𝑦(1 + 𝑧)𝑑𝑧 = 0
2. Aşağıdaki birinci mertebeden yarı lineer kısmi diferensiyel denkleminin
genel çözümünü bulunuz
(𝑦 + 𝑥𝑧)𝑝 + (𝑥 + 𝑦𝑧)𝑞 = 𝑧 2 − 1
3. Aşağıdaki denklemi uygun bir dönüşümle özel bir kısmi diferensiyel
denkleme dönüştürerek tam integralini elde ediniz.

𝑝2 + 𝑥 2 𝑦 2 𝑞 2 = 𝑥 2 𝑧 2

4. Aşağıdaki özel lineer denklemin genel çözümünü bulunuz.

𝑥𝑧𝑥𝑥 + 2𝑧𝑥 = 2𝑦

Not: Tüm sorular eşit ağırlıklıdır. Sınav süresi 80 dakikadır. Başarılar

dilerim.

Prof. Dr. Sezayi HIZLIYEL

09.01.23 Saat 13:00
 Çözüm 1: Bu denklem için
𝑋 = (2𝑦𝑧, 𝑥𝑧, −𝑥𝑦 − 𝑥𝑦𝑧)
Olup
𝑒1 𝑒2 𝑒3
𝜕 𝜕 𝜕
𝐶𝑢𝑟𝑙𝑋 = | | = (−2𝑥 − 𝑥𝑧, 3𝑦 + 𝑦𝑧, −𝑧)
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
2𝑦𝑧 𝑥𝑧 −𝑥𝑦 − 𝑥𝑦𝑧
Dır. Buradan
𝑋. 𝐶𝑢𝑟𝑙𝑋 = −4𝑥𝑦𝑧 − 2𝑥𝑦𝑧 2 + 3𝑥𝑦𝑧 + 𝑥𝑦𝑧 2 + 𝑥𝑦𝑧 + 𝑥𝑦𝑧 2 = 0
Denklem integrallenebilirdir. Denklemi 𝑥𝑦𝑧 ile bölersek
2𝑑𝑥 𝑑𝑦 (1 + 𝑧)𝑑𝑧
+ − =0
𝑥 𝑦 𝑧

Tüm değişkenleri ayrılmış Pfaff denklemi elde edilir. İntegral alınırsa

2𝑑𝑥 𝑑𝑦 (1 + 𝑧)𝑑𝑧
∫ +∫ −∫ = 𝑙𝑛𝑐 ⇒ 2𝑙𝑛𝑥 + 𝑙𝑛𝑦 − 𝑙𝑛𝑧 − 𝑧 = 𝑙𝑛𝑐
𝑥 𝑦 𝑧

Çözümü elde edilir.

Çözüm 2: Denkleme ilişkin yardımcı sistem ve orantı özelliğinden

𝑑𝑥 𝑑𝑦 𝑑𝑧 𝑑𝑥 + 𝑑𝑦 𝑑𝑥 − 𝑑𝑦
= = 2 = =
𝑦 + 𝑥𝑧 𝑥 + 𝑦𝑧 𝑧 − 1 (𝑥 + 𝑦)(𝑧 + 1) (𝑥 − 𝑦)(𝑧 − 1)

Yazılabilir. Buradan

𝑑𝑧 𝑑𝑥 + 𝑑𝑦 𝑑𝑧 𝑑 (𝑥 + 𝑦)
= ⇒ ∫ = ∫ + 𝑙𝑛𝐶1
𝑧 2 − 1 (𝑥 + 𝑦)(𝑧 + 1) 𝑧−1 𝑥+𝑦
𝑧−1
Den 𝑙𝑛|𝑧 − 1| = 𝑙𝑛|𝑥 + 𝑦| + 𝑙𝑛𝐶1 ⇒ = 𝐶1 elde edilir. Benzer şekilde
𝑥+𝑦

