Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler: Proje Yürütücüsü

i
Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler
Program Kodu: 1001
Proje No: 114R033
Proje Yürütücüsü:
Doç. Dr. Bülent ÖZKAN
Araştırmacılar:
Prof. Dr. Nurettin DEMİR
Doç. Dr. Nihal ÇALIŞKAN
OCAK 2017
ANKARA
ii
ÖNSÖZ
!
Türkiye Türkçesinde Fiilimsi yapıları üzerine yürütülen bu proje, uygulanan yönteme bağlı
olarak ulaşılan sonuçlar göz önüne alındığında konu üzerine deneysel sonuçlar içeren bir
niteliğe sahiptir. Projeyle ortaya koyulan sonuçlar, Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler üzerine
şimdiye kadar sınırlı metin arşivlerine dayalı çalışmaların ötesine geçilmesine imkan
sağlamıştır. Türkçeyi temsil gücü yüksek bir derlem (TD-2) kullanılarak fiilimsilerin, morfolojik
yapıları, işlevsel nitelikleri, ana dili ve yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde öncelikli
kullanımları, söz konusu yapıların metin türlerine/tabakalara göre dağılımları, eşdizimsel
örüntüler çerçevesinde dizgesel görünümleri ve kalıplaşmış kullanımları ortaya koyulmaya
çalışılmıştır.
Projeyle ulaşılan sonuçlar http://derlem.mersin.edu.tr/fiilimsi/sayfa.php?s=arama&dil=tr genel

ağ adresinden araştırmacıların sorgusuna açılmıştır. Sorgu arayüzleri araştırma sorularına
bağlı olarak yazılım olanakları çerçevesinde dört alt sorgu arayüzle sunulmuştur. Bu alt sorgu
arayüzlerinden 1. Sözcüksel Sorgu arayüzünde, işlenen ve denetimleri tamamlanan fiile
bağlı olarak fiilimsi yapılarının kulanım dağılımları hem grafikler hem de söz bulutuyla
sunulmuş, ayrıca tanıkları ve metin türlerine göre dağılımları görselleştirilmiştir. 2.
Biçimbirimsel Sorgu arayüzünde, fiilimsi yapıları listelenmiş, buna bağlı olarak hem
morfolojik çözümlemelere hem de morfolojik yapılardan kaynağını alan fiilimsi işlevleri
tanıklarıyla görselleştirilmiştir. 3. N-Gram Sorgu arayüzünde ise yine fiilimsi yapılarının
eşdizimli görünümlerinin (n-4 .... n+4) görselleştirilmesine yer verilmiştir. Türkçenin yeni
sözcük türetim yollarından biri de fiilimsi yapılarıdır. Bu anlamda 4. Sözlüksel Sorgu
arayüzünde Türkçe Sözlük’te yer alan ve fiilimsi yapılarıyla türetilmiş sözlerin kullanımlarının
ve sözcük türü dağılımlarının raporlandığı sorgu sonuçlarına yer verilmiştir.
Sonuç olarak söz konusu alt sorgu arayüzleriyle projede birer araştırma sorusu olarak konu
edilen noktalar Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler projesinde cevaplandırılmaya çalışılmıştır. Söz
konusu alt sorgu arayüzleri bütüncül olarak düşünüldüğünde fiilimsilerin Türkiye Türkçesinde
genel bir görünümünün otaya koyulduğu anlamına gelmektedir.
Bu proje, TÜBİTAK SOBAG - 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme

Programı çerçevesinde 114R033 proje numarasıyla desteklenmiştir. Destekleri için Tübitak’a
proje ekibi olarak teşekkür ederim.
Doç. Dr. Bülent ÖZKAN

Proje Yürütücüsü
iii
İÇİNDEKİLER
!
ÖNSÖZ ..................................................................................................................................... ii
TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................................................ iv
ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................................. v
ÖZET ....................................................................................................................................... vi
ABSTRACT ............................................................................................................................ viii
1. GİRİŞ ................................................................................................................................... 1
1.2. Amaç ve Hedefler ............................................................................................................. 1
1.3. Konu ve Kapsam .............................................................................................................. 2
1.4. Literatür Özeti ................................................................................................................... 3
1.4.1. Tarihi ve Çağdaş Türk Lehçelerinde fiilimsileri konu alan çalışmalar ........................ 3
1.4.2. Türkiye Türkçesinde ve Anadolu ağızlarında fiilimsileri konu alan çalışmalar ........... 7
1.4.3. Dilbilgisi kaynaklarında ve Türkçenin öğretimin alanında fiilimsileri konu alan
çalışmalar............................................................................................................................. 9
1.4.4. Derlem Dilbilim Çalışmaları...................................................................................... 11
1.5. Özgün Değer .................................................................................................................. 14
2. YÖNTEM ........................................................................................................................... 16
2.1. İçerik ve Nitelik Olarak TÜRKÇE DERLEM-2 ............................................................. 17
2.2.1. TD-2'nin Sözdizimsel, Sözcükbirimsel ve Biçimbirimsel Çözümlemesi ................... 20
2.2. Veri işleme aşamaları ................................................................................................. 20
2.2.1. Fiilimsi listelerinin oluşturulması............................................................................... 20
3. BULGULAR ve YORUM .................................................................................................... 23
3.1. Sözcüksel Sorgu Arayüzü ........................................................................................... 23
3.2. Biçimbirimsel Sorgu Arayüzü ...................................................................................... 25
3.4. N-Gram Sorgu Arayüzü .............................................................................................. 26
3.4. Sözlüksel Sorgu Arayüzü ............................................................................................ 28
4. SONUÇ .............................................................................................................................. 29
TEŞEKKÜR ........................................................................................................................... 31
KAYNAKLAR ......................................................................................................................... 32
EKLER ................................................................................................................................... 42
iv
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Türkçe Derlem-2'de tabakalar, metin türleri, tümce sayısı ve zaman aralığı ........... 19!
Tablo 2. Fiilimsilerin özniteliksel işaretleyicileri ...................................................................... 20!
v
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Fiil temelli fiilimsi işleme arayüzü .............................................................................. 21
Şekil 2. Fiilimsi listesi oluşturma arayüzü .............................................................................. 21
Şekil 3. "basmak" fiiline bağlı fiilimsilerin tanık seçim ekranı ................................................. 22
Şekil 4. Türkçe Sözlükte madde başı olarak tanımlı sözlükbirimleri işleme arayüzü ............. 22
Şekil 5. Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler proje sorgu arayüzü ................................................. 23
Şekil 6. Fiilimsi dağılım grafiği “barındırmak" fiili.................................................................... 23
Şekil 7. Fiilimsi söz bulutu ve tanık gösterimi "barındırmayan" fiilimsisi ................................ 24
Şekil 8. Fiilimsilerin tabakalar göre dağılım grafiği "barındırmayan" fiilimsisi......................... 24
Şekil 9. Fiilimsilerin yapısal, biçimbirimsel çözümleri ve dizgesel işlevleri arayüzü "bakışmak"
fiilimsisi .................................................................................................................................. 25
Şekil 10. N-Gram sorgulama arayüzü .................................................................................... 26
Şekil 11. "dolmak" fiiline bağlı "dolup" fiilimsisi n+1 eşdizim listesi ........................................ 27
Şekil 12. "dolmak" fiiline bağlı "dolup" fiilimsisi n+1 tanık listesi ............................................ 27
Şekil 13. Sözlüksel sorgu arayüzü "basma" sözlükbirimi sorgu sonucu ................................ 28
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
vi
ÖZET
Türkçeye anlatım gücü ve kıvraklığı kazandıran, anlatılanları kısa yoldan aktarmayı
sağlayarak gereksiz tekrarları önleyen, aktarılmak istenilen düşüncenin iletilmesinde kolaylık
sağlayan ve sözdizimsel olarak tümceleri akıcı, kolay biçimde birbirine bağlayan fiilimsiler
kullanım yoğunluğu açısından Türkçede önemli bir yer tutmaktadır.
Bu projede, Türkiye Türkçesinde farklı dilbilgisi terimleriyle karşılansa da genelde tüm

araştırmacıların üzerinde uzlaştıkları isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil olarak kavramlaştırılan
fiilimsi/eylemsi kategorisinde yer alan dilbilgisel yapıları, derlem dilbilimin ilke ve
yöntemleriyle oluşturulmuş 35 milyon (+/-) sözcükbirim içeren bir derlemden biçimsel ve
işlevsel nitelikleri ile diğer dilbilgisel görünümleri açısından bütüncül olarak araştırma konusu
yapılmıştır.
Bu çerçevede projenin amacını, fiilimsilerin morfolojik yapılarını, bu morfolojik yapılardan

kaynağını alan işlevlerini, fiilimsilerin ana dili ve yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde
önceliklerini, tabakalara (metin türleri vb.) göre dağılımlarını, dizgesel etiketlerini ve
eşdizimliliğe bağlı kalıp ifadelerde kullanımlarını ortaya koymak şeklinde açıklayabiliriz.
Bu anlamda projenin araştırma soruları ise şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Fiilimsilerin morfolojik yapı özellikleri nasıldır?

2. Fiilimsi yapılarının işlevsel nitelikleri nasıldır?
3. Ana dili ve yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde öncelikli fiilimsi kullanımlarının yapı
ve işlevleri nasıldır?
4. Tabakalara göre (metin türleri vb.) fiilimsilerin dağılımları nasıldır?
5. Fiilimsilerin eşdizimlilikleri nasıldır?
Şimdiye kadar fiilimsiler üzerine yürütülmüş olan çalışmalara göz attığımızda yapılan
çalışmaların ya Türkçenin belirli bir kullanım alanını kapsadığını ya da sınırlı metin arşivleri
aracılığıyla fiilimsilerin birtakım özelliklerini ortaya koymaya çalıştığını gözlemleriz. Ulaşılmak
istenen hedefler ve beklenen çıktıların sağlayacağı katkılar açısından bu projeyle, Türkiye
Türkçesinde fiilimsilerin yukarıda sıralanan araştırma soruları çerçevesinde, Türkiye
Türkçesini temsil gücü yüksek bir derlem aracılığıyla değerlendirilecek olması çalışmanın
özgünlüğü açısından önemlidir. Yine, araştırma sorularına bağlı olarak ortaya koyulan
sonuçlar, Türkçenin öğretiminde kullanılacak olan önemli veri setleri olarak literatürde yerini
alacaktır. Projeyle ulaşılacak olan çıktılar, dilbilimsel çalışmaların tüm alanlarında, hatta
makineli çeviri gibi bilişim teknolojileri ile dilbilimim birleştiği alanlarda bile, işlenmiş ve
yapılandırılmış veri setleri olarak kullanılma potansiyeline sahiptir.
vii
Ayrıca proje yöntembilimsel anlamda dil çalışmalarına farklı yaklaşımlar sunmaktadır. Türkçe
üzerine yürütülecek olan devam çalışmalarında bu projenin ortaya koyduğu yöntem ve
sonuçlar bu anlamda alana önemli katkılar sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler: Türkiye Türkçesi, fiilimsiler, derlem dilbilim

viii
ABSTRACT
Verbal is an important concept in Turkish with its usage frequency in that it gives power for
expressions; provides a short way to transmit messages; prevents unnecessary repetitions
and connects the sentences in fluent ways.
The aim of the project is to search the verbal which has been named with different
grammatical names and which have been put into categories as gerund, participles, and
verbal adverbs via the corpus. The corpus (including approximately 35 million entries) has
been built up in line with the principles of corpus linguistics. The verbal will be examined
according to syntactic and functional qualities.
On this aspect, the aim of the project can be explained as to identify the morphological
structures of verbal; the specific uses of this morphological structures; the importance of
verbal in teaching Turkish as both native and foreign language; the distributions of them into
strata (different text types etc.); their systematic labels and their use in idioms/patterns.
The research questions of the study are as follows:
1. How are the morphological structures of verbal presented?

2. What are the functional properties of verbal structures?
3. What are the priorities in functional and structural uses of verbal in terms of teaching
Turkish as both native and foreign language?
4. How are the distributions of verbal in line with strata (text types etc.)?
5. How are the uses of verbal in systematic labels and idioms/patterns?
When the studies on verbal, which have been conducted so far, are examined, it can be said
that the studies include a definite part of Turkish or tries to attach importance to verbal via
limited text archives. With its targets and with its expected contributions, the project is
authentic with its corpus that can lead to a detailed analysis of the research questions.
Furthermore, the results are going to be important for literature of teaching Turkish studies.
Last but not least, the obtained outcomes have the potential to be used in machine-based
translation (which combines information technologies and linguistics).
Also, the project presents different methodological approaches. Therefore, this study is
expected to have important contributions in Turkish with its methodology and results.
Keywords: Turkey Turkish, verbal, corpus linguistics

1
1. GİRİŞ
Fiilimsilerle ilgili Türkçe dilbilgisi kaynaklarında üzerinde ortaklaşılan noktalar, fiilimsilerin
Türkçeye anlatım gücü ve kıvraklığı kazandırması, anlatılacakları kısa yoldan aktarmayı
sağlayarak gereksiz tekrarları önlemesi ve aktarılmak istenilen düşüncenin iletilmesinde
kolaylık sağlamasının yanında sözdizimsel olarak tümceleri akıcı ve kolay biçimde birbirine
bağlamalarıdır. Söz konusu kaynakların temelde fiilimsilerin bahsi geçen özelliklerinde
ortaklaşmalarına karşın Türkiye Türkçesini konu alan dilbilgisi kaynaklarında (Atabay vd.
1981; Banguoğlu 2000; Delice 2003; Deniz Yılmaz 2009; Dizdaroğlu 1976; Ergin 1997;
Gencan 2001; Göğüş 1969; Hatipoğlu 1972; Karahan 1994, 1999, 2000; Koç 1996; Korkmaz
1992, 1996, 2003; Özkan ve Sevinçli 2009; Savran 1999; Sezer 1993; Şimşek 1987;
Üstünova 2002; Zülfikar 1995) fiilimsilerle kurulu cümle yapıları üzerine ayrıca durulduğu
görülür.
Bakış açısını Üretici Dönüşümsel Dilbilgisi anlayışından alan kaynakların bazıları (Aksan
1999; Aydın 1996; Delice; 2003; Kıran 1979; Koç 1996; Sezer 1993 vb.) fiilimsilerin birleşik
cümle ya da girişik bileşik cümle oluşturdukları üzerinde dururken; bazı kaynaklar (Atabay vd.
1981; Dizdaroğlu 1976; Karahan 1995; Korkmaz 1992, 1996, 2003; Savran 1999; Üstünova
2002; Zülfikar 1995 vb.) ise bu durumun Türkçenin yapısına aykırı olduğunu, böyle bir
çözümlemenin derin yapı çözümlemelerinde görülebileceğini ve söz konusu tümce yapısının
basit tümce sayılması gerektiğini dile getirmişlerdir. Araştırma sonucunda ortaya koyulacak
olan bütüncül betimleme, söz konusu tartışmaların gerçek zamanlı veri setlerine dayalı bir
platformda gerçekleşmesine olanak sağlayacaktır. Öte yandan araştırmanın ana çerçevesi
ilgili tartışmaların uzağında olmakla birlikte fiilimsilerin yapı ve işlev özellikleri temelinde
şekillenmiştir.
1.2. Amaç ve Hedefler

