Baŋa oldı vācib tamām eylemek
Eger mānic olmazsa devr-i felek
Çalap Tangrı yārį ķılursa baŋa
Düzem şöyle kim ķala gören ŧaŋa
Öküş ulular Ǿāleme geldiler
Delim dürlü cilm ü hüner bildiler
Sözüŋ incüsin düzdiler ķodılar
Ĥikāyetleri düzdiler ķodılar
360 Ġaraż andan ancaķ ĥikāyet degül
Veķāyic elinden şikāyet degül
Hüner gösterürler bahāne kitāb
İçi ŧolu ĥikmet meŝel hem citāb
Dil aŋlayanuŋ dili çürimeye
Sözi düzenüŋ aġzı ķurımaya
Didügüm kitāb aşnuġı Pārsį
Dilince düzilmiş Ĥaķ’uŋ yārįsi
Baŋa yāri olursa ola geŋez
Ki küllį hikāyetleri işbu kez
365 Şunuŋ bigi şerĥ eyleyem Türkice
Ki Ŧat u Moġal eyde şābāş u ce5
Ĥikāyet hemān maǾnį nite döne
c
İbāret girür ise ŧondan ŧona
Çürük naħdan u kimħadan ŧoġrusı
Şehet yigrek ola yiŋi boġası
Nebį hicretinden caleyhi's-selām
Ĥisābı yaŋılmamaġiçün tamām
5
Açıklama için bk. SNÜN: 20
41
Bu eseri, kader bana engel olmazsa
tamamlamak gerekli oldu.
Allah bana yardım ederse bu eseri
öyle yazayım ki görenler hayran
kalsın.
Birçok yüce insan dünyaya geldi;
çeşitli ilim ve hüner öğrendi.
Sözü inci gibi düzenleyip bıraktılar;
hikâyeleri yazıp bıraktılar.
360 Amaçları, sadece hikâye yazmak
değil; olaylardan şikâyet değil.
Kitabı vesile olarak bilip aslında
hünerlerini gösterirler; onların
kitapları, içi dolu hikmetli atasözleri
ve uyarılardır.
Sözü anlayanın dili çürümesin; sözü
yazan kişi söz söyleyemez duruma
gelmesin!
Dediğim kitabın başlangıcı Hakk’ın
yardımıyla Farsça yazılmıştır.
364-365 Allah bana yardımcı olursa bu
defa bütün hikâyeleri öyle Türkçe
açıklayayım ki Tacik ve Moğol
hepsi pek güzel desin.
Cümleler bir dilden başka dile
aktarıldığında hikâyenin manası
aynen nasıl tercüme edilir.
Patiska yeni olursa işin gerçeği
çürük halıdan ve ipekten daha
faydalıdır.
Peygamberin (ona selam olsun)
hicretinden hesabı şaşırmamak
için…
 Niçeyidi tāriħ eger śoralar
Didüm uş oķıyalar u göreler
370 Bunı düzmek ol yılda tedbįr idi
Ki yıl yidi yüz elli vü bir idi
Eger sehv olmışsa ĥarf u nuķaŧ
Temįz ehli düze bulıcaķ ġalaŧ
Āġāz-ı Dāstān
İşit saŋa bir ħoş ĥikāyet ķılam
Eger Tangrı'dan uş cināyet bulam
Ki saġlıķ baġışlaya furśat vire
Tamām eylemeklige ruħśat vire
Ķatumda benüm var idi bir kitāb
Oķırdum anı dāyimā bį-ĥisāb
375 Didüm ger ola Tangrı’nuŋ yārįsi
Bu ķamu ĥikāyet ki var Pārsį
Döne Türki'ye oķıya ħāś u cām
c
İnāyet ķılursa Ĥaķ ola tamām
Ki tevfįķ u yārį baġışlayan ol
ǾĀşıķlara yāri baġışlayan ol
Getürmiş kitābda ol uślu kişi
Ki Ĥaķ raĥmeti olsun anuŋ işi
Yemen'de ulu pādişāh var imiş
Ki caķl ile devlet aŋa yār imiş
380 Niçe pādişāh kim ķamu ŧaş u ŧaġ
Anuŋ Ǿadlıyıla idi şār u bāġ
Delim pādişāhlar aŋa ķul idi
Ducācısı her bay u yoħsul idi
Anuŋ ħaznesi var idi ķırħ genc
İşi cişret ü źevķ u cįş ü güvenç
Ol oħtın ki atlanadı atına
Gelürdi sekiz yüz biŋ er ķatına
42
Tarih neydi diye sorarlarsa söyledim
işte; okusunlar, görsünler.
370 Bunu yazmak o yıl düşünüldü ki
sene 751 idi.
Harf ve noktalarda yanlışlık olmuşsa
soyu temiz olan yanlışı düzeltecek.
Hikâyenin Başlangıcı
Allah’tan yardım bulursam sana bir
hikâye anlatayım dinle!
Allah sağlık bağışlayıp fırsat versin;
bu hikâyeyi tamamlamak için izin
versin.
Benim yanımda bir kitap vardı; onu
sürekli okudum.
375-376 Dedim ki, tamamı Farsça olan bu
hikâyeler, Allah yardım ederse
Türkçeye tercüme edilsin; herkes
okusun, (eser) tamamlansın.
Yardım bağışlayan odur; âşıklara
sevgilisini bağışlayan odur.
O akıllı kişi kitapta anlatmış; Allah
onun işlerini rast getirsin.
Yemen’de ulu padişah varmış; akıllı
ve talihli biriymiş.
380 Öyle bir padişah ki dağ, taş her taraf
onun adaletiyle dolmuştu.
Bütün padişahlar ona kuldu; zengin
ve fakir herkes onun duacısıydı.
Onun kırk hazinesi vardı; işi yeme,
içme, eğlenme ve mutluluktu.
Atına bindiği zaman çevresine sekiz
yüz bin asker toplanırdı.
 Atası ķomış Baĥr anuŋ adını Babası onun adını Bahr koymuş; onu
İderdi biliş ħulķ ile yadını bilgi ve iyi huyla anmış.

