Aaaa

2/8

SEGMENT 1: INTRODUCTION

OBB: INSERT SCHOOL PROGRAM ID 910 SECS

MUSIC UP FOR 5 SECS AND FADE UNDER

TOA: Magandang, magandang, magandang araw sa lahat ng mga mag-aaral

mula sa ikaapat na baitang maging sa ating mga masisipag na magulang. Tayo
ngayon ay nakatutok LIVE sa ating istasyon 96.2 TAMBulls FM radyo ng
karunungan, radyo ng bayan, Kalilangan West District. Muli ako ang inyong
teacher on air para sa asignaturang Araling Panlipunan, ang inyo pong lingkod,
binbining Aquida P. Sani ng Pamotolon Elementary School.

MUSIC UP FOR 5 SECS AND FADE UNDER

TOA : Mga bata kung inyong natatandaan, noong nakaraang huwebes ay

naputol ang ating masayang talakayan sa unang apat na modyul sa asignaturang
araling panlipunan sapagkat tayo ay kinapos sa oras. Nasimulan nating
talakayin ang unang modyul hanggang sa natapos tayo sa ikatlong modyul, at sa
hapong ito ay ating itutuloy ang ating talakayan sa ikaapat na modyul, bilang
pagtupad ko sa aking binitawang pangako sa inyo noong nakaraang huwebes.
Subalit bago muna iyan ay magbabalik tanaw tayo sa mga mahahalagang

MUSIC UP FOR 5 SECS AND FADE UNDER

konsepto na ating natutunan sa una hanggang ikatlong modyul.

Kaya mga bata dali magtungo na sa isang lugar kung saan ay pakiramdam niyo
kayo ay magiging komportable at makinig ng mabuti sa ating talakayan. Ihanda
na natin ang ating ikaapat na modyul sa araling panlipunan ng ikalawang
markhan, higit sa lahat ihanda rin ang inyong papel at panulat.

MUSIC UP FOR 5 SECS AND FADE UNDER

Para sa unang modyul ay ating tinalakay ang tungkol sa lipunan, kultura at
ekonomiya ng ating bansa.

Ating natutunanan na ang ating kapaligiran ay may kinalaman sa gawain ng tao

sa isang lugar, lalo’t higit sa hanapbuhay o pinagkakakitaan ng mga naninirahan
dito. Halimbawa nito ay ang pag-aalaga ng hayop at pagsasaka na hanapbuhay
ng mga taong malapit sa kapatagan. Gayundin ang pangingisda na hanapbuhay
naman ng mga taong nakatira malapit sa dagat o katubigan. Pagmimina,
pagkakaingin, pagtatanim at pangangaso naman ang hanapbuhay ng mga taong
nakatira sa kabundukan at kagubatan. Ang mga lugar na maraming bato at
luwad ay may hanapbuhay na paglililok. Mauunawaan sa mga halimbawang ito
na may kaugnayan ang hanapbuhay ng tao sa kanyang kapaligiran.

Samantala ang pagnenegosyo naman ay ang mga gawaing nakakalikha at

nagbebenta ng kalakal o serbisyo na tumutugon sa pangangailangan ng tao sa
mga lungsod at kanayonan. Kaakibat nito ang anumang gawaing pang-

MUSIC UP FOR 5 SECS AND FADE UNDER

ekonomiya ng may layuning kumita at tumubo.

Samantala ang ikalawang modyul naman ay natukoy at

naihahambing natin ang mga produkto at kalakal na matatagpuan sa iba’t-
ibang lokasyon ng ating bansa. Natutunan natin na ang ating bansa ay
sagana sa likas na yaman na kung saan ay siya nating napagkukuhanan ng
ating pangkabuhayan gaya ng pagsasaka, pangingisda, pagmimina,
pangangalakal, pakinabang sa turismo at pakinabang sa enerhiya.
Natutunan natin na may iba’t-ibang uri ng yamang lupa ang
matatagpuan sa Pilipinas. Ang mga produktong ito ay gaya ng palay, mais,
niyog, pinya, abaka, saging, mangga, kape, tabako, bulak, halamang ugat,
gulay at iba’t-ibang uri ng mga bulaklak.
Malawak din ang palaisdaan sa bansa. Sariwa at masarap ang mga
isdang nahuhuli sa karagatan, dagat, look at ilog ng Pilipinas. Ilan sa mga
isdang ito ay tuna, bangus, tilapia, alumahan, lapu-lapu, tambakol,
galunggong at karpa. Marami rin ditong posit, hipon, sugpo, alimasag at
alimango.

Mayaman din ang bansa sa mga minerales kaya maraming mga

Pilipino ang nagtatrabaho o naghahanapbuhay sa minahan. Isa ang
Pilipinas sa mga nangunguna sa produksiyon ng tanso, ginto at chromite.
Mayroon ding makukuhang petrolyo, karbon, apog at asin mula sa ibat-
ibang panig ng ating bansa.

Maliban sa nabanggit na mga produkto mula sa mga yamang lupa,

yamang tubig at yamang mineral, marami pang ibang produktong
nakatutulong din sa pamumuhay, gaya ng pag-aalaga ng mga hayop,
pagpapastol at pagtitinda ng mga produktong yari o gawa sa komunidad.

Bukod sa mga kalakal at mga produkto, likas na yaman ding

maituturing ang magagandang lugar at tanawin sa ating bansa. Malakas
itong atraksiyon sa mga turista buhat sa mga karatig-lalawigan at maging
sa labas ng bansa. Ilan sa mga atraksiyong ito ang mga dalampasigan,
talon, ilog, kabundukan, bulkan, kagubatan at maging ang ilalim ng dagat.
Dinarayo rin ng mga turista ang mga makasaysayang lugar, dahilan na
nagbunga ng malaking ambag sa turismo at sa pag-unlad ng ekonomiya.

Pinagkukunan din ng enerhiya ang likas na yaman ng bansa na

malaking tulong sa ating ekonomiya dahilan sa hindi na natin
kakailanganin ang pag-angkat ng maraming krudo o langis.
 Ang pagkakahawig at pagkakaiba ng mga produkto at kalakal sa
iba-ibang bahagi ng bansa ay naaayon sa kapaligiran. Mula sa kaniyang
kapaligiran, pinauunlad ng tao ang mga hilaw na material batay sa
kanyang kakayahan at pangangailangan. Hindi lahat ng tao ay nagsasaka,

MUSIC UP FOR 5 SECS AND FADE UNDER

nangingisda o nagmimina. Ang iba ay gumagawa ng iba pang mga
produkto gaya ng kape buhat sa pagsasaka at daing buhat sa pangingisda.
Sa gayon, natutugunan ng tao ang kaniyang pangangailangan.

Sa kabilang banda namulat tayo sa realisasyong ipinabatid ng

ikatlong modyul na kung saan ay dapat mapangalagaan natin ang ating
likas na yaman kung kaya natututnan natin ang matalinong pagpapasya at
di matalinong pagpapasiya sa pangangasiwa ng ating likas na yaman.
Nalaman natin ang iba’t-ibang isyung pangkapaligiran tulad ng isyu sa
global warming o pagtaas ng temperature ng atmospera ng mundo sanhi ng
chlorofluorocarbons na nanggagaling sa mga industriya at maging sa
kabahayan, ang isyu ng greenhouse effect o pagkakakulob ng init ng araw
na nakaaapekto sa kalusugan at maging sa mga pananim, ang isyu ng
pagbaha at pagguho ng lupa na bunga ng walang habas na pagpuputol ng
malalaking punongkahoy sa kabundukan at kagubatan. Ang patuloy na
pagputol ng mga puno ay dapat bigyang pansin dahil sa pagbaha at
pagguho ng lupa ay nagiging sanhi ng pagkasira ng mga pananim at ari-
arian, ang isyu sa polusyon na nakaaapekto hindi lamang sa kalusugan ng
tao kundi maging sa mga likas na yaman. Ang usok at langis mula sa mga
pagawaan at sasakyan ay nakadurumi sa hangin at katubigan na maaaring
maging sanhi ng pagkakasakit ng mamamayan, at panghuli ang syu sa
climate change o pag-iiba-iba ng /klima ng mundo na nakaaapekto rin sa
bansa dahil sa dala nitong mga epekto gaya ng pagbaha.
Napakamahalaga ang pangagalaga ng ating likas na yaman dahil ito
napakikinabangan di lamang ng kasalukuyang henerasyon kundi

