FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina

MODYUL 4: FILIPINO SA HUMANIDADES, AGHAM PANLIPUNAN , AT IBA PANG KAUGNAY NA LARANGAN

I. Mga Layunin:
Sa modyul na ito inaasahan ng iyong/ ikaw ay…
1. Maipaliwanag ang mahigpit na ugnayan ng pagpapalakas ng wikang pambansa, pagpapatibay ng kolektibong
identidad at pambansang kaunlaran.
2. Makapapapahayag ng mga makabuluhang kaisipan sa pamamagitan ng tradisyonal at modernong
midyang akma sa kontekstong Filipino.
3. Malinang ang Filipino bilang daluyan ng inter/multidisplinaring diskurso at pananaliksik na nakaugat sa mga
realidad ng lipunang Pilipino.
4. Malinang ang adhikaing makibahagi sa pagbabagong panlipunan.

5. Makapag-ambag sa pagtataguyod ng wikang Filipino bilang daluyan ng makabuluhan at mataas na diskurso

na akma at nakaugat sa lipunang Pilipino, bilang wika ng pananaliksik na naaayon sa pangangailangan ng
komunidad at bansa.
II. Introduksyon:
Sa iyong panonood /pakikinig ng balita sa 24 Oras GMA, nauunawaan mo ba ng mabuting ang mga
impromasyong na kanilang hinahatid? Kung Ingles ba ang gagamiting bilang wika ng paglalahad, may pagkakaiba kaya
sa iyong karanasan? Sa modyul na ito ay pag-aaralan natin ang halaga ng wikang Filipino na magiging daan upang
mas madali tayong nagkakaunawaan, nagkakaintindihan at nagkakaisa.
III. Mga Aralin
A. SITWASYON PANGWIKA SA HUMANIDADES AT AGHAM-PANLIPUNAN
Sa pinagdaanang kolonisasyon ng Pilipinas mula sa iba’t ibang mga bansa tulad ng Spain, United States at Japan,
hindi nakapagtatakang napakalaki at napakalalim ng impluwensiya ng mga ito sa buhay ng mga Pilipino. Sa aspekto ng
wika, hindi pa rin nakakawala ang bayan sa pagkagapos sa kolonyalismong nagdaan . Nagdaan na ang isang siglo
mula nang makamit ang Kalayaan sa mga Espaῆol ngunit nanatili na ang kulturang ipinamulat sa atin. Kalahating siglo
naman na ang nakalipas mula nang lumaya ang bansa sa kamay ng United States, ngunit tila pilat na ang pagkakadikit
ng wikang Ingles sa mga Pilipino – sa estado , sistemang edukasyon at maging sa mundo ng mga korporasyon.
Maaaring maiugnay sa imperyalismong lingguwistiko ang kalagayang ito kung saan ang pananakop sa mga
bansa ay hindi na sa pisikal na aspekto kundi sa diwa at ideolohiya ng mga mamamayan nito sa pamamagitan ng wika.
Dito, ang pagkontrol ay sa isipan na ng mga nasakop na mga mamamayan na nangyayari dahil sa walang habas na
pagpapatanggap sa isang puspusang itinuro, pinatanggap at pinagamit ang Ingles sa mga Pilipino sa panahon ng
pagsakop. Taliwas ito sa tahasang pagdadamot ng mga mananakop na Espaῆol sa kanilang wika upang matutuhan ng
mga Pilipino. Isa ito sa malinaw na dahilan kung bakit sa kabila na malayong agwat sa haba ng pananakop ay mas
nanaig at nanatili ang Ingles kaysa sa Espaῆol sa kamalayang Pilipino. Maliban dito, tumutugma rin ang paliwanag ni
Ferguson (2006) sa artikulong The global spread of English: cause, agency, effects and policy repsonses sa kaso ng
pagkahumaling ng mga Pilipino sa wikang Ingles. Ayon sa kaniya, ang rasyonal sa katanyagan ng Ingles sa sistemang
edukasyon lalo na sa mga kolehiyo at mga unibersidad ay sosyo-ekonomiko. Ipinaliwanag niya na sa pamamagitan ng
pagkatuto ng wikang Ingles , higit na magkakaroon ng access sa trabaho ang isang tao at dahil dito mas aangat ang
kaniyang kalagayang ekonomiko. Magbubunsod din ito ng paglawak ng kaniyang impluwensiya sa lipunan o access sa
mga may kapangyarihan, kultural, kapital, intelektuwal , o politika. Tinatanaw kung gayon ang pagtinging ito na
mahalaga ang gampanin ng Ingles bilang intrumento sa realisasyon ng pang-angat na ito.
Sa kaso ng Pilipinas, naipapaliwanag pa rin ang pagsusuri ni Ferguson kung bakit patuloy ang kalagayang ito.
Una, ang kawalan ng ideolohikal na pagsalag sa promosyon sa Ingles bilang pangunahing wika, diumano, ng mundo.
Pangalawa, ang paniniwala sa laganap na papanaw na may personal na bentahan sa pagtatamo ng kahusayan sa
Ingles dahil ito ang wika ng intelektuwalisadong mga larangan at gayundin ang wikang pasaporte sa paglagong
ekonomiko. Ang mga ito ang patuloy na lumilikha ng ilusyon sa mga Pilipino na Ingles ang maghahatid sa kanila sa
 FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina

mga hangaring ito, bagama’t malinaw namang napapabulaanan ang mga paniniwalang ito sa karanasan ng maraming mga
bansang tulad ng Japan, Germany, France , China at marami pang iba.
Sa sistemang K-12 ng Pilipinas, gumaganda ang kalagayan ng Filipino at iba pang mga wika sa Pilipinas.
Ipinatutupad sa sistemang ito ang mother tongue- based/multilingual education kung saaan sa primaryang antas
pangunahing wika ng pagtuturo ang unang wika ng komunidad at unti-unting papasok ang paggamit ng Filipino at
Ingles. Gayunpaman, ang probisyon ng patakaran sa bilingguwal na edukasyon ay magpapatuloy ay magpapatuloy pa
rin sa mas matataas na antas tulad ng sekondarya at tersiyarya. Sa antas tersiyarya, gagamitin ang Ingles o Filipino
bilang wikang panturo sa mga tiyak na kurso. Ingles sa mga kurso sa agham, matematika at teknolohiya; at, Filipino
naman sa mga kursong nasa agham panlipunan at humanidades. Sa kasamaang palad, ganito man ang nakasaad sa
patakaran hindi naging mahigpit ang implementasyon nito sa lahat ng mga paaralan. Sa katunayan, naging makiling pa
rin sa paggamit ng Ingles ang kalakhang bahagdan ng mga kolehiyo at unibersidad. Patunay halimbawa noon ang
paggamit ng Ingles sa pagtuturo ng mga kurso sa ekonomiks, sosyolohiya, kasaysayan at maging sa kurso sa buhay ni
Rizal. Hindi malayo kung gayon na ganito pa rin ang magiging kalagayan ng Filipino sa bagong sistema ng edukasyon.
Kolonyal pa rin at malayo sa mapagpalayang antas ang edukasyong Pilipino. Sa Bilingguwal na Edukasyon na kung
saan ang wikang Filipino ay mapalaganap bilang wika ng literasi, madebelop bilang simbolo ng pambansang
pagkakaisa at identidad, mamodernays ito bilang wika ng scholarship at malinang at mapakonti nito para sa diskursong
scholarly (nasa Fortunato, 2003), naisulong ito sa larangan ng agham panlipunan at humanidades. Hindi man naging
maigting ang pagpapatupad sa mga probisyon ng polisiya, ang mga iskolar at akademiko ay nakapag-ambag sa
matagumpay na pagsusulong ng Filipino sa larangang ito.
Sa katunayan, sa panahon ng mga Espaῆol, nagkaroon na ng mga pagsasalin sa Filipino ng mga
dokumentong pangrelihiyon at pampanitikan at mula pa sa panahong ito ay nagsimula nang maisulong ang mga
katutubong wika ng bansa. Nagpatuloy at lalong naging masigla ang mga ganitong tunguhin sa panahon ng mga
Amerikano at maging sa panahon ng mga Hapon. Sa kasalukuyan, bahagi na ang pagsasalin sa patuloy na pag-
intelektuwalisa sa wikang Filipino.
B. KASAYSAYAN AT TUNGKULIN NG PAGSASALIN SA PAGSUSULONG SA FILIPINO
Ang pagsasalin ay maaaring pagsasaling siyentipiko-teknikal o pagsasaling pampanitikan. Sa pagsasaling
siyentipiko-teknikal, komunikasyon ang pangunahing layon nito, samantalang sa pagsasaling pampanitikan, nilalayon
ng tagasalin na makalikha ng isang bagong obra maestra batay sa original na akdang nakasulat sa ibang wika (Batnag,
et al., 2009)
Ang pagsasaling ito, teknikal man o pampanitikan ay mahalagang instrumento para higit pang isulong ang
Filipino sa iba’t ibang larangan. Layuning nitong maiabot sa mga Pilipino ang mga obra maestra ng mga dakilang
manunulat sa daigdig upang ang kanilang mga ideya at karunungan ay umabot sa pakinabang ng mamamayang
Pilipino. Inaasahan na ang pagkakasalin ng mga pinakamahusay na aklat, tula, nobela, sanaysay, kuwento , dula at
dokumento at iba pa ay maipapakita ang kakayahan ng Filipino upang magamit sa pagtalakay sa mga temang
intelektuwal, na taliwas sa popular na paniniwala ng kawalang kakayahan ng Filipinong magamit sa mga ganitong
antas ng diskurso.
Batay sa tala sa Apat na Siglo na Pagsasalin: Bibliograpiya ng mga Pagsasalin sa Filipinas (1593-1998) ni Lila
Antonio (2000), matutunghayan kung paaanong umusad ang tunguhin ng pagsasalin sa bansa. Ang mga gawaing
pagsasaling ito sa kabuuan ay nagdulot ng higit na pagpapayabong sa mga katutubong wika sa Pilipinas kasama na
ang Tagalog, Pilipino o Filipino bilang mga wikang intelektuwal. Sa pagtalunton na ito, higit na mauunawaan ang
naging proseso at tunguhin ng naturang mga gawain.
1. Pagsasalin sa Panahon ng mga Espaῆol
Pinakabatayan sa pambansang kasaysayan ng Pilipinas ang yugto ng pagdating at pagsakop ng mga Espaῆol.
Ito’y nababaliktanawan sa kanilang pagdaong sa isla ng Limasawa noong ika- 16 ng Marso 1521 hanggang sa
pagtatapos nito sa kanilang pagsuko sa mga Amerikano noong 1898 na pinagtibay ng nilagdaang Kasunduan sa Paris
noong taon ding iyon.
 FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina

Sa mithiing kolonyalismo ng Spain, at sa layuning palaganapin ang Kristiyanismo, sinakop nila ang Pilipinas.
Dito nagsimula ang mahaba at masalimuot nating kasaysayan.
Sapagkat lubhang magkalayo ang pamilya ng mga wika sa Pilipinas at sa Spain, ang una’y sa Austronesian at
ang ikalawa’y sa Indo-European, naging ,mabigat na balakid ito sa mithiing nais isakatuparan ng mga mananakop.
Mahirap magkaintindihan gamit ang dalawang magkaibang wikang ito.
Dahil sa kakaunti ang bilang ng mga prayleng misyonero, hindi lohikal na kanilang ituro ang wikang Espaῆol sa
higit na nakararaming katutubo; bagkus, sila ay nagsumikap na pag-aralan ang ating wika upang maging mabisa ang
kanilang pakikipag-ugnayan sa madla. Kasabay ng kanilang pagkatuto sa pagsasalita ng Tagalog ay inaral nila ang
balarila nito na kaalinsunod naman ng pagsulat nila ng mga aklat ng panggramatika at mga diksyunaryo na lubhang
malaking tulong sa mas mabisa pa nilang pagkatuto.
Bilang pagtugon sa mabilis na pagpalaganap ng Kristiyanismo sa kapuluan, ang mga Kastila ay nagsalin ng
mga aklat na orihinal na nasusulat sa kanilang wika. Ukol sa katesismo, ilan sa mga akdang naisalin ng Catecismo na
pinagpapalaman nang manga pangad-yi at maicling casaysayan na dapat pag-aralan ng taung Cristiano ni Luis de
Amezquita (p.1); Casaysayan nang Doctrina Cristianang quinat-ha nang P Rapalda ni Exequiel Mariko (p.2); at ang
Casalanang Veniel at ang pagtanggap na malimit nang manga sacramento ni Joaquin (p.2). Ang mga akdang ito ay
malaking tulong sa madaling pag-unawa sa turong katolisismo .
Kabilang naman sa mga akda na Halaw sa Banal na Kasulatan at Apokripo at sa Aklat sa Buhay ng mga Santo
at Ulirang Tao ang salin ni Benito Rivas sa Concepos Doctrinales y Morales (p.3); Buhay ni Faustino at ni Matidiana sa
Imperyong Roma ni Roman dela Angles (p.4); at ang Ang manga carangalan ni Maria ni Joaquin Tuazon (p.5). Ito’y
mga akdang nagtuturo ng kabanalan at higit na inspirasyon sa pagpapakabuting loob na siya ring layon ng
Kristiyanismo.
Maiuugnay naman natin ang ating mga paniniwala sa bisa ng dasal, lalo na ang mga Kristiyanong Katoliko, sa
mga turong pinababatid ng mga dokumentadong akda ukol sa mga panalangin. Ilan sa mga ito na naisalin sa Tagalog
ay ang: Ang infiernong nacabucas o manga pagbubulay-bulay nang manga cahirapan at casa-quitan doon ni Pablo
Clain S.J. (p.6); ang salin ni Ma. Alfonso Ligouri na Manga Pagninilaynilay sa Pasion nang ating Panginoong Jesucristo
(p.7); at pagsisiyam, Ocol sa capurihan nang marangal na pintacasi sa manga salot at sakit na si San Roque ni
Raymino Martinez (p.10).
Sa panahong iyon, lubhang napakahalaga ng moralidad at wastong pagkilos lalo na sa mga kababaihan. Ito
marahil ang dahilan ng paglilimbag ng mga lathalain may ganitong paksa. Ilan sa mga nasa-Tagalog ay ang Pagtulad
cay Cristo, anonimo, para sa pagsasanay sa kabanalan (p.10); Ang icatututo nang babae sa Filipinas ni Tadeo Viz
Trinidad, na isang aklat sa kabutihang asal. (p.12); Milicia de Jesucristo ni Antonion Florentino Puansen na nagsilbing
gabay sa mga miyembro ng Confrodia (p.13); Ang mahusay tna paraan ng paggagamot ayon kay Tissot na salin ni
Michael Blanco (p.140; at ang Manga Panalanging pagtatagobilin sa caloloa ng taoung naghihingalo ni Gaspar Aquino
de Belen mit (p.15). Ang dalawang huling nabanggit na mga akda ay ukol sa paggamot sa pisikal na karamdaman at
sakit ng kaluluwa.
Mapapansin na ang mga akdang yaon ay sumasailalim sa buhay ng mga tao sa naturang panahon.
Naglalaman ito ng kanilang mga kaugalian, tradisyon, alituntunin at mga bagay.
2. Pagsasalin sa Panahon ng mga Amerikano
Sa panahon ng kolonyalismong Espaῆol, tila napinid sa karimlan at bilangguan
ang mga Pilipino. Siya’y naging Kristiyano, subalit nakakulong sila at di natamasa ang Kalayaan sa maraming aspekto sa
buhay lalo na ang Kalayaan sa pagkakamit ng karunungan. Bagama’t may iilang nakapag-aral sa panahon na iyon,
pribilehiyo ito at di Karapatan. Tanging may mga dugong Espaῆol at mayayamang Pilipino lamang ang nagkaroon ng
pagkakataong makapag-aral.
Sa pagtatapos ng kasaysayan sa Panahon ng Espaῆol, naging simula ito ng imperyalismong Amerikano sa
bansa. Naging hudyat nito ang pagpirma ng Estados Unidos at Spain ng Kasunduan sa Paris noong ika-10 ng
Disyembre 1898 kung saan kasama sa kasunduang ito ang pagpayag ng Spain na ang Pilipinas ay bahagi na ng
Kolonya ng USA. Matutunghayan sa mga nakasulat sa mga aklat pangkasaysayan na ang pagsakop ng mga
 FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina

Amerikano sa bansa ay may layuning (1) ekspansiyong ekonomiko; (2) pagtatayo ng depensang military at pandagat
sa Asya- Pasipiko; at (3) pagpapalaganap ng protestantismo.
Kaiba sa panahong Espaῆol, ang edukasyon ay nabigyan halaga sa panahon ng mga Amerikano. Kapuwa
mga mahihirap at mayayaman ay nakakapag-aral. Sa katunayan, nagpadala ang pamahalaang Amerikano ng mga
guro upang sila ang manguna sa edukasyon. Sila ang mga sundalong nakilala sa tawag sa Thomasites.
Di tulad ng Spain, itinuro rin ng mga mananakop ang kanilang wika ang Ingles. Dahil dito yumabong at
yumaman ang panitikang Filipino sa wikang Ingles. Ngunit upang lalo pang maunawaan ng mga Pilipino ang mga
panitikang ito, naging aktibo rin ang pagsasalin sa panahong iyon. Maraming naisaling mga tula, dula, maikling
kuwento, nobela at sanaysay mga popular na anyong pampanitikan.
Ang tula ay isang pampanitikang behikulo upang maipahayag ang damdamin. Kadalasang paksa nito ang pag-
ibig, kabiguan, pag-asa, nasyonalismo, at iba pa. Sapagkat ito’y malayang pagpapahayag, marami sa mga tulang may iba’t
ibang paksa ay naisalin sa Filipino. Kabilang sa mga ito ang Huling Paalam ni Rizal noong 1907; Una Kong Alaala ni
Rizal, 1908; Matandang Tula ni Crispin Resurreccion, 1910: Ang Awit ni Kupido ni J.C. Balmaceda, 1915; Apoy ng
Pag-asa ni Deogracias Rosario, 1921 at kaniyang Aklat ng Pag-ibig, 1925; Magsing-irog ni P.M. Santiago, 1932; at
Tatlong Larawan ng Buhay ni Conrado Acuῆa, 1938. Ang mga ito’y tumatalakay sa halo-halong damdamin ng mga
manunulat at mga mamamayan; mga damdaming ukol sa pag-ibig, bansa, pag-asa at buhay.
Marami namang mga dula na mga obra mestra ang naisa-Filipino rin. kabilang sa isinaling mga dula ang Noli
Me Tangere ni Sofronio Calderon, 1906; Ang Hampas Lupa ni Julian Balmaceda, 1916; Ang Masayang Balo ni Patricio
Mariano, 1916; at Mga Artistang Sampay-Bakod,1919; Ang mga Anak ni Sisa, 1929, ni Godofredo; at ang Konde sa
Montecristo, 1932 ni Jose Maria Rivera. ito’y mga dulang galing sa iba’t ibang panig ng mundo. patunay ang mga
pagsasaling ito na ang buhay ng mga Pilipino ay katulad din ng mga melodrama sa mga akdang ito.
Ilang naman sa mga maikling kuwentong naisalin ay ang Mithi ng Bayan nu S.G. Calderon; Pagbabalik sa
Lumipas ni Aurelio Curcura; Alaalang Panibagong Taon ni Alejandro Abadilla; at ang Tunay na Diyos ni Isaac Dizon.
Katulad ng mga maikling kuwento, marami-rami ring mga nobela ang nagawang isalin. Ilan dito ang Ang
Hiwaga ng Paris ni Francisco Sugui: Sa Lupa’t sa langit ni Gerardo Chanco; Dugo sa Dugo ni Francisco Laksamana:
Kilabot sa Karagatan ni Leonardo Diamzon; at Ang Palaisip na Maharlikang si Don Quijote dela Mancha ni Dionisio San
Agustin.
Sumasalamin ang mga maikling kuwento’t nobelang ito sa mga pangyayari sa buhay ng mga mamamayan sa
bawat bansang pinagmulan ng mga ito. Lalo itong nagpayabong sa edukasyong hatid ng mga Amerikano sa mga
Pilipino dahil naisasalin sa kanilang ang iba’t ibang kaalaman, kultura, karanasan at kasaysayan ng iba’t ibang lahi sa
mundo.
Katulad ng mga naunang anyong pampanitikan, marami ring sanaysay ang naisalin patungong Filipino.
Layunin nito ang nagpapalaganap ng iba’t ibang uring kaalaman-pampolitika, relihiyon, panlipunan at iba pa. kabilang
sa mga ito ang Ang ABC…. ng mga Filipino ni Vales Ronquillo; Isipan Tungkol sa Hula ni Daniel ni Sofronio Calderon;
Kodigo Munisipal ni Manuel Aguinaldo; at Ang Lihim ng Ahente ng Hapon ni
I.P. Caballero. Lahat ng mga ito’y nagsilbing behikulo sa pagpapalaganap ng iba’t ibang
kaalaman.
Hindi man dakila na panahon ng mga Amerikano, di rin naman maikakaila ang mga ideolohiyang naibahagi nila
sa atin. Ito’y ang mga di-maitatatwang pagkamulat sa edukasyon at demokrasiya na sa kabilang banda ay isa ring anyo
ng pagbubulag sa mga Pilipino upang sa kalaunan ay sambahin, kontrolin at maging sunod-sunuran sa imperyalistang
ito.
3. Pagsasalin sa Panahon ng mga Hapon
Ang Greater East Asia Co- Prosperity na may islogang Asyano para sa Asyano ang propagandang ibinandera
ng mga Hapones upang lalong mahikayat ang mga Pilipino sa kanilang mga panukala. Bagama’t laganap ang himagsikan
noon, patuloy pa rin naman ang pagyabong ng edukasyon. Pinasidhi ang paggamit ng wikang Tagalog o Pilipino at
sinikap na alisin ang wikang Ingles.
Sa larangan ng pagsasaling pampanitikan, may ilang akda na naitala sa panahong iyon. Sa pagsasalin ng tula
 FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina

nariyan ang Gabi ni Ildefonso Santos , 1941; at Lupalop ng Magkakasamang Kasaganaan sa lalong Malaking
Silangang Asya, 1943. ang huling nabanggit ay lalong nakatulong sa hangarin ng mga Hapon sa Silangang Asya.
May mga dula at maikling kuwento na puspusang naisalin noon. Sa mga dula, kabilang ang Bahay na
Paupahan ni Julian Balmaceda, 1943 at ang kaniyang Diktador sa Ehipto noong 1944. Ang Dalawang Pabulang
Mandarin ni Federico Sebastian at ang Limang Kuwento ni Andersen na isinalin naman ni Antonia Villanueva.
Mapapansing politikal at panlipunan ang paksa ng mga dula, samantalang ang mga maiikling kuwento ay nasa anyong
panitikan pambata.
Ilang piling sanaysay rin ang naisalin sa Filipino. Kabilang dito ang Kautusang Panloob sa mga Manggawa sa
Arsenal, 1942; at ang Si Barrentes at ang Dulaang Tagalog, 1943 ni Julian Balmaceda.
Tunay ngang mayabong ang kultura at wika sa panahon ng mga Hapones sapagkat sinuportahan ng mga
mananakop ang paggamit at pagpapalaganap ng mga ito. Subalit ito’y sa isang punto de bista lamang. Hindi rin nating
maikakaila ang mga tagong hangarin ng mga mananakop na siya rin namang hinusgahan na ng ating kasaysayan.
4. Pagsasalin sa Kasalukuyang Panahon
Lumiliit ang mundo. Habang tumatagal ay lalong umiiksi at kumikitid ang pagitan ng mga bansa sa mundo. Isa
sa malaking salik sa kaganapang ito ang patuloy na umuunlad na teknolohiya ng kompyuter at komunikasyon. Kaakibat
ng pagbabagong ito ang wika. Lalo pa itong lumiit at tila pinag-iisa. Pinalalakas ang makapangyarihan at lalong
pinahihina ang maliliit na wika, dahil sa pangingibabaw ng malalakas na bansa ng globalisasyon.
Ang wika ang nagiging daluyan sa paglaganap ng mga kaalamang ito, subalit ang wika ay mawawala ng
kabuluhan kung ito ay hindi naiintindihan ng mga taong nakaririnig o nakababasa nito. Upang bigyang -lunas ang
ganitong suliranin, ang pagsasalin ay dapat puspusang itaguyod at paunlarin. Maisasagawa ito sa patuloy na
paglilimbag. Ang mga pinakamahuhusay na akda, lokal man o banyaga ay dapat magkaroon ng salin sa Filipno. Ito’y
upang lubos na maipamalas at maipabatid sa mga Pilipino ang diwa at ganda ng iba’t ibang kultura at gayundin ang
kahusayan ng iba’t ibang kaalaman.
Narito ang ilang mga akdang naisalin na at ang mga tagasalin ng mga ito – mula tula, dula, maikling kuwento,
nobela at sanaysay. Ilan sa mga tulang naisalin sa kontemporaryong panahon ang: Sa Hardin ng mga Tula, 1949, ni
Rufino Alejandro; Ang Malawak na Hapag ni Alberto Alejo; Bukangliwayway sa Dibdib ng Aprika ni Virgilio Almario; at
ang Huling Paalam ni Jose Sevilla. Ang mga tulang ito ay may iba- ibang paksa na kumakatawan sa puyos na
damdamin ng mga tao at ng lipunang kanilang ginagalawan sa isang takdang panahon.
Kabilang naman sa mga piling mga dula ang isinalain sa Filipino. Ilan ang New York sa Tondo ni Marcelino
Agana; Anim na Tauhang Naghahanap ng Isang Mangangatha ni Lilia Antonio; Harutan ni Belinda Guttierez; at ang
Balong Masaya ni Jose Victor Torres. Ang mga ito ay sumasailalim sa realidad ng buhay ng mga Pilipino at iba pang
lahi sa mundo. Marami mga dulang dayuhan ang itinanghal sa mga teatro sa bansa, ngunit lahat ng mga ito’y nakasalin
na sa Filipino.
Samantala malaking bilang ang maikling kuwento’t nobela ang naisalin at patuloy na isinasalin sa kasalukuyan.
Ito’y mga kuwentong naglalarawan ng mga tunay na buhay ng mga mamamayan. Ilan sa mg kuwentong ito ang:
Paghahanap ni Orpha Abesamis; Lihim na Pag-ibig ni Belves Paz; at ang Tigang na Palay ni Jun Cruz Reyes. kabilang
naman sa mga nobela ang: Munting Prinsipeng Pilay ni Rufino Alejandro; Huwag mo Akong Salangin ni Dionisio
Salazar; at ang Ilog na Walang Tulay ni Lorenzo Tabin.
Mataas din ang bilang ng mga sanaysay na naisalin sa ating wika. Kinabibilangan ito ng mga titulong Bulag na
Pagkadakila ni Erlinda Abad; Agham at Teknolohiya sa Dantaon-19 ni J. D. Bernal; at Kriminal ng Digmaan ni Leonora
Dimagiba.
Bilang isang konstitusyonal na ahensya, ang KWF ay patuloy naman ang kaniyang mga pagsasalin. Sa
katunayan, nasimulan at nagpapatuloy pa ang mga pagsasalin ng mga klasiko at pinakamahuhusay na akdang
pampanitikan sa daigdig. Isinalin din ang ilang mga klasikong akda sa iba’t ibang larangan. Makikita sa kanilang online
website na www.kwf.gov.ph ang ilang sa mga akdang isinalin na maaari nang ma-access ng mga Pilipino upang
maging hanguan ng bagong impormasyon at kaalaman. Inaasahan na sa patuloy na inisyatibang ito, hindi lamang
mapapaunlad ang kaalamang ng mamamayan kung hindi maisusulong din ang Filipino sa isang kalagayang
 FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina

intelektuwal.
C. Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa Pagsusulong sa Filipino
Ang pagsasalin ay tiyak na nag-aambag para sa pagsulong ng Filipino sa ilang pamamaraan. kabilang dito
ang:
1. Sa naipamamalas na hindi hanggang sa ordinaryong talakayan lamang ang magagamit ang Filipino kundi kaya
nitong magamit sa pagpapahayag ng mga intelektuwal na diskurso na makikita sa mga naisaling akda sa agham,
teknolohiya, agham panlipunan, panitikan at marami pang iba.
2. Napapaunlad ang korpus ng Filipino habang patuloy ang mga gawaing pagsasalin. Sa mga katulad ma inisyatiba,
nabibigyang katumbas sa ating wika ang mga konsepto na tanging sa Ingles o ibang wika natin nababasa. Maaaring
ang pagtutumbas na ito ay dumaan sa pagsakatutubo, adaptasyon o lumikha man ng mahalaga ay magkakaroon
ang mga konsepto ng mga tiyak na katumbas sa Filipino.
3. Naiimbak ang mahahalagang kaalaman sa iba’t ibang larangan sa pamamagitan ng Filipino. Dahil dito, mas
naitatampok ng Filipno ang kakayahan nitong maging imbakan ng karunungan na tinatayang mahalaga sa pag-
unlad at lalong pagpapabuti sa buhay ng mga Filipino.
4. Nagtutulay ang pagsasalin, gamit ang mga naisaling akda, upang puspusang magamit ang Filipino sa akademiya
partikular sa mga kolehiyo at unibersidad. Kung mga aklat at materyales na panturo o sanggunian ang mga naisalin
magiging mas madali na ang pagtuturo at hindi na magiging dahilan ang kawalan ng kagamitan kaya hindi
ginagamit ang Filipino sa mga kursong wala pang nalilimbag na aklat sa Filipino.
5. Napapaunlad nito ang pedagogical idiom sa isang larangan. Bagama’t pagpapaunlad din ito ng korpus ng Filipino,
partikular na tinutukoy nito ang mga salita na magagamit para maituro nang mabilis at episyente ang isang kurso
gamit ang Filipino. Dahil sa mga naisaling akda, unti-unti itong mabubuo ng mga gagamit ng Filipino sa pagtuturo ng
iba’t ibang larangan.

D. FILIPINO BILANG WIKA NG PAGTUTURO AT PANANALIKSIK SA HUMANIDADES AT AGHAM

PANLIPUNAN
Agam-agam ng maraming akademiko at maging mga estudyante kung posible nga bang magamit ang Filipino
sa pagtuturo at pananaliksik. Bagama’t may mga sumubok na nananatiling palaisipan o sadyang ayaw tanggapin kung
magiging epektibo ba ito. Kadalasang dahilan ng ilan, posible naman na magamit ang Filipino sa mga talakayan na tila
ba pantulong na wika lamang ito at hindi ang pangunahing instrumento sa pagtuturo. Maaari daw ito sa mga
pasalitang pagkakataon tulad ng mga panayam at talakayan sa klase, subalit bumabalik na sa nakasanayang Ingles
kung ito’y pasulat na.
Ano nga ba ang ipinapakita ng karanasan ng mga sumubok nang walang alinlangan sa paggamit ng Filipino sa
kanilang mga pananaliksik at pagtuturo?

E. Filipino Bilang Wika ng Pagtuturo

Maraming kaso ng paggamit ng Filipino upang ituro ang mga kurso na agham panlipunan at humanidades.
Isang magandang halimbawa ang naging karanasan ni Manuel Dy, Jr. isang propesor ng pilosopiya sa Pamantasang
Ateneo de Manila. Sa kaniyang personal na salaysay, nagsimula na siyang magturo ng pilosopiya sa Filipino noong
pang 1975. Impluwensiya ito ng kaniyang mga kaibigan at kasamahan na nagturo din ng mga katulad na kurso hindi sa
Ingles kundi sa Filipino. Kasama sa mg impluwensiyang ito si Padre Roque Ferriols, S. J. na isang Ilocano at si Dr.
Ermita Quinto ng La Salle na isang Kapampangan.
Hindi lamang iisang kurso sa pilosopiya ang itinuro ni G.Dy sa Filipino kung hindi tatlo pa. Ang mga ito ay mga
Pilosopiya ng Tao, Pilosopiyang Moral at Pilosopiya ng Relihiyon. Tulad ng inaasahan, lalo na sa mga unang semester
ng pagtuturo, naging mapanghamon ang desisyong ito. Mula sa hindi pagiging taal sa Tagalog dahil siya’y Cebuano
hanggang sa pagtanggap at kooperasyon ng mga estudyante niya. Subalit hindi naglaon ay naging maayos na ang
daloy ng mga talakayan sa kaniyang mga klase.
 FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina

Sa karanasang ito napagtanto ni Dy na marapat lamang na gamitin ang Filipino sa pagtuturo ng Pilosopiya
sapagkat may mga kaalaman, halimbawa sa Pilosopiya ng Tao, na higit na maipapaliwanag gamit ang wikang ito.
Partikular na tinukoy niya ang existential phenomenology kung saan ipinaliwanag niyang, “ ang pinakamahalagang
kaalaman sa penomenolohiya ang pagka-intensiyonal ng kamalayan, ibig sabihin, na ang kamalayan ay may laging
tinutunguhang bagay bukod sa kamalayan mismo, na ang suheto ay laging suheto ng isang obheto, o na ang tao ay
laging may mundo. Sa madaling salita, walang kamalayan kung walang namamalayan; walang mundo kung walang
taong malay-tao…..” at ito ayon sa kaniya ay mas maipapaliwanag gamit ang Filipino (Dy,2003).
Ngunit hindi natapos sa paggamit ng Filipino sa loob ng klasrum ang inisyatiba niyang ito. Upang tugunan ang
mga hamon tulad ng kawalan ng babasahing nakalimbag sa Filipino nagsalin siya ng panakamahalagang teksto sa
mga kursong itinuturo niya. Nagsulat din siya ng sariling panayam at inilimbag para sa kapakanan ng kaniyang mga
klase. Nailimbag niya noong 1979, kasama sina Padre Roque Ferriols at G. Eduardo Calasanz, ang Magpakato, Ilang
Babasahing Pilosopiko. Sinundan pa ito noong 1985 ng kaniyang Mga Babasahin sa Pilosopiyang Moral na maituturing
na kauna-unahang antolohiya ng Pilosopiyang Moral na naisulat sa Filipino. Ginamit din sa klase ang salin ni Ferriols
na Penomenolohiya at Metapisika ng Pag-asa para sa kursong Pilosopiya ng Relihiyon.
Hindi rin nagtapos ang paggamit ng Filipino sa kanilang mga talakayan, sapagkat pinasulat din niya sa Filipino
ang mga papel sa kurso ng mga mag-aaral.
Sa kaniyang pagtatapos ng kaniyang salaysay, nagmungkahi si Dy (2003) ng mga praktikal na gagawin sa
pagtuturo ng Pilosopiya sa Filipino na maaari namang magamit bilang mga pamamaraan sa pagtuturo maging ng iba
pang mga kurso. Narito ang ideya ng kaniyang mga mungkahi:

1. Huwag matakot na simulan ang paggamit ng Filipino.

2. Iwasan ang Taglish.
3. Huwag matakot magkamali. Mas matuto sa pagkakamali.
4. Matuto sa mga mag-aaral at kapuwa guro.
5. Huwag mag-alinlangang humiram ng mga dayuhang salita kung walang mahanap na salin sa Filipino.
Napapayaman ang isang wika sa pamamagitan ng paghiram mula sa ibang wika.
6. Magbabad sa kulturang Filipino.
7. Isulat ang mga panayam sa Filipino at ipalathala ang mga ito.
Walang pinag-iba ang karanasan nina Tereso Tullao ng La Salle at Agustin Arcenas ng UP na nagturo naman
ng mga kurso sa ekonomiks gamit ang Filipino. Hindi rin naiiba ang naging karanasan ni Generoso Benter na gumamit
naman ng Filipino sa pagtuturo ng Lohika. Pare-pareho ang kanilang mga naging karanasan at hamon at nagkakaisa
rin ang mga ito sa pagpapatunay na epektibo at magagamit nang lubusan ang Filipino sa pagtuturo ng anumang kurso
sa humanidades at agham panlipunan kung magpupursige lamang at huwag tamarin dahil sa mga nakaaambang
hamon at kakulangan.

F. Filipino Bilang Wika ng Pananaliksik

Isa sa mga palasak at di-siyentipikong argumento sa paggamit sa Filipino sa mga intelektuwal na diskurso ay
ang pagrarasong hanggang sa pasalitang talakayan lamang magagamit ito at hindi sa mga pasulat na sitwasyon,
partikular sa mga pananaliksik at iba pang kaugnay na publikasyon. Subalit dapat tandaan na ang totoong kulang sa
ganitong sitwasyon ay hindi ang kakayahan ng wika kung hindi ang kakayahan ng taong gumagamit nito. Hangga’t may
mataas na antas na karunungang ang gumagamit nito, kakayanin ng wika ang anomang pagdidiskursong gagawin,
pasulat man yan o pasalita.
Upang makita ang kawalang basehan ng mga basehang ito makikita sa Talahanayan 5.1 ang ilang artikulo,
riserts at mga tesis at disertasyon sa agham panlipunan, sining at humanidades na gumamit ng Filipino.
 FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina

Talahanayan 5.1 Pag-aaral

Artikulo at Pananaliksik May-akda

“Birhen ng Manaoag at ang tradisyon ng manag-anito” (2014) Maria Crisanta Nelmida-

Flores Daluyan 12:2

“Lawas ng panunuri sa panitikan ng Pilipinas “ (2004) Rosario Torres-Yu

Daluyan 12:1-2

“Ang sining ng paninimbang sa pagtula ni Mike L. Romulo P. Baquiran, Jr.

Bigornia, 1969-1985” (2004) Daluyan 2:2

“Musika sa pambublikong paaralan sa Filipinas , 1901- Raul C. Navarro Daluyan 12:2

1930” (2004)

“Wikang bisuwal sa Kanlurang Bisaya: Pagpapahayag Brenda Fajardo

sa sarili at lugar” (2004) Daluyan 12:2

“Ang kaugnayan ng pilosopiya sa paghubog ng sosyolohiyang Gerry M.Lanuza Daluyan 12:1

Filipino : Ang pagsasama, paghihiwalay at muling pagbabalikan ng
sosyo;ohiya at pilosopiya”
(2004)

“Feminisasyon ng paggawa: pagkalalaki sa serbisyong Roland B. Tolentino

sector” (2004) Daluyan 12:1

Bago dumating ang social work: Katutubong konsepto ng pagtulong sa Maria Corazon J. Veneracion
Filipinas (2004) Daluyan 12:1

Pagburnayan: Ang ladaoan ng mga Iloko sa Mary Jane R. Tatel

tradisyong seramiko ng Filipinas (2014) Daluyan 2:1

“Ang diyalektika ng pilosopiyang Filipino batay kay Jovito V. Carino

Theodor Adorno” (2014) Hasaan 1

“Si Roque Ferriols, wika at ang larong basketbol” Emmanuel C. De Leon

(2004) Hasaan 1

“Taas ng diwa, linaw ng katwiran at sarap ng salita: Ramon G. Guillermo

Ang balagtasan sa pangangatwirang bayan “ (2015) Hasaan 1

“Kaya nakikinig ang lupa at lumilipad ang balita: Ang tsismis at ang Mark Anthony S. Dela Cruz
tunggalian ng mga uri sa lipunang Hasaan 1:1
Pilipino” (2014)

“Ang proseso ng transkripsiyon ng mga inskripsiyon sa Ramon G. Guillermo

mga bato ng Ticao” (2014) Social Science Diliman 8:1
 FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina

“Ang pilosopiya ng Pierre Bourdieu bilang batayang Feorillo Demetrio at Liane

teoretikal sa araling Pilipino” (2014) Liwanag

“Pambansang Salbabida at Kadena ng Dependensiya: Isang Kritikal na David Micheal San Juan Malay
Pagsusuri sa Labor Export Policy (LEP) ng Pilipinas” 27:1

“Ingles at Pedagohikal na pagganap nito sa Gozalo Campoamor III

reproduksiyon ng paggawa” (2013) Daluyan 19:1

Tesis at Disertasyon May-akda

“Wika, militarismo at ultranasyonalismo: Ang pagpaplanong pangwika Yolanda B. Alfaro

ng Japan sa Pilipinas sa panahon ng digmaan (1942-1945)”

“Ang diskursong patriarchal sa ilang piling naratibo ng Flaudette May V. Datuin

nakalimbag na panitikan ng kilusang pambansa- demokratiko 1970-
1991”

“Wika at relihiyon : Panimulang pag-aaral sa wika ng Jovy M. Peregrino

Iglesia ni Cristo (INC)

“Ang diskursong panlipunan sa mga pelikulang Jaime Martin R. Meneses

masaker ni Carlos J. Caparas” ,Jr.

“Dalumbayan ng manggagawa sa konteksto ng Apolonio B. Chua

militanteng kilusang unyonismo (1980-1994)”

“Ang relasyon ng ekonomiya at wika sa mga Belling Rosita M. Mendoza

Ayta ng Labney”

“Iba’t ibang larawan ng kababaihan sa mga piling Consuelo F. Valerio

nobela ni Lualhati Bautista”

“ Ang intelektwal na pamana ng mga pangunahing Pilipinong pilosoper Emmanuel C. De Leon

sa kasaysayan ng pamimilosopiyang Filipino: Quit, Mercado, Hornedo,
Timbreza, Abullad at Co”

Narito ang ilan sa abstrak ng mga pananaliksik na nasa larangan ng humanidades at agham panlipunan. Sa
larangan ng pilosopiya, ang artikulong “Si Roque Ferriols, Wika at ang Larong Basketbol” ni Emmanuel De Leon ay
makikita sa Hasaan, Tomo 1 (2014)
Ang papel na ito ay tumatalakay sa gawaing pilosopikal na iminumungkahi ni Roque Ferriols, isang paring
Heswita, dalubguro at pilosopo. Sa unang bahagi ng papel
, masinsinang inuugat ang proyekto ng nasabing pilosopo. Nakasentro sa pagmumulat sa halaga ng gawing pagkatao
at pagkahiwatig ni Ferriols sa potensyal ng wika ang papel na ito. Sa pagkagising at pagkamulat natin sa reyalidad ng
wika bilang tahanan ng katotohanan, kailangang itong itaas sa libel ng epistemolohiya. Kasama rito ang hamon ng pag-
iisip sa gilid-gilid. Sa huling bahagi ng papel, isang matapat na pagtingin sa larong basketbol ang ating matatagpuan
 FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina

magbigay ng isang kongretong praktikum sa uring pag-iisip na inilalarawan ni Ferriols. Penomenolohikal ang
pamamaraan. Hindi ito nagnanais na maglagay ng mga ganap na depenisyon, bagkus layunin lamang nitong
maglarawan ng uring kaisipan mula sa mga tuwirang sinabi ni Ferriols sa kaniyang mga sinulat at sa mga pahiwatig
nito.
Sa larangan naman ng edukasyon, tinalakay nina Jane K. Lartec (2014) at mga kasamahang mananaliksik
mula sa Saint Louis University ang paggamit ng wikang Filipino bilang inklusibong wika ng edukasyon. Narito ang
abstrak ng kanilang pananaliksik.

Ang inklusibong edukasyon ay tumutukoy sa kagustuhang malampasan ang mga hadlang sa partisipasyon at pagkatuto ng
lahat ng mga mamamayan sa paaralan – anuman ang kanilang wika, politika na paninindigan o uring kinabibilangan. Upang matamo
ito, mahalaga ang papel na ginagampanan ng inklusibong wika. Kung kaya, layon ng pag-aaral na suriin ang paggamit ng inklusibong
wika sa Filipino ng mga guro sa Paaralan ng Edukasyong Pangguro ng Saint Louis University, Baguio City. Ginamit ang deskriptibong
pamamaraan upang makuha ang mga datos mula labing-anim na respondent. Lumabas sa resulta ng pag-aaral na ang paggamit ng
mga guro ng inklusibong wika sa Filipino ay ay kalimitang ukol sa katawagan saa kapansanang pisikal at mental. Natuklasan ding
nangungunang salik ang ugnayan ng wika at kultura sa paggamit ng inklusibong wika tungo sa pagpapatupad ng inklusibong
edukasyon. Sa huli, ang mga mungkahing pamantayan mula sa mg guro ay nagbibigay ng pansin sa lahat ng domeyn ng holistikong
pagkatuto gaya ng pagkakaroon ng kaalaman, pagpapahalaga at pagsasagawa. Samakatwid, kailangang bigyang-pansin ang ugnayan
ng wika at edukasyon sa pagtamo ng inklusibong edukasyon sa lahat ng aspekto at larangan.
 FILDIS: Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina
Sa pag-aaral ng varyasyon ng wika, matutuklasan na iba’t iba ang diyalekto ng
wikang Subanen sa Zamboanga Peninsula sa pag-aaral ni Julieta Cruz Cebrero (2014).

Ang mga Subanen ay isa sa mga etnikong pangkat na nainirahan sa Zamboanga Peninsula.
Isinagawa ang pag-aaral upang malaman ang linggwistikong pagkakaiba sa wikang Subanen na
ginagamit sa Lapuyan, Zamboanga del Sur at sa Sindangan, Zamboanga del Norte. Kinalap ang mga
katawagang kultural sa siklo ng buhay, pangkabuhayan at pananampalataya sa pamamagitan ng
pamamaraang indehinus nina Santiago at Enriquez. Sinuri ang mga ito gamit ang kwalitatibo,
kwantitatibo at deskriptibong pamamaraan. Sa huli, natuklasan na ang dalawang dayalek sa Subanen
ay may varyasyon na leksikon, morpolohiya at ponolohiya.

Pagpapahalaga:

Ilan lamang ang mga halimbawang ito ng kongkretong patunay na magagawa ng Filipinong maging wika
sa matataas na antas ng diskurso. Inspirasyon din ito sa bawat Pilipinong iskolar na maging mas agresibo sa
pagsusulong sa pambansang wika sa kani-kanilang mga diskurso. Inaasahan kung gayon sa kanila na
ipagpapatuloy ang tradisyong pagsulat ng pananaliksik, mga panayam, artikulo at iba pang anyo ng iskolarling
sulatin para higit pang maitampok ang Filipino bilang wikang intelektwalisado.