MÓZG,

NEURONY,
SYNAPSY
Dział 48, 49
Budowa układu nerwowego
• Układ nerwowy zbudowany jest z kilku podsystemów
współpracujących ze sobą i resztą organizmu.
Ze względu na budowę wyróżniamy:
❖ ośrodkowy (centralny) układ nerwowy (OUN)
- MÓZGOWIE
- RDZEŃ KRĘGOWY

❖ obwodowy układ nerwowy

- NERWY CZASZKOWE + RDZENIOWE
- ZWOJE i SPLOTY NERWOWE
Funkcja OUN:
OUN to centrum kontroli całego organizmu.
Odbiera, analizuje i przetwarza informacje pochodzące ze środowiska
wewnętrznego i zewnętrznego, wysyła odpowiedzi do narządów

wykonawczych.

Funkcja obwodowego uk.n:

Umożliwia funkcjonowanie OUN.
Układ ten odbiera informacje od receptorów, przesyła je do
OUN oraz przewodzi odpowiedzi na nie z mózgowia i rdzenia
kręgowego do narządów wykonawczych.
W obwodowym układzie nerwowym można wyróżnić:
1. układ somatyczny
2. układ autonomiczny,

Układy te współpracując ze sobą, utrzymują w równowadze

środowisko wewnętrzne organizmu.

Układ somatyczny odbiera bodźce ze środowiska

zewnętrznego i kieruje pracą mięśni szkieletowych.

Układ autonomiczny (wegetatywny) odbiera bodźce

pochodzące ze środowiska wewnętrznego i kontroluje pracę
narządów, których działanie jest niezależne od naszej woli (np.
mięśnia sercowego).
W układzie autonomicznym wyróżniamy część:
a) współczulną
b) przywspółczulną.

Obie, za pośrednictwem różnych nerwów, wpływają na ten sam

narząd, a wykonywane przez nie czynności mają charakter
przeciwstawny.

Układ współczulny pobudza aktywność wielu narządów oraz

mobilizuje organizm do działania w sytuacjach stresowych.

Układ przywspółczulny pełni funkcje odwrotne – hamuje

aktywność narządów i wycisza organizm.
Przykład:

Układ współczulny powoduje na przykład rozszerzenie

źrenic, które pojawia się, gdy organizm przygotowany jest
do obrony lub ucieczki.
Aby się ona udała, musi rejestrować wszystkie zagrażające
mu ruchy i szczegóły otoczenia.

Gdy niebezpieczeństwo minie, układ przywspółczulny

sprawia, że źrenice się zwężają, a oczy już nie są tak
wrażliwe na informacje płynące z otoczenia.

Inny przykład????
Podział histologiczny

HISTOLOGIA- nauka o tkance

tk. nerwowa tk. glejowa

 NEURON- komórka nerwowa
• w organizmie człowieka –około 30 mld

• w większości skupione w ośrodkowym

układzie nerwowym

• Podstawowa funkcja – odbieranie i

przekazywanie informacji w postaci
impulsów nerwowych
Podział ze względu na funkcje
• Czuciowe (wstępujące) – są albo receptorami,
albo łącznikami receptorów, które przewodzą
informacje do centralnego układu nerwowego;
• Ruchowe (zstępujące) – przewodzą informacje
z centralnego układu nerwowego do efektorów
(mięśni, gruczołów, narządów elektrycznych,
narządów świetlnych);
• Pośredniczące (interneurony) – łączą dwa lub
więcej neuronów, leżą zwykle całe wewnątrz
centralnego układu nerwowego- przekazują info
pomiędzy innymi neuronami.
 dendryt

akson

Ciałko
komórki

INTERNEURON
NEURON CZYCIOWY NEURON
RUCHOWY
Podział ze względu na ilość
wypustek nerwowych
1. Neurony jednobiegunowe (unipolarne) – to
komórki posiadające jedną wypustkę, występują
w:
• życiu zarodkowym organizmów
• w jądrach podwzgórza (u organizmów dojrzałych) .
2. Neurony dwubiegunowe (bipolarne) –
to komórki nerwowe z dwoma
wypustkami – jedna wypustka jest
aksonem , a druga dendrytem.
Występują w:
• siatkówce oka.
3. Neurony wielobiegunowe (multipolarne) – to
komórki posiadające dużą liczbę wypustek –
jedna jest aksonem a pozostałe to dendryty.
Występują w :
• zwojach nerwowych współczulnych
• tworzą przede wszystkim ośrodkowy układ
nerwowy.
 Uniwersalne cechy neuronu.
1. POBUDLIWOŚĆ- zdolność do reakcji na
bodziec
2. PRZEWODNICTWO- zdolność do
przenoszenia sygnału elektrycznego
3. WYDZIELANIE MEDIATORA
CHEMICZNEGO- przekazanie info do
kolejnej komórki
STRUKTURA NEURONU
 KOMÓRKA
POSTSYNAPTYCZNA