MUSIC UP FOR 5 SECS AND FADE UNDER

maging ng mga susunod pa. Ang mga paraan ng ating pangangasiwa
sa mga yamang ito sa kasalukuyan ay magiging batayan ng yamang
tatamasahin ng susunod pang salinlahi.

Oh di ba mga bata kayrami pala na nting natutunan sa ating

talakayan noong nakaraang huwebes, sige nga bilang pagsang-ayon,
sumigaw tayo ng yehey sabay sabay tayo ha mga bata bibilang ako ng
tatlo tapos sabay tayong sumigaw ng yehey. Isa, dalawa, tatlo yehey!
Pero teka lang wag masyadong isagad ang kasiyahan dahil
marami pa tayong matutunan. Kaya dali buksan na ang inyong ikaapat
na talakayan.

MUSIC UP FOR 5 SECS AND FADE UNDER

Nais mo bang mabatid ang mga pananagutan ng ating pamahalaan,

paaralan, simbahan, pamilya at mamamayan sa pangangalaga ng mga
likas nating yaman? Aba siyempre naman. Tara na isa-isahin natin sila.

Mga pananagutan ng Pamahalaan

Ang pamahalaan bilang isa sa mga pangunahin at mahalagang
kasapi ng lipunan ay may pananagutan sa ating mga pinagkukunang-
yaman. Ang pamahalaan ay nagtatalaga ng ahensiya na siyang
nangunguna sa pangangasiwa ng ating kalikasan at kapaligiran. Ito ay
Department of Environment and Natural Resources (DENR) o
Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Yaman. Gayundin, ang ating
pamahalaan ay bumalangkas ng isang malinaw na batas upang
maagapan ang ating mga pinagkukunang-yaman mula sa Artikulo II,
Seksyon 16 ng Saligang Batas ng 1987“. Dapat pangalagaan at isulong
ng Estado ang karapatan ng sambayanan sa timbang at kanais-nais na
ekonomiya na tugma sa kalikasan. Ilan sa mga batas ay ang mga
sumusunod:

Coral Resources Development and Conservation Decree

(PD 1219/PD1698) Ang batas na ito ay naglalayong protektahan ang mga
yamang koral sa katubigan ng Pilipinas.

Republic Act 428. Ito ay isang batas na nagbabawal sa pagbebenta o pagbibili

ng isda o ibang yamang-dagat na pinatay sa pamamagitan ng dinamita o
paglalason.

PD 705 o Selective Logging. Isa sa mga batas sa ilalim ng PD 705 ay ang batas
ukol sa selective logging, o ang pagpili lamang sa kung anong puno ang
maaaring putulin at kung ano ang dapat iwanan.
Pananagutan ng Paaralan
Nakasaad sa Saligang Batas ng Pilipinas (1987) Artikulo XIV- Edukasyon,
Siyensya at Teknolohiya, Sining, Kultura at Isports (Sec.1)- “Pangalagaan
at itataguyod ng estado ang karapatan ng lahat ng mamamayan sa mataas na
uri ng edukasyon sa lahat ng antas at magsasagawa ng mga kaukulang
hakbang upang ang nasabing mataas na uri ng edukasyon ay maging bukas
para sa lahat.”
Bilang sektor na may direktang ugnayan sa mga mamamayan lalo’t higit
sa mga kabataan, pananagutan ng paaralan na bigyan ng mataas na uri ng
edukasyon at kaalaman ang mag-aaral sa lahat ng antas ukol sa mga tamang
paraan ng pangangasiwa ng bansa at yaman nito.
Pananagutan ng Simbahan
Ang simbahan ay samahan ng mga taong may iisang paniniwala.
Bilang isang kasapi sa lipunan, ang simbahan ay may pananagutan na
manghimok sa kanilang mga kasapi na magkaroon ng mataas
napagpapahalaga sa mga likas na yaman na siya nating pinagkukunan
ng yaman.

Pananagutan ng Pribadong Samahan

Ang pangangalaga sa kapaligiran at likas na yaman ay higit na
pinalawak sa pamamagitan na pakikipagtulungan ng mga pribadong
samahan o ahensiya. Isang halimbawa nito ay ang media na may
pananagutan na maging istrumento sa paglalahad sa mga taong bayan
ng lahat ng kaganapan sa paligid at mga posibleng epekto nito sa
kabuhayan ng bansa.

Pananagutan ng Pamilya
Ang pamilya o mag-anak ang tinaguriang pinakamaliit na sangay
ng lipunan, subalit may malaking tungkulin para sa bansa. Pananagutan
ng bawat pamilya na simulan sa kanilang sariling tahanan ang mga
wastong paraan ng pangangalaga sa ating mga yaman.

Pananagutan ng Mamamayan
Sa pangangalaga sa mga pinagkukunang-yaman, nararapat na
kaagapay at katuwang ang mamamayan sa pagpapanatili ng kapaki-
pakinabang na likas na yaman ng bansa. Ang pag-aabuso sa mga likas
na yaman ay dapat nang matigil upang mapanatili ang timbang na
ekolohiya ng bansa.

Ang pagiging mapanagutan ay nagpapakita ng tunay na

pagpapakatao. Habang maaga, simulan natin ang pagtugon at pagtupad
sa ating mga pananagutan. Ang hamon ng kalikasan na siya nating
pinagkukunan ng yaman ay hindi madali, ngunit dapat tayong kumilos
upang tugunan ito bago pa mahuli ang lahat, kaya’t sa hamon nitong
aralin, tutugon ka ba?

Masagana ang ating bansa sa mga likas na yaman. Mahalaga rin

sa tao ang mga likas na yamang ito dahil pinagkukunan ng kabuhayan
kaya nararapat na ang mga ito ay pangasiwaan at pangalagaan upang
hindi masira at maubos kaagad.

Pangangasiwa ng Yamang Lupa

Narito ang ilang paraan ng wastong pangangalaga sa yamang lupa:
• Magtanim ng mga puno at halaman. Ang mga pinutol
na puno ay dapat palitan ng mga bagong punla o
tanim.
• Iwasan ang pagkakaingin o pagsusunog ng mga puno
sa kagubatan at kabundukan.
• Iwasan ang paggamit ng mga nakasasamang kemikal
sa pananim.
• Gumawa ng hukay sa lupa at dito itapon ang mga
basurang nabubulok. Ang natunaw na mga basurang
ito ay maaari ding gawing pataba sa lupa.
• Huwag saktan, hulihin o patayin ang mga hayop sa
kagubatan at kabundukan lalo na ang mga
endangered species o mga hayop na malapit nang
maubos.
• Huwag sirain ang mga halaman sa paligid.

Pangangasiwa ng Yamang Tubig

Ang tubig ay mahalaga sa tao kaya dapat magkaroon ng maayos na
pangasiwa nito. Kapag walang tubig, maraming buhay rin sa mundo
ang mawawala. Ang mga sumusunod ay ang mungkahing paraan ng
wastong pangangasiwa sa yamang tubig:

• Huwag gumamit ng dinamita sa pangingisda.

• Iwasan ang pagtatapon ng basura sa mga katubigan.
• Magtayo ng water treatment plant upang linisin ang
maruruming tubig mula sa mga pagawaan, pook-
alagaan ng mga hayop, tahanan at taniman.
• Ipagbawal ang pagtatyo ng tahanan malapit o sa tabi
ng mga ilog at estero.
Nararapat din na makilahok sa mga proyekto o programa ng
pamahalaan para sa kapaligiran o kalikasan, tulad ng programang 3Rs
(reduce, reuse at recycle). Sundin ang mga batas ukol sa pangangalaga
ng kalikasan tulad ng paghiwa-hiwalay ng mga basura ayon sa klase.

Bilang mamamayang Pilipino at bilang ambag sa pangangasiwa sa kalikasan at

mga likas na yaman, higit na mainam na isaisip na ang kapaligiran ay kaloob ng
Maykapal para sa atin. Atin itong ipamana nang nasa maayos na kalagayan. Ito
ay isang paraan upang maipakita nating mga Pilipino na hindi lamang ang
pagmamahal sa bansa, kundi pati ang pagmamalasakit sa daigdig na ating
kinagalawan.
MUSIC UP FOR 5 SECS AND FADE UNDER

Oh, di ba nadagdagan pa ang inyong kaalaman. Sige nga buksan ninyo

ang inyong modyul sa pahina 7 ang isagawa B.
Basahin at sagutin kung ano ang iyong gagawin sa sumusunod na
sitwasyon.
1. Napansin mo na ang iyong kaklase na sa kaunting pagkakamali sa
pinasusulat ng guro ay agad niya nang tinatapon ang kanyang papel. Ano
 ang nararapat mong sasasabihin sa kanya? Paano mo ipapaliwanag sa
kaniya ang kahalagahan ng papel?
Sagot: sabihin mo sa iyong kaklase na mali ang
kanyang ginagawang pagsasayang ng papel. Dahil ang
papel ay gawa mula sa ating mga kapunuan. Kapag
maraming papel ang kakailanganin maraming puno ang
puputulin at makakalbo ang ating kagubatan.

2. Habang ikaw ay nasa daan pauwi sa inyong tahanan, nakita mong

sinisira ng isang bata ang mga halaman ng inyong kapitbahay.
Ano ang nararapat mong sasabihin sa bata?
Sagot: bigyan ng payong kaibigan ang nakita mong
bata, sabihin mo sa kanya na huwag sirain ang mga
halaman dahil napakahalaga ng nagagawa ng mga halaman
para sa ating mga tao, sa mga hayop at sa ating mundo.
Hindi lang ito nagbibigay ganda sa ating kapaligiran,
nagbibigay rin ito ng pagkain na kailangan natin sa araw-
araw at nilinis nila ang hangin na ating nilalanghap.

3. Nalaman mo na ang iyong ama ay gumagamit ng dinamita sa

kaniyang pangingisda. Natutunan mo sa paaralan na pinagbabawal
ito ng pamahalaan at maaari siyang makulong kung siya ay
mahuhuli. Paano mo ito sasabihin sa iyong ama?
Sagot: kausapin ng magalang ang iyong ama, sabihin mo sakanya na
ang dinamita ay ipinagbabawal sapagkat maaring ikasira ito ng likas na
yamang tubig tulad ng pagkasira ng mga korales, kabibe at pagkamatay
ng mga maliliit na isda. Maari siyang mahuli at makulong sa di kanais
nais na gawain.

Magaling mga minamahal kong mag-aaral, limang palakpak ulit para sa

inyo

MUSIC UP FOR 5 SECS AND FADE UNDER

Mga bata ramdam ko ang inyong kasiyahan sa napakaraming kaalaman
na inyong natutunan, sa inyong bakanteng oras pag-aralan pa ang apat
na modyul ng ikalawang markahan sa asiganaturang araling panlipunan
at masayang sagutan ang mga inihandang Gawain at pagsusulit, muli
ako’y nagagalak na maging inyong teacher on air, hanggang sa muli
mga bata, maraming salamat sa pakikinig.