Bu projenin amaçları, araştırma soruları bağlamında: a. fiilimsilerin morfolojik yapı
özelliklerini, b. fiilimsi yapılarının işlevsel niteliklerini, c. ana dili ve yabancı dil olarak
Türkçenin öğretiminde öncelikli fiilimsi kullanımlarının yapı ve işlevlerini, d. tabakalara göre
(metin türleri vb.) fiilimsilerin dağılımlarını d. fiilimsilerin eşdizimlilik bağlamında kalıp
ifadelerde kullanımlarını belirlemek şeklinde sıralanabilir.
Bugün derlemler dil araştırmalarında yoğunluklu olarak kullanılmaktadır. Ayrıca derlemler

biçimbirimsel çözümlemeler, sıklık dizinleri, sözbiçimler, bağlam içi anahtar sözcük gösterimi
ya da bağımlı dizinler, birliktelik kullanımları ve eşdizimlilikler, tanık/örnek dizgeler,
sözlükbirimsel veri ve istatistik uygulamalar gibi standartlarıyla araştırmacılara dili
betimlerken önemli bir altyapı olanağı sunabilmektedir. Yazılım teknolojileri kullanılarak
2
amaca uygun yapılandırmalarla derlemler araştırma sorularına bağlı olarak

düzenlenebilmekte ve yine araştırma sorularına bağlı olarak raporlamalar yapılabilmesine
olanak tanımaktadırlar.
Amaç ve hedefler göz önüne alındığında:
Morfolojik yapı özellikleri derlem yazılımlarında var olan standartlardandır. Araştırma evreni
olarak kullanılan Türkçe Derlem-2 (TD-2) daha önce 112K516 nolu ve Türkiye Türkçesi
Sözvarlığında Fiillerin Derlem Denetimi ve Derlem Tabanlı Sözlüğü başlıklı ulusal araştırma
projesinde kullanılmıştır. Bu anlamda, Türkçeyi temsil gücü yüksek olan söz konusu derlemin
sunduğu morfolojik yapı özellikleri, biçimbirimsel çözümlemesi yapılmış veri setleri, yazılım
güncellemesi ve arayüz tasarımlarıyla fiilimsiler üzerine yürütülen bu projede de
kullanılmıştır.
Öte yandan derlemin sunduğu standart raporlamalar düşünüldüğünde, yine yazılım

güncellemeleri ve arayüz tasarımlarıyla, araştırmanın amacına uygun olarak oluşturulan
etiketleme sistemi, fiilimsilerin işlevlerini belirlemek amacıyla projede kullanılmıştır.
Fiilimsilerin morfolojik yapı özellikleri ve işlevlerinin belirlenmesi beraberinde sıklıklarının da

belirleneceği anlamına gelmektedir. Bu çerçevede Türkçenin öğretiminde kullanılmak üzere
ortaya koyulması hedeflenen öncelikli fiilimsi yapıları da proje ile ulaşılması planlanmış ve
ulaşılmış hedefler arasındadır.
Bu proje için geliştirilen ve yeniden oluşturulan etiketleme sistemi aracılığıyla fiilimsilerin

işleve bağlı olarak eşdeğerliliklerini belirlenmeye çalışılmış, derlem oluşturulurken alımlanan
metinlerin dış metinsel niteliklerinin veri tabanında tutulması sayesinde tabakalara göre
(metin türleri vb.) fiilimsilerin dağılımları da belirlenmiştir.
Oluşturulan yeni yazılım ve arayüz tasarımlarının sunduğu diğer bir olanak yine etiketlemeler
aracılığıyla fiilimsilerin eşdizimlilik bağlamında kalıp ifadelerde kullanımlarını belirlemek
olmuştur.
Bu çerçevede, yukarıda sıralanan amaçlar ve hedeflere Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler

projesiyle ulaşıldığı söylenebilir.
1.3. Konu ve Kapsam

Araştırmanın ana çerçevesini/sınırlarını fiilimsilerin morfolojik yapıları, bu morfolojik
yapılardan kaynağını alan işlevler ve bu morfolojik ve işlevsel niteliklerinden kaynağını alan
fiilimsilerin ana dili ve yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde öncelikleri, tabakalara (metin
türleri vb.) göre dağılımları, dizgesel anlamda eşdizimliliğe bağlı kalıp ifadelerde kullanımları
oluşturmaktadır. Araştırmayla ortaya koyulacak olan veri setleri aracılığıyla söz konusu
3
dilbilimsel betimlemeler Türkiye Türkçesini temsil gücü yüksek bir derlem üzerinden ortaya
koyulmuştur.
Bu çerçevede;

birbiriyle bütünleşik olarak değerlendirilmesi gereken araştırma soruları olarak belirlenmiş ve
TTF projesinde araştırma konusu yapılmıştır.
Yukarıda sıralanan araştırma soruları çerçevesinde derlemlerin yapılandırmasına bağlı

olarak söz konusu fiilimsi yapılarının bir derlemden çıkarımı beraberinde: biçimbirimsel
çözümlemeler, sıklık dizinleri, sözbiçimler, bağlam içi anahtar sözcük gösterimi ya da bağımlı
dizinler, birliktelik kullanımları ve eşdizimlilikler, tanık/örnek dizgeler, sözlükbirimsel veri ve
istatistik uygulamalar gibi görünümleri de barındırır (Özkan 2013). Söz konusu görünümlere
"derlemlerden elde edilebilen standart veri setleri" demek bu anlamda yanlış olmaz. Bu
bağlamda tüm araştırma soruları veri setleri halinde raporlanabilir bir nitelikte projede genel
ağ sayfasında yerini almıştır. (Raporlar için bk.
http://derlem.mersin.edu.tr/fiilimsi/sayfa.php?s=arama&dil=tr ).
1.4. Literatür Özeti

Literatürde fiilimsiler üzerine yürütülen çalışmaları ana hatlarıyla üç başlık altında incelemek
ve derlem dilbilimini ayrı bir literatür özeti olarak sunmak mümkündür.
1.4.1. Tarihi ve Çağdaş Türk Lehçelerinde fiilimsileri konu alan çalışmalar
Bu anlamda Tarihi Türk Lehçeleri üzerinde yürütülen çalışmaların genelde yazı dilimizin en
eski dönemlerinden zamanımıza kadar ortaya koyulmuş eserleri örneklenme yöntemiyle ele
alındığı çalışmalar olduğunu görürüz. Eski Türkçede İsim Fiiller (Eraslan 1980) ve Türkçede
Fiilimsiler (Bayraktar 2004) başlıklı çalışmalar alanda ortaya koyulan önemli monografik
çalışmalardandır. Öte yandan Tarihi Türk lehçeleriyle ilgili Türk Dilinde Zarf-Fiiller (Tuncer
1996), Dede Korkut Hikayelerinde Sıfat-Fiiller ve Zarf-Fiiller (Karaşah 2006), Türk Dili'nde
İsim-Fiiller (Kaya 1996), Osmanlıca'da İsim-Fiiller -XVI-XVII. Yüzyıl-(Öztürk 1987), Tarihi
Kuzey Türkçesinde Zarf-Fiiller (Demiral 2004) başlıklı araştırmalar bu çerçevede ortaya
koyulan lisansüstü tez çalışmalarındandır. Bunların yanı sıra, Tarihi Türk Lehçeleri ile ilgili
4
Orta Türkçede Fiilimsiler (Bayraktar 2000) başlıklı lisansüstü çalışma Orta Türkçe dönemine
ait 54 metindeki fiilimsi ekleri ve fiilimsi eklerinin kullanımlarının incelendiği önemli ve
kapsamlı çalışmalardan biri olarak değerlendirilebilir.
Tarihi Türk Lehçeleri üzerine yürütülen makale boyutundaki çalışmalar ise genellikle fiilimsi
biçimbirimlerinin etimolojileri ve söz konusu lehçelerdeki işlevlerinin ne olduğu üzerine ortaya
koyulan çalışmalardır. Bu çalışmalardan "{-(G)X(N)CA} Zarf-Fiilinin Farklı Bir İşlevi Üzerine
[Sistematik Olarak "Karşıtlık-Kıyaslama" Bildirme]" (Hünerli 2012), "-ası/-esi Gelecek Zaman
İsim-Fiil (Participium) Ekinin Yapısı Üzerine" (Korkmaz 1968), "{-(y)ArAK} Zarf-Fiil Ekinin
Kökeni Üzerine" (Durmuş 2012), "Eski Türkçe -Gma Sıfat-Fiil Eki Üzerine" (Tanç 2006) ve
"Türkçede -°N zarf-fiil Eki İle -pan/-pen Eki ve Türemeleri" (Korkmaz 1987), genel olarak
Tarihi Türk Lehçelerindeki fiilimsilerin etimolojilerini konu alan çalışmalar olarak ön plana
çıkmaktadır. Öte yandan herhangi bir Tarihi Türk Lehçesini ya da Çağdaş Türk Lehçesini
temel alarak yürütülen ve yine etimoloji çalışmaları arasında değerlendirilebilecek "Kırım
Tatar Türkçesinde Kullanılan -KeçDZarf Fiil Eki ve Bu Ekin Tarihî Seyri Üzerine" (Savran
2010), "Çağatay Türkçesi'nde "-rdA, -ArdA, -UrdA" Zarf-Fiil Eki" (Üstüner 2011), "Tarihî ve
Çağdaş Türk Lehçelerinde Zaman Kavramı Taşıyan a/e, ı/i, o/ö, -u/ü, -y Zarf-Fiil Ekleri"
(Coşkun 2001) ve "Türk Lehçelerinde Zaman Kavramı Taşıyan -°p Zarf-Fiil Eki" (Coşkun
1999) dikkati çeken çalışmalar arasındadır. Bu çalışmalardan "Çağatayca'da İsim-Fiiller"
(Eckmann 1962) yapı ve işlev bakımından ilgili sahaya yönelik kapsamlı çalışmalardan
sayılabilir.
Tarihi Türk Lehçelerinden günümüze doğru gelindiğinde Oğuz Grubunun devamı olan ve
Eski Anadolu Türkçesi sahasına ait fiilimsiler üzerine yürütülmüş çalışmalar ise şunlardır:
Osmanlı Türkçesiyle Yazılmış Eserlerde Geçen Sıfat-Grubu Kelimelerin Kullanım Özellikleri
(Savaş 1996), Eski Anadolu Türkçesinde Edatlarla Kurulan Zarf-Fiillerin İfade ve İşlevleri
(Tiken 1997).
Öte yandan sadece bir Türk Lehçe Grubunu değerlendiren çalışmaların da varlığı
gözlemlenmektedir. Örneğin, Oğuz Grubu Türk Dillerinde Fiilimsiler (Özer 2000) başlıklı
lisansüstü çalışmada, Türkmen Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Gagavuz Türkçesi, Türkiye
Türkçesi ve Horasan Türkçesine ait eserler incelenerek fiilimsi eklerinin ortaklıklarının
belirlendiği ve sıfat-fiil ve isim-fiillerin edatlarla oluşturdukları zarf-fiil kalıplaşmalarına yer
verildiği görülür. Bunun yanı sıra tek bir Oğuz Grubu bir Türk Lehçesini ele alan Azeri
Türkçesinde Zarf-Fiiller (Şirinova 2001) başlıklı çalışmalara rastladığımız gibi tüm Oğuz
Grubunda belirli bir fiilimsi yapısını değerlendiren Oğuz Grubu Türk Şivelerinde Sıfat-Fiiller
(Atsız 1993) ve Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Zarf-Fiiller (Hünerli 2012) başlıklı çalışmalara
da literatürde rastlamaktayız.
5
Çağdaş Türk Lehçeleri üzerine yürütülen çalışmaların ana odak noktasının fiilimsilerin
lehçeler arası eş değerlilikleri üzerine olduğu gözlemlenir. Söz konusu çalışmalar genellikle
inceleme konusu olan Çağdaş Türk Lehçesinden bir metnin fiilimsi yapılarının tamamının ya
da bir kısmının konu edinildiği çalışmalardır. Bu çalışmalara örnek olarak Kayadibi'nin (2008)
bir metin üzerinde (Aygıtlı Agim Romanı) Türkmen Türkçesindeki fiilimsi eklerinin Türkiye
Türkçesindeki kullanımları ve eş değerlerinin incelendiği Türkmen Türkçesi ve Türkiye
Türkçesinde Fiilimsi Ekleri -Aygıtlı Adim Romanı Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme-başlıklı
lisansüstü tezini gösterebiliriz. Bu çalışmada, benzer çalışmalarda olduğu gibi, fiilimsiler isim-
fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil başlıkları altında ayrı ayrı değerlendirilmiş, sıfat-fiil ve zarf-fiil ekleri
bildirdikleri zamanlara göre gruplandırılmış ve Türkmen Türkçesindeki bazı fiilimsi eklerinin
Türkiye Türkçesinde birden çok eş değerinin olduğu, bazılarının ise çok az eş değerinin
bulunduğu ya da hiçbir eş değerinin olmadığı gibi sonuçlara varılmıştır. Yine, Ağlanmaz'ın
(2006) Türk Lehçelerinde Fiilimsiler ve Fiilimsi Yapılar (Sıfat-Fiilli Yapıların Karşılaştırmalı
İncelenmesi) başlıklı çalışmasında Kazak, Özbek, Türkmen ve Türkiye Türkçelerinde en çok
kullanılan sıfat-fiil ekleri karşılaştırmalı olarak ele almıştır. Bunlara ek olarak farklı lehçeler
üzerine yürütülen çalışmaları şöyle sıralayabiliriz: Abdullah Kadiriy'in Ötken Künler Romanı
Örneğinde Özbek Türkçesinde Yapıları Bakımından Zarf-Fiiller Atar (2013), Kuzey (Kıpçak)
Grubu Türk Lehçeleri üzerine yürütülen Kuzey (Kıpçak) Grubu Türk Şivelerinde Zarf-Fiiller
(Yılmaz 1998).
Diğer Çağdaş Türk Lehçelerinden olan Kırgız Türkçesi üzerine yürütülen Kazat Akmatteginin
"Kündü Aylangan Cıldar" Romanında Geçen Zarf-Fiiller ve Türkiye Türkçesindeki Karşılıkları
(Kavas 2012), Özbek Türkçesi Askad Muhtar'ın "İldizlar" Adlı Eseri Örneğinde Özbek
Türkçesindeki Geçici Birleşik Zarf-Fiiller (Giray 2009), Özbek Türkçesinde Sıfat-Fiil ve Zarf-
Fiiller (Atak 2004), Said Ahmad'ın "UFQ" Romanı Esasında Özbek Türkçesinde Zarf-Fiiller
(Yavuz 2009), Kırım Türkçesinde Zarf-Fiiller (Çağal 2007), Kazak Türkçesi üzerine yapılan
Cüsipbek Aymavvıtuli'nın Aqbilek Romanında Geçen Sıfat-Fiiller ve Zarf-Fiiller ile Bunların
Türkiye Türkçesindeki Karşılıkları (Özaydın 2007) ile şekil-anlam-işlev bakımından Türkiye
Türkçesi ile örtüşen pek çok zarf-fiil eki yanında, Türkiye Türkçesinden çok farklı anlam ve
işlevde kullanılan bir çok zarf-fiil ekinin saptandığı, şekil açısından aynı olan zarf-fiillerin çok
çeşitli anlam ve işlevlerinin ortaya koyulduğu, özellikle, sıfat-fiil ekleri ile hal eklerinin
birleşmesi sonucu oluşan bir çok zarf-fiil ekinin var olduğunun belirlendiği Kazak Türkçesinde
Zarf-Fiiller -Muhtar Evezovun Tandamalı Engimeler Adlı Eseri Üzerinde Bir Çalışma- [Şekil-
Anlam-İşlev ve Türkiye Türkçesindeki Karşılıkları] (Tanç 2002) başlıklı çalışmanın yanı sıra
aynı lehçe üzerine yürütülen Kazak Türkçesi'nde yer alan sıfat-fiil ve zarf-fiil eklerinin Türkiye
Türkçesi'nde hangi anlam ve işlevlerde kullanıldığının örneklerle gösterildiği Jusipbek
6
Aymawitov'un "Kartkoja" Romanının Çevriyazısı, Türkiye Türkçesine Aktarımı [Gramer