KOMÓRKA PRESYNAPTYCZNA
KORA MÓZGU
RDZEŃ KRĘGOWY

Multipolarne neurony
Struktura:
1. Ciałko komórki (soma; perykarion)- budowa
komórkowa; główne centrum metaboliczne=
synteza białek, enzymów potrzebnych do
produkcji neuroprzekaźników.
2.Dendryty- wypustki ciałka komórki, posiadają
cytoplazmę z tymi samymi organellami co ciałko.
Duże rozgałęzienie zwiększa powierzchnię
błony komórkowej = zwiększenie liczby synaps
przesyłających sygnały z innych neuronów.
Przewodzenie impulsu dośrodkowo.
3.Akson= NEURYT- pojedyncza wypustka, przewodzi
impulsy odśrodkowo. Początek to- wyrostek aksonu=
uwypuklenie ciałka. Błona na tym odcinku jest bardzo
wysoce pobudliwa= umożliwia to generowanie
potencjału czynnościowego= IMPULSU
NERWOWEGO
Aksony mogą mieć długość do 100cm
Cały akson otoczony jest aksolemą (błona
komórkową) i wypełniony aksoplazmą. Nie ma tutaj
szorstkiej siateczki śródplazmatycznej i aparatu
Golgiego więć ich produkty są transportowane z
ciałka.
4. Kolbki synaptyczne- zakończenia aksonu; są
rozszerzone, zawierają pęcherzyki z
neuroprzekaźnikami.
Odgałęzień aksonu.
Docierają do somy i
dendrytów
innych neuronów,
tworząc kolejne
synapsy.
Rodzaje aksonów:
• niemielinowany — bez osłonki mielinowej; właściwości
transmisyjne aksonu niemielinowanego są znacznie
gorsze niż aksonu posiadającego osłonkę.
• W aksonach niemielinowanych szybkość
przemieszczania się ładunków wzdłuż błony jest tym
większa, im grubszy jest akson.
• Aksony niezmielinizowane przewodzą informację z
termoreceptorów i receptorów bólowych.
• mielinowany — posiada osłonkę mielinową.
• Osłonki mielinowe stanowią izolację elektryczną
aksonu, dzięki czemu zmniejszona jest „ucieczka”
prądu z błony aksonu.
• Mielina wytwarzana jest przez komórki glejowe.
Komórki te owijają aksony wieloma warstwami błony
komórkowej, dzięki czemu powstaje osłonka
izolacyjna bogata w lipidy. W ośrodkowym
układzie nerwowym są to oligodendrocyty, zaś w
obwodowym komórki Schwanna (lemocyty) —
skład mieliny przez nie wytwarzanej różni się nieco
od siebie.
• Osłonka mielinowa nie jest ciągła na całej swej
długości niewielka przestrzeń pomiędzy
segmentami mieliny to przewężenia Ranviera.
ETAPY
TWORZENIA
OSŁONKI
MIELINOWEJ
 Wzrost i kształtowanie się
neuronów- neurogeneza.
❖Neurony powstają z komórek
neuronabłonkowych, które
zlokalizowane są w cewie nerwowej
(rozwój zarodkowy). Wzrost neuronów
następuje poprzez wydłużanie się
wypustek komórkowych (aksonów i
dendrytów).
❖Wzrost pobudzany jest przez czynnik
wzrostu nerwów (NGF, ang. nerve growth
factor)- proteina, która po urodzeniu jest
wydzielana w niewielkich ilościach przez
komórki tkanek otaczających neurony.
Bierze ona także udział w regeneracji
tkanek nerwowych.
❖Kierunek wzrostu komórek nerwowych jest
regulowany przez glikoproteiny
"podłoża" takie jak kwas hialuronowy
oraz osteopontyna.
❖Zaburzenia w neurogenezie- niewłaściwe
uformowanie się kory mózgowej lub
struktur podkorowych. W skrajnych
przypadkach zaburzenia rozwojowe
mózgu mogą przyjąć postać:
➢ bezmózgowia — malformacja (wada
wrodzona- okres zarodkowy) polegająca
na braku lub na szczątkowym rozwoju
mózgowia
➢ acefali — malformacja polegająca na
niewykształceniu większych partii całego
mózgu
❖W mniejszej skali mogą dotyczyć
pojedynczych struktur mózgu (np. kory
nowej, móżdżku czy wzgórza) znacznie
ograniczając prawidłowe
funkcjonowanie mózgu. Niektóre z nich
to:
• schizofrenia
• epilepsja
• dysleksja
• autyzm
❖ Istnieje powszechny mit, który mówi, że neurony powstają
tylko w dzieciństwie. Jednak nie jest to prawdą.

❖ Neurogeneza to kluczowy aspekt neuroplastyczności i

ważnych procesów, takich jak uczenie się i przechowywanie
pamięci w mózgu.

❖ Neurogeneza została odkryta bardzo niedawno. W latach

60. Altman i Das (1965) wykazali to zjawisko u gryzoni.
Jednak dopiero w 1998 r. zespół badawczy Petera S.
Erikssona odkrył go u ludzi.
 Dlaczego neurogeneza jest tak ważna w dorosłym
życiu?

Według Couillarda-Desprésa i innych (2011),

„Ciągłe dostarczanie nowych neuronów pochodzących z
dorosłych neuronowych komórek macierzystych wydaje
się ułatwiać wykonywanie zadań zależnych od
hipokampa, ponieważ zmniejszenie lub zablokowanie
neurogenezy jest związane z upośledzeniem funkcji
poznawczych„.

Hipokamp- element układu limbicznego (układ struktur

korowych i podkorowych mózgu), odpowiedzialnych za
pamięć.
➢ Jeśli chcemy nadal wytwarzać nowe komórki
nerwowe przez całe nasze życie, musimy angażować
się w działania stymulujące nasz mózg!!!!

➢ Uczenie się czegoś nowego oznacza nie tylko zdobycie

nowej umiejętności, ale także nowych neuronów.
Mówienie w innym języku, granie na instrumencie
lub jakakolwiek inna aktywność, która utrzyma twój
umysł aktywny, zachęci do produkcji nowych
komórek. Dlatego pamiętaj, że nigdy nie jest za późno
na naukę czegoś nowego!!!
Warto zapamiętać!