385 Sarāyında ķırħ Ǿavreti var idi 385 Sarayında kırk eşi vardı; her biri
Ki her biri anuŋ ile yār idi onunla dosttu.

Ķamusınuŋ ataları pādişāh Tamamının babaları padişah, şehir

Ħuźāvend-i şehr ü ķılāc u sipāh ve kalelerin hükümdarı, askerlerin
ileri gelenleriydi.

Şeker sözlü ay yüzlüyidi bular Bunlar şeker sözlü, ay yüzlüydüler;

Ķara ķaş ķara gözlüyidi bular kara kaşlı ve kara gözlüydüler.

İki yüz ķaravaş artuġıdı İki yüz hizmetçiden fazla hizmetçisi

Ki her biri başına bir tuġıdı vardı; her biri başına bir tuğdu.

Bu ķamusıla oġlanı yoġıdı Bunların hiç birinden oğlu yoktu;

Anuŋ ġuśśası fikri key çoġıdı onun için düşüncesi ve kaygısı pek
çoktu.

390 Didi ger benüm oġlanum olmaya 390 Benim oğlum olmasa, tacım ve
Nite tāc u taħt ayruġa ķalmaya tahtım başkasına nasıl kalmasın,
dedi.

Oġul çün aġa atası taħtına Oğul babasının tahtına çıkarsa devlet
Zevāl irmeye devlet ü baħtına ve talihin sonu gelmez.

Atamdan baŋa ķaldı bu genc ü māl Bu hazine ve mal varlığı babamdan

Ben olmasadum düşmeneydi ĥelāl kaldı; ben olmasaydım bunlar
düşmana kalırdı.

Dirįġā bu taħt u bu māl u bu genc Dedelerimizin sıkıntı çekerek

Ki dirdi dedelerümüz yidi renc topladığı bu hazine, mal ve tahta
eyvahlar olsun!

Çü ben gidiserem kime ķalısar Ben gidince bunlar kime kalacak!

Oġul olmasa düşmenüm alısar Oğlum olmasa bütün bunları
düşmanım alacak.

395 Bunı fikr idüp dāyimā aġladı 395 Bunu düşünüp sürekli ağladı;
Ümįźini bir Tangrı’ya baġladı ümidini sadece Allah’a bağladı.

Ħazįnelerin açmaġa başladı Hazinelerini açmaya başladı; malları

Mālı dökmeġe śaçmaġa başladı harcayıp saçmaya başladı.

Uluyı vü kiçiyi ķıldı ġanį Büyük, küçük herkesi zengin etti;

Daħı didi kim siz dileŋüz anı siz, (Allah’a benim çocuğum olması
için) dua edin, dedi.

43
 Ki Tangrı TaǾālā bir oġlan vire Belki Yüce Allah bir oğlan verir;
Benüm bu ölü gövdeme cān vire benim bu ölü bedenime can verir.

Çü ķamu ħalāyıķ ducā eyledi Bütün yaratılmışlar da dua edince

Anuŋ ĥācetin Ĥaķ revā eyledi Allah onun isteğini uygun gördü.

400 Dürişdügi olmadı hergiz telef 400 Çalışıp çabalaması asla boşa
Meger incü ķapdı bilinden śadef gitmedi; meğer ondan inci değerinde
bir çocuk dünyaya geldi.

Adı Baĥr idi ŧaŋ degüldür hele Denizden inci ortaya çıkarsa
Eger baĥrden incü ĥāśıl ola şaşılacak bir şey değildir; çünkü
onun babasının adı Bahr’dır.

Gelüp şāha muştıladılar anı Padişaha gelip onun müjdesini

Çün işitdi iŋen sevindi canı verdiler; bunu işitince canı rahatladı.