𝑑𝑧 𝑑𝑥 − 𝑑𝑦 𝑑𝑧 𝑑(𝑥 − 𝑦)
= ⇒ ∫ = ∫ + 𝑙𝑛 𝐶2
𝑧 2 − 1 (𝑥 − 𝑦)(𝑧 − 1) 𝑧+1 𝑥−𝑦
𝑧+1
Den 𝑙𝑛|𝑧 + 1| = 𝑙𝑛|𝑥 − 𝑦| + 𝑙𝑛𝐶2 ⇒ = 𝐶2 elde edilir. buradan
𝑥−𝑦
𝑧−1 𝑧+1
denklemin genel çözümü 𝐹 ( , ) = 0 dır.
𝑥+𝑦 𝑥−𝑦
 Çözüm 3: Denklemi 𝑥 2 ile bölersek
𝑝 2
( ) + (𝑦𝑞 )2 = 𝑧 2
𝑥

Elde edilir. Buradan 𝑥1 = 𝑥 2 , 𝑦1 = 𝑙𝑛𝑦 değişken dönüşümü yapılırsa

𝜕𝑧 𝜕𝑧 𝑑𝑥1 𝑝 𝜕𝑧
𝑝= = ⇒ 𝑝 = 2𝑥𝑝1 ⇒ = 2𝑝1 , (𝑝1 = )
𝜕𝑥 𝜕𝑥1 𝑑𝑥 𝑥 𝜕𝑥1
𝜕𝑧 𝜕𝑧 𝑑𝑦1 𝑞1 𝜕𝑧
𝑞= = ⇒𝑞= ⇒ 𝑦𝑞 = 𝑞1 , (𝑞1 = )
𝜕𝑦 𝜕𝑦1 𝑑𝑦 𝑦 𝜕𝑦1
Elde edilir. Denklemde yerlerine yazılırsa
4𝑝12 + 𝑞12 = 𝑧 2
Bağımsız değişkenleri bulundurmayan denkleme dönüşür. Buradan
4𝑝12 + 𝑞12 = 𝑧 2 , 𝑞1 = 𝑎𝑝1
Denklemleri bağdaşabilirdir. Ortak çözülürse
𝑧 𝑎𝑧
𝑝1 = ± , 𝑞1 = ±
√𝑎2 + 4 √𝑎2 + 4
Elde edilir. Buradan 𝑑𝑧 = 𝑝1 𝑑𝑥1 + 𝑞1 𝑑𝑦1 pfaff denkleminden
𝑑𝑧 𝑑𝑥1 𝑎𝑑𝑦1
±∫ =∫ +∫ +𝑏
𝑧 √𝑎2 + 4 √𝑎2 + 4
Den
𝑥1 𝑎𝑦1 𝑥2 𝑎𝑙𝑛𝑦
±𝑙𝑛𝑧 = + + 𝑏 ⇒ ±𝑙𝑛𝑧 = + +𝑏
√𝑎2 +4 √𝑎2 +4 √𝑎2 +4 √𝑎2 +4
Elde edilir.
Çözüm 4: Bu denklem yalnızca 𝑥 e göre türevler barındırdığından 𝑦 sabit kabul
edilirse
𝑑𝑝 𝑑𝑝 2𝑝 2𝑦 𝜕𝑧
𝑥 + 2𝑝 = 2𝑦 ⇒ + = (𝑝 = )
𝑑𝑥 𝑑𝑥 𝑥 𝑥 𝜕𝑥

Birinci mertebeden lineer denklemi elde edilir. Genel çözümü adi diferensiyel
denklemlerden
2𝑑𝑥
∫ 𝑥
𝜆= 𝑒 = 𝑥2
 (𝑥)
2
𝐹(𝑦)
𝑥 𝑝=∫ 2𝑥𝑦𝑑𝑥 + 𝐹 (𝑦) ⇒ 𝑥 2 𝑝 = 𝑥 2 𝑦 + 𝐹 (𝑦) ⇒ 𝑝 = 𝑦 +
𝑥2
𝜕𝑧
Elde edilir. 𝑝 = olduğundan yalnızca 𝑥 e göre türevler barındırdığından 𝑦
𝜕𝑥
sabit kabul edilirse
(𝑥)
𝑑𝑧 𝐹(𝑦) 𝐹(𝑦) 𝐹 (𝑦)
= 𝑦 + 2 ⇒ 𝑧 = ∫ (𝑦 + 2 ) 𝑑𝑥 + 𝐺(𝑦) ⇒ 𝑧 = 𝑥𝑦 − + 𝐺(𝑦)
𝑑𝑥 𝑥 𝑥 𝑥
Genel çözümü elde edilir.