Bölüm 23

ELEKTRK ALANLARI
„ Elektrik Yüklerinin Özellikleri
„ Yaltkanlar ve letkenler
„ Coulomb Yasas
„ Elektrik Alan
„ Sürekli Bir Yük Dalmnn Elektrik Alan
„ Elektrik Alan Çizgileri
„ Düzgün Bir Elektrik Alanda Yüklü
Parçacklarn Hareketi
„ Sorular - Problemler

lk Gözlemler Benjamin Franklin

„ Elektrik ve magnetik olaylar „ Fiziksel Bilimler
milattan önce 700 lü yllarda „ 1740’larda elektrik
üzerine farkl
gözlenmi. gözlemleri tutarl
„ Kehribarn, sürtme ile, elektriklendii bilime dönütürdü.
ve saman parçalarn veya tüyleri „ Bir dizi basit deneyle 2
çektii bulundu çeit elektrik yükü
„ Yine magnetit’in demiri çektii gözlenerek buldu ve bunlar pozitif
magnetik kuvvetler kefedildi (art) ve negatif (eksi)
olarak adlandrd.

ek. 23-1a, s.710 ek. 23-1b, s.710

Kürk’e sürtülen sert bir lastik

Yüklü iki lastik çubuk (veya
çubuk (metal olmayan) iple iki cam çubuk) birbirine
aslm olsun. pee sürtülen
yaklatrldnda birbirlerini
cam çubuk bu lastik çubua iterler.
yaklatrlrsa birbirlerini
çekerler.
 Elektrik Yüklerinin
Özellikleri
„ Doada iki tür yük bulunur
„ Pozitif ve negatif olarak adlandrlr
„ Benjamin Franklin tarafndan isimlendirildi
„ Benzer yükler birbirlerini iterler, farkl
yükler birbirlerini çekerler
„ Doadaki pozitif yükün temel taycs
proton dur
„ Protonlar bir malzemeden dierine hareket
Bu gözlemlerden, lastik ve cam farkl iki elektriklenme ek. 23-1, s.710 edemezler çünkü çekirdekte skca tutulurlar
durumundadrlar. Yani ayn yüklerin birbirlerini ittikleri, farkl
yüklerin çektikleri sonucu ortaya çkmaktadr.
Elektriklenme

Elektrik Yükü Daima

Korunur Yük Kuantumludur
„ Doadaki negatif yükün temel „ Yük kuantizedir
taycs elektron dur „ Tüm yükler (e sembolü ile gösterilen)
temel yük biriminin katlardr
„ Bir maddenin yüklü hale gelmesi, elektron
„ Kuark’lar istisna
kazanmas veya kaybetmesiyle olur
„ Elektrik yükü kesikli paketlerden oluur,
„ Elektrik yükü daima korunur yani yük için q=Ne yazabiliriz (N tamsay)
„ Yük üretilemez, sadece dei-toku olur „ Elektronlarn yükü –e dir
„ Maddelerin yüklenmesi, negatif yükün bir „ Protonlarn yükü +e dir
maddeden dierine transferi sonucu gerçekleir
„ SI sisteminde yük birimi Coulomb (C) dur
„ e = 1.6 x 10-19 C

ÖRNEK letkenler
„ SORU: Bir deneyde bir cisim 1 nano „ letkenler, bir elektrik kuvvetine tepki
Coulomb yükü (10-9 C) ile yüklenirse, olarak elektrik yüklerinin serbestçe
burada kaç tane temel yük birimi hareket edebildikleri malzemelerdir.
vardr? (elektron says)
„ Bakr, alüminyum ve gümü iyi
iletkenlerdir
„ CEVAP: q=Ne yani „ Bir iletken küçük bir bölgede
N= q/e = 10-9 C/ 1.6*10 -19 C/e yüklendiinde, yük malzemenin tüm
N = 6*109 = alt milyar yük birimi yüzeyine kendiliinden dalr
yada 6 milyar elektron.
 Yaltkanlar
„ Yaltkanlar, elektrik yüklerinin
serbestçe hareket edemedikleri
malzemelerdir.
„ Cam ve lastik yaltkanlara örnektir
„ Yaltkanlar sürtme ile yüklendiklerinde
sadece sürtülen alan yüklenir
„ Yükün malzemenin dier bölgelerine hareket
etme eilimi yoktur
Yariletkenler
„ Yariletkenlerin elektriksel
karakteristikleri, yaltkanlar ile
iletkenlerin karakteristikleri arasndadr
„ Silisyum (silikon) ve germanyum
yariletkenlere örnektirler
„ Tranzistör ve k yayan diyot gibi
elektronik aygtlarn üretiminde temel
malzemelerdir

Cam çubuk
ipee
sürtülüyor.
Yükler
hakknda ne
söylenebilir? Negatif yüklü lastik
çubuk nötr bir
küreye yaklatrlyor,
dediriliyor, ayrlyor.
Sizce neler oluyor?

letimle Yüklenme
„ Yüklü bir nesne (çubuk)
dier bir nesneye Nötr bir küreye negatif yüklü bir
dediriliyor (küre) lastik çubuk yaklatrlyor.
„ Çubuk üzerindeki baz Sizce neler oluyor?
elektronlar küreye
gidiyorlar
„ Çubuk ayrldnda, küre
yüklü kalyor
„ Yüklenen nesne daima
yüklemeyi yapan
nesnenin sahip olduu
iaretle yüklü kalyor
 ndüksiyonla Yüklenme ndüksiyonla Yüklenme 2
„ Kürenin negatif
„ Bir nesne topraa yüklü çubua en
gömülü iletken bir tel yakn bölgesinde,
veya boru ile balantl elektronlarn bu
ise, topraklanm bölgeden
olduu söyleriz uzaklamas
„ Negatif yüklü lastik bir nedeniyle, pozitif
çubuk yüksüz bir yük fazlas vardr.
küreye yaklatrlr „ Topraklanm iletken
„ Küredeki yükler bir tel küreye
yeniden dalrlar balanr.
„ Elektronlarn
„ Küredeki baz bazlarnn küreden
elektronlar çubuktaki topraa akmasn
elektronlar tarafndan salar.
itilirler

ndüksiyonla Yüklenme 3 Kutuplanma (Polarizasyon)

„ Toprak teli „ Elektrik yüklü bir cisim (q) ile nötr bir
ayrldnda, küre
oluan pozitif yük cisim (0) arasndaki kuvvet nedir?
fazlasyla kalr
„ Küre üzerindeki „ Gözlem: Daima çekicidir.
pozitif yük, pozitif
yükler arasndaki
itme nedeniyle,
„ Niçin? +q
düzgün olarak --
dalr
+ 0 -
-
„ ndüksiyonla
yüklenme, yükü
Kutuplanma ++ -
oluturan nesneyle ++
kontak gerektirmez

Kutuplanma
Kutuplanma (Polarizasyon) örnekleri
„ Çou nötr atom veya moleküllerde, „ Soldaki yüklü cisim,
pozitif yükün merkezi negatif yükün sandaki yaltkann
merkezi ile çakr yüzeyinde yükler
„ Yüklü bir cismin etkisi altnda, bu oluturuyor
merkezler biraz ayrlabilir
„ Bu durum molekülün bir tarafnda dier
tarafna göre daha fazla pozitif yüklenmeye „ Yüklü bir tarak
neden olur.
„ Bir yaltkann yüzeyindeki yükün kadn kutuplanmas
yeniden ayarlanmasna kutuplanma nedeniyle kat
diyoruz. parçalarn çekiyor
Kutuplanma gösterisi