1Koncepcja psychodynamiczna (potocznie psychoanaliza); przedstawiciele: Sigmund Freud

(psychoanaliza klasyczna), Alfred Adler (psychologia indywidualna), Carl Gustaw

Jung (psychologia analityczna, psychologia głębi)

Zygmund Freud (1856-1939), austriacki lekarz psychiatra, żydowskiego pochodzenia

Główny przedmiot badań: nieświadomość; Cel poznania i psychoterapii – odzyskać świadomą

kontrolę nad sobą, rozwinąć dojrzałą autonomię, realizować proces twórczy, być
zdolnym do miłości i pracy.

Freud zaproponował model osobowości porównany do góry lodowej:

Sachebene poziom wyobrażeń

bewusst świadomy
Zahlen, Daten, Fakten, Gedanken, Gefühle, liczby, dane, fakty/argumenty, myśli, uczucia,
Wünsche życzenia/pragnienia

vorbewusst przedświadomy
Ӓ ngste, verdrängte Konflikte, lęki, wyparte konflikty, cechy charakteru/osobowości
Persӧ nlichkeitsmerkmale

Beziehungsebene poziom relacji społecznych

unbewusst nieświadomy
Lustbefriedigung: zaspokojenie przyjemności: popędowej, rozwój
Triebabfuhr, psychosexuelle Entwicklung, psychoseksualny, traumatyczne przeżycia, cechy
traumatische Erlebnisse, Erbanlagen, Instinkte odziedziczone, instynkty

1
W którym wyróżnił trzy strefy:

ego (ja, Ich) - część świadomą; kieruje się zasadą realizmu; odpowiada za uświadomione kontakty
z otoczeniem, świadomość siebie, świata; pełni rolę mediatora między interesami id
a superego i wymogami rzeczywistości. Ego reprezentuje interesy całej osoby.
Obciążone nerwicą ego jest wyrazicielem obronnego bieguna i uruchamia szereg
mechanizmów obronnych potwierdzających obecność afektu (lęku sygnałowego).
Obraz ego nabiera wówczas cech charakteru przymusowego, powtarzalnego,
oderwanego od rzeczywistości, i jest nieświadomy. Dojrzałe ego ukierunkowane jest
na twórczą aktywność obiektualną, rozwój wiedzy i umiejętności.

id (to/ono, Es) – główny zbiornik energii psychicznej; (termin przejęty od F. Nietzschego – „[…]to

2
 co jest w naszej istocie nie-osobowe i, by się tak wyrazić, z natury konieczne”) część
nieświadoma, stanowi źródło energii życiowej o charakterze popędowym. W id
odgrywają kluczowa rolę dwa zespoły popędów: (a) życia (eros – pędu życia;
jednym z nich jest libido oznaczające energię popędu seksualnego) przeciwstawnych
(b) popędom śmierci (thanatos). Są źródłem dążeń, które muszą być zaspokojone.
Kieruje nimi zasada przyjemności. Treści id - jako psychiczny wyraz popędów - są
nieświadome, częściowo dziedziczne i wrodzone, częściowo wyparte i nabyte. Na
podstawie obserwacji zachowań człowieka z doświadczeń I wojny światowej popęd
śmierci Freud uznał jako przeciwieństwo eros. Ma on charakter niszczący,
destrukcyjny.

superego (Nad-ja, Über-Ich) – pełni rolę sędziego lub cenzora wobec „ja”. Sfera sumienia, kieruje
się zasadą moralności, powstaje pod wpływem wychowania i życia człowieka w
społeczeństwie, jest zbiorem zasad nakazów i zakazów, jakimi musi
podporządkować się człowiek oraz ideałów. Między id, czyli popędami
biologicznymi, seksualnymi, a superego, czyli moralnością zachodzi podstawowy
konflikt interesów, który trwa ciągle przyczyniając się do zaburzeń nerwicowych,
które dodatkowo potępia środowisko kulturowo-społeczne (zasady, nakazy, zakazy)
oraz religia, która budzi w człowieku poczucie winy. Superego jest też głównym
spadkobiercą kompleksu Edypa. Tworzy się ono przez interioryzację nakazów i
zakazów rodzicielskich. Ego wytwarza mechanizmy obronne, które pomagają w
utrzymaniu równowagi między id i superego, np. mechanizm sublimacji, czyli
skierowanie energii popędowej w stronę celu, który jest społecznie użyteczny.

3
Precz z moich oczu!... posłucham od razu,
Precz z mego serca! — i serce posłucha;
Precz z mej pamięci!... Nie — tego rozkazu
Moja i twoja pamięć nie posłucha!
(Adam Mickiewicz)

4
Według Freuda w życiu psychicznym bardzo ważny jest prawidłowy rozwój popędu
seksualnego. Wyróżnił fazy rozwoju seksualnego człowieka, z których pierwsze trzy
to stadia przedgenitalne:

faza oralna - kształtuje się w 1 roku życia, podstawową strefą erogeniczną są usta, a podstawową
funkcją dającą satysfakcję z prototypowej aktywności jest ssanie, gryzienie,
połykanie (inkorporacja)

FIKSACJA – zatrzymanie się na tej fazie rozwoju, w której osoba doświadczyła szczególnej gratyfikacji lub frustracji
(regresja)

Fiksacja na fazie oralnej: powoduje kształtowanie się oralnych cech charakteru – predyspozycje do zachowywania się
w sposób zależny (na wzór niemowląt); ludzie o takim charakterze wolą otrzymywać niż dawać;
odnoszą się do innych nieufnie; z tego okresu pochodzą źródła zaburzeń w wieku dorosłym (palenie,
nadmierne picie alkoholu, skłonności do objadania się)

faza analna - rozwija się od 2 do 3 roku życia, podstawową strefą erogeniczną są organy
wydzielnicze(zwieracz odbytu), a podstawową funkcją dająca satysfakcję są
czynności wypróżniania, ale także przetrzymywania stolca

Analne cechy charakteru:

• Zamiłowanie do porządku, skąpstwa, uporu
• Tendencja do nadmiernej kontroli

okres falliczny - kształtuje się między 4, a 6 rokiem życia, strefą erogeniczną są organy płciowe,
których drażnienie staje się źródłem satysfakcji (np. masturbacja dziecięca);
kompleks Edypa i Elektry – polega na zainteresowaniu rodzicem płci przeciwnej, a
nienawiścią do rodzica tej samej płci

Fiksacja: zaburzenia nerwicowe, zwłaszcza natury histerycznej

etap latencji – rozluźnienie związków z rodzicami. Pełna identyfikacja z rodzicem tej samej płci i
przejęcie jego systemu wartości, postaw, orientacji seksualnej.

właściwa faza genitalna – okres dojrzewania (12-18 lat), skierowanie zainteresowania na płeć
przeciwną. Zainteresowanie narcystyczne skierowane na JA zastępowane jest
związkami z obiektami realnymi, libido służy swemu właściwemu celowi–
prokreacji.

Metody stosowane w terapii psychoanalitycznej:

• metoda swobodnych skojarzeń
• analiza marzeń sennych (treści nieświadomości ujawniają się w snach w formie symboli)
• analiz pomyłek, przejęzyczeń i zapomnień - PSYCHOPATOLOGIA ŻYCIA
CODZIENNEGO (pomyłki są momentami osłabienia superego i właśnie wówczas
pewne treści próbują przedostać się do świadomości)

1Narcyzm (gr. Narkissos, ang. narcissism, niem. Narzissmus, franc. narcissisme), bezkrytyczne
samouwielbienie lub szczególna koncentracja na sobie, wynikające z całkowitego skierowania
energii libidynalnej na «ja» a nie na obiekty zewnętrzne, np. poprzez bezpośrednią afirmację
innych osób lub pośrednią - poprzez twórcze działanie na ich rzecz. Gratyfikacja narcystyczna
wypływa z motywacji obronnej, lub co najwyżej poszukiwania samopotwierdzania dla «ja». Jest
identyfikowana w układach społecznych ról, w których chodzi o doświadczenie afiliatywnego
5
uznania lub współczucia od innych, a nie o satysfakcję towarzyszącą procesowi rozwoju
osobowości i/lub tworzenia (współtworzenia) czegoś. Gratyfikacja narcystyczna nie występuje w
anaklitycznej postaci miłości, w której obok siebie występują pragnienie posiadania czegoś, czego
się nie ma i jednocześnie czułość do tego obiektu, a tym bardziej w miłości agape - postawie
bezinteresownej, rezygnującej z czegoś w imię wyższej wartości.

Źródła narcyzmu upatruje się w psychicznym odrzuceniu dziecka, odmowie zaspokojenia jego
potrzeb, co skutkuje późniejszą nieufnością do ludzi i zwrotem ku własnemu «ja», które jest
„zawsze obecne”, „nie rozczarowuje”, „nie zawodzi”. W następstwie ukierunkowania energii na
«ja» a nie na obiekty zewnętrzne - «ja» nie analizuje doświadczeń życiowych, nie konstruuje pojęć
adekwatnych do rzeczywistości, nie kształtuje schematów zachowań adaptacyjnych, nie rozwija
partnerskich form współdziałania społecznego, nie odkrywa wartości komunikacji symbolicznej.
Rzeczywisty proces rozwoju osobowości wynikający z transakcji obiektualnych zostaje
zatrzymany. Jego miejsce zajmują projektywne obrazy pozorne, które co warto podkreślić, w
rzeczywistości nie istnieją, a jeśli nawet coś jest widoczne, to jest zniekształcone, podobnie jak
własna postać widziana w krzywym zwierciadle. Błędne koło i dramatyczny paradoks osób
narcystycznych polega na tym, że nieustannie próbują siebie odnaleźć, ale czynią to wzmacniając
zwrot ku własnemu «ja» a nie poprzez ukierunkowanie się na obiekty zewnętrzne. Ich oczywista
nieumiejętność podejmowania i rozwiązywania problemów związanych z rozwojem, czy nawet
adaptacyjnych, jest kompensowana poprzez aranżowanie związków symbiotycznych z ludźmi,
którzy dysponując stosownymi kompetencjami - są gotowi je udostępnić, niewiele oczekując w
zamian. Dlatego związki interpersonalne inicjowane przez osoby narcystyczne są z reguły
asymetryczne, przedmiotowe, zaborcze, konsumujące ofiarność partnera. Jeśli partner odmówi
„wypełniania” takiej roli i w konsekwencji „rozczarowuje” - zostanie porzucony. Poszukiwany
będzie nowy, o ile podda się treści wyimaginowanego przekazu staje się „bliski”, chociaż
nieświadomie przyjmuje rolę kolejnej ofiary w sadomasochistycznej pętli.

Nazwa „narcyzm” pochodzi od Narcyza (gr. Nárkissos), bohatera opisanego w greckiej

mitologii, pięknego młodzieńca, który nikogo nie kochał, który nie doświadczył typowych
ludzkich emocji i uczuć. Wiele widział, ale nigdy nie doświadczył czegoś, co by go
ostatecznie usatysfakcjonowało. Wreszcie dotarł nad staw, którego spokojna tafla przy
słonecznej pogodzie, pozwoliła dostrzec urzekające piękno własnego odbicia,
zinterpretowane przez Narcyza jako „to”, czego poszukiwał. Postanowił zbliżyć się do
niego, aby jeszcze lepiej dostrzec i przeżyć treść podświadomej tęsknoty. Pragnąc je objąć w
ramiona, pochylił się zbytnio, utracił równowagę i utracił życie w toni.

Ogólnie, ludzie z wyraźną skazą narcystyczną stale szukają podziwu i zainteresowania,

są bardziej ciekawi wrażenia, jakie sami wywierają, niż istoty rzeczy. Zależy im na pokazywaniu
się w towarzystwie „właściwych ludzi” a nie na zawarciu bliskich i trwałych przyjaźni. Ich
samoocena zazwyczaj jest mało stabilna. Bezustannie troszczą się nie o to, by dobrze wszystko
zrobić, a przede wszystkim o to, czy będzie „to” dobrze widziana przez innych. Na krytyczne
uwagi, niepowodzenie lub rozczarowanie reagują albo zupełną obojętnością, albo widocznym
(uzewnętrznionym) uczuciem gniewu, wstydu, niższości i upokorzenia, mogą też odczuwać
pustkę wewnętrzną. Stosunki międzyludzkie są zaburzone maskowanym lub jawnym gniewem,
ucieczkami od rzeczywistości w świat życzeniowej fantazji oraz niezdolnością do empatii i
oczekiwaniem specjalnych względów od innych bez obowiązku odwzajemniania. Cechą
znamienną bywa także tendencja do wykorzystywania innych ludzi w celu zaspokojenia
własnych ambicji, pożądań i dążenia do zwiększenia swego prestiżu. Z powyższych przyczyn
mogą być naruszone prawa innej osoby do wyłącznego posiadania czegoś. Na przykład w
kontaktach z innymi ludźmi wrogość przeplata się z pozytywnym ustosunkowaniem. Kontakty te
mają tendencję do wahania się pomiędzy idealizowaniem a dyskredytowaniem (por. Kohut, 1979,
1992; por. Januszewski, 2001, 2005).
6
Inne objawy narcyzmu (pojęcia):
Narcystyczna rana, żywa krew symbolizowana czerwonym pierścieniem we wszesnowiosennym
kwiecie nazywanym jako NARCYZ. Krwawinie ma symbolizować „obiektywne” cierpienie.

Narcystyczna złość/gniew – jako pochodna często doświadczanych frustracji wobec braku

kompetencji; NARCYZ unika konfrontacji z konkretem, niczym ognia; a jeśli wykaże się jemu
brak kompetencji wybucha agresją (różne formy). Symbol „pięty achillesowej” odnoszący się do
najsłabszej części ego, które nie zostało zaopatrzone w umiejętności samoobrony.

Narcystyczna ucieczka / narcystyczne unikanie / narcystyczny łuk (lęk przed konfrontacją, czyli
doświadczeniem bycia zdemaskowanym za brak realnej wiedzy czy umiejętności (= kompetencji,
są to dwa warunki dojrzałego ego).

Mowa, treści wypowiedzi – są zwykle pozbawione okoliczników, tzn. w zdaniach wyczuwa się
brak informacji szczegółowych, np. kto? gdzie? kiedy? jak? z kim?; brakuje opisu treści zdarzeń,
który jest zastępowany sugestywnie wypowiedzianymi produkcjami wyobrażeniowymi, tak jak
w baśni; ale dzieci potrafią być krytyczne, mówiąc „to tak na niby, jak to w bajce”; z kolei
zaburzeni narcystyczni dorośli czynią wiele, aby w ich baśniową opowieść inni uwierzyli.

Fantazje narcystyczne, „Cuda i dziwy”, fotel przy ciepłym piecu, koc + „emigracja wewnętrzna” i
jak we śnie podróże kosmiczne, iluzoryczne i uwolnione od praw fizyki walki z „przeciwnikami”;
Realitätsprüfung = sprawdzian, test poczucia rzeczywistości.

„Spojrzenia narcystyczne”, unikanie kontaktu wzrokowego, pozorny kontakt wzrokowy; w

istocie jest to spoglądanie na własne produkcje wyobrażeniowe, aniżeli na zewnętrzne obiekty,
np. na człowieka, na pracę, na inne wytwory i pochodne swojej aktywności.

Gratyfikacja narcystyczna, występuje w złośliwej postaci narcyzmu, np. w formach dążenia do

uzyskania satysfakcji z zadawanego cierpienia, symbolicznego albo konkretnego, sobie lub innym.
Przy okazji pamiętajmy, że dojrzała satysfakcja, czynnościowa, np. wynikająca z procesu
twórczego – jest czymś bardzo istotnym dla człowieka. Jest radością/przyjemnością wynikającą z
odkrycia, zrozumienia czegoś, ukształtowania umiejętności poradzenia sobie frustracjami, z
chaosem, choćby w jakimś fragmencie rzeczywistości. Jako rodzice, nauczyciele – powinniśmy
młodszych uczyć takiej satysfakcji, jako pochodnej procesu tworzenia, np. konstruktywnych
relacji z ludźmi; jest pochodną współdziałania z nimi, występuje dojrzałej w przyjaźni, w miłości,
pracy, nauce. Niedojrzała satysfakcja, celowościowa (pomijająca proces dochodzenia do czegoś)
jest pochodną stanu końcowego lub dodatkowego bonusu po dojściu do celu; dlatego ludzie
narcystyczni nie potrafią tego, co psychicznie zdrowi; chcą jak najszybciej posiąść to, co jest na
końcu drogi, z pominięciem fizycznego konfrontowania się z nią samą, nie uczą się na własnych
błędach - jak pokonywać frustracje, i przeżywać satysfakcje wynikające ze zrozumienia czegoś
nowego, nabycia pewności jak poradzić sobie z chaosem. To takie niby prozaiczne, ale bardzo
istotne.

Warto jednak pamiętać o tym, że jeśli człowieka się nie nauczy doświadczania zdrowej
satysfakcji jako stanu pochodnego własnej aktywności (praca, nauka, różne aspekty procesu
twórczego), lub uniemożliwi mu się samodzielne odkrycie tego – wówczas poszuka surogatu,
który może dostarczyć mu namiastki satysfakcji, np. w spożywaniu alkoholu, narkotyku,
chwilowego błogostanu spowodowanego dawką nikotyny, objadaniu się, kupowaniu zbędnych
przedmiotów, przypadkowym lub perwersyjnym seksie, czy tym podobne. Zwykle jest to wybór
ścieżki, która kończy się jakąś formą trwałego uzależnienia; ścieżki, która nierzadko jest tragiczna.

7
Obiektywny deficyt umiejętności kompensowany ofiarnością precyzyjnie wyszukanego
partnera, który w symbiotycznym układzie gwarantuje niezbędne przystosowanie się do
wymagań stawianych przez życie, począwszy od obsługi podstawowych, codziennych czynności,
tj. rytm odżywiania, dbanie o porządek, czystość, zakupy, dbanie o dzieci, wykonanie pracy
związanej z rolą zawodową.

narcystyczne związki komplementarne są budowane wg formuły: P(N) + Q(~N) = 1,

gdzie: 1 - P(N) = Q(~N),

tzn. Narcyz zwykle poszukuje osoby, która wykona jego pragnienia, fantazje, czyli skompensuje
jego obiektywne braki (deficyty). Jest to typowa pętla sadomasochistyczna:
sadysta/zbrodniarz/agresor doznaje satysfakcji, jeśli zwycięży kogoś, kto jest mu w stanie ulec;
masochista/ofiara doznaje satysfakcji jeśli cierpi składając siebie w ofierze sadyście, który
przejmuje i zarządza jego autonomią (sadysta wykorzystuje/ssie masochistę), ceni sobie taki
rodzaj „oddania się JEMU”, uznając to za przejaw „miłości”. W istocie, jest to pasożytowanie na
ofiarności drugiej osoby, której z natury przysługuje zarządzanie własną autonomią w imię
wspólnych celów i wartości wg formuły: P = Q = 1. W ten sposób na zasadzie współdziałania
(współpraca i wymiana realistycznej wiedzy) kształtowany jest najważniejszy fenomen
psychologiczny jakim jest zaufanie, najważniejszy składnik dojrzałej miłości agape - najwyższej
formy miłości, która ma znamiona braterstwa, dobroczynność, miłość Boga, do ludzi; jest
uniwersalna, bezwarunkowa, transcendentalna; która istnieje niezależnie od sytuacji.