„Neurony nie umierają z powodu

nadmiaru aktywności, ale z powodu
czegoś zupełnie odwrotnego: od
bezczynności.”
-José Manuel García-
 Tkanka glejowa
• Komórek glejowych jest około 10 razy więcej niż
neuronów mózgu.
• Zasadniczo dzielimy glej na:
➢ makroglej (astrocyty, oligodendrocyty,
lemocyty, ependyma, komórki płaszczowe),
który pochodzi z ektodermy
➢ mikroglej, który ma pochodzenie
mezodermalne
ASTROCYTY
- największe komórki glejowe
- kształt gwiaździsty- liczne wypustki
- posiadają ziarnistości glikogenu
Funkcja:
- Podporowa
- Biorą udział w metabolizmie wielu neuroprzekaźników
- Regulują stężenie jonów w tkance nerwowej,
pobierając nadmiar jonów K+ z przestrzeni
międzykomórkowej i wydalając go do naczyń
krwionośnych zapewniając równowagę jonową.
- W miejscach uszkodzeń układu nerwowego tworzą
bliznę glejową
BARIERA KREW-MÓZG
OLIGODENDROCYTY
• Posiadają nieliczne i
delikatne wypustki
Funkcja:
- tworzy osłonki
mielinowe w obrębie
OUN
NEUROLEMOCYTY
• zwane również komórkami Schwanna, są
komórkami które otaczają aksony neuronów w
obwodowym układzie nerwowym, tworząc
neurolemę (osłonkę Schwanna)
• podobnie jak oligodendrocyty w OUN, mogą
tworzyć one osłonki mielinowe, wtedy jeden
lemocyt otacza jedno międzywęźle
 Sygnalizacja u eukariota
• Najszybszą i najbardziej skomplikowaną
sygnalizacją jest ta, która przebiega na
drodze zmiany potencjałów błonowych.
• We wszystkich komórkach w poprzek ich
błony komórkowej istnieje elektryczny
potencjał błonowy.
• Większość komórek jest elektrycznie
nieaktywna, ponieważ ich potencjał
błonowy nie zmienia się w krótkich
odstępach czasu lub wcale.
Komórki elektrycznie aktywne
1. Neurony.
2. Komórki mięśniowe.

Dlaczego?

Ich potencjał błonowy może zmieniać się.

 PRZEWODNICTWO NERWOWE I
TRANSMISJA SYNAPTYCZNA
1. W przewodzeniu impulsów zasadniczą
rolę odgrywa błona komórki nerwowej.
2. We wnętrzu neuronu, podobnie jak w
większości innych komórek, stężenie
jonów K+ jest duże, a jonów Na+ małe.
3. Powyższe gradienty są generowane
przez pompy ATP-zależne= pompy
napędzane poprzez hydrolizę ATP.
 Błoną komórkową rządzą cztery zjawiska:

I. Różnica stężenia różnych jonów powoduje ich ruch

wzdłuż gradientu stężeń tych jonów.

II. Istnieje selektywność błony polegająca na różnej

zdolności przepuszczania różnych jonów.

III. Możliwy jest ruch jonów pod wpływem pola

elektrycznego – gradient ładunku.

IV. Istnieje aktywny transport jonów sodu i potasu

przez błonę w kierunku przeciwnym do gradientu
stężeń: pompa sodowo-potasowa.
Potencjał błonowy = membranowy
Czym jest potencjał błonowy?
Różnica w ładunku elektrycznym (potencjałów)
pomiędzy wnętrzem a zewnętrzem komórki.

Jak go zarejestrować?
Używając mikroelektrod. Jedną wprowadza sie do
neuronu, drugą do płynu zewnątrzkomórkowego.
Potencjał wewnątrz komórki w stanie spoczynku
wynosi o ok. -70mV mniej niż na zewnątrz neuronu.
Niepobudzona komórka nerwowa posiada potencjał wew.
ok. -70mV.
1. Wygodnie jest przyjąć (i taka jest obowiązująca konwencja),
że potencjał po zewnętrznej stronie błony wynosi zero. W takim
razie napięcie pomiędzy obiema stronami błony jest po prostu
potencjałem wnętrza komórki mierzonym względem jej
otoczenia.

2. Zasada pomiaru wartości potencjału membranowego jest

bardzo prosta. Przykład układu pomiarowego rys. powyżej.
Jak widać układ ten składa się z miliwoltomierza oraz pary
elektrod, z których jedna jest zanurzona w roztworze
otaczającym badaną komórkę, druga natomiast, umieszczona w
pipecie szklanej przebijającej błonę komórkową, ma dostęp do
wnętrza komórki.

3. Błona komórki przylega szczelnie do szkła, z którego jest

zrobiona pipeta i nie dochodzi dzięki temu do bezpośredniego
elektrycznego kontaktu pomiędzy wnętrzem i otoczeniem
komórki. Miliwoltomierz mierzy różnicę potencjałów pomiędzy
wnętrzem i otoczeniem komórki, czyli potencjał błonowy.
• Stały potencjał błonowy wynoszący ok.
–70mV nazywany jest
SPOCZYNKOWYM POTENCJAŁEM
BŁONOWYM

• Neuron w stanie spoczynku określany

jest jako SPOLARYZOWANY

• Napięcie mierzone w poprzek błony

komórkowej nazywane jest
potencjałem błonowym
PAMIĘTAMY!!!

W przypadku neuronów i komórek

mięśniowych potencjał błonowy może
ulec zmianie i dzięki temu mogą być
przesyłane sygnały chemiczne lub
elektryczne do kolejnych komórek.
 Jonowa podstawa potencjału
spoczynkowego

Dlaczego neurony w stanie spoczynku są

spolaryzowane?
• w roztworze soli znajdującym się w tkance
nerwowej obecne są dodatnio i ujemnie
naładowane cząsteczki- JONY
• stosunek ujemnie naładowanych cząsteczek do
ładunków dodatnich jest większy wewnątrz
neuronu
Skąd to nierówne rozmieszczenie?
Interakcja czterech czynników
• działanie dwóch z nich zmierza do
równomiernego rozmieszczenia jonów
w płynie wewnątrz i
zewnątrzkomórkowym (to czynniki
homogenizujące)
• dwa następne – cechy błony
komórkowej – przeciwdziałają tym
homogenizującym siłom
Siły homogenizujące

GRADIENT STEŻEN (DYFUZJA)- MECHANIZM

CHEMICZNY
- wszystkie cząsteczki poruszające sie ruchem
dowolnym (tu jony w płynie okołokomórkowym)
dążą do równomiernego rozmieszczenia
Dlaczego?
- cząsteczka łatwiej się przemieszcza z miejsc, gdzie
cząsteczek jest więcej (wysokie stężenie) do
miejsc, gdzie jest ich mniej (niskie stężenie) niż
odwrotnie
GRADIENT ELEKTROCHEMICZNY=
MECHANIZM ELEKTRYCZNY

- posiadające ładunek elektryczny cząsteczki

odpychane są przez znajdujące sie w pobliżu
cząsteczki o podobnym znaku lecz
przyciągane przez inne cząsteczki, ale o
ładunku przeciwnym.
- wszelkie nagromadzenie ładunków o
podobnym znaku ma więc tendencje do
rozpraszania się.
➢ Żadna pojedyncza klasa jonów nie jest
rozmieszczona równomiernie po obu stronach
błony komórkowej.
➢ Jony uczestniczące w utrzymaniu potencjału
spoczynkowego
- jony sodowe Na+
- jony potasowe K+
- jony chlorkowe Cl-; jony wapnia Ca+
- ujemnie naładowane jony białkowe
➢ Stężenie jonów sodowych, chlorkowych i
wapniowych większe jest NA ZEWNATRZ neuronu,
a jonów potasowych WEWNATRZ neuronu.
Ujemnie naładowane jony białkowe syntetyzowane
są wewnątrz neuronu .
Właściwości błony komórkowej odpowiedzialne za
nierównomierne rozmieszczenie Na+, K+, Cl i
jonów białkowych w niepobudzonym neuronie
SELEKTYWNA PRZEPUSZCZALNOŚĆ
- bierny mechanizm: nie wymaga zużycia energii
W neuronach niepobudzonych:
- K+ , Cl- , Ca+ z łatwością przechodzą przez błonę komórkową
- Na+ z trudnością przechodzą przez błonę komórkową
- ujemnie naładowane jony białkowe w ogóle nie przechodzą przez
błonę komórkową
Gdy przechodzą to gdzie?
- w wyspecjalizowanych przejściach zwanych KANAŁAMI
JONOWYMI;- bierne kanały jonowe
-są różne rodzaje kanałów, każdy wybiórczy dla określonego jonu
- w stanie spoczynku błona jest 100x bardziej przepuszczalna
dla K+ niż dla Na+ ( jony sodu nie przechodzą łatwo do
komórki, a potasu łatwo „uciekają” z komórki)
POMPA SODOWO-POTASOWA

- to czynny mechanizm: wymaga poboru energii

(ATP)

- to aktywny mechanizm utrzymujący duże stężenie

jonów potasu i małe jonów sodu wewnątrz
komórki.

- transmisja jonów wbrew gradientowi stężeń:

jony Na+ na zewnątrz, a jony K+ do wewnątrz
komórki. Do tego celu wykorzystywana jest
energia z cząsteczki ATP.
Przepuszczalność błony
komórkowej neuronu
 Doświadczenie- ALAN HODGKIN i
ANDREW HUXLEY
Wynik?
-w utrzymaniu spoczynkowego potencjału błonowego
wydatkowana jest energia

Ich tok myślenia przebiegał następująco: (problemy

badawcze)
1. Dlaczego wysokie stężenie jonów sodowych i
chlorkowych na zewnątrz neuronu i wysokie stężenie
jonów potasowych w jego wnętrzu nie zostanie
wyeliminowane przez tendencje jonów do
poruszania sie zgodnie z gradientem stężeń do
miejsc o niższej ich koncentracji?
2. Czy wynoszący –70mV gradient
elektrochemiczny pomiędzy wnętrzem a
zewnętrzem neuronu może być siłą
przeciwdziałającą ruchom jonów zgodnie z
gradientem stężeń i utrzymującą
nierównomierne rozmieszczenie jonów?

Co zrobili aby otrzymać odpowiedzi?

Obliczyli dla każdego z trzech jonów – Na+, K+ i Cl- -

wartość ładunku elektrostatycznego
niezbędnego dla zrównoważenia siły wynikającej z
gradientu stężeń.
1. Obliczony ładunek elektrostatyczny dla JONÓW
CHLORKOWYCH – Cl- = wynosił -70mV
- czyli tyle samo co potencjał spoczynkowy.

Wniosek?
Gdy komórka nerwowa jest w stanie spoczynku
nierówne rozmieszczenie jonów chlorkowych
utrzymywane jest przez:
- wynoszącą 70mV wartość gradientu stężeń
skierowana do wnętrza neuronu
- wynoszącą 70mV wartość gradientu elektrycznego
skierowana na zewnątrz neuronu
2. Obliczony ładunek elektrostatyczny dla JONÓW
POTASOWYCH – K+ = wynosił 90mV
- czyli dla powstrzymania znajdujących sie wewnątrz
komórki jonów potasu od jej opuszczenia
niezbędny byłby gradient elektrochemiczny równy
90mV

A dokładniej?

- zarejestrowano wynoszącą 90mV wartość gradientu

stężeń skierowaną na zewnątrz neuronu
- oraz wynoszący 70mV gradient elektrochemiczny
skierowane do wewnątrz
3. Obliczony ładunek elektrostatyczny dla
JONÓW SODOWYCH – Na+ = wynosił –120mV

- w tym przypadku siły zarówno gradientu stężeń, jak

i gradientu elektrostatycznego skierowane
są w tym samym kierunku: do wnętrza komórki
- 50mV siły wpychającej jony sodowe zgodnie z
gradientem stężeń do wnętrza neuronu
- 70mV ciśnienia elektrostatycznego wciskającego je
również do wnętrza komórki
No i rzeczywiście! (wnioski)
= jony potasu są nieustannie
wypychane z niepobudzonej komórki
przez 20mV gradient
elektrochemiczny
= jony sodowe są nieustannie
wtłaczane do wnętrza komórki przez
siłę 120mV i to pomimo
ogromnego oporu błony komórkowej!
 Dlaczego więc wewnatrz- i zewnatrzkomórkowe
stężenie jonów sodu i potasu jest w
niepobudzonych neuronach stałe?

1. Błona komórkowa ma aktywne mechanizmy

przeciwdziałające napływowi kationów sodowych do
wnętrza komórki (gdy tylko uda im sie tam dotrzeć
wypompowuje je na zewnątrz) oraz wypływowi
kationów potasowych z jej wnętrza (wpompowuje je z
powrotem)
2. Procesy transportu jonów sodu na
zewnątrz i jonów potasu do wnętrza komórki
nie są niezależne, ale ze sobą związane:
oba wykonywane są przez wymagający
stałego dostarczania energii mechanizm-
POMPA SODOWO-POTASOWA
 PODSUMOWUJĄC

Potencjał spoczynkowy – jest to

różnica potencjałów na błonie komórkowej w
stanie spoczynku komórki. Wynosi od -40 do -90
[mV].
Powstawanie potencjału spoczynkowego zależy
głównie od dyfuzji K+ za zew komórki. Ale po
osiągnięciu przez neuron stanu równowagi
(tyle co uciekło, tyle wraca K+), dyfuzja Na+ do
wnętrz jest większa niż K+ na zew.- całość
kontroluje pompa sodowo-potasowa.
 Neuron posiada ujemny potencjał spoczynkowy

DODATNIE

UJEMNE

Środowisko zew
Środowisko wew
 POTENCJAŁ MINIATUROWY=
POSTSYNAPTYCZNY= GRADACYJNY
Potencjał miniaturowy- zmiana potencjału błony
komórkowej neuronu na niewielkim obszarze pod
wpływem bodźca.

Neurony to komórki pobudliwe- odpowiadają na bodziec i

przekształcają na impuls nerwowy.

Jak bodźce zmieniają potencjał spoczynkowy?

- Zwiększenie przepuszczalności błony dla jonów Na+
- Zmiana potencjału błonowego= jego wartość jest mniej
ujemna
 Depolaryzacja błony neuronu
Proces depolaryzacji rozpoczyna się w momencie
pobudzenia komórki nerwowej przez jakiś bodziec -
elektryczny, chemiczny lub mechaniczny
(pochodzący np. z receptorów czucia).
Aby wywołać w komórce nerwowej czynność
elektryczną musi on być wystarczająco silny i
wywoływać w tej komórce zmiany powodujące
przekroczenie przez nią potencjału nazywanego
potencjałem progowym.

Każde pobudzenie poniżej progu pobudliwości nie

będzie wystarczające do powstania impulsu.
UWAGA!!!
Depolaryzacja zbliża neuron do stanu, w którym dochodzi do
powstawania i przekazywania impulsu nerwowego- jest
to stan pobudzenia neuronu.

Hiperpolaryzacja- to zwiększanie potencjału błonowego.

Pojawia się pod wpływem każdego bodźca.

Na co wpływa bodziec?
Bodziec powoduje otwarcie bramkowanych kanałów
jonowych- wew bardziej ujemne.

Co się dzieje?
Otwierają się bramkowane kanały jonowe i dochodzi do
zwiększenia wypływu jonów dodatnich lub napływu jonów
ujemnych.
 Bramkowane kanały jonowe
• Są zamknięte w stanie spoczynku
• Otwierają się lub zamykają pod
wpływem bodźca
• Wpływają na przepuszczalność błony
neuronu i jej potencjał
• Zwiększenie przepuszczalności błony
dla Na+, potem dla K+
• Są podstawą większości sygnalizacji
układu nerwowego
 Depolaryzacja

❖Otwarcie bramkowanych kanałów sodowych

❖Napływ Na+ do wnętrza, zmiana ładunku na
dodatni
❖Kanały bramkowane Na+ są bramkowane
napięciem, więc większa depolaryzacja
powoduje otwieranie kolejnych bramek i
napływ jeszcze większej ilości Na+= zmiana
napięcia błonowego- potencjał
czynnościowy.
 Potencjał czynnościowy
Potencjał czynnościowy – jest to chwilowa zmiana
potencjału na błonie komórkowej neuronu. Mamy do
czynienia z depolaryzacją osiągniętą przez potencjał
progowy.

Potencjał
czynnościowy trwa ok.
1/2 [ms] w przypadku
komórki nerwowej
 WZGÓREK AKSONU

WZGÓREK AKSONU= miejsce inicjacji AP

( potencjału czynnościowego)
Wzrost potencjału
błonowego
Do wywołania depolaryzacji jest potrzebny
bodziec progowy. (-55mV)

Bodziec progowy jest minimalnym

bodźcem, jaki jest potrzebny do wywołania
potencjału czynnościowego. Każdy
silniejszy bodziec= nadprogowy też
wywołuje depolaryzację, jednak żaden
poniżej progowego nie pobudzi błony.
Bodźce „podprogowe”

1. W przypadku gdy na błonę

komórkową działa seria bodźców
podprogowych jeden po drugim,
każdy z nich podnosi potencjał
błonowy, aż kolejny staje się
bodźcem progowym, zjawisko to
nazywamy sumowaniem w czasie.

2. W przypadku gdy na błonę

komórkową działa jednocześnie duża
liczba bodźców podprogowych
zjawisko to nazywamy sumowaniem
w przestrzeni.
 CL-
Na+
Wnętrze komórki

Środ. zew
- K+
Działająca
Wnętrze
pompa
komórki
-

Środ zew
+
Jonowa podstawą potencjałów
czynnościowych
W jaki sposób tworzone są potencjały
czynnościowe?