Baġışladı altun ķızıl u aġı Dağ gibi yığılı olan altın, gümüş ve
Śanasın yirinde ķomadı daġı parayı öylesine çok bağışladı ki
(bunların yığılı olan) yerinde hiç
kalmadığını sanırsın.

Çü ŧoldı ŧoķuz ay [u] geldi ħaber Dokuz ay dolunca Allah ona erkek
Ki Tangrı saŋa virdi ķayġun gider bir çocuk verdi; üzülme diye haber
geldi.

405 Bir oġlan ki beŋzer yüzi bedr aya 405 Yüzü dolunaya, kaşı da kurulmuş
İki ķaşı daħı ķurulmış yaya yaya benzeyen bir oğlan çocuğuydu.

Açup yüzüni gördi buldı murād Yüzünü açıp muradına erdi; o ay

Ol aya muvāfıķ Süheyl urdı ad yüze uygun olarak Süheyl adını
verdi.

Aŋa süt virüp bisledi on ŧaya On dadı onu emzirerek besledi; onun
Ķalan ķullıķ idenleri kim śaya için geriye kalan hizmet edicileri
kim saysın?

Zamān ile ŧoldı yidi yaş aŋa Zamanla yedi yaşına geldiğinde
Bulınmazdı cālemde beŋdeş aŋa dünyada eşi benzeri bulunmuyordu.

Şunuŋ bigi ögrendi ol dānişi O, bilgiyi öyle öğrendi ki kimse

Ki baĥŝ idemezdi anuŋla kişi onunla tartışamazdı.

410 Eline çü yay alup oķ atadı 410 Eline yay alıp ok attığında elması
Ger elmāsa urur ise batadı bile delerdi.

Hüner cümlesi aŋa maclūm idi Bütün sanatları bilirdi; her şey ona
Elinde her iş śanasın mūm idi kolay gelirdi.

44
 Şāh anı görüp güvenürdi canı
Dilerdi ki taħta geçüre anı
Vezįri anuŋ elliden çoġıdı
Ki illerde biri bigi yoġıdı
Ķamu uślular idi vü pür-hüner
Ara yirde bir kişi vardı meger
415 Adı Risteŧalis idi ol kişinüŋ
Ķolayın bilür idi şāh işinüŋ
Anuŋ aślı vü ŧopraġı Rūm idi
Hüner ķamusı aŋa maǾlūm idi
Şeh anı meger bir gice oķudı
Ki ķatında hįç kimsene yoġıdı
Ŧanışdı kim oġlını şāh eyleye
Anı düşmān işidüp āh eyleye
Didi kim şunuŋ bigi oġlum ola
Ki cilm ü hüner aŋa maclūm ola
420 Revādur eger aġa ol taħtuma
Zevāl irmeye devlet ü baħtuma
Nicesi görürsin sen işbu işi
Eyit ŧoġrusını iy uślu kişi
Baş urdı yire vü ducā eyledi
Şāhun ŧapusına bunı söyledi
Ki şehler ķamu yılduz u sensin ay
Ne kim buyurursaŋ hem oldur ķolay
Cihānda anuŋ bigi bir şāh yoķ
Felekde anuŋ bigi bir māh yoķ
425 Hüner-mend ü cömerd ü dānā durur
Ħıred-mend ü ħūb u tüvānā durur
Bezene anuŋ ile bu tāc bu taħt
Düzile daħı arta iķbāl u baħt
45
Şah onu gördüğünde rahatlardı; onu
tahta geçirmeyi isterdi.
Başkalarında birinin bile benzeri
olmayan elliden fazla veziri vardı.
Bunların hepsi akıllı ve çok hünerli
kimselerdi; ancak aralarında bir kişi
vardı.
415 Şahın işlerinde uygun olan şeyi bilen
Ristetalis adlı bir kişiydi.
Onun aslı ve toprağı Anadolu’ydu,
bütün sanatları bilirdi.
Şah, meğer yanında hiç kimsenin
bulunmadığı bir gece onu çağırdı.
Oğlunu şah yapmak için düşmanları
duyup üzülsün diye ona danıştı.
419- 420 Böyle ilim ve sanat bilgisi olan
oğlum olunca, tahtıma oturması
uygundur; benim devletim ve bahtım
sona ermesin, dedi.
Sen bu işi nasıl görürsün, ey akıllı
kişi, doğrusunu söyle!
Önünde saygıyla eğilip dua etti ve
şahın huzurunda bunları söyledi.
Bütün şahlar birer yıldız, sen bir
aysın ve her ne buyurduysan uygun
olan odur.
Yeryüzünde onun gibi bir şah yok;
gökyüzünde onun gibi bir ay yok.
425 Sanatkâr, cömert ve bilgilidir; akıllı,
yakışıklı ve güçlüdür.
Bu taç ve taht onunla süslensin; yine
mutluluğu artsın ve bunlar onunla
süslensin.