Są jak ewangeliczne ptaki w powietrzu „co nie sieją i nie żniwują i nie zbierają do spichlerzy. Czyż wy nie
jesteście więcej warci od nich?”, chciałoby się dodać używając przenośni „niebieskie ptaki” – które żyją z
pracy innych. Człowiekowi przecież więcej dano, dlatego oczekujemy więcej od niego…

 Narcystyczna vs dojrzała miłość, np. w „Cierpieniach młodego Wertera” - jego niedojrzała

miłość do Lotty
 Konflikt i zabójstwo na tle narcystycznym (Kain vs Abel)

8
Mechanizmy obronne - w początkowym okresie twórczości Freud powściągliwie używał tego
terminu; od 1926 roku zagadnienie to stało się jednym z centralnych; zaważyło o
tym dzieło Anny Freud. Mechanizmy obronne występują na poziomie ego (ja) i służą
podtrzymywaniu ego, krótkotrwale łagodzą występowanie neurotycznego lęku,
sprawiają, że człowiek doświadcza chwilowej iluzji poprawnej adaptacji; w istocie są
przyczyną ucieczki od problemu (jego dostrzeżenia i rozwiązania);

idealizacja - proces psychiczny, który wynosi do doskonałości zalety i wartość obiektu; przy czym
naturalna wartość obiektu nie ulega zmianie. Idealizują np. rodzice, zakochani. W
skrajnych ocenach może dojść do rozszczepienia na tzw. ‘dobry obiekt’ wyposażony we
wszelkie zalety i ‘zły obiekt’, który uosabia jedynie wady.

identyfikacja z agresorem - podmiot, postawiony wobec zagrożenia zewnętrznego (np. krytyka

autorytetu), identyfikuje się ze swym agresorem, bądź przyjmuje pewne symbole władzy
typowe dla agresora. Identyfikacja ta może występować w kontekstach agresji fizycznej lub
krytyki; przy czym identyfikacja może nastąpić po lub przed agresją, której podmiot się
obawia. Następuje jakby transpozycja ról: ten kto był przedmiotem agresji, zamienia się w
agresora.

introjekcja - jest zjawiskiem przeciwstawnym do projekcji. Sandor Ferenczi ‘... podczas gdy
paranoik wyrzuca ze swego «ja» tendencje, które stały się przykre, neurotyk poszukuje rozwiązania
we wprowadzeniu do «ja» możliwie największej części świata zewnętrznego i czyni ją przedmiotem
nieświadomych fantazji’.

izolacja - polega na izolowaniu jakiejś myśli lub zachowania w taki sposób, że ich związki z
innymi myślami i resztą życia podmiotu są zerwane. Są to, np. przerwy w toku myślenia,
okolicznościowe formuły, rytuały, a ogólnie - wszystkie środki pozwalające stworzyć lukę
w czasowym następstwie myśli lub działań. Często występuje w nerwicy natręctw; ma
charakter postepowania magicznego.

konwersja - polega na przełożeniu konfliktu psychicznego i prób jego rozwiązania na objawy

cielesne, ruchowe (paraliż) lub czuciowe. Działa głównie w histerii i jest ekonomiczną
formą obrony ego.

negacja przez fantazję - postępowanie, poprzez które podmiot formułując jakieś dotychczas
wyparte pragnienia, myśl lub uczucie, jednocześnie dalej się przed nim broni; negując,
jakoby do niego należały.

odczynianie - podmiot próbuje uczynić niebyłymi myśli, słowa, gesty, czyny, które miały miejsce.
W tym celu stosuje myśl lub zachowanie, które ma przeciwne znaczenie. Są to czynności
przymusowe o charakterze ‘magicznym’; często występuje w nerwicy natręctw.

odwrócenie w przeciwieństwo - proces, w którym cel popędu zmienia się w swoje

przeciwieństwo, przechodząc od aktywności do bierności, np. miłość w nienawiść, sadyzm
w masochizm, voyeryzm w ekshibicjonizm.

projekcja - operacja za pośrednictwem, której ‘element psychologiczny’ zostaje przeniesiony i

umiejscowiony na zewnątrz; przechodząc z centrum na peryferie; bądź z podmiotu na
przedmiot; Głównie chodzi tu jednak o operację, poprzez którą podmiot wyrzuca z siebie i
umiejscawia na innej osobie lub rzeczy: cech uczuć, pragnień, których nie uznaje w sobie,
lub które w sobie odrzuca (źródło przesądów, stereotypów, paranoi).

9
racjonalizacja - procedura, poprzez którą podmiot usiłuje nadać spójną z punktu widzenia logiki
lub moralnego - wyjaśnienie jakiejś postawy, działania, myśli, uczucia, których prawdziwe
motywy nie są postrzegane. Szczególnie racjonalizowane są objawy. Racjonalizacja
występuje w stanach urojeniowych.

reakcja upozorowana - postawa lub nawyk psychologiczny, przeciwstawny do wypartego

pragnienia i ustanowiony w reakcji na to pragnienie. W kategoriach ekonomicznych można
to interpretować.

regresja - w rozwoju psychicznym powrót z punktu już osiągniętego do punktu wcześniejszego;

do przeszłych etapów rozwojowych w sposobach ekspresji i zachowania. Retrogresja i
prymitywizacja.

sublimacja - proces odnoszący się do działań człowieka, u podstaw którego leży siła popędu
seksualnego. Nie jest ona skierowana wprost na seksualny cel lecz na cele nieseksualne, np.
twórczość artystyczną, badanie intelektualne itp. Obiekty na które skierowana jest
sublimacja mają wysoką wartość społeczną.

wyparcie - operacja przez która podmiot usiłuje zepchnąć do nieświadomości wyobrażenia

(myśli, obrazy, wspomnienia) związane z popędem lub utrzymać je w niej. Wyparcie
powstaje wtedy, gdy istnieje groźba, że zaspokojenie popędu, samo w sobie dostarczające
przyjemności, może - z powodu innych wymogów - wywołać nieprzyjemność. (AJ: por.
represja pierwotna i wtórna)
Teoretyczny model wyparcia jest prototypem dla innych operacji obronnych.

kompleks - zorganizowany zespół wyobrażeń i wspomnień o wielkiej sile uczuciowej, częściowo

lub całkowicie nieświadomych. Kompleks tworzy się na podstawie relacji
interpersonalnych z okresu dzieciństwa; może on ustrukturyzować wszystkie poziomy
psychologiczne: emocje, postawy, zachowania przystosowawcze.

Kompleks Edypa - pragnienie śmierci rywala, którym jest rodzic tej samej płci i pragnienia
seksualne wobec rodzica płci przeciwnej.

Kompleks Elektry - Jung uważa, że to jest żeński synonim kompleksu Edypa.

lęk - reakcja podmiotu występująca za każdym razem, gdy znajdzie się on w sytuacji urazowej,
tzn. poddany będzie napływowi wyimaginowanych pobudzeń pochodzenia zewnętrznego
lub wewnętrznego, których nie może opanować (lęk neurotyczny).

Należy to odróżnić od lęku przed rzeczywistym zagrożeniem dla podmiotu (lęk

adaptacyjny)

10
Neopsychoanaliza:

Karl Gustaw Jung (1875-1961), Szwajcar, uczeń Zygmunta Freuda, jego sukcesor w przewodniczeniu
Międzynarodowym Towarzystwie Psychoanalitycznym (1910-1913), twórca psychologii analitycznej, nazywanej
psychologią głębi. W 1913 doszło do zerwania relacji z Freudem wskutek krytyki koncepcji panseksualizmu. Jung nie
podzielał przekonania Freuda, że w każdym zachowaniu człowieka dominującą rolę pełnią motywy czysto seksualne.

C.G. Jung, psychiatra, kontynuował myśli swojego wielkiego poprzednika, pozwalając mu

zaistnieć w panteonie przedstawicieli myślicieli psychologicznych XX wieku. Junga najbardziej
interesowały rozległe procesy zachodzące głęboko w osobowości człowieka. Jego zdaniem
osobowość ludzka ma swoje źródło w całokształcie doświadczeń ludzkiego gatunku. Jest twórcą
koncepcji struktury osobowości, według której osobowość i psychika ludzka są tworami
złożonymi strukturalnie z licznych, lecz ściśle ze sobą powiązanych i współdziałających struktur:

Pierwsza z nich to ego, czyli centrum ludzkiej świadomości. Ego to świadoma psychika składająca
się z świadomie odczuwanych wspomnień, spostrzeżeń, uczuć i myśli.

Druga struktura osobowości jest już nieuświadomiona. Składają się na nią wszystkie kompleksy
jednostki, które powstały w wyniku doświadczeń, początkowo uświadomionych, ale później,
celowo lub nie, zapomnianych albo zbagatelizowanych, lub też za słabych, by wywołać świadome
wrażenia w psychice jednostki. Kompleksy są strukturą złożoną ze wspomnień, spostrzeżeń,
myśli i uczuć, które istnieją w nieświadomej warstwie osobowości. Przykładem tego typu
struktury może być kompleks matki, który przejawia się tym, iż dzieci, a później dorośli ludzie,
postępują i myślą tak, jak robi to ich matka, gdyż jej oddziaływanie na dziecko było (i jest)
szczególnie silne.

Trzecia struktura ludzkiej osobowości to nieświadomość zbiorowa oraz archetypy. Jest ona
strukturalną konsekwencją ewolucji człowieka, która powstała w skutek wszystkich doświadczeń
poprzednich pokoleń. Zbiorowa nieświadomość ma wpływ na kształt ludzkiego doświadczenia,
ale nie jest to wpływ całkowity. Tą strukturę osobowości budują również archetypy. Są to
struktury nacechowane dużą emocjonalnością, które zawierają uniwersalne struktury pojęciowe.
Mają one swoje źródło w zakorzenionych w ludzkiej psychice doświadczeniach poprzednich
pokoleń. Jung wymienia następujące archetypy rządzące ludzką psychiką:

 Archetyp matki: wiąże wyobrażenia postaci matki, które są następnie utożsamiane z rzeczywistą matką w
wyniku doświadczeń, jakie dziecko wynosi z kontaktu z nią.

 Persona: jest to jakby maska, którą jednostka przybiera, aby dostosować się panujących w społeczeństwie
tradycji i obyczajów oraz by sprostać własnym potrzebom archetypowym.

 Anima jest archetypem kobiety u mężczyzny.

 Animus zaś jest archetypem mężczyzny u kobiety. Archetypy te funkcjonują w ten sposób, że kobieta jest w
stanie pojąć naturę mężczyzny dzięki archetypowi animusa, a mężczyzna naturę kobiecą dzięki archetypowi
animy.

 Cień to zwierzęca sfera ludzkiej natury, która jest nieakceptowana przez społeczeństwo. Są to wszystkie stany
świadomości, myśli, uczucia, zachowania i działania, których realne przejawy są odrzucane przez
społeczność, w której jednostka żyje.
11
 Archetypy są uniwersalną formą pojęciową (ideą), powstałą z wyobrażeń mitologicznych i
wzorców zachowań.

Czwartą strukturą świadomości jest jaźń. Jaźń to jakby centrum ludzkiej osobowości, wokół niej
skoncentrowana są wszystkie pozostałe systemy. Funkcją jaźni jest ich scalenie, dzięki czemu
ludzka osobowość stanowi zrównoważoną i stabilną jedność. Prawidłowo ukształtowana jaźń jest
motorem napędzającym ludzkie zachowania w kierunku pełni szczęścia i jedności. Najczęściej
poszukiwane jest ono w wierze i religii.

Jung określił również dwie typowe postawy człowieka:

 Postawa introwertywna powoduje, że aktywność ludzka skierowana jest w kierunku jej

wewnętrznego i subiektywnego świata.
 Druga postawa - ekstrawertywna skierowuje ową aktywność na świat zewnętrzny, obiektywny dla
jednostki.

Podstawową ludzką funkcją psychologiczną jest myślenie, które jest funkcją intelektualną i
pojęciową ludzkiej psychiki. Dzięki tej funkcji możliwe jest rozumienie świata zewnętrznego i
samego siebie. Kolejną funkcją są uczucia, które pozwalają jednostce ukierunkować się w
stosunku do osób i przedmiotów w sposób emocjonalny - pozytywny lub negatywny, dzięki
czemu jednostka tworzy w swojej świadomości reprezentację świata. Następna funkcja to
doznanie, dzięki któremu jednostka percypuje rzeczywistość, a odebrane fakty zestawia ze swoją
wewnętrzną reprezentacją świata. Ostatnią funkcją ludzkiej psychiki jest instrukcja, dzięki której
jednostka w sposób nieświadomy odbiera komunikaty podprogowe. Jest to po prostu intuicja,
która pozwala wyjść poza pojęcia, fakty i uczucia.

Wymienione i opisane powyżej elementy tworzą złożoną i wzajemnie na siebie

oddziałującą całość. Jest to struktura bardzo aktywna, w której słabości jednej funkcji może być
rekompensowana przez inne. Może być również tak, że pewien system może się przeciwstawić
innemu, albo też kilka systemów może stworzyć syntezę, poprzez połączenie swoich funkcji.

Dynamika procesów psychicznych opiera się na dwóch podstawowych zasadach: (1)

ekwiwalencji i (2) entropii. (Ad 1) Jeśli energia zostanie wydatkowana na wywołanie pewnych
efektów, to ta sama ilość energii pojawi się w jakiejś innej części systemu, np. jeśli dziecko zaczyna
mniej cenić własną rodzinę, to zwykle wzrasta jego zainteresowanie innymi ludźmi; albo jeśli
jakaś wartość zostaje wyparta, to związana z nią energia może przejawiać się w snach i fantazjach.
(Ad 2) Jeśli istnieją i kontaktują się ze sobą dwa ciała o różnej temperaturze, to ciepło będzie
przepływać od ciała cieplejszego do zimniejszego. Działanie entropii powoduje w rezultacie
wyrównenie energii. Dzieje się to do momentu, w którym oba obiekty będą miały taką samą
temperaturę. Jung twierdzi, że na tej samej zasadzie dokonuje się rozwój psychiczny osoby, czyli
samourzeczywistnienie, czego ostatecznym celem jest jaźń. Poprawna dynamika rozwoju
osobowości przybliża do stanu doskonałej równowagi sił, jednakże mogą pojawić się klasyczne
konflikty między strukturami. Np. jeśli ego zacznie próbować dominować nad nieświadomością,
to wywołuje to poważne napięcie w osobowości, ponieważ część energii będzie usiłowała
przemieścić się ze struktury świadomej do nieświadomości.
Obie zasady są analogiczne, odpowiednio do pierwszej i drugiej zasady termonynamiki.

Alfred Adler (1870-1937), austriacki psychiatra, psycholog i pedagog, twórca psychologii indywidualnej

12
Osobowość według Adlera jest tworem społecznym. Sprzeciwia się tym samym twierdzeniu
Freuda o dominującym wpływie libido w działaniu człowieka. Podstawowym stwierdzeniem w
teorii Adlera jest przekonanie, że zachowanie człowieka jest zdeterminowane poprzez dążenie do
mocy, które jest wrodzone człowiekowi, zapewnia spójność i jedność osobowości.

Ludzie są „pociągani” do działania poprzez pragnienie wyższości. Wyższość utożsamiał z

męskością, słabość natomiast z kobiecością. Adler twierdzi, że wyższość nie oznacza społecznych
wyróżnień, przywództwa czy też wybitnej pozycji w hierarchii społecznej. Dążenie do mocy może
przejawiać się na nieskończenie wiele sposobów. Każdy człowiek ma swój osobisty sposób w jaki
chce osiągnąć wyższość. O ile neurotyk dąży do władzy, uznania, dominacji o tyle osoba zdrowa
dąży do celów, które mają charakter społeczny.

Innym ważnym teoretycznym stwierdzeniem Adlera jest poczucie niższości i kompensacji.

Uczucia niższości są wynikiem poczucia ułomności w jakiejś sferze życia. Poczucie niższości może
być rozwiązane poprzez kompensacje – ludzie są „popychani” do działania w tej sferze życia, w
której doświadczają poczucia niższości.

Na przykład Demostens, jako dziecko bardzo się jąkał , jednak dzięki kompensacji stał się jednym z
największych mówców świata . Innym przykładem może być sylwetka Teodora Roosvelta, który za młody
był wątły lecz dzięki wytężonym wysiłkom stał się silnym, wysportowanym mężczyzną.

Niektóre osoby, które nie rozwiązały w sobie poczucia niższości poprzez kompensacje rozwijają
w sobie kompleks niższości. Kompleks niższości „jest to niezdolność do zaakceptowania
własnych naturalnych ograniczeń, występuje gdy potrzeba samodoskonalenia zostaje
zablokowana lub zahamowana”.

Najbardziej znanym hasłem teoretycznym Adlera jest styl życia. Każdy z nas ma swój własny
niepowtarzalny styl życia. Według Adlera każdy człowiek ma także ten sam cel w życiu, ale
sposobów ich osiągnięcia jest niezliczenie wiele.

Intelektualista osiąga swój cel dążąc do rozwoju intelektualnego, podczas gdy sportowiec
koncentruje się na rozwoju szybkości, wytrzymałości i siły swoich mięśni. Intelektualista
prowadzi bardziej siedzący tryb życia, czyta, studiuje a jego życie jest zorganizowane. Całe jego
życie – „styl życia” jest podporządkowane osiągnięciu wyższości intelektualnej.

Według Adlera styl życia kształtuje się we wczesnym okresie dzieciństwa (czwarty – piąty rok).
Postawy, emocje, spostrzeganie zostają zautomatyzowane. Trudno, a czasem niemożliwe jest
zmienienie stylu życia. Idąc dalej Adler próbuje wyjaśnić źródła formowania się „life style” . We
wczesnych pracach łączył styl życia z poczuciem niższości w danej sferze życia oraz dążeniem do
jej kompensacji.

Dziecko słabe fizyczne dążyć będzie do rozwoju fizycznego, natomiast dziecko mało zdolne od
wyższości intelektualnej. Wyjaśnienie te było jednak zbyt proste i mechaniczne dlatego też
stworzył zasadę bardziej dynamiczną i znalazł twórczą jaźń. Zjawisko to możemy obserwować
lecz trudne jest do opisania. Podstawowe założenie omawiane doktryny głosi, że sami
kształtujemy swoją osobowość. Konstruujemy ją dzięki doświadczeniu na fundamentach
13
dziedziczności. „Dziedziczność wyposaża człowieka jedynie w pewne zdolności. Środowisko
dostarcza mu tylko pewnych wrażeń. Te zdolności i wrażenia oraz sposoby, w jakich ich
doświadcza – to znaczy dokonywana przez niego interpretacja tych doświadczeń – są jakby
cegiełkami, czyli, innymi słowy, składają się na jego postawę wobec życia, która determinuje
stosunek do świata zewnętrznego” (Adler, 1935 za: Hall C. Lindzey G., 2001).

Erich Fromm (1900-1980), niemiecki filozof, socjolog, psycholog i psychoanalityk

Człowiek - to istota społeczna, dlatego też należy patrzeć na niego z punktu widzenia interakcji
interpersonalnych. We wczesnym rozwoju człowiek przywiązany jest do matki, która zaspokaja
wszystkie jego potrzeby. Jest to tak zwana więź pierwotna. Następnie wraz z rozwojem
psychospołecznym jednostka wkracza na drogę indywiduacji, w której człowiek zyskuje
świadomość samego siebie, swojej niezależności i odrębności.

Podstawowym założeniem jest twierdzenie, że człowiek czuje się samotny i wyobcowany,

ponieważ zerwał więzi z przyrodą i innymi ludźmi. Z tego punktu widzenia wolność jest dla
człowieka negatywem, od którego stara się uciec (por. „Ucieczka od wolności”). Fromm widzi dwa
rozwiązania: pozytywne - zjednoczyć się z innymi we wspólnej pracy, miłości; oraz negatywne –
odnaleźć bezpieczeństwo poprzez uległość wobec władzy, podporządkowanie się społeczeństwu.
Człowiek, który dla Fromma jest zarówno zwierzęciem jak istotą ludzką, ma pięć podstawowych
potrzeb:

 Powiązań: wynika z faktu zerwania przez człowieka pierwotnej więzi zwierzęcia z naturą. Jest zaspokajana
przez twórczą miłość.
 Transcendencji: wzniesienie się ponad naturę ludzką, stanie się osobą twórczą.
 Zakorzenienia: bycie integralną częścią świata, poczucie wewnętrznej więzi z innymi ludźmi.
 Tożsamości: przynależność do czegoś bądź kogoś.
 Systemu orientacji: stały i spójny sposób patrzenie, spostrzegania i rozumienia świata.

Fromm wyodrębnił także pięć typów charakteru społecznego oraz szósty dwubiegunowy:

o recyptywny (osoba bierna, która wymaga wsparcia i doradzania ze strony innych)

o eksploatatorski (osoba, która czerpie zadowolenie z faktu wykorzystania innych, nie jest
zainteresowana potrzebami innych ludzi)
o gromadzący (gromadzi bogactwa, pieniądze, przedmioty)
o handlowy (czerpie satysfakcje z wymiany, handlu)
o produktywny (przyczynia się do zwiększenia postępu, dobrobytu własnego oraz grupy do
jakiej należy)
o nekrofiliczny (pociąg do śmierci) i biofiliczny (dążenie ku życiu)
Każda jednostka jest mieszaniną tych pięciu typów np. typ produktywno-gromadzący (Hall C.,
Lindzey G., 2001).

Poglądy Fromma dotyczące społecznych podstaw osobowości są zgodne z ewolucyjną

analizą lęku społecznego. W czasach prehistorycznych jednostki samotne, wyobcowane nie mogły
rozmnażać się, a co najważniejsze nie były w stanie przetrwać. Nastąpiła zatem naturalna selekcja
promująca osobniki, których zachowanie przyciągało partnerów nie mających trudności z
adaptacją do różnych grupy społecznej. Właśnie dlatego człowiek nam współczesny ma
wrodzoną tendencję do bycia w grupie, podtrzymywania więzi społecznej, motywacji do
14
pozytywnej autoprezentacji. (patrz. Leary M., Kowalski M., 2001).

Na temat narcyzmu - w świetle społeczno-kulturowego podejścia, Erich Fromm (1996)

twierdzi, że z punktu widzenia jakiejkolwiek zorganizowanej grupy społecznej, która chce
zachować swoje istnienie, ważne jest, aby jej członkowie inwestowali w nią swą narcystyczną
energię. Społeczeństwo, któremu brakuje środków do zadowalającego zaspokojenia potrzeb
większości jego członków, albo znaczącej jej części - musi dostarczyć tym ludziom satysfakcji
płynącej ze złośliwej formy narcyzmu, jeżeli nie chce zasiać wśród nich powszechnego
niezadowolenia. Dla ludzi, których poziom ekonomicznego i kulturalnego życia jest niski,
narcystyczna duma płynąca z przynależenia do grupy jest jedynym często bardzo skutecznym,
źródłem satysfakcji. Na ogół jednak narcyzm grupowy jest trudniej rozpoznawalny niż narcyzm
indywidualny. Według Fromma najważniejsze nauki wszystkich wielkich humanistycznych
religii można zewrzeć w jednym stwierdzeniu: Celem istoty ludzkiej jest przezwyciężenie swego
narcyzmu. Niebezpieczeństwem może być idolatria (gr. eidololatreia) oddawanie czci boskiej
idolom, wyobrażeniom lub symbolom bóstw. W ten sposób człowiek zaczyna czcić sam siebie w
wyalienowanej formie.

Karen Horney (1885-1952), niemiecka psychoanalityczka i psychiatra

W swojej pracy Karen Horney inaczej interpretuje siły przyczyniające się do powstania nerwicy.
Podobnie jak Freud stwierdziła, że przyczyną nerwicy są nierozwiązane wewnętrzne konflikty.
Siłą napędową konfliktów są popędy, które (zupełnie inaczej niż w koncepcji Freuda), są
siłą specyficzną dla neurotyków. Rodzą się one z poczucia wyizolowania, bezradności, strachu,
wrogości. Ich celem jest zdobycie poczucia bezpieczeństwa. Cechą wyróżniającą i przyczyną
nerwicy jest neurotyczna struktura charakteru (tzw. nerwica charakteru), w której
charakter składa się z sprzecznych (a więc konfliktowych, wzajemnie się wykluczających)
tendencji, które neurotyk próbuje pogodzić, choć jest to całkowicie niemożliwe.

Przyczyną kształtowania się nerwicy charakteru zdaniem Karen Horney jest frustracja potrzeby

bezpieczeństwa, która jest skutkiem niesprzyjających warunków w środowisku domowym np.:

 niekonsekwencja rodziców
 faworyzowanie któregoś z rodzeństwa
 brak prawdziwych uczuć, szczerych i otwartych
 nadopiekuńczość rodziców
 zbyt mała opiekuńczość

Skutkiem tej frustracji jest pojawienie się lęku i wrogości. Wrogość jest naturalną reakcją na
frustrację potrzeb. W tym jednak wypadku musi zostać wyparta, gdyż ujawnienie jej godziłoby w
bezpieczeństwo dziecka. Są cztery przyczyny wyparcia wrogości:

 bezradność – dziecko musi wypierać wrogość, gdyż potrzebuje rodziców

 strach – musi wypierać wrogość, gdyż boi się kary za okazywanie wrogości

 miłość – dziecko wypiera wrogość, gdyż chce trzymać się złudnych namiastek miłości dawanej przez
15
 rodziców

 poczucie winy – dziecko wypiera wrogość, gdyż gdyby ją okazywało – byłoby złym, niekochanym dzieckiem

Wyparta wrogość i lęk wynikłe z frustracji potrzeby bezpieczeństwa przyczyniają się do

rozwijania lęku podstawowego, który jest osią nerwicy i głównym motorem napędowym.
Dziecko musi łagodzić ten lęk. Są cztery główne sposoby obrony przed lękiem podstawowym:

 uległość – dlatego, aby nie dać powodu do wyrządzenia krzywdy

 miłość – bo, gdy dziecko zdobędzie miłość, to nie będzie krzywdzone

 władza – aby można było się samemu bronić przed spodziewaną krzywdą

 izolacja – minimalizacja potrzeb i maksymalizacja samodzielności

Z czasem te sposoby obrony przed lękiem krystalizują się w sztywne i trwałe postawy, dla
których charakterystyczna jest neurotyczna struktura potrzeb:

o postawa „do” ludzi; a jej typowe potrzeby: miłości, akceptacji, zależności, uległości

o postawa „od” ludzi; a jej typowe potrzeby: niezależności, izolacji, samowystarczalności,

doskonałości

o postawa „przeciw” ludziom; a jej typowe potrzeby: władzy, dominacji, uznania, rywalizacji

Struktura tych potrzeb jest neurotyczna, gdyż są:

o kompulsywne – zaspokajanie ich jest przymusem

o nienasycone – niemożliwe jest ich zaspokojenie, gdyż u ich podstaw leży niezaspokojona potrzeba
bezpieczeństwa
o sztywne – reakcja, która zaspokaja tę potrzebę jest taka sama
o wewnętrznie sprzeczne – istnieje konflikt między potrzebami dominującymi a tymi wypartymi
o zaburzona jest ich hierarchia – ponieważ wyparte popędy są niezaspokajane – nasilają się

Z uwagi na taką ich strukturę występuje konflikt pomiędzy postawami, który trzeba jakoś
rozwiązać. Jest na to kilka sposobów:

a) Potrzeby sprzeczne z dominującą i utrwaloną - zwiększają lęk; istnieje zatem konieczność

ich wyparcia
b) Istnieją sprzeczne przekonania, uczucia, które występują w takiej izolacji, że nie stanowią
sprzeczności
c) Uczucia są kontrolowane – nie można uświadomić sobie uczuć sprzecznych z własną
postawą
d) Wszystko, co nie pasuje do idealnego obrazu JA ulega projekcji
e) Postawa, która jest dominująca ulega gloryfikacji – a to z uwagi na:
1) konieczność uzyskania spójności
2) silny napór wypartych postaw przeciwnych
Zaczyna zatem działać mechanizm idealizacji własnej postawy, własnego JA. Pojawia się tutaj
egocentryzm i “JA idealne”. Tutaj musi nastąpić rozłam wskutek zderzenia się z rzeczywistością.
Im bardziej wyidealizowany jest obraz - tym mniejszy ma związek z rzeczywistością.

16
Taki wyidealizowany obraz JA jest mało stabilny, z jednej strony osoba widzi siebie jako wielką,
lepszą od innych, a z drugiej strony brak jej pewności siebie. Antycypuje zatem dwie rzeczy:

o antycypacja odrzucenia przez ludzi

o antycypacja zawalenia się obrazu własnego JA
Te dwa elementy zasilają lęk wtórny. Lęk ten jest powodem objawów wegetatywnych i z tym
lękiem pacjenci trafiają do lekarza.

Harry S. Sullivan (1892-1949), psychiatra i psychoanalityk amerykański

W 1953 roku opublikował książkę pt. Interpersonalna teoria psychiatrii; przedstawiając w niej
opracowany przez siebie model osobowości. To część paradygmatu psychoanalizy.

Sullivan bronił koncepcji psychiatrii, zgodnie z którą ta nauka powinna badać interakcje między
ludźmi. W ten sposób podkreślił fundamentalne znaczenie relacji międzyludzkich (zarówno
rzeczywistych, jak i urojonych). Jakość interakcji (relacji) ma kluczowe znaczenie dla
kształtowania się konfiguracji osobowości zdrowej; tłumaczy także konsekwencje
psychopatologiczne.

Osobowość można zdefiniować jako wzorzec zachowania związany z sytuacjami interakcji z

innymi ludźmi. Byłby to stabilny i złożony byt, zdeterminowany tak samo przez wrodzone
potrzeby fizjologiczne i interpersonalne, jak przez uczenie się poprzez wczesne doświadczenia i
proces socjalizacji.

W tym sensie osobowość uformowałaby się stopniowo pod względem kontaktu ze środowiskiem
społecznym i zdolności do zaspokajania potrzeb, a także redukcji napięcia, które wywołują
zarówno z biologicznego, jak i psychologicznego punktu widzenia. Niepowodzenia w tego
rodzaju uczeniu się i brak adaptacji psychologicznej doprowadziłyby do patologii.

Według Sullivana konstrukcja, którą znamy jako osobowość, składa się z trzech stabilnych
aspektów. Wszystkie powstają z interakcji z innymi ludźmi oraz z tego, jak rozwiązujemy nasze
fizjologiczne i społeczne impulsy. Są to:

1. Potrzeby i dynamika
Psychoanaliza interpersonalna definiuje dwa duże zestawy ludzkich potrzeb: zadowolenie z
siebie i bezpieczeństwo. Te pierwsze są związane z fizjologią i obejmują karmienie, wydalanie,
aktywność lub sen; Potrzeby w zakresie bezpieczeństwa mają bardziej psychologiczny charakter,
taki jak unikanie lęku i utrzymanie poczucia własnej wartości.

Dynamizmy są złożonymi wzorami zachowań i mniej więcej stabilne, które spełniają funkcję
zaspokojenia pewnej podstawowej potrzeby - lub, w słowach Sullivana: przekształcania fizycznej
energii organizmu. Istnieją zatem dwa rodzaje dynamizmu: te, które odnoszą się do określonych
części ciała i te związane z doświadczeniami strachu i lęku.

2. System jaźni
System Ja rozwija się przez całe dzieciństwo, gdy doświadczamy niepokoju i łagodzimy go
poprzez innych ludzi. Jest to struktura psychiczna, która spełnia funkcję zarządzania niepokojem,
czyli radzić sobie z potrzebami bezpieczeństwa. Wraz z wiekiem przyjmuje również funkcję
17
ochrony poczucia własnej wartości i wizerunku społecznego.

3. Personifikacje
Sullivan używa terminu personifikacja, aby odnieść się do sposobów interpretowania świata
przez dzieci: przypisywania ludzi i zbiorowej charakterystyki innych, w oparciu o doświadczenia
związane z interakcją, jak również osobiste przekonania i fantazje. Personifikacje będą miały
wielkie znaczenie w relacjach społecznych w całym życiu.

Osobowość kształtuje się poprzez przeniesienie układu interpersonalnego na intrapsychiczny. W

ten sposób, jeśli potrzeby danej osoby w dzieciństwie zostaną zadowalająco zaspokojone, osiągnie
poczucie pewności siebie i bezpieczeństwa; jeśli nie - wówczas rozwinie się tendencja do poczucia
niepewności i niepokoju.

Sposoby, w jakie doświadczamy naszego środowiska fizycznego i społecznego Zmieniają się w

zależności od wieku, stopnia znajomości języka i prawidłowego zaspokojenia potrzeb. W tym
sensie Sullivan opisał trzy tryby doświadczenia: prototaxica, paratáxica i syntactic. Każda z nich jest
podporządkowana tym, które pojawiają się później.

1. Doświadczenie protaktyczne
Dzieci doświadczają życia jako następstwa niepowiązanych stanów organizmu. Nie ma koncepcji
przyczynowości ani prawdziwego poczucia czasu. Człowiek stopniowo będzie świadomy tych
części ciała, które wchodzą w interakcje z otoczeniem , w którym pojawiają się odczucia napięcia
bądź ulgi.

2. Doświadczenie Paratáxica
W dzieciństwie odróżniamy się od otoczenia i zdobywamy wiedzę o sposobach zaspokajania
naszych potrzeb; pozwala to na pojawienie się osobistych symboli, poprzez które ustalamy
związki między wydarzeniami a wrażeniami, takimi jak przyczynowość.

Sullivan mówił o zniekształceniu paratáxica, aby uzyskać odniesienie do pojawienia się

doświadczeń tego rodzaju w późniejszych etapach życia. Polegają one zasadniczo na powiązaniu
z innymi w sposób równoważny z tym, który miał miejsce w przeszłości z osobami znaczącymi;
przejawia się to na przykład w przekazie.

3. Doświadczenie syntaktyczne
Kiedy rozwój osobowości zachodzi w zdrowy sposób, pojawia się myśl syntaktyczna, która ma
charakter sekwencyjny, logiczny i jest stale modyfikowana zgodnie z nowymi doświadczeniami.
Również symbole są zatwierdzane w drodze konsensusu z innymi ludźmi, co nadaje sens
społeczny zachowaniu.
Psychopatologia i Psychoerapia Interpersonalne – to źródła tłumaczące i wyjaśniające
patologiczne funkcjonowanie człowieka. Ważna jest bliska - a przez to terapeutyczna - relacja z
osobą udzielającą pomocy. Terapeuta jako obserwator uczestniczący, starający się zrozumieć
pacjenta, aby pomóc mu rozwinąć sposób widzenia siebie i świata, wprowadzić korygujące
doświadczenie interpersonalne i przywrócić poznawcze funkcjonowanie na poziomie
syntaktycznym.

18