- przez działanie napięciowozależnych kanałów

jonowych
- NAPIĘCIOWOZALEŻNE KANAŁY JONOWE =
kanały jonowe bramkowane napięciem
otwierają sie lub zamykają w odpowiedzi na
zmiany w wartości potencjału błonowego
 Co dzieje sie, gdy potencjał błonowy na wzgórku
aksonalnym obniżony zostaje do wartości progu
pobudzenia?

1. szeroko otwierają się napięciowozależne kanały

sodowe na wzgórku aksonalnym i jony sodu
gwałtownie wlewają sie do wnętrza neuronu
2. gwałtowny napływ Na+ zmienia potencjał błonowy z
–70mV na +30/ +35 mV
3. zmiana napięcia błony prowadzi do otwarcia
napięciowozależnych kanałów potasowych
4. otwarcie napięciowozależnych kanałów
potasowych powoduje wypływ położnych blisko
błony jonów potasu przez te otwarte kanały.
Dlaczego K+?

➢ początkowo z powodu ich wysokiego stężenia

wewnątrz neuronu (zgodnie z gradientem stężeń)
➢ następnie z powodu dodatniego ładunku wnętrza
neuronu (zgodnie z gradientem elektrycznym)

Co dzieje się dalej?

• po około 1 milisekundzie napięciowozależne

kanały sodowe zamykają się
• moment ten oznacza zakończenie fazy
wznoszącej potencjału czynnościowego
• moment ten oznacza początek repolaryzacji
neuronu poprzez wypływ jonów potasowych
PODSUMOWUJĄC!
❖ W momencie, gdy na neuron zadziała
odpowiedni bodziec, dochodzi do zamiany
potencjału spoczynkowego na potencjał
czynnościowy= akcyjny=iglicowy.
❖Potencjał czynnościowy= impuls
nerwowy

❖ Dzieje się to pod wpływem kanałów

jonowymi bramkowanych napięciem. W
czasie spoczynku są one zamknięte,
natomiast pod wpływem działania bodźca
otwierają się i umożliwiają swobodny
przepływ jonów.
 Jak to działa?

Gdy pojawia się potencjał

czynnościowy znikają bariery
dla Na+. Wnika on do wnętrza
komórki zgodnie z gradientem
stężeń.

Dla potencjału czynnościowego Kolejnym etapem jest otwarcie

wnętrze jest bardziej
dodatnie w wyniku wnikania
jonów sodu. Faza, w której jony
Wnikają środka to faza
depolaryzacji.
kanałów potasowych. Te
zmiany zachodzą wzdłuż
aksonu – czyli pobudzenie –
potencjał się przesuwa.
 1. W odpowiedzi na depolaryzację,
następuje aktywacja potasowa,
czyli otwarcie kanałów dla
odkomórkowego
prądu kationów potasowych.

2. Powoduje to zmianę
potencjału wnętrza
komórki z powrotem na ujemny,
czyli repolaryzację.

3. Ostatecznie, potencjał błonowy

osiąga wartość spoczynkową, gdy:
a) kanały K+ przechodzą w stan
zamknięty (lub dezaktywują się w
sposób zależny od czasu)

b) aktywuje się pompa sodowo-

potasowa (wymaga to czasu)
 UWAGA!!!
Bodziec o minimalnej sile niezbędnej do
pobudzenia neuronu nazywany jest
bodźcem progowym.
Bodźce podprogowe to takie, których siła jest
zbyt słaba by wywołać depolaryzację. Neurony
Działają według zasady „wszystko albo nic”
(albo jest depolaryzacja, albo jej nie ma).
Zwiększanie siły bodźca nie zwiększa więc
wartości impulsu. Fakt, że rozróżniamy bodźce
o różnej sile, spowodowany jest przez różną
częstotliwość przesyłania impulsów.
 REPOLARYZACJA
Po krótkiej chwili depolaryzacji kanały
jonowe zamykają się i błona staje się
nieprzepuszczalna dla Na+.
Kanały dla K+ otwierają się i K+ „ucieka” na
zew.
Po co?
Aby przywrócić ujemny ładunek wew.
neuronu.
Powrót do stanu spoczynku.
1. Napięciowo zależne kanały dla Na+/K+
zamykają się.
2. Zaczyna swoja pracę pompa sodowo-
potasowa.

Cel?
Przywrócenie oryginalnego rozmieszczenia
jonów.
1. Działanie bodźców na pobudliwą błonę neuronów nie zawsze wywołuje jej
depolaryzację i pobudzenie komórki.
2. Niektóre bodźce wywołują zwiększenie napięcia spoczynkowego i duże
obniżenie pobudliwości błony a przez to unieczynnienie neuronu w
skutek wstrzymania generowania przez niego impulsów nerwowych.
3. Dochodzi do tego pod wpływem rozwijającego się w tych warunkach procesu
hamowania.
Charakteryzuje się on wzrostem potencjału błonowego wywoływanym tzw.
hiperpolaryzacja błony.
Wywołujący ją bodziec powoduje otwarcie furtek potasowych i masową
ucieczkę jonów K+ z komórki na zewnątrz przy jednoczesnym napływie
do środka jonów chlorkowych.
W skutek tego potencjał elektryczny wewnątrz neuronu staje się bardziej ujemny
niż w stanie spoczynku.
4. Błona neuronu w takich warunkach staje się mniej pobudliwa i trudno w niej
wywołać stan pobudzenia, w tym depolaryzację i potencjał czynnościowy.
Hiperpolaryzacja podobnie jak depolaryzacja mija po ustaniu działania
wywołującego ją bodźca
Czyli:

Hiperpolryzacja związana jest z „ucieczką” K+

(zwiększona przepuszczalność aksolemy dla K+)

Także, napływ do wnętrza neuronu jonów Cl-

Neuroprzekaźnik GABA – uwalniany przez neuron

presynaptyczny= łączy się z kanałami dla Cl- = są
otwarte.

Co zapobiega hiperpolaryzacji?
?????
• Pod wpływem bodźca, w receptorach -
czujnikach dochodzi do przekształcenia różnych
rodzajów energii, np. mechanicznej,
promieniowania, w jeden rodzaj - energię
elektryczną.
• Mianowicie, w pobudzonym receptorze
powstaje potencjał elektryczny, który jest
przekazywany nerwami jako impuls do
ośrodków w rdzeniu kręgowym i do mózgu
 Okresy refrakcji
• Podczas fazy spadku potencjału
czynnościowego oraz hiperpolaryzacji,
kanały dla Na+ są zamknięte.
• Jeśli wtedy zadziała kolejny bodziec
stymulujący – brak potencjału
czynnościowego. „0” reakcji!
• Okres refrakcji wpływa na przepływ
sygnałów w 1 kierunku- od somy do
aksonu
 WARTO WIEDZIEĆ!

➢ W czasie refrakcji bezwzględnej nie może

wytworzyć się potencjał czynnościowy.

➢ W czasie refrakcji względnej może się wytworzyć,

jednakże pobudzenie musi przekroczyć
podwyższone napięcie progowe.

➢ Refrakcja zabezpiecza przed sumowaniem się

potencjałów czynnościowych oraz zapewnia
przewodzenie potencjału tylko w jednym kierunku.

Ciekawostka!
Średnio ok. 100 potencjałów czynnościowych na sekundę !
 „Wszystko albo nic”
• Kanały jonowe są albo otwarte, albo
zamknięte = nie ma pozycji w połowie
drogi.
 Rozchodzenie się potencjału
czynnościowego w aksonie

• Potencjał czynnościowy rozchodzi się

wzdłuż błony aksonu= fala
depolaryzacyjna („domino”)
• Tam gdzie jest depolaryzacja, tam jest
ładunek dodatki wew
• Za strefą depolaryzacji jest strefa
repolaryzacji
 Co wpływa na szybkość
potencjału czynnościowego?
Bezmielinowe
• Jak szybko? Od 1 do 10m na sek-
bezmielinowe- prędkość proporcjonalna do
średnicy aksonu
• Równomierny przepływ- przewodnictwo
ciągłe
• Duża średnica szybciej- dlaczego?
Wykazuje mniejszy wewnętrzny opór dla
jonów wzdłuż jego długości.
Mielinowe- 50x szybciej

• tylko w przewężeniach Ranviera błona styka się z

otaczającym ją płynem zewnątrzkomórkowym
• Tylko tam są napięciowo zależne kanały sodowe
i potasowe
• Ruch jonów Na+ i K+ przez błonę zachodzi tylko w
przewężeniach!!!
• Dyfuzja jonów wzdłuż aksonu co prowadzi do
depolaryzacji w następnym przewężeniu
• Czyli- potencjał czynnościowy przeskakuje-
przewodnictwo skokowe
• Zużywane jest mniej energii- dlaczego?
 Czyli?
Szybkość przewodzenia zależy od:

- grubości aksonu= im większa średnica tym mniejszy opór

przewodzenia (stosunek powierzchni do objętości)

- Obecność osłonki mielinowej

- Ilość synaps

- Temperatura= wpływ na prędkość dyfuzji jonów ; prędkość

impulsów wzrasta liniowo wraz ze wzrostem temp.
• https://www.youtube.com/watch?v=I6j
xrxcLxiI&ab_channel=ThePhysiologic
alSociety
1 https://www.youtube.com/watch?v=Qb54lWkN_3I- Nerve
impulse passes along a non-myelinated neuron.

- Przewodzenie
skokowe
The Schwann cell and action
potential- youtube
Dodatnie sprzężenie
zwrotne

Ujemne sprzężenie zwrotne

Pamiętamy że w różnych neuronach w stanie
spoczynku różnica potencjału w poprzek błony
neuronu wynosi:

Od -30 mV do - 90 mV

W więszkości = - 70 mV
SKĄD NASZ MÓZG WIE ŻE np: to co dotknęło naszej skóry (spadło
nam na wierzch dłoni) jest lekkie lub cieżkie?

Czyli czy stymulacja jest słaba, czy silna?

Odp= częstotliwość!!!! Czyli:

a) Mniej potencjałów czynnościowych

w danym okresie czasu

b) Więcej potencjałów czynnościowych

Czyli:

Większa częstotliwość potecjałów czynnościowych = większa

stymulacja.
Wszystkie neuronalne potencjały czynnościowe są identyczne, ale
neurony kodują silniejsze bodźce poprzez zwiększenie częstotliwości
potencjałów czynnościowych.
Silne bodźce mogą indukować dodatkowe potencjały czynnościowe
podczas względnego okresu refrakcji.
 SYNAPSY
• To połączenia między dwoma neuronami
lub neuronem a efektorem.
• Typy:
- Elektryczne
- Chemiczne ( najpowszechniejsze u ssaków)
PAMIĘTAMY!!!
Impulsy nerwowe są przekazywane z neuronu
presynaptycznego na postsynaptyczny.

https://www.youtube.com/watch?v=OvVl8rOEncE
 ?

?
 Synapsy elektryczne
• Neurony pre- i postsynaptyczne są b. blisko (ok. 2nm)
• Są połączone za pomocą specjalnych struktur
białkowych, które tworzą tzw: połączenie
szczelinowe- dzięki temu bezpośredni przepływ
jonów pomiędzy komórkami.
• Przekazywanie impulsów b. szybkie, czasami
dwukierunkowe (neuron może być nadawcą albo
odbiorcą)

Gdzie szukać?
Neurony, komórki mięśnia sercowego, komórki
glejowe, mięśnie gładkie.
Synapsy elektryczne są u raka
zaangażowane w odpowiedź na
atak drapieżcy.
Ssaki- pośredniczą w
kontaktowaniu się neuronów
pośredniczących.
 Synapsy chemiczne
• Odległość pomiędzy neuronami ok. 20-40 nm
• Zakończenie presynaptyczne zwykle kształt
kolbki- w środku dużo pęcherzyków
synaptycznych
• Błona kolbki od zew- błona presynaptyczna
(strefy aktywne- liczne kanały jonowe Ca+-
bramkowane napięciem)
• Pęcherzyki synaptyczne gromadzą się wokół
tych stref
• Błona postsynaptyczna- fragment błony
np. dendrytu odbierający impulsy nerwowe
• Zawiera receptory białkowe, do których
przyłącza się neuroprzekaźnik
• Receptory nie są identyczne!!!
Każdy neuroprzekaźnik łączy się ze
specyficznym receptorem!!!
• Grupy receptorów:
1. Jonotropowe- kanały jonowe bramkowane
ligandem (ligand= neuroprzekaźnik)
2. Metabotropowe- reakcja na odpowiednie
białko i przekaźnik w błonie
 Jak to działa?
1. Dotarcie potencjału czynnościowego
do zakończenia presynaptycznego
2. Depolaryzacja- efekt= otwarcie
kanałów Ca+
3. Napływ Ca+ do wnętrza aksonu
4. Wzrost stężenia Ca+ fuzja
pęcherzyków synaptycznych z błoną
5. Uwolnienie neuroprzekaźników do
szczeliny synaptycznej= egzocytoza
• Przerwanie egzocytozy- zamknięcie
kanałów wapniowych (powrót do stanu
spoczynkowego)
• Szybki spadek stężenie Ca+ wew
W jaki sposób?
❖Ca+ wiąże się z kalmoduliną- białko
w cytoplazmie neuronu, kompleks ten
jest gromadzony w mitochondriach
❖Usuwanie Ca+ za zew- pompa
wapniowa (Ca+, ATP-aza)
 Co dalej?
• Neuroprzekaźnik dyfunduje biernie w kierunku
neuronu postsynaptycznego
• Jego funkcją jest zmiana przepuszczalności błony dla
konkretnych jonów np.: acetylocholina (ligand)
umożliwia przechodzenie K+ i Na+
• Efekt = lokalna zmiana polaryzacji błony
postsynaptycznej – POTENCJAŁ
POSTSYNAPTYCZNY
Może powstać:
1. EPSP- postsynaptyczny potencjał pobudzający
(excitatory post-synaptic potential)
2. IPSP- postsynaptyczny potencjał hamujący
(inhibitory post-synaptic potential)
 UWAGA!!!

• Jony dodatnie np.: Na+, Ca+ wpływają

do środka- depolaryzacja (EPSP)
• Jony dodatnie K+ wypływające lub
ujemne Cl- napływające-
hiperpolaryzacja (IPSP)
 Co dzieje się z wydzielonym
neuroprzekaźnikiem?
1. Inaktywacja przez enzymy.
Np.: acetylocholina cholina+ kwas octowy
2. Wsteczny transport do kolbek synaptycznych i
ponowne użycie (wychwyt zwrotny)

Dlaczego neuroprzekaźnik musi być

usunięty ze szczeliny synaptycznej?

Aby błona postsynaptyczna uległa repolaryzacji!!!

 Ciekawe!
Niektóre leki (antydepresanty), też
narkotyki hamują wychwyt zwrotny
neuroprzekaźnika; np.: serotoniny
Duże jej stężenie w szczelinie
synaptycznej- poprawa nastroju (tak
działa Prozak)
Inne np.: hamują wychwyt dopaminy-
poprawa nastroju
❖ Neroprzekaźniki:

a) Acetylocholina(+mięśnie szkieletowe; - serce

b) Aminy biogenne: noradrenalina (+/-; sen,
czuwanie), dopamina (samopoczucie;
kary/nagrody), serotonina (nastrój; +praca mięśni)
c) aminokwasy: kwas glutaminowy (uczenie,
pamięć), GABA (- neurony mózgu/rdzenia
kręgowego- leki przeciwlękowe), glicyna (- rdzeń),
kwas asparaginowy (- mózg)
d) neuropeptydy: endorfiny, substancja P
(długoterminowe zmiany funkcji synaps; blokada
sygnałów bólowych); podobnie morfina, kodeina
e) gazowe: tlenek azotu, tlenek węgla (raczej
przekaźniki wtórne; modulatory
 serotonina

cAMP- wtórny przekaźnik

- Kinaza białkowa
 Mechanizm przekazywania
sygnału przy pomocy cAMP
Np.: serotonina
- Serotonina wiąże się ze swoim receptorem
- Aktywacja białka G
- Białko G aktywuje enzym= cyklaza
adenylowa ona katalizuje powstanie cAMP
(wtórny przekaźnik)
- cAMP aktywuje enzym- kinaza białkowa=
synteza białka odpowiedzialnego za
zamykanie kanałów K+
Mechanizm przekazywania sygnału
Neural synapse- youtube
 Sumowanie potencjałów
postsynaptycznych

• EPSP i IPSP to potencjały miniaturowe,

Ich wielkość zależy od siły bodźca
• 1 EPSP jest zazwyczaj za słaby aby
powstał potencjał czynnościowy
• Wszystkie EPSP mogą się łączyć=
sumowanie!
Sumowanie czasowe
- Powtarzające się bodźce powodują
powstawanie nowych EPSP zanim
poprzednie zanikną
- Sumowanie zbliża neuron do stanu
potencjału czynnościowego
Sumowanie przestrzenne
- kilka znajdujących się blisko siebie
zakończeń synaptycznych jednocześnie
uwalnia neuroprzekaźniki
- Neuron postsynaptyczne jest jednocześnie
symulowany w kilku miejscach
Wzgórek aksonu

Sumowanie przestrzenne
Sumowane czasowe
Pamiętamy!!!

Sumowaniu podlegają także IPSP

(czasowe i przestrzenne).

Efekt?
DZIĘKUJĘ ZA
UWAGĘ ☺