İncelemesi: Sıfat-Fiiller ve Zarf- Fiiller] (Kazak 2001), Kazak Türkçesinde tüm fiilimsi
yapılarını karşılaştırmalı olarak ele alan Kazak Türkçesiyle Türkiye Türkçesi'nde Fiiller, Zarf
ve İsim Fiillerinin Karşılaştırılması (Kaliev 1995) ve Kazak Türkçesinde sıfat-fiil ve zarf-fiil
eklerinin işlevlerini konu edinen Kazak Türkçesinde Sıfat-Fiil ve Zarf-Fiil Ekleri, Anlam ve
İşlev Özellikleri (Tekin 2006) başlıklı çalışmalar alana katkıları açısından önemli
çalışmalardandır.
Üzerine çalışma yürütülen diğer Türk Lehçeleri ise Kırım, Karaçay-Malkar ve Başkurt
Lehçeleri'dir. Bu çalışmalardan sıfat-fiilleri konu edinen Kırım Türkçesi'nde Sıfat-Fiiller (Cehri
2004), Karaçay-Malkar Türkçesinde fiilimsileri konu edinen ve sıfat-fiil ile zarf-fiillerin
kullanımlarının Türkiye Türkçesiyle karşılaştırıldığı Karaçay-Malkar Türkçesinde Sıfat-Fiil ve
Zarf-Fiil (Tümer 2002) ile Başkurt Türkçesi üzerine yürütülen ve fiilimsi eklerinin Türkiye
Türkçesiyle ortak sözdizimsel özellikler gösterdiği sonucu ulaşan Başkurt Türkçesinde Zarf-
Fiiller (Keskin 2004) başlıklı çalışmalar literatürde yerlerini almışlardır.
Lehçeler üzerine yürütülen çalışmalar genellikle bir Türk Lehçesinden Türkiye Türkçesine
aktarım şeklindedir. Ancak Yalnızız Romanında Geçen Zarf-Fiiller ve Bunların Kazak
Türkçesindeki Karşılıkları (Abilakhanova 2002) başlıklı çalışmada ise Peyami Safa'nın
"Yalnızız" romanında geçen zarf-fiillerin tespit edildiği ve bunların Kazak Türkçesindeki
karşılıklarının değerlendirildiğini görürüz. Bu açıdan söz konusu çalışma Türkiye
Türkçesinden başka bir lehçeye aktarım içeren farklı bir çalışma olarak literatürde yerini
almıştır.
Bu çalışmalar arasında farklı bir konu alanı olarak fiilimsilerin kalıplaşması üzerine öne çıkan
makale çalışmalarından Türkçede Zarf-Fiil Eklerinin Durum Ekleriyle Kalıplaşması (Argunşah
2011) ve fiilimsilerin kalıcı sözcükbirimler oluşturması konusunda ortaya koyulan Türkçede
Sıfat-Fiil (Partisip) Eklerinin Kalıcı İsim Oluşturma İşlevleri (Salman 1999) başlıklı çalışmalar
diğer ele alınan etimoloji çalışmalarından farklılaşmaktadır. Bunu yanı sıra farklılaşan diğer
çalışma fiilimsilerle kurulu cümlelerin Türkçedeki durumunu üzerine ortaya koyulmuş
"Türkçede Cümle: II. İsim Cümlesi" (Emre İ955) başlıklı çalışmadır.
Öte yandan, batı literatüründe özellikle Alman Türkolojisinde zarf-fiiller üzerine yapılan On
the renewal and reinterpretation of instrumental' gerunds in Turkic (Johanson 1988), Zur
Postterminalität türkischer syndetischer Gerundien (Johanson 1990) ve Zur Typologie
türkischer Gerundialsätze (Johanson 1991) başlıklı araştırmaların varlığı dikkat çekmektedir.
Gerçekte adlaştırma (nominalization) olarak da kavramlaştırılan dilbilimsel kategori tüm batı
dillerinde araştırma konusu yapılan genel bir çerçeveyi oluşturmaktadır.
7
1.4.2. Türkiye Türkçesinde ve Anadolu ağızlarında fiilimsileri konu alan çalışmalar
Türkiye Türkçesi ve Anadolu ağızlarında fiilimsileri konu alan çalışlarda farklı dilbilimsel bakış
açılarının hakim olduğu gözlemlenmektedir. Bu bakış açılarından birincisi biçimbirimsel
olarak fiilimsi yapılarının değerlendirildiği çalışmalardır. Bunlar daha çok yapıyı önceleyen ve
yapıdan yola çıkılarak fiilimsilerin işlevlerini belirlemeye çalışan çalışmalardır. Diğer bir bakış
açısı ise kaynağını evrensel dil tipolojilerinden alan ve üretici dönüşümsel dilbilgisi olarak
bilinen yaklaşıma dayalı çalışmalardır. Birinci bakış açısı araştırmacılarca alışık olunan
çözümlemeleri içerirken; ikinci tip bakış açısı kaynağını dil tipolojilerinden ve derin yapı -
yüzey yapı ilişkilerini temel alarak konuyu açıklamaya çalışmaktadır. İki farklı bakış açısının
ana tartışma odağını ise fiilimsilerin birleşik ya da girişik birleşik tümce oluşturup
oluşturmadığıdır. Fiilimsilerle kurulu tümcelerin üzerine ileri sürülen görüşlerin farklı
olmasının birden çok sebebi vardır. Bu durum dilcilerin, yukarıda kısaca değindiğimiz, dilin
yapısı konusundaki farklı. yaklaşımlarından kaynaklanmaktadır
Öte yandan sözdizimsel bir işleve sahip olan fiilimsiler, birden fazla yargıyı bağlaç
kullanmadan bir araya getirmektedir. Fiilimsiler, bu bir araya getirme işlevinin yerine
getirirken anlatımda gereksiz tekrarların önlemekte, verilmek istenen düşüncenin az çabayla
çok daha kolay iletilmesini sağlamakta, iki tümceyi akıcı ve kolay bir biçimde birbirine
bağlamaktadır (Sebzecioğlu 2004).
Fiilimsiler üzerine yürütülen Lisansüstü tezlere baktığımızda Türkçenin kimi türetim

süreçlerinin incelenerek Türkçede fiilimsilerin temel anlam özelliklerinin betimlenmeye
çalışıldığı ve üretici dönüşümsel dilbilgisi modelinin bu ilişkileri açıklamada ortaya koyduğu
ilkelerin kuramsal dayanaklarının kullanıldığı Yüklem Yapısı, Biçimbilim ve Türkçe'de Kimi
Eylemcil Türetimler (Aksan 1995) başlıklı lisansüstü çalışmada genel olarak Türkçenin öbek
yapı ilişkileri fiilimsiler açısından ele alınmıştır. Bu açıdan çalışma yukarıda kısaca
değindiğimiz birinci tip bakış açısıyla konu üzerine eğilmiş ilk çalışmalardan olmasıyla dikkat
çekicidir. Benzer bir bakış açısıyla fiilimsilerin Türkçede sözdizimsel özelliklerinin
değerlendirildiği Türkiye Türkçesinde Eylemsilerle Kurulan Tümcelerin Yapısı (Sebzecioğlu
2004) başlıklı çalışmadır. Bu çalışma Aksan (1995) gibi Türkiye Türkçesinde fiilimsiler
üzerine yürütülen diğer çalışmalardan bakış açıları nedeniyle ayrılır.
Geleneksel ve yaygın yaklaşımlarla konuya eğilen çalışmalar literatürde daha yoğun bir yer
tutmaktadır. Bu çalışmalar yine ya belirli bir fiilimsi biçimbiriminin ya da bir fiilimsi biçimbirim
grubunun yapı ve işlev özelliklerini konu edinen çalışmalardır. Türkiye Türkçesinde Sıfat-Fiil
ve Zarf-Fiil Eklerinin Fonksiyonları (Benhür 1993) başlıklı lisansüstü tez sözünü ettiğimiz
yaklaşımla ortaya koyulmuş bir çalışmadır. Benzer nitelikli diğer bir çalışma ise Türkçede
8
Sıfat Fiil Kategorisi (Topçu 2011 )'dir. Çalışmada bilinen yöntemlerle fiilimsi kategorisinde yer
alan sıfat-fiiller günümüz Türkçesine ait otuz dört eserden alınan sıfat-fiil içerikli sözdizimi
örnekleriyle inceleme konusu yapılmıştır. Öte yandan çalışmada sıfat-fiillerin ek olarak
mahiyetleri, zaman, kip, cümle yapısı gibi unsurları değerlendirme konusu yapılmıştır.
Çalışma örneklem açısından (34 metin) Türkiye Türkçesinin tamamını temsilden uzaktır.
Türkçe Sözlük'ten (TDK 1988) toplanarak rastgele seçilen 725 eylemsel deyimin araştırma
konusu yapıldığı Türkçe'de Eylemsel Deyimlerin Bazı Özellikleri (Güven 1997) başlıklı
çalışmada ise Türkçede eylemsel deyimlerde yapısal kalıplaşma, zorunlu tümleçlerin sayısı,
kalıplaşmış durum ekleri ve deyimde yer alan sözcüksel birimlerin başkalarıyla
değiştirildiklerinde dahi korunan yapıları tanımlanmış ve Türkçedeki eylemsel deyimlerin
daha önceden belirlenmiş yapısal özelliklere sahip bir "çerçeve"den oluştuğu öne
sürülmüştür.
Öte yandan bazı çalışmalarda belirli bir metin fiilimsiler açısından inceleme konusu
yapılmıştır. Yine bilinen yöntemlerle fiilimsiler işlevleri açısından değerlendirilmiştir. Mustafa
Kutlu'nun Hikâyelerinde Fiilimsiler (Metin 2012) başlıklı lisansüstü çalışma, yan tümcelerin
görevlerini, yapılarını, zaman değerlerini ve temel cümleyle olan ilişkilerini, uyumlarını
belirlemenin yanı sıra fiilimsi eklerinin cümlelerdeki işlevlerini ve kullanım amaçlarını, varsa
zaman değerlerini tespit etmeyi amaçlamıştır. Konuyla ilgili benzer bir çalışma, daha da
sınırlı olarak zarf fiiller üzerine yürütülmüştür. Memduh Şevket Esendal'ın İlk Sekiz Hikaye
Kitabında Yer Alan Hikayelerdeki Zarf-Fiiller ve Zarf-Fiil Grupları (Öztürk, 2002) başlıklı
çalışma zarf-fiillerin cümledeki yerleri, cümlenin yüklemi ile öznesi arasındaki ilişkileri yapıları
açısından inceleme konusu yapılmış; ayrıca metinlerdeki zarf-fiiller kalıplaşmalardaki ve
ikilemeli yapılardaki kullanımları açısından ele alınmıştır.
Tüm lisansüstü çalışmaların yanı sıra Türkiye Türkçesinde fiilimsilerin yapı ve işlevleri
üzerine ortaya koyulan monografik bir eser olarak Türkiye Türkçesinde Eylemsi (Deniz-
Yılmaz 2009) başlıklı çalışma dikkati çekmektedir. Ancak çalışma sınırlı bir metin arşivi
kullanılarak ortaya koyulmuş olması bakımından Türkiye Türkçesinde fiilimsilerin yapı ve
işlevlerini ortaya koymak adına Türkiye Türkçesini bütünüyle temsil etmekten uzaktır.
Fiilimsilerin Türkiye Türkçesinde yapı ve işlevleriyle bütünüyle ortaya çıkarmak ancak Türkiye
Türkçesini temsil gücü yüksek olan bir derlem aracılığıyla mümkün olabilecektir.
Makale boyutunda yürütülen çalışmalara göz attığımızda ise fiilimsilerle ilgili ortaya koyulan
çalışmaların yine ya belirli bir fiilimsi biçimbiriminin ya da bir fiilimsi biçimbirim grubunun yapı
ve işlev özelliklerini konu edindiğini gözlemleriz. Örneğin "Türkiye Türkçesinde Yeni Bir Sıfat-
Fiil Eki: -I" (Karadoğan 2008) başlıklı çalışma Türkiye Türkçesine kullanılan ve yeniden
9
tanımlanan bir sıfat-fiili konu edinmiştir. Bu çalışma yeni bir biçimbirimin ortaya koyulmuş
olması açısından önemlidir. Öte yandan, belirli birtakım fiilimsi biçibirimlerini konu alan
"Türkiye Türkçesinde Sıfatsı-İsimsi Şekiller Üzerine (-Dik, -(y)EcEk, -(y)EsI" (Deniz-Yılmaz
2003), "Türkiye Türkçesinde Yapısında İsim-Fiil Bulunan Birleşik Fiiller" (Akbaba 2007), "-
DIktAn/-DUktAn sonra Zarf-Fiili Üzerine Bir Araştırma" (Aktaş 2001), "Türkiye Türkçesindeki -
Dık ve -An Sıfat-Fiil Eklerinde Sınır Vurgulayışın Rolü" (Karadoğan 2008) gibi çalışmalar
literatürde yerlerini almışlardır.
Fiilimsi türlerinden olan basit ve birleşik fiilimsi yapılarını konu alan diğer makale düzeyinde
çalışmalar ise "Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf-Fiiller" (Gülsevin 2001), "Bir Birleşik Zarf-Fiil
Yapısı Üzerine" (Boz 2005), "Türkiye Türkçesinde Basit ve Birleşik Zarf-Fiillerin İfade ve
İşlevleri" (Tiken 2003), "İsim-Fiillerin Türkçe ve İngilizcedeki Kullanılış Özellikleri" (Yüksel ve
Nesrin 1997) örnek verilebilir.
Literatürde Anadolu ağızları üzerine yürütülen çalışmalara göz attığımızda ise yine belirli bir
fiilimsi biçimbirimi ya da fiilimsi grubunu bilinen yöntemler ve amaçlar doğrultusunda ele alan
"Anadolu Ağızlarında -iken -kenU Zarf-Fiilinin Kullanımı ve Görevleri" (Aydın 2000), "Derleme
Sözlüğü'ndeki Kalıplaşmış İsim-Fiillerin ve Sıfat-Fiillerin Yazı Dilinde Kullanılırlık Durumları"
(Savran 2009) "Anadolu Ağızlarında Zarf-Fiil Ekleri" (Taşcı 2003) başlıklı makale boyutunda
çalışmaların yanında monografik bir çalışma olarak Anadolu Ağızlarında Sıfat-Fiil Ekleri
(Üstüner 2000) başlıklı çalışma dikkat çekicidir.
1.4.3. Dilbilgisi kaynaklarında ve Türkçenin öğretimin alanında fiilimsileri konu alan

çalışmalar
Türkiye Türkçesi üzerine kaleme alınmış temel dilbilgisi kaynakları (Adalı 1979, Atabay vd.
2003, Atabay vd. 1981, Banguoğlu 2000, Bilgegil 1984, Bozkurt 2000, Deny 1941, Demircan
2003, Dizdaroğlu 1976, Ediskun 1996, Ergin 1997, Erkman-Akerson ve Ozil 1998, Gencan
2001, Hatiboğlu 1982, Hengirmen 1998 ve 1999, Karahan 1999, Kononov 1956, Korkmaz
2003, Kükey 1975, Kükey 1972, Uzun 2006, Topaloğlu 1989) çalışmanın konumlandırılması
açısından önemlidir. Fiilimsilerin söz konusu kaynaklarda birbirinden birtakım farklı
sınıflandırmalarla ele alınmış olmasının yanında konunun genel çerçevesinin çizilmesi
açısından önemli olduğu ortadadır. Çalışmada genel bir çerçevenin çizilmesi açısından ilgili
literatürden yararlanılacaktır.
Dilbilgisi kaynaklarının yanı sıra Türkçenin öğretimi alanında fiilimsileri konu alan lisansüstü
tezlere baktığımızda karşımıza disiplinler arası birtakım çalışmaların çıktığına tanık oluruz.
Örneğin, Arıcı'nın (2012) Çoklu Zekâ Destekli Türkçe Dersi Sunumunun İlköğretim Sekizinci
Sınıf Öğrencilerinin Fiilimsileri Kavrama Durumlarına Etkisi başlıklı araştırmasında, deney
10
grubunda Çoklu zekâ kuramına (ÇZK) dayalı öğretimle ders sunumu; kontrol grubunda ise
geleneksel öğretim ile sunum yapılmıştır. Yapılan analizlerin sonucunda; öğrencilerin başarı,
tutum ve kalıcılık son test puanlarında, deney ve kontrol grupları arasında, deney grubu
lehine istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir fark olduğu görülmüştür. Yine benzer bir
disiplinler arası çalışma olarak Türkçe konuşan otistik bir çocuğun ad ve eylemsi ulamlarını
ne şekilde kullandığının inceleme konusu yapıldığı ve Türkçe konuşan akranlarından geride
olduğu sonucunun ortaya koyulduğu Türkçe Konuşan Bir Otistik Çocuğun Eylemsi ve Adsal
İşlevsel Normları (Günhan, 2004) başlıklı lisansüstü tez, dil ve toplumsal iletişimi etkileyen
nöro-gelişimsel bir bozukluk olan otizm ve dil edinimi üzerine yürütülmüş oldukça önemli bir
çalışma olarak literatürde yerini almıştır.
Türkçenin öğretimiyle doğrudan ilintili İlköğretim II. Kademede Fiilimsilerin Öğretiminde Aktif
Öğrenmenin Başarı, Tutum ve Kalıcılığa Etkisi (Güney 2011 ) başlıklı çalışmada ise dil bilgisi
konuları arasında yer alan isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil, isim, sıfat, fiil ve zarfların öğretiminde
özellikle son yıllarda büyük ilgi gören, öğrenme sorumluluğunu öğrenciye veren ve üst
zihinsel becerileri harekete geçiren aktif öğrenme yönteminin başarıya, tutuma ve kalıcılığa
etkisi ortaya koyulmuştur. Bu deneysel çalışmayla aktif öğrenme yönteminin bazı dilbilgisi
konularının öğretimindeki etkisi araştırılmıştır.
Hopurcuoğlu A. (2010) tarafından ortaya koyulan "Okul Öncesi Eğitimine Devam Eden Türk
Çocuklarının Dil Gelişimi Açısından Fiilimsi Kullanımlarının İncelenmesi" başlıklı lisans üstü
tezde, okul öncesi eğitimine devam eden 5-6 yaş grubundaki Türk çocuklarının
konuşmalarında fiilimsi kullanıp kullanmadıklarını; kullanıyorlarsa hangi fiilimsi türünü ne
oranda kullandıklarını; konuşmalarındaki fiilimsi kullanımlarının bulundukları sosyo-ekonomik
düzeye (SED) göre farklılaşıp farklılaşmadığı ortaya koyulmaya çalışılmıştır.
Yine, Akgül 2013'ün Mustafa Kutlu'nun "Mavi Kuş" İsimli Hikayesinde Fiilimsilerin Tespiti ve
Türkçe Öğretimi Bakımından Değerlendirilmesi başlıklı lisansüstü çalışmada ise çalışmaya
konu olan eserde geçen cümleler tek tek incelenerek tahlilleri yapılmış ve bu cümlelerdeki
fiilimsi grupları tespit edilmiştir. Ayrıca çalışmada incelenen eserde yer alan fiilimsi
gruplarının sayısı da ortaya koyulmuştur. Bu çalışma da Türkçenin öğretimi açısından alana
katkı niteliğindedir. Yine Zarf-Fiillerin Anlam Farklılıklarının Kavratılması (Kurt 2006) başlıklı
çalışmada ise zarf-fiil ekleri arasında anlam farklılıklarının olduğu görüşünü destekleyen
sonuçlara ulaşmış olan Türkçenin öğretimine katkı sağlayacak nitelikte bir çalışmadır.
Diğer yandan, yabancı dil olarak Türkçenin öğretimi üzerine fiilimsilerin konu alındığı
lisansüstü çalışmalarla da literatürde karşılaşmaktayız. Bu çalışlardan biri Yabancı Dil Olarak
Türkçe Öğrenenler İçin Ulaçların (Zarf-Fiillerin) Öğretimine Yönelik Materyal Geliştirme
11
(Kasapoğlu 2012) başlıklı çalışmadır. Bu çalışmada dil öğretimine yönelik işlevsel yöntem ve
yaklaşımlardan iletişimsel yaklaşıma ve çalışmanın dayanağı olan göreve dayalı dil öğrenme
modeli temelinde Türkçedeki -ArAk, -Ip, -IncA ve -AlI zarf-fiil yapıları ile oluşturulan zarf-fiil
tümcemsilerinin yabancı dil olarak Türkçe öğrenen öğrencilere öğretilmesine yönelik ders
materyali oluşturulması açısından değerlendirildiğini gözlemleriz. Öte yandan, Üretimsel
Dönüşümlü Dilbilgisi kuramından esinlenilerek yabancı öğrencilerin Türkçe öğrenirken bileşik
yapılarda özellikle adlaştırma, sıfatlaştırma ve zarflaştırma yapılarında yaptıkları hatalardan
yola çıkılarak bu hataların azaltılması ya da giderilmesi hususunda bileşik yapılı tümcelerin
derin yapılarından yüzey yapıya geçerken geçirdikleri dönüşüm ve değişimlerin ilgili kuram
çerçevesinde örneklerle açıklanmaya çalışıldığı çalışma alana katkısı açısından önemlidir.
Aynı çerçevede Türkçedeki Bazı Bileşik Yapıların (İsim-Fiil, Sıfat-Fiil, Zarf-Fiil) Yabancı Dil
Olarak Öğretiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri (Kıvırcık 2004) başlıklı çalışma
bu çerçevede anılabilecek diğer bir çalışmadır.
1.4.4. Derlem Dilbilim Çalışmaları
Batıda derlem-tabanlı çalışmalar, her ne kadar daha eskiye dayansa da, 1960'lı yılların
başlarından bu yana edebiyat, sözlükbilim, ağız (diyalekt) çalışmaları, dil öğretimi ve
dilbilgisinde bir yöntem olarak hızlı bir gelişim göstererek devam etmektedir. Günümüzde ise,
derlem odaklı çalışmaların özellikle sözlükbilim, dil öğretimi ve dilbilgisi alanlarında
yoğunlaştığı gözlemlenmektedir.
Bu bölümde derlem, derlem dilbilim, derlem dilbilim uygulamaları ve buna paralel olarak dil
öğretimini konu alan çalışmalara ait literatüre yer verilmiştir.
Derlem dilbilimi uygulamalarına paralel olarak dil öğretimi ile ilgili batı literatüründe onlarca
bilimsel çalışma arasında öne çıkanlardan biri Graeme, K., An Introduction to Corpus
Linguistics, Longman, (1998)'dir. Bu çalışmada derlem dilbilim çalışmalarının başlangıçtan
günümüze ayrıntılı bir tanıtımının yanında derlem dilbilimle ilgili kuramsal açıklamalar ve
örnek uygulamalar yer almaktadır. Derlem dilbilimiyle ilgili diğer bir başucu kaynağı McEnery,
T. vd., Corpus-Based Language Studies -An Advanced Resource Book-, Routledge,
(2006)'dır. Kuramsal açıklamalar ve örnek uygulamaların yer aldığı eserde derlem, derlem
işaretleme, istatistiksel yordamalar, derlem ve dilbilim uygulamaları vb. konularda tanıtıcı
bölümlere yer verilmiştir. Ayrıca Sinclair, J., Corpus, Concordance, Collocation, Oxford
University Press, (1991) ve daha genel bir çerçevenin çizildiği bir başvuru kaynağı olarak
McEnery T., Wilson A., Corpus Linguistics, Edinburg University Press, (1996) ile aynı
çerçevede bilgisayar ve dilbilimi ele alan Barnbrook, G., Language and Computers: A
Practical Introduction to the Computer Analysis of Language, Edinburgh University Press,
12
(1996) konuyla ilgili önemli çalışmalar olarak batı literatüründe yer alan kitaplardır. Ayrıca,
sözcüksel yapıların istatistiksel yordamaları için temel başvuru kaynağı olarak; Christopker
D. Manning, vd., Foundations of Statistical Natural Language Processing, Second printing,
MlT, (1999) önemli bir başvuru eseridir.
Derlem dilbilimi ile ilgili terminolojinin yer aldığı önemli bir başvuru kaynağı Baker, P., vd., A
Glossary of Corpus Linguistics, Edinburg University Press, (2006)'dır. Bu eserde literatürle
ilgili terimlerin açıklamalarına yer verilmiştir. Terminolojik açıklamaların ve sözcükbirimler
arası ilişki ve sözlükbilimsel anlam oluşumu ile ilgili başvuru kaynakları; Malmkjaer, K.,
Linguistics Encyclopedia, Florence, USA, (2001) ve Crystal, D., A Dictionary of Linguistics &
Phonetics, Fifth Edition, Blackwell Publishing, (2003).'tür. Öte yandan batı literatüründe
derlem tabanlı çalışmaların bir ürünü olan Oxford Collocation Dictionary for Students of
English, Oxford University Press, (2003) de benzer çalışmaların çıktıları düşünüldüğünde
önemli bir yere sahiptir.
İnternet erişimli aşağıdaki kaynaklar ise derlem, derlem dilbilim, sözlükbilim ve dil öğretimi ile
ilgili önemli başucu eserl eridir. Bunlar: Nesselhauf, N., Collocations in a Learner Corpus,
Philadelphia, University of Heidelberg, USA, (2005); Gries S. T., vd., Corpora in Cognitive
Linguistics: Corpus-Based Approaches to Syntax and Lexis, Berlin, DEU, (2006); Kawaguchı
Y., vd., Corpus-Based Approaches to Sentence Structures, Philadelphia, PA, USA, (2005);
Sinclair J. M., vd., How to Use Corpora in Second Language Teaching, Philadelphia, PA,
USA, (2004); Dale R., vd., Handbook of Natural Language Processing, New York, NY, USA,
(2000); Scott, M., vd., Textual Patterns: Key Words and Corpus Analysis in Language
Education, Philadelphia, PA, USA, (2006) ve Sterkenburg, P., A Practical Guide to
Lexicography, Philadelphia, PA, USA, (2003).'tür.
Derlem oluşturma çalışmalarının Türkçe için hiç yapılmamış olduğu söylenemez. Ancak bu
çalışmalar dilin genel ve/ya özel niteliğini ortaya koymak adına daha da genişletilmesi ve
geliştirilmesi gereken çalışmalardır. Derlem oluşturma çalışmalarının Türkiye'de bilinen ilk
örneği Bilge Say, vd.'nin Bilgisayar Ortamında Bir Derlem Geliştirme Çalışması, Enformatik
Enstitüsü Bilişsel Bilimler Ana Bilim Dalı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi'dir. Bu çalışma
dilbilim ve bilgisayarlı doğal dil işleme çalışmalarına kaynak olmak üzere elektronik ortama
geçirilen günümüz Türkçesini yansıtan metin örneklerinin işaretlenmesiyle 2 milyon
sözcükbirim içeren bir derlem olarak Türkiyede önemli çalışmalardandır (METU-Sabancı
Turkish Treebank). Söz konusu derlem XML (Extansible Mark-up Language) ile
işaretlenmiştir (http://www.ii.metu.edu.tr/tr/category/tags/turkce-derlem).
13
Batıda benzer örnekleriyle sıklıkla karşılaştığımız DDİ çalışmalarının paralelinde Türkçe için
yapılmış çalışmalara derlem oluşturma, makineli çeviri, sözlükbilim, biçimbilim, sesbilim ve
anlambilim gibi uygulama alanları açısından baktığımızda karşımıza çıkan belli başlı
örnekleri şu şekilde sıralayabiliriz: Derlem oluşturmakla ilgili çalışmalardan en önemlisi Yeşim
Aksan'ın yürütücüsü olduğu TÜBİTAK ve DPT tarafından desteklenen 50 milyon sözcüklük,
1990-2008 dönemini içeren, %95 yazılı, %5 sözlü dil verisinden oluşan; sözcük türü
etiketlemesi yapılmış; bağlam içinde anahtar sözcük gösterebilen ve istatistiksel bilgi
sunabilen Türkçe Ulusal Derlemi'dir (http://tudd.org.tr/index.php). Öte yandan, Türkçe için
geliştirilmiş Türkmenceden Türkiye Türkçesine metin çevirisi uygulaması için Tantuğ, A. C.
vd., "Türkmenceden Türkçeye Bilgisayarlı Metin Çevirisi", itüdergisi/d mühendislik, 7, 4, 83-
94, (2008). ve Türkçe için diğer makineli çeviri uygulamaları için Oflazer, K. "Lehçeler Arası
Dil Çevirisi", Bilgisayar Destekli Dil Çalıştayı Bildirileri içinde, Ankara. TDK yay: 808, ss. 99-
105, (2006) dikkati çeken önemli çalışmalardandır.
Türkçe için bir derlem oluşturmak bugün özellikle bilgisayar bilimleriyle uğraşan
araştırmacıların üzerinde durdukları bir konudur. Özellikle Türkçenin morfolojik
çözümlemesini yapmayı hedefleyen bu çalışmaların başlıcaları şunlardır: Oflazer K., "Two-
level description of Turkish morphology", Literary and Linguistic Computing, 9, 2, (1994) ve
Oflazer K. and Kuruöz İ. "Tagging and Morphological Disambiguation of Turkish Text",
Submitted to 4. Conference on Applied Natural Language Processing, (1994)'tür.
Bir sözlükbilim çalışması olarak TÜBİTAK tarafından desteklenen ve tamamlanan 109K104

proje numaralı "Türkiye Türkçesi Söz Varlığında Sıfatların Eşdizimliliği -Derlem Tabanlı Bir
Uygulama-" (http://derlem.mersin.edu.tr), 109K516 proje numaralı "Türkiye Türkçesi
Sözvarlığında Fiillerin Derlem Denetimi ve Derlem Tabanlı Sözlüğü"
(http://fiiller.mersin.edu.tr) başlıklı ulusal araştırma projeleri derlem oluşturma ve sözlükbilim
çalışmaları açısından litaratürde yerini almış çalışmalardandır. Öte yandan Bülent Özkan'ın
Türkiye Türkçesinde Belirteçlerin Fiillerle Birliktelik Kullanımları ve Eşdizmliliği, (Doktora tezi),
Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili Anabilim Dalı, (2007).
(http://sosyalbilimler.cukurova.edu.tr/tez/1082/bülent%20özkan) başlıklı çalışma sözlükbilim
alanında derlem tabanlı ilk uygulamalardan biri olarak literatürde yerini almıştır. Ayrıca
"Türkiye Türkçesinin Eşdizim Sözlüğü" de (http://esdizim.mersin.edu.tr) yine TÜBİTAK
tarafından desteklenip tamamlanan ulusal projeler arasındadır.
Öte yandan, doğası gereği türlü bağlamlarla kullanılan ve sonsuz sayıda dizge oluşturabilen
dili incelerken elbette ki tüm dizgeleri inceleme konusu yapmak olası değildir. Bu anlamda
DDİ ve istatistiksel uygulamalar devreye girer. Bu anlamda var olan literatür ise derlem
çalışmalarını konu edinen uygulamalar paralelinde yararlanılacak bazı istatistik bilimi ve
14
araştırma yöntem ve teknikleri ile ilgili kaynaklar arasında: Arıkan, R., Araştırma Teknikleri ve
Rapor Hazırlama, Asil Yayınları, Ankara, (2004); Arlı, M. ve Nazik, H., Bilimsel Araştırmaya
Giriş, Gazi Kitabevi, Ankara, (2001); Balcı, A., Sosyal Bilimlerde Araştırma, Pegema
Yayıncılık, Ankara, (2005); Kaptan, S., Bilimsel Araştırma Teknikleri ve İstatistik Yöntemleri,
Tekışık Matbaası, Ankara, (1983); Özmen, A., Uygulamalı Araştırmalarda Örnekleme
Yöntemleri, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1257, Eskişehir, (2000); Young, P. V.,
Bilimsel Sosyal İncelemeler ve Araştırma, (Çev: G. Bingöl vd.), Ege Matbaası, Ankara,
(1968); Yamane, Taro vd., Temel Örnekleme Yöntemleri, (Çev: Esin Alptekin, vd.). Literatür
Yayınları, İstanbul, (2001) adlı eserler sayılabilir.
Yukarıdaki yer alan tüm literatür özeti göz önüne alındığında fiilimsilerin Türkçe
dilbilgisi/dilbilim çalışmalarında ya dar bir kullanım alanında ya da sınırlı metin arşivlerinden
yola çıkılarak çalışmalara konu edinildiği gözlemlenir. Oysa önerilen proje bütüncül bakış
açısıyla derlem dilbilimin ilke ve yöntemleriyle oluşturulmuş bir derlem üzerinden Türkiye
Türkçesinde fiilimsileri tüm yönleriyle ele alacak bir araştırma projesidir.
Değinildiği üzere fiilimsiler Türkçeye anlatım gücü ve kıvraklığı kazandıran, anlatılanları kısa
yoldan aktarmayı sağlayarak gereksiz tekrarları önleyen, aktarılmak istenilen düşüncenin
iletilmesinde kolaylık sağlayan ve sözdizimsel olarak tümceleri akıcı, kolay biçimde birbirine
bağlayan yapılardır ve kullanım yoğunluğu açısından Türkçede önemli bir yer tutmaktadır. Bu
açıdan düşünüldüğünde üzerinde bütüncül bir çalışma yapılması gereken bir araştırma
konusu niteliğindedir.
Literatürde özellikle lehçeler arası karşılaştırmalar yapılmış olması dikkat çekicedir. Ancak
Türkiye Türkçesinde fiilimsilerin tam bir topografisinin oluşturulacak olması lehçeler arası
karşılaştırma çalışmalarına bilimsel anlamda önemli katkılar sağlayacaktır. Yine Türkçenin
öğretiminde öncelikli yapılar olarak fiilimsilerin bütüncül olarak değerlendirilecek olması söz
konusu alanda bilimsel nitelikli veri setleri aracılığıyla daha planlı bir içerik sunulmasına
katkıda bulanacaktır.
Tüm bunlardan daha önemlisi proje ortaya koyduğu bilişim teknolojilerine dayalı yöntemle
devam çalışmalarında dil araştırmalarının ufkunu genişletecek bir niteliği araştırmacılara
sunmaktadır.
1.5. Özgün Değer

Bu proje önceki çalışmalar göz önüne alındığında Türkçe için bugüne kadar bütüncül olarak
üzerinde durulmamış bir araştırma nesnesi olarak "Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler" açısından
Türkçenin evrensel ölçütlerde bilim nesnesi olarak varlığını güçlendirmiştir.
15
Proje ortaya koyduğu yöntem ve uygulama açısından yenilikleri beraberinde getirmiştir.

Bilişim teknolojileri paralelinde ortaya koyulan proje araştırmacılara kolay ulaşılabilir, etkili bir
araştırma nesnesi sunabilme gücüne sahiptir. Oluşturulacak derlem ve derlem aracılığıyla
elde edilen çıktılar anlık olarak alanla ilgili araştırmacılara çevrimiçi platformda
sunulduğundan Türkiye Türkçesinde fiilimsiler üzerine çalışan araştırmacılara alanla ilgili yeni
çalışmalar yapma olanağı sunacaktır.
Proje her şeyden önce ortaya koyduğu yöntembilimsel yaklaşımla özgün değeri olan bir
çalışmadır. Şimdiye kadar aynı konu üzerinde yürütülen çalışmalardan bu yönüyle tamamen
ayrılmaktadır. Fiilimsiler üzerine yürütülen çalışmaların sınırlı metin arşivleriyle belge tarama
yöntemiyle yapılmış ve sonuçları açısından yalnızca taranan metinleri bağlayıcı çıkarımların
yapıldığı çalışmalarla karşılaşırız.
Önerilen projenin derlem dayalı bir çalışma olması ve bilişim teknolojilerinin paralelinde
araştırma sorularına ulaşmak amacıyla üretilmiş özel yazılımların ortaya çıkarılması
bakımından da özgün bir değere sahiptir.
Projeyle ortaya koyulacak olan derlem sonuçları fiilimsilerle ilgili biçimbirimsel çözümlemeleri,
sıklık dizinlerini, sözbiçimleri, bağlam içi anahtar sözcük gösterimi ya da bağımlı dizinleri,
birliktelik kullanımları ve eşdizimlilikleri, tanık/örnek dizgeleri, sözlükbirimsel veri setlerini ve
bunlara ait raporlamaları araştırmacılara sunabilecektir. Bu anlamda Türkçede fiilimsi
yapılarının Türkçenin öğretiminde öncelikler açısından tam olarak ortaya koyulduğu
söylenebilir.
Araştırma sorularına bağlı olarak proje çıktılarının literatürde 'Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler"
üzerine yürütülmüş ayrıntılı ve derleme dayalı bir çalışma olması nedeniyle önemli bir
boşluğu doldurması öngörülmektedir. Öte yandan çevrimiçi platform (web) üzerinden anlık
olarak araştırmacıların erişimine açılacak olan proje çıktılarının, başta Türkçenin eğitimi -
öğretimi olmak üzere dilbilim çalışmalarında önemli bir boşluğu dolduracağı, konuyla ilgili
araştırmalara ulusal ve uluslararası yayın yapmak adına büyük katkılar sağlayacağı
düşünülmektedir. Projeyle, Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler ile ilgili bugüne kadar yapılmış
belirli ve sınırlı boyutlara sahip çalışmaların ötesine geçilmiştir. Proje, özelde fiilimsiler
genelde ise Türk dilbilimi çalışmalarını bilimsel uygulamalar açıdan yapılabileceklerin üst
sınırına taşıma gücüne sahiptir. Tüm bunlar düşünüldüğünde önerilen araştırma projesi
özgün bir proje niteliği göstermektedir.
!
!
!
! !
16
2. YÖNTEM
Bu araştırma betimsel ve ilişkisel modellerde desenlenmiştir. Betimsel araştırma olanı olduğu
gibi saptamaya çalışan araştırma yöntemi iken, ilişkisel araştırma neden-sonuç ilişkisi
kurulamayan, doğası gereği veya pratik nedenlerle değişimleme ve denetimin yapılamadığı
veya kısmen yapıldığı çalışmalardır (Erkuş, 2009; Karasar, 2009; Büyüköztürk vd., 2010).
Veri toplama teknikleri açısından, birtakım araştırmalarda, özel amaçlarla geliştirilmiş veri
toplama yöntem, teknik ve araç-gereçler kullanılmaktadır (Erkuş, 2009). Bu araştırmada
derlem dilbilimin araştırmacılara sunduğu yöntem ve teknikler kullanılacaktır. Verileri
toplamak için 109K516 nolu Türkiye Türkçesinde Fiillerin Derlem Denetimi ve Derlem Tabanlı
Sözlüğü, başlıklı ve Tübitak destekli tamamlanmış ulusal araştırma projesinde de kullanılmış
olan derlem dilbilimin ilke ve yöntemleriyle oluşturulmuş 35 milyon (+/-) sözcük içeren bir
derlem [Türkçe Derlem -2] kullanılmıştır.1
Bugün dilin doğal ortamlarından yazılı ve sözlü olarak derlenen verilerle kendine özgü kuram
ve uygulamalarla ortaya koyulan sağlam kuruluşlu derlemler, özellikle dil öğrenimi ve
öğretimi alanında sezgisel örnekçelerden ve ikincil verilerden yalıtılmış 'gerçek zamanlı' dilsel
verileri içermesi bakımından alana büyük katkılar sağlamaktadır (Özkan, 2010).
Derlem, (corpus) dilbilimde bir dili belirgin dilbilimsel kriterlere göre örneklemek amaçlı olarak
o dile ait yazılı ve sözlü metinlerden seçilerek belirli standartlara göre düzenlemiş metin
parçalarının bütünü (McEnery vd., 2006) olarak tanımlanabilir [Başkaca tanımlar için bk. Say
2002 ve 2003]. Bir derlem için gerekli ölçütlerin başında ise oluşturulduğu dili
örnekleyebilmesi (sampling) ve o dili temsil gücü (representativeness) gelir. Bunun yanı sıra
belirli bir sınıra (finite size) sahip olması ya da olmaması (dynamic size), bilgisayarlarca
okunabilir (machine-readable) bir yapıda hedef dili betimlemede ölçünlü bir başvuru kaynağı
(standart reference) niteliği taşıması bir derlemin oluşturulmasında önemli ölçütlerdendir
(McEnery ve Wilson 2004).
Türkçe için henüz Türkçenin karakteristik ve tipik kullanım ortamlarından derlenmiş, Türkçeyi
temsil niteliği olan yazılı ve/ya sözlü bir derlem oluşturulamamış olsa da araştırmacılar
Türkçe için derlem oluşturma çalışmalarını sürdürmektedir [Türkçe üzerine yürütülen önemli
derlem çalışmaları için bk. Özkan 2010].
Alanyazında var olan biçimiyle derlemler içlemleriyle ve amaçlılıklarıyla koşut olarak çeşitlilik
gösterir. Oluşturulan derlemler araştırma sorusuna bağlı olarak geliştirilmektedir [Yazılı ve/ya
sözlü içeriğe sahip ve belirli bir dilde dilsel çeşitliliği yansıtabilen derlem türleri için bk.
McEnery vd. 2006]. Derlemlerde yer alan metinlerin seçiminde birtakım ölçütler
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
1
Yöntem bölümü yürütücünün önceki benzer derlem projelerinden alıntılanmıştır.
17
gözetilmektedir. Bunlardan en bilinen ve deneyimlenenleri, birbiri arasında çeşitli avantaj ve

dezavantajları da barındıran, uzman görüşlerine dayandırma (literary/academic merit),
tesadüfi seçim (random selection), okunurluk (currency), ulaşılabilirlik (availability),
demografik örnekleme (demographic sampling), deneysellik (empirical) ve daha geniş bir
kaynaktan seçim (a broad range of sources)'dir (Summers 1993). Bu seçimlerden biri ya da
birkaçı bir derlem oluşturulurken kullanılabilmektedir.
Bir derlem oluşturulurken alımlanan metin büyüklükleri (text size) üzerine ortaklaşılan
yaklaşım ise her metin kaydından 40.000 sözcüklük bir seçim yapmaktır. Bu seçim 40.000
sözcük sınırını aşan metin kayıtlarında metnin başından (beginning blocks) ortasından
(middle blocks) ya da sonundan (end blocks) yapılabilmektedir (Summers 1993). Türkçe
Derlem-2 (TD-2)'de söz konusu yaklaşımlar göz önünde bulundurulmuştur. Araştırma sorusu
gözetilerek derleme alımlanan metinlerde 40.000 sınırı korunmuş, derlemin oluşturulmasında
uzman görüşleri, okunurluk, ulaşılabilirlik ve demografik örnekleme yöntemleri kullanılmıştır.
Bu çerçevede TD-2 oluşturulma ve veri çözümleme aşamaları ile temsil gücü, örneklem ve
dağılımsallığı ise alanyazındaki ölçütler açısından aşağıdaki gibidir:
2.1. İçerik ve Nitelik Olarak TÜRKÇE DERLEM-2
Bir dilin, kullanıldığı karakteristik ortamlardan birisi de yazın dilidir. Yazın dili özelliği gereği o
dilin genel yapısını betimlemek için önemli veriler sağlar. Öte yandan, yazı dili araştırma
nesnesi olarak ölçünlü ve araştırmacılar için kolay erişilebilirdir. Bir derlemden bu anlamda
derlenen verilerin güvenilirliği yapılacak betimlemenin de güvenilirliği anlamına gelmektedir.
Derlem dilbilimde, derlemin içeriği ve niteliği kadar derlem üzerinde yapılacak uygulamaların
da önemi büyüktür.
Bir derlem oluşturulurken üzerinde karar verilmesi gereken en önemli nokta derlemin
tasarımıdır. Örneğin, içerikte yer alan metinlerin türü, metin sayısı, metin parçalarının seçimi,
metin parçaları arasından örneklem seçimi, örneklemin genişliği vb. tasarımın bilinçli yapılıp
yapılmadığının ölçüsüdür (Sampson vd., 2005). Araştırma sorusuna da bağlı olarak dil
çalışmalarında ilişkisellikleri tam olarak ortaya koyabilmek için dilin karakteristik ve tipik
kullanım ortamlarından derlenmiş, temsil gücü olan bir derlem kullanmak gerektir. Dil
çalışmalarının bu açıdan derlem tabanlı olma özelliği taşıması derlemin niteliğini ve içeriğini
şekillendirirken önemli sorunlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır.
Temsil gücü bir derlemin önemli belirleyici niteliklerindendir. Öyle ki, bir metin arşivi (rastgele
seçilmiş metinler) ile bir derlemi birbirinden bu nitelik ayırır. Bu durum derlem tasarımında
üzerinde önemle durulan bir uygulamadır. Öte yandan, bir dilin tamamını ya da bir bölümünü
bütünüyle incelemek olası değildir. Bu nedenle örneklem oluşturmak kaçınılmaz bir durum
18
olarak karşımıza çıkar. Bu noktada bir dil üzerinde çalışılırken o dil için oluşturulan
örneklemin temsil gücü açısından özelliği hakkında emin olunması gerekir. Öte yandan
derlem oluşturulurken metin türlerinin dağılımı (balance) ve her bir tür için seçilmiş metin
tabakalarının niteliği, örneklem seçimi/örneklem (sampling) bir derlemde temsil gücünü
oluşturan ana unsurlardandır (McEnery 2006).
Bugün derlem tasarımında içleminde türsel dağılım/dağılımsallık ve örneklem

seçimi/örneklem barındıran temsil gücü derlem uygulamalarında olmazsa olmaz koşullardan
birisidir. Diğer taraftan temsil gücü bir evrende değişkenlerin tamamını içeren örneklemi
kapsar. Bilindiği gibi araştırmacılar bir derlemin ne kadar metin içermesi gerektiğini ve her bir
metnin ne kadar söz içermesi gerektiğini de ifade eden temsil gücünü sağlamanın örneklem
büyüklüğü üzerine yürüttükleri araştırmalarda en önemli karar verme noktası olduğu üzerine
önemle dururlar. Buna bağlı olarak bir dildeki metin çeşitliliği ve bunun dilbilimsel dağılımları
derlem tasarımında dikkate alınması gereken noktalardandır (Sampson vd. 2005).
Metin boyutlarının üst sınırının ne olacağını belirlemek oldukça güçtür. Geniş boyutlu
derlemlerin yalnız söz varlığını değil dilin tüm görünümleri kapsaması da gerekir. Bu nedenle
dilin genel kullanımları için yeteri kadar büyüklükte bir derlemin oluşturulması oldukça
tartışmalı bir durumdur ve dili iyi temsil eden örnekleri bulmak da bu anlamda güçtür (Sinclair
1970 ve 1991'den akt. Krishnamurthy 2008). Bu çerçevede amaca uygun büyüklükte ve
araştırma sorusu dâhilinde bir örneklem oluşturmak gerekir.
Bu anlamda 12 milyon (+/-) Türkçe Derlem-1'den (TD-1) evrilerek 35 milyon sözcük (+/-)
içeren bir yapıda tasarımlanan Türkçe Derlem-2 (TD-2), metin türleri açısından
zenginleştirilmiş, biçimbirimsel olarak işaretlenmiş (tagging) ve etiketlenmiştir (annotation).
Bu açıdan TD-2, Türk Yazın Dili'nde yer alan metin türlerinin tamamını, yazın dilinde yer
aldıkları oranlar göz önünde bulundurularak, örnekleyebilecek bir yapıda tasarımlanmıştır
(bk. Tablo 1).
19
Tablo 1. Türkçe Derlem-2'de tabakalar, metin türleri, tümce sayısı ve zaman aralığı
ZAMAN
TABAKALAR TÜMCE SAYISI %
ARALIĞI
1. YAZIN TÜRLERİ
Roman 568.722 38,37
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK

Öykü 220.967 23,98
Deneme-eleştiri 144.689 38,12
Tiyatro 111.811 4,02
İnceleme-Araştırma 91.386 6,17
(1920-2009)
Anı 81.624 5,51
YAZINI
Söyleşi-Sohbet-Makale 69.412 4,68
Gezi 52.891 3,57
Şiir 47.092 3,18
Mizah 40.606 2,74
Biyografi 36.933 2,49
Mektup 16.028 1,08
Tabaka Toplamı 1.482.161 53,25
2. İNTERNET METİNLERİ
Haber, ekonomi, siyaset, strateji, yaşam, popüler bilim
2009
vb. (gazete ve süreli yayınlar)
Tabaka Toplamı 921.488 33,11
3. ÇEŞİTLİ TÜRLER
beslenme, bilgisayar bilimleri, biyoloji, davranış bilimleri,
dilbilim-göstergebilim, efsane, eğitim bilimleri, ekoloji,
1990-2009
enformasyon, estetik, evrim, felsefe, fıkra, fizik,
geometri, hukuk, iktisadi bilimler, istatistik, kimya, kişisel
gelişim, mantık, masal, matematik, mimarlık, mitoloji,
mühendislik (çeşitli), müzik, nutuk, psikoloji, resim,
sanat, sinema, siyaset, sosyoloji, strateji, tarih (çeşitli),
tıp-sağlık, zooloji, jeoloji, çocuk yazını (çeşitli) …
Tabaka Toplamı 379.528 13,64
TOPLAM 2.783.177 100,00
Bu tabakalardan birincisinde yazınsal metinler yer almaktadır. Kitapların seçiminde sözcük

sayısı sınırı ortalamasa 40.000'dir. [BNC (http://info.ox.ac.uk/bnc), Longman/Lancaster
English Language Corpus ve TNC (http://www.tnc.org.tr/)] Bu kitaplardan bazıları derlemin
temsil gücünü arttırmak amacıyla antoloji niteliğinde eserlerden (öykü, tiyatro, gezi, deneme
vb.) seçilmiştir. Bu çalışmada, birinci tabakada yer alan metinler aynı zamanda evreni (Türk
Yazın Dili) en iyi şekilde temsil edecek tabaka olarak öngörülmüştür.
Derlemin ikinci tabakasında 2009 yılına ait gazete metinleri ve ekleri ile süreli yayınlar yer
alırken üçüncü tabakada ise (aşağıdaki tabloda yer aldığı biçimiyle) çeşitli türlere ait sözcük
sınırı ortalama sayısı gözetilerek sayısallaştırılan kitaplar yer almaktadır.
Bu çerçevede düşünüldüğünde oluşturulan derlem bir 'yazın dili derlemi'dir. Sözlü dil
içermemektedir. Zamansal dağılım olarak derlemin birinci tabakasında yer alan metinler
%80 oranında 1970-2009, %12 oranında 1950-1970 ve %8 oranında 1950 öncesi
metinlerden seçilmiştir. İkinci tabakada yer alan metinlerin tamamı 2009 yılı metinlerinden;
üçüncü tabakada yer alanlar ise 1990-2009 dönemi metinlerinden seçilmiştir (bk. Tablo 1).
20
Bu çerçevede oluşturulan Türkçe Derlem-2'nin sözdizimsel, sözcükbirimsel ve biçimbirimsel

olarak çözümlenmesi ve fiilimsiler üzerine veri işleme aşamaları aşağıdaki gibidir.
2.2.1. TD-2'nin Sözdizimsel, Sözcükbirimsel ve Biçimbirimsel Çözümlemesi
Derlemde yer alan toplam sözcük sayısı 35 milyon (+/-), tekil sözcük sayısı 810.000 (+/-)'dir.
TD-2 tümcesel olarak bölümlenmiştir (parsing), her tümce için ait oldukları ana tabakalar ve
alt tabakalar [Yazın Türleri (roman, şiir, öykü, anı vb.), İnternet Metinleri (gazete, süreli yayın
vb.), Çeşitli Türler (bilgisayar bilimleri, biyoloji, davranış bilimleri vb.], yazar adı, eser adı,
yayın yılı vb. metin dışı unsurlar etiketlenmiştir. Derlem üzerinde bu aşamadan
sonra sözcükbirimleştirme (lemmatizing/lemmatization) işlemi yapılmış ve
sözcükbirimleştirmeler tekilleştirilmiştir (deduplication).
Derlemin biçimbirimsel anlamda özniteliksel çözümlemesinde Kemal Oflazer'in geliştirdiği

biçimbirimsel çözümleme aracı (bk. http://www.hlst.sabanciuniv.edu/TL/) kullanılmış,
tekilleştirilmiş sözcükbirimler özniteliksel olarak çözümlenmiştir. Bu aşamadan sonra TD-2'de
veri tabanında işaretli tümceler biçimbirimsel çözümlemelerle eşleştirilmiş ve fiilimsi yapıları
tümcesel olarak sorgulanabilir hale getirilmiştir. Derlemde fiilimsiler için özniteliksel
çözümleme işaretleyicileri Tablo 2'de sunulmuştur (bk. Say 2003).
Tablo 2. Fiilimsilerin özniteliksel işaretleyicileri
2.2. Veri işleme aşamaları
2.2.1. Fiilimsi listelerinin oluşturulması
TD-2 üzerinden işlenecek fiilimsiler Şekil 1 ve Şekil 2’de görüldüğü üzere seçilen fiil
üzerinden fiile bağlı fiilimsi listeleri oluşturularak işlemlenmektedir.
21
!
!
Şekil 1. Fiil temelli fiilimsi işleme arayüzü
!
!
Şekil 2. Fiilimsi listesi oluşturma arayüzü
Söz konusu arayüzlerde oluşturulan fiilimsi listeleri tanık seçimi ekranında yeniden
düzenlenmekte ve kontrolleri yapılmaktadır (bk. Şekil 3).
22
Şekil 3. "basmak" fiiline bağlı fiilimsilerin tanık seçim ekranı

!
İlgili fiilimsinin tanıkları söz konusu ekran üzerinden uygun olmayan tanıkların kaldırılması ve
sistem üzerinden geriye kalanların kaydedilmesi aşamalarından sonra sözcüksel,
biçimbirimsel, n-gram ve sözlüksel sorgu arayüzlerinde sorgulanarak listelenebilmektedir.
Ayrıca biçimbirimsel çözümlere dayalı listelemeler biçimbirimsel sorgu arayüzünde işlevlerin

belirlenmesine kaynaklık etmektedir.
Öte yandan, Türkçe Sözlükte fiilimsi yapılarıyla türetilmiş ve maddebaşı olarak tanımlanmış
yapılar tanıklar ve kullanımları çerçevesinde projeye konu edilmiş, tür ve kullanım olarak
etiketlenmiştir (bk. Şekil 4).
Şekil 4. Türkçe Sözlükte madde başı olarak tanımlı sözlükbirimleri işleme arayüzü
23
3. BULGULAR ve YORUM
Bu bölümde işlenen fiilimsi yapılarını 4 farklı arayüzüyle raporlanmıştır. Raporlama arayüzü
http://derlem.mersin.edu.tr/fiilimsi/sayfa.php?s=arama&dil=tr genel ağ adresi üzerinden
yapılabilmektedir.
Raporlamalar araştırma sorularına bağlı olarak kümelenmiş alt arayüzler aracılığıyla

sunulmuştur. Bu alt arayüzler sözcükbirimsel, biçimbirimsel, n-gram ve sözlüksel sorgu
arayüzleri olarak düzenlenmiştir (bk. Şekil 5).
Şekil 5. Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler proje sorgu arayüzü
3.1. Sözcüksel Sorgu Arayüzü
Bu arayüzde yapılan sorgu sonucunda madde başı olarak seçilen fiile (barındır-) bağlı olarak
derlemde yer alan fiilimsi yapıları sorgulanabilmekte, bu sorgu sonucunda fiilimsi yapılarının
dağılım grafiği (bk. Şekil 6) ve söz bulutu görünümü (bk. Şekil 7) ile fiilimsinin tanıkları
listelenebilmektedir.
!
Şekil 6. Fiilimsi dağılım grafiği “barındırmak" fiili
24
!
Şekil 7. Fiilimsi söz bulutu ve tanık gösterimi "barındırmayan" fiilimsisi
Söz konusu gösterime ek olarak aynı arayüzde ayrıca ilgili fiilimsinin derlem tabakalarına
göre dağılımları da sunulmaktadır (bk. Şekil 8).
!
!
Şekil 8. Fiilimsilerin tabakalar göre dağılım grafiği "barındırmayan" fiilimsisi
Söz konusu sözcüksel raporlama arayüzüyle projede araştırma sorusu olarak ortaya
koyulan:
• Ana dili ve yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde öncelikli fiilimsi kullanımlarının
yapısal/morfolojik nitelikleri ile
• Tabakalara göre (metin türleri vb.) fiilimsilerin dağılımları ve bunlara bağlı tanıkları
ortaya koyulmuştur.
25
3.2. Biçimbirimsel Sorgu Arayüzü
Bu projede derlem dilbilimin ilke ve yöntemlerine uygun olarak oluşturulmuş ve Türkiye

Türkçesini temsil gücü yüksek bir derlemden bütüncül olarak Türkiye Türkçesinde fiilimsilerin
morfolojik yapı özelliklerinin ortaya çıkarıldığı söylenebilir.
Biçimbirimsel sorgu arayüzünde yapılan sorguya bağlı olarak fiilimsi yapıları ve bunları
biçimbirimsel çözümlemeleri listelenebilmektedir. Listelenen fiilimsi yapılarının
morfolojik/özniteliksel çözümlemeleri ve bunlara bağlı olarak yüklendikleri işlevler
biçimbirimsel sorgu arayüzü aracılığıyla sunulmuştur (bk. Şekil 9).
Biçimbirimsel sorgu arayüzünde kontrolleri tamamlanmış fiillerin sorgularına bağlı olarak

çekim biçimleri ve özniteliksel çözümlemeleri ve işlevlerinin ortaya koyulmuş olması
projenin araştırma sorularından olan Fiilimsilerin morfolojik yapı özellikleri nasıldır?, Fiilimsi
yapılarının işlevsel nitelikleri nasıldır? ve Fiilimsilerin dizgesel nitelikleri kullanımları nasıldır?
hakkında kullanıcılara bilgi sunabilmektedir (bk. Şekil 9).
Şekil 9. Fiilimsilerin yapısal, biçimbirimsel çözümleri ve dizgesel işlevleri arayüzü "bakışmak"

fiilimsisi
Araştırmacıların üzerinde durdukları işlevlerin sınıflandırması genellikle fiilimsilerin zaman

ifade etmeleri ve tarz bildirmeleri üzerinedir. Örneğin sıfat-fiiller şimdiki zaman, geniş zaman
ve gelecek zaman ifadesine sahip sıfat-fiil kategorileri olarak dilbilgisi kitaplarında
yapılandırılmıştır (bk. Korkmaz, 2003). Özellikle birleşik yapılı fiilimsilerde ve kalıplaşmış
26
yapılarda, sözdizimsel işlevler ve sözdizimine dahil olan yapıların oluşan yeni yapıya kattığı
anlam ve taşıdıkları işlevler, fiilimsilerin çok daha farklı söylemsel işlevlerin taşıyıcısı
olduğunu göstermiştir (Karadoğan 2009). Bunun yanı sıra fiilimsi yapısının kendisinin taşıdığı
işlev ile fiilimsinin genişlemesinde kullanılan sözcüksel yapılar (isim-edat vb.) söz konusu
işlevlerin ortaya çıkmasında önemli bir etkiye sahiptir.
Bu işlevlerin ortaya çıkmasında üye yapılarının taşıdıkları işlev ve anlamlar oldukça

önemlidir. Örneğin, edatların sahip oldukları aitlik, benzerlik, beraberlik, miktar, derece,
sebep, öncelik-sonralık, karşıtlık gibi sözdizimsel görevler yukarıda kısaca değinilen işlevlerin
ortaya çıkmasında etkilidir. Yine, Türkiye Türkçesini temsil gücü olan bir derlemden en
azından söz konusu yapıların ne olduğu sınırları ve derlemlerin sunduğu olanaklar
çerçevesinde kullanım sıklıkları, morfolojileri, eşdizimliliklerle oluşan bu söylemsel işlevler
sorgulanan fiilin fiilimsi yapıları çerçevesinde belirlenmiştir. Sorgu sonucunda işlevler sistem
üzerinden listelenebilmektedir.
3.4. N-Gram Sorgu Arayüzü
N-Gram alt sorgu arayüzünde (bk. Şekil 10 ve devamı) fiil temelli sorgulara bağlı olarak
eşdizim örüntüleri, kalıp ifadeler bağlamında kullanıcıların sorgularına bağlı olarak
listelenebilmektedir.
!
!
Şekil 10. N-Gram sorgulama arayüzü
Bu arayüzde fiilimsi olarak belirlenen yapının üzerinden kullanıcıların ilgili fiilimsi örüntüsü
hakkında eşdizim bilgisi (n-4 ... n+4) sunabilen listeler oluşturulmuştur. Şekil 11’de görüldüğü
üzere “dolup taş-”, “dolup boşal-”, “dolup dolup” benzeri yapılar tanıkları ve sıklıklarıyla
27
birlikte listelenebilmektedir. Bu yapılar arasında derlemde işlemlenen yapılar ayrıca işaretli

olarak listelenebilmiştir (bk. Şekil 11 ve Şekil 12).
Şekil 11. "dolmak" fiiline bağlı "dolup" fiilimsisi n+1 eşdizim listesi
!
!
Şekil 12. "dolmak" fiiline bağlı "dolup" fiilimsisi n+1 tanık listesi
Söz konusu yapılar yine proje kapsamında değerlendirilecek fiilimsilerle ilgili diğer bir
araştırma sorusunu oluşturmuştur. Bundaki amaç deyim ve kalıp sözlerin sözdizimsel üye
yapılarıyla (kişi, zaman vb.) değişim ve dönüşümlerini belirleyebilmektir.
28
3.4. Sözlüksel Sorgu Arayüzü
Kalıcı/yeni sözlükbirim oluşumları açısından fiilimsiler Türkçenin yeni sözcük türetme

biçimlerinden biridir. Söz konusu türetimlerin ne olduğu, onların biçimbirimleriyle doğrudan
ilgilidir. Yapılan çalışmalarda Türkçe sözlükte geçen söz varlığı ögeleri bu açıdan
belirlenmiştir. Yine sınırlı metin arşivleri kullanılarak ya da var olan söz varlığını barındıran
sözlükler taranarak ortaya koyulan kalıcı sözcük oluşumlarının (yeni sözcük türetimleri) yanı
sıra bu projeyle biçimbirimsel çözümlemeye sahip bir derlemde gövdelenmiş (köke indirilmiş)
sözbiçimler aracılığıyla söz konusu türetimlerin kullanım ve dağılımları belirlenmiş Sözlüksel
sorgu arayüzüyle sunulmuştur (bk. Şekil 13).
Şekil 13. Sözlüksel sorgu arayüzü "basma" sözlükbirimi sorgu sonucu

29
4. SONUÇ
Dil öğreniminin gerçek hayata dönük ve anlamlı olması gerektiği alanla ilgili araştırmacıların
üzerinde durdukları önemli noktalardandır. Bu açıdan bakıldığında derlem çalışmalarının dil
öğrenimi/öğretimi için sağlayacağı gerçek zamanlı ve dilin doğal ortamından derlenen yazılı
ve sözlü dilsel veriler dil öğrenimi/öğretiminde başarımı arttıracaktır. Dilsel veriyi sezgisellik
ve kişisel tercihlerin dışında ölçünlenmiş yöntemlerle dil öğrenimi/öğretimine aktarmak akılcı
ve daha verimli sonuçlar doğuracak bir yaklaşım olarak karşımızda durmaktadır (Özkan ve
Gündoğdu 2011).
Dil öğretiminde izlenmesi gereken yöntem: ana dili öğrenicilerine sıklığı yüksek yapıların
yanında dilde derinleşmelerini sağlayacak, özel kullanıma sahip dilsel örüntüleri edindirecek
ve dolayısıyla da dilsel kavrayışlarını geliştirecek seçkiler yapmak, ilgili ders materyallerini
oluştururken derlem çalışmalarının izleğinde işe koyulmaktır. Öte yandan, yabancı dil olarak
Türkç enin öğrenimi/öğretiminde ise, yine derlem çalışmalarının verilerinden yararlanmak,
temel söz varlığını hedef dille karşılaştırmalı olarak ortaya koymak ve buna bağlı olarak dilsel
yapıları en sık kullanılandan başlayarak anlamlı ve iletişime dönük uygulamalar
çerçevesinde, dilsel gelişim aşamalarını da göz önünde bulundurup, ilgili materyali basitten
karmaşığa, somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene doğru ilerleyen bir süreçte
programlamak önemlidir (Özkan ve Gündoğdu 2011).
Bu çerçevede 1. ve 2. araştırma soruları [Fiilimsilerin morfolojik yapı özellikleri nasıldır?

Fiilimsi yapılarının işlevsel nitelikleri nelerdir?] aracılığıyla ortaya koyulan sonuçlar, 3.
araştırma sorumuz olan Türkçenin Ana dili ve yabancı dil olarak öğretiminde öncelikli
fiilimsi kullanımlarının yapı ve işlevleri nelerdir?'e kaynaklık etmiştir. Öte yandan
eşdizimili yapılar bağlamında Türkiye Türkçesinde fiilimsilerin ortaya koyulmuş olması devam
çalışmaları açısından da önemli bir veri seti sunulduğu anlamına gelmektedir.
Türkiye Tükçesinde sözlükbirimsel olarak tanımlı 6.444 fiilden yardımcı fiil ve birleşik fiil
niteliğinde olanlar hariç % 80’inin veri giriş ve kontrolleri proje sonuç raporu yazımı itibariyle
tamamlanmıştır. Veri işleme oparatörleri kalan fiilimsi yapıları üzerine işlem yaptıkça ve
yürütücü ve araştırmacı onayından geçtikte proje sonuç sayfalarında ilgili fiilere bağlı fiilimsi
yapıları anlık olarak sorguya açılacaktır.
Özetle projede,

30

5. Fiilimsilerin eşdizimlilikleri nasıldır? soruları cevaplanmaya çalışılmış ve ilgili sonuçlar 4
farklı arayüzüyle raporlanmıştır.
Raporlama arayüzü http://derlem.mersin.edu.tr/fiilimsi/sayfa.php?s=arama&dil=tr genel

ağ adresi üzerinden yapılabilmektedir.
Raporlamalar araştırma sorularına bağlı olarak kümelenmiş alt arayüzler aracılığıyla

sunulmuştur. Bu alt arayüzler sözcükbirimsel, biçimbirimsel, n-gram ve sözlüksel sorgu
arayüzleri olarak düzenlenmiştir.
Sözcükbirimsel sorgu anayüzünde, projede araştırma sorusu olarak ortaya koyulan:

• Ana dili ve yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde öncelikli fiilimsi kullanımlarının
yapısal/morfolojik nitelikleri ile
• Tabakalara göre (metin türleri vb.) fiilimsilerin dağılımları ve bunlara bağlı tanıkları
ortaya koyulmuştur.
Biçimbirimsel sorgu arayüzünde, kontrolleri tamamlanmış fiillerin sorgularına bağlı olarak
çekim biçimleri ve özniteliksel çözümlemeleri ve işlevlerinin ortaya koyulmuş olması
projenin araştırma sorularından olan
• Fiilimsilerin morfolojik yapı özellikleri nasıldır?,

• Fiilimsi yapılarının işlevsel nitelikleri nasıldır? ve
• Fiilimsilerin dizgesel nitelikleri kullanımları nasıldır? hakkında kullanıcılara bilgi
sunabilmektedir
N-Gram alt sorgu arayüzünde, fiil temelli sorgulara bağlı olarak eşdizim örüntüleri, kalıp
ifadeler bağlamında kullanıcıların sorgularına bağlı olarak listelenebilmektedir.
Sözlüksel sorgu arayüzünde ise biçimbirimsel çözümlemeye sahip bir derlemde gövdelenmiş
(köke indirilmiş) sözbiçimler aracılığıyla Türkçe Sözlükte madde başı olarak fiilimsi ekleriyle
türetilmiş yapıların kullanım, tanık ve sözcük türü dağılımlarına yer verilmiştir.
31
TEŞEKKÜR
Bu projede araştırma evreni olarak kullanılan Türkçe Derlem-2”nin biçimbirimsel/özniteliksel
çözümlemesi için Prof. Dr. Kemal OFLAZER’e proje ekibi adına teşekkürlerimi sunarım.
! !
32
KAYNAKLAR
Abilakhanova, G. 2002. Yalnızız Romanında Geçen Zarf-Fiiller ve Bunların Kazak
Türkçesindeki Karşılıkları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Adalı, O. 1979. Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler. Ankara: TDK Yayınları.
Ağlanmaz, S. 2006. Türk Lehçelerinde Fiilimsiler ve Fiilimsi Yapılar (Sıfat-Fiilli Yapıların
Karşılaştırmalı İncelenmesi). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Celal Bayar
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa
Akbaba, E. D. 2007. "Türkiye Türkçesinde Yapısında İsim-Fiil Bulunan Birleşik Fiiller", Dil
Araştırmaları Dergisi,1/1, 83-95.
Akgül, O. 2013. Mustafa Kutlu'nun "Mavi Kuş" İsimli Hikayesinde Fiilimsilerin Tespiti ve
Türkçe Öğretimi Bakımından Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
Erciyes Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
Aksan, D. 1999. Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin
Yayınları.
Aksan, M. 1995. Yüklem Yapısı, Biçimbilim ve Türkçe'de Kimi Eylemcil Türetimler.
(Yayımlanmamış doktora tezi) Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Ankara
Aktaş, A. 2001. "-DIktAn/-DUktAn sonra Zarf-Fiili Üzerine Bir Araştırma", Türk Dili, 9/2001,
257-264.
Argunşah, M. 2011. "Türkçede Zarf-Fiil Eklerinin Durum Ekleriyle Kalıplaşması", Turkish
Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish
or Turkic, 6/1, 55-68.
Arıcı, B. 2012. Çoklu Zekâ Destekli Türkçe Dersi Sunumunun İlköğretim Sekizinci Sınıf
Öğrencilerinin Fiilimsileri Kavrama Durumlarına Etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Trabzon.
Arıkan, R. 2004. Araştırma Teknikleri ve Rapor Hazırlama. Ankara: Asil Yayınları.
Arlı, M. ve Nazik, H. 2001. Bilimsel Araştırmaya Giriş. Ankara: Gazi Kitabevi.
Atabay, N. vd. 1981. Türkiye Türkçesinin Sözdizimi. Ankara: TDK Yayınları.
Atabay, N. vd. 2003. Sözcük Türleri. İstanbul: Papatya Yayınları.
Atak, H. Ş. 2004. Özbek Türkçesinde Sıfat-Fiil ve Zarf-Fiiller. (Yayımlanmamış yüksek lisans
tezi). Balıkesir Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
Atar, M. 2013. Abdullah Kadiriy'in Ötken Künler romanı örneğinde Özbek Türkçesinde
Yapıları Bakımından Zarf-Fiiller. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Niğde
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
33
Atsız, B. G. 1993. Oğuz Grubu Türk Şivelerinde Sıfat-Fiiller. (Yayımlanmamış doktora tezi).
Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Aydın, M. 2000. "Anadolu Ağızlarında -iken ~ -ken Zarf-Fiilinin Kullanımı ve Görevleri", Türk
Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 588, 639645.
Aydın,Ö. 1996. Yabancı Dil Olarak Türkçe Dilbilgisi Öğretimi, Üretken Dönüşümlü Dilbilgisi
Kuramının Kısa bir Tanımı. Ankara: ... Baker, P. vd. 2006. A Glossary of Corpus
Linguistics. Edinburg: Edinburg University Press. Balcı, A. 2005. Sosyal Bilimlerde
Araştırma. Ankara: Pegema Yayıncılık. Banguoğlu, T. 2000. Türkçenin Grameri (6.
Basım). Ankara: TDK Yayınları.
Barnbrook, G. 1996. Language and Computers: A Practical Introduction to the Computer
Analysis of Language. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Bayraktar, N. 2000. Orta Türkçede Fiilimsiler. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe
Bayraktar, N. 2004. Türkçede Fiilimsiler. Ankara: TDK Yayınları.
Benhür, M. H. 1993. Türkiye Türkçesinde Sıfat-Fiil ve Zarf-Fiil Eklerinin Fonksiyonları.
(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ankara.
Bilgegil, K. 1984. Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Boz, E. 2005. "Bir Birleşik Zarf-Fiil Yapısı Üzerine", Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 642,
524-529. Bozkurt, F. 2000. Türkiye Türkçesi (2. basım). Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.
Büyüköztürk Ş. vd., 2010. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: PegemA Yayıncılık.
Cehri, M. A. 2004. Kırım Türkçesi'nde Sıfat-Fiiller. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi
Christopker, D. M. vd. 1999. Foundations of Statistical Natural Language Processing
(Second printing). MIT.
Coşkun, V. 1999. "Türk Lehçelerinde Zaman Kavramı Taşıyan -°p Zarf-Fiil Eki", Türk
Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 7, 173-192.
Coşkun, V. 2001. "Tarihî ve Çağdaş Türk Lehçelerinde Zaman Kavramı Taşıyan a/e, ı/i, o/ö,
-u/ü, -y Zarf-Fiil Ekleri", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 11, 76-93.
Crystal, D. 2003. A Dictionary of Linguistics & Phonetics (Fifth Edition). Blackwell
Publishing.
Çağal, E. 2007. Kırım Türkçesinde Zarf-Fiiller. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi
Dale R. vd. 2000. Handbook of Natural Language Processing. New York, NY, USA: ....
Delice, H. İ. 2003. Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
34
Demiral, A. 2004. Tarihi Kuzey Türkçesinde Zarf-Fiiler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
Dicle Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyabakır.
Demircan, Ö. 2003. Türk Dilinde Çatı. Ankara: Papatya Yayıncılık.
Deniz-Yılmaz, Ö. 2003. "Türkiye Türkçesinde Sıfatsı- İsimsi Şekiller Üzerine (-Dik, -(y)EcEk, -
(y)Esİ", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, C: I, 151-170.
Deniz-Yılmaz, Ö. 2009. Türkiye Türkçesinde Eylemsi. Ankara: TDK Yayınları.
Deny, J. 1941. Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). Elöve, A. U. (Çev.). Ankara: TDK
Yayınları.
Dizdaroğlu, H. 1976. Tümce Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
Durmuş, O. 2012. "{-(y)ArAK} Zarf-Fiil Ekinin Kökeni Üzerine", Türkbilig, 2012/23.
Eckmann, J. 1962. "Çağatayca'da İsim-Fiiller", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 51-60.
Ediskun, H. 1996. Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Emre, A. C. 1955. "Türkçede Cümle : II. İsim Cümlesi", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten,
23-58. Eraslan, K. 1980. Eski Türkçede İsim Fiiller. İstanbul: İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Yayınları. Ergin, M. 1997. Türk Dilbilgisi. İstanbul: Bayrak
Yayınları.
Erkman-Akerson, F., Ş. Ozil. 1998. Türkçede Niteleme -Sıfat İşlevli Yan Tümceler- (Türk
Dilleri Araştırmaları Dizisi: 22). İstanbul: Simurg Yayınları.
Erkuş, A. 2009. Davranış Bilimleri İçin Bilimsel Araştırma Süreci (İkinci Basım). Ankara:
Şeçkin Yayıncılık. Gencan, T. N. 2001. Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
Gençtürk, T. 1995. Ali Şir Nevai Divanlarından Yapılan Bir Derleme: Tuhfetüs-Selatin ve
Eserde Geçen İsim-Fiiller. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Boğaziçi
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Giray, E. 2009. Askad Muhtar'ın "İldizlar" Adlı Eseri Örneğinde Özbek Türkçesindeki Geçici
Birleşik Zarf-Fiiller. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Niğde Üniversitesi/Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Niğde.
Göğüş, B. 1969. "Türkçede Cümlemsilerin Kuruluşu ve Temel Cümleciğe Bağlanma
Şekilleri", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 89-142.
Graeme, K. 1998. An Introduction to Corpus Linguistics. Longman.
Gries, S. T. vd. 2006. Corpora in Cognitive Linguistics: Corpus-Based Approaches to Syntax
and Lexis. Berlin, DEU. Gülsevin, G. 2001. "Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf-Fiiller",
AKÜ Eğitim Fakültesi, 2/2, 125-144.
Gültekin, M. 2011. "Kırgız Türkçesinde Zarf-Fiiller Ve Türkiye Türkçesi Karşılıkları Üzerine
Bir Araştırma", Türklük Bilimi Araştırmaları, 30/3, 99-126.
35
Güney, N. 2011. İlköğretim II. Kademede Fiilimsilerin Öğretiminde Aktif Öğrenmenin Başarı,
Tutum ve Kalıcılığa Etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk
Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Günhan, N. E. 2004. Türkçe Konuşan Bir Otistik Çocuğun Eylemsi Ve Adsal İşlevsel
Normları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Boğaziçi Üniversitesi/Sosyal Bilimler
Enstitüsü, İstanbul.
Güven, M. 1997. Türkçe'de Eylemsel Deyimlerin Bazı Özellikleri. (Yayımlanmamış
yüksek lisans tezi). Boğaziçi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Güven, M. 1997. Türkçe'de Eylemsel Deyimlerin Bazı Özellikleri. (Yayımlanmamış
yüksek lisans tezi). Boğaziçi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Hatiboğlu, V. 1982. Türkçenin Sözdizimi. Ankara: AÜ. DTCF Yayınları.
Hatipoğlu V. 1972. Türkçenin Sözdizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hengirmen, M. 1998. Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
Hengirmen, M. 1999. Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
Hopurcuoğlu, A. 2010. Okul Öncesi Eğitimine Devam Eden Türk Çocuklarının Dil Gelişimi
Açısından Fiilimsi Kullanımlarının İncelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi. Sosyal
Bilimler Enstitüsü. Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi.
Hünerli, B. 2012. Oğuz grubu Türk Lehçelerinde Zarf-Fiiller. (Yayımlanmamış doktora tezi).
Trakya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Hünerli, B. 2012. "{-(G)X(N)CA} Zarf-Fiilinin Farklı Bir İşlevi Üzerine [Sistematik Olarak
"Karşıtlık-Kıyaslama" Bildirme]", Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi,
1/2,19- 60.
Johanson, L. 1988. On the renewal and reinterpretation of 'instrumental' gerunds in Turkic.
Oriens 31. 136-153.
Johanson, L 1990. Zur Postterminalitat türkischer syndetischer Gerundien. Ural-Altaische
Jahrbücher N. F. 9. 137-151.
Johanson, L 1991. Zur Typologie türkischer Gerundialsatze. Türk Dilleri Araştırmaları
(Ankara) 1/1991. 98-110.
Kaliev, A. 1995. Kazak Türkçesiyle Türkiye Türkçesi'nde Fiiller, Zarf ve İsim Fiillerinin
Karşılaştırılması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi/Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Johanson, L 1996. Funktionen syndetischer Gerundien im Türkischen. In: Uluslararası Türk
Dili Kongresi, Ankara 26.9.3.10.1988. Ankara: Türk Dil Kurumu. 95-101.
Johanson, L. ve Csatö, Éva A. 1993. On gerundial syntax in Turkic. Acta Orientalia
Hungarica 46. 133-141.
36
Kaptan, S. 1983. Bilimsel Araştırma Teknikleri ve İstatistik Yöntemleri. Ankara: Tekışık

Matbaası.
Karadoğan, A. 2004. "-Ip ile Kurulan Zarf-Fiilli Parçaların Türkmen Türkçesinden Türkiye
Türkçesine Aktarımı Üzerine", bilig/Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 31, 207-218.
Karadoğan, A. 2008. "Türkiye Türkçesinde Yeni Bir Sıfat-fiil Eki: -I", bilig/Türk Dünyası
Sosyal Bilimler Dergisi, 46, 57-66.
Karadoğan, A. 2008. "Türkiye Türkçesindeki -Dık ve -An Sıfat-Fiil Eklerinde Sınır
Vurgulayışın Rolü", Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, XCV/678, 519-527.
Karadoğan, A. 2009. Türkiye Türkçesinde Kılınış. Ankara: Divan Kitap.
Karahan, L. 1994. "Türkçede Birleşik Cümle Problemi", Türk Dili, 505, 19-23.
Karahan, L. 1995. Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı. 22-23 Ekim 1993. Ankara: TDK.
Karahan, L. 1999. Türkçede Söz Dizimi (6. Basım). Ankara: Akçağ Yayınları.
Karahan, L. 2000. "Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine", Türk Dili, 583, 16-23.
Karasar, N. 2009. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın- Dağıtım.
Karaşah Z. Ş. 2006. Dede Korkut Hikayelerinde Sıfat-Fiiller ve Zarf-Fiiller. (Yayımlanmamış
yüksek lisans tezi). Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
Kasapoğlu, A. 2012. Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenenler için Ulaçların (Zarf- Fiillerin)
Öğretimine Yönelik Materyal Geliştirme. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz
Eylül Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Kavas, M. 2012. Kazat Akmattegin'in "Kündü Aylangan Cıldar" Romanında Geçen Zarf-Fiiller
ve Türkiye Türkçesindeki Karşılıkları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fatih
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kawaguchı, Y. vd. 2005. Corpus-Based Approaches to Sentence Structures. Philadelphia,
PA, USA.
Kaya N. 1996. Türk Dili'nde İsim-Fiiller. (Yayımlanmamış doktora tezi). Trakya
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Kayadibi, N. 2008. Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Fiilimsi Ekleri -Aygıtlı Adim
Romanı Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme- (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
Kazak, M. 2001. Jusipbek Aymawitov'un "Kartkoja" Romanının Çevriyazısı, Türkiye
Türkçesine Aktarımı (Gramer İncelemesi: Sıfat-Fiiller ve Zarf- Fiiller. (Yayımlanmamış
yüksek lisans tezi). Celal Bayar Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
Keskin, R. 2004. Başkurt Türkçesinde Zarf-Fiiller. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi
Kıran, Z. 1979. "Türkçede Yan Tümcelerin Sonsuz Sayıda Tekrar Edilme Özelliği", Genel
Dilbilim Dergisi, 43-58.
37
Kıvırcık, Ş. Y. 2004. Türkçedeki Bazı Bileşik Yapıların (İsim-Fiil, Sıfat-Fiil, Zarf-Fiil) Yabancı
Dil Olarak Öğretiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri. (Yayımlanmamış
yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Koç, N. 1996. Yeni Dilbilgisi (2. Basım). İstanbul: İnkılap Yayıncılık.
Kononov, A. N. 1956. Çağdaş Türk Edebi Dilinin Grameri. TDK Kütüphanesindeki
çevirisinden yararlanıldı.
Korkmaz, Z. 1968. "-ası/-esi Gelecek Zaman İsim-Fiil (Participium) Ekinin Yapısı Üzerine",
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten,
31-38.
Korkmaz, Z. 1987. "Türkçede -°N zarf-fiil Eki İle -pan/-pen Eki ve Türemeleri", Türk Dili
Araştırmaları Yıllığı Belleten, 155-165. Korkmaz, Z. 1992. Gramer Terimleri
Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. Korkmaz, Z. 1996. "Gramer Konularımızla İlgili Bazı
Sorunlar", Türk Dili, 3, 15. Korkmaz, Z. 2003. Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi).
Ankara: TDK Yayınları.
Kurt, P. 2006. Zarf-Fiillerin Anlam Farklılıklarının Kavratılması. (Yayımlanmamış yüksek
lisans tezi). Marmara Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Kükey, M. 1972. Uygulamalı Örneklerle Türkçede Fiiller. Ankara: Ongun Kardeşler Matbaası.
Kükey, M. 1975. Türkçenin Sözdizimi. Ankara: Kardeş Matbaası.
Malmkjaer, K. 2001. Linguistics Encyclopedia. Florence, Routledge London, United Kingdom.
McEnery T., Wilson A. 1996. Corpus Linguistics. Edinburg: Edinburg University Press.
McEnery, T. vd. 2006. Corpus-Based Language Studies -An Advanced Resource Book-.
London: Routledge.
McIntosh, C., Francis, B., Poole, R. 2003. Oxford Collocation Dictionary for Students of
English. UK: Oxford University Press.
Metin, B. 2012. Mustafa Kutlu'nun Hikâyelerinde Fiilimsiler. (Yayımlanmamış yüksek lisans
tezi). Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Nesselhauf, N. 2005. Collocations in a Learner Corpus. Philadelphia, University of
Heidelberg, USA: John Benjamins Publishing. Oflazer, K. 1994. "Two-level
description of Turkish morphology", Literary and Linguistic Computing, 9, 2.
Oflazer, K. 2006. "Lehçeler arası dil çevirisi", Bilgisayar Destekli Dil Çalıştayı. 2005. Ankara:
Bildiriler (s. 99-105). Ankara: TDK Yayınları.
Oflazer, K., Kuruöz, İ. 1994. Tagging and Morphological Disambiguation of Turkish Text,
Submitted to 4. Conference on Applied Natural Language Processing.
Özaydın, Ş. 2007. Cüsipbek Aymawıtuli'nın Aqbilek Romanında Geçen Sıfat-Fiiller ve Zarf-
Fiiller ile Bunların Türkiye Türkçesindeki Karşılıkları. (Yayımlanmamış yüksek lisans
tezi). Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
38
Özer, F. 2000. Oğuz Grubu Türk Dillerinde Fiilimsiler. (Yayımlanmamış yüksek lisans
tezi).Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Ankara.
Özkan, B. 2007. Türkiye "Türkçesinde Belirteçlerin Fiillerle Birliktelik Kullanımları ve
Eşdizimliliği. (Doktora tezi). Çukurova
Özkan, B. 2010. "Türkçenin Öğretiminde Sıfatların Eşdizim Sözlüğü: Yöntem ve Uygulama",
e-International Journal of Educational Research. Volume 1. No 2. Autumn 2010: 51-
65.
Özkan, B. 2011. Türkiye Türkçesi Söz Varlığında Sıfatların Eşdizimliliği -Derlem Tabanlı Bir
Uygulama-. Tübitak Proje no: 109K104. Mersin
Özkan, B. 2012. Türkiye Türkçesinin Eşdizim Sözlüğü. Tübitak Proje no: 112K332. Mersin.
Özkan, B. 2012a. Türkiye Türkçesi Sözvarlığında Fiillerin Derlem Denetimi ve Derlem
Tabanlı Sözlüğü. Tübitak Proje no:
109K516. Mersin
Özkan, B. 2013. "Yöntem ve Uygulama Açısından 'Türkiye Türkçesi Söz Varlığının Derlem
Tabanlı Sözlüğü'", bilig/Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 66, 149-178.(SSCI).
Özkan, B., Gündoğdu, A. E. 2011. "Ana Dili ve Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminde
Belirteçler -Derlem Tabanlı Bir Uygulama-". Theoretical and Applied Researches on
Turkish Language Teaching. Editör: L. Uzun, Ü. Bozkurt. Essen/Almanya: Die Blaue
Eule.
Özkan, M., Sevinçli, V. 2009. Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar.
Özmen, A. 2000. Uygulamalı Araştırmalarda Örnekleme Yöntemleri. Eskişehir: Anadolu
Üniversitesi Yayınları.
Öztürk, J. 2002. Memduh Şevket Esendal'ın İlk Sekiz Hikaye Kitabında Yer Alan
Hikayelerdeki Zarf-Fiiller ve Zarf-Fiil Grupları. (Yayımlanmamış doktora tezi).
Çukurova Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Öztürk, R. 1987. Osmanlıca'da İsim-Fiiller (XVI-XVII. Yüzyıl). (Yayımlanmamış yüksek lisans
tezi). İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Salman, R. 1999. "Türkçede Sıfat-Fiil (Partisip) Eklerinin Kalıcı İsim Oluşturma İşlevleri",
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, III/42, 189-223.
Savaş, A. İ. 1996 "Osmanlı Türkçesiyle Yazılmış Eserlerde Geçen Sıfat-Grubu Kelimelerin
Kullanım Özellikleri", Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 1996/II, 307-314.
Savran, H. 1999. "Birleşik Cümle Üzerine", Türk Dili - Dil ve Edebiyat Dergisi, 568, 325-330.
Savran, H. 2009. "Derleme Sözlüğü'ndeki Kalıplaşmış İsim-Fiillerin ve Sıfat-Fiillerin Yazı
Dilinde Kullanılırlık Durumları", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, I, 51-92.
39
Savran, H. 2010. "Kırım Tatar Türkçesinde Kullanılan -Keç Zarf Fiil Eki ve Bu Ekin Tarihî
Seyri Üzerine", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 23, 59-64.
Say, B. 2003. Türkçe için Biçimbirimsel ve Sözdizimsel Olarak İşaretlenmiş Ağaç Yapılı Bir
Derlem Oluşturma. Proje No: 199E026. Proje Raporu-Ek-b: Türkçe Ağaç Yapılı
Derlem Kılavuzu. Ankara.
Scott, M. vd. 2006. Textual Patterns: Key Words and Corpus Analysis in Language
Education. Philadelphia, PA, USA: ....
Sebzecioğlu, T. 2004. Türkiye Türkçesinde Eylemsilerle Kurulan Tümcelerin Yapısı.
(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Mersin.
Sertöz, S. 2008. Matematiğin Aydınlık Dünyası (28. Basım). Ankara: TÜBİTAK Yayınları.
Sezer, A. 1993. Türkçede Silme Dönüşümleri (Türk Dilleri Araştırmaları 3). İstanbul: Simurg
Yayıncılık.
Sinclair, J. M. vd. 2004. How to Use Corpora in Second Language Teaching. Philadelphia,
PA, USA: ....
Sinclair, J. 1991. Corpus, Concordance, Collocation. USA: Oxford University Press.
Sterkenburg, P. 2003. A Practical Guide to Lexicography. Philadelphia, PA, USA: John
Benjamins Publishing. Şimşek, R. 1987. Örneklerle Türkçe Sözdizimi (1. Basım).
Trabzon: Kuzey Gazetecilik.
Şirinova, Z. 2001. "Azeri Türkçesinde Zarf-Fiiller". İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi.
Tanç, M. 2002. Kazak Türkçesinde Zarf-Fiiller -Muhtar Evezov'un Tandamalı Engimeler Adlı
Eseri Üzerinde Bir Çalışma- (Şekil-anlam-işlev ve Türkiye Türkçesindeki karşılıkları).
(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Adana.
Tanç, M. 2006. "Eski Türkçe -Gma Sıfat-Fiil Eki Üzerine", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı
Belleten, II, 133-137.
Tantuğ, A. C. vd. 2008. "Türkmenceden Türkçeye Bilgisayarlı Metin Çevirisi", itüdergisi/d
mühendislik, 7, 4, 83-94.
Taşcı, Y. 2003. Anadolu Ağızlarında Zarf-Fiil Ekleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Tekin, A. 2006. Kazak Türkçesinde Sıfat-Fiil Ve Zarf-Fiil Ekleri, Anlam ve İşlev Özellikleri.
(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Edirne.
Tiken, K. 1997. "Eski Anadolu Türkçesinde Edatlarla Kurulan Zarf-Fiillerin İfade ve İşlevleri",
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 397-428.
40
Tiken, K. 2003. "Türkiye Türkçesinde Basit ve Birleşik Zarf—Fiillerin İfade ve İşlevleri", Türk
Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 281 — 364.
Topaloğlu, A. 1989. Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Topçu, Ç. 2011. Türkçede Sıfat Fiil Kategorisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Tuncer, H. 1996. Türk Dilinde Zarf-Fiiller. (Yayımlanmamış doktora tezi). Trakya Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Turgunbayev, C. 2000. "Kırgız Türkçesindeki -GAn/-GOn Sıfat-Fiil Ekinin İşlevleri ve Türkiye
Türkçesindeki Karşılıkları", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 9, 271-287.
Tümer, B. 2002. Karaçay-Malkar Türkçesinde Sıfat-Fiil ve Zarf-Fiil. (Yayımlanmamış yüksek
lisans tezi). Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Uğurlu, M. 1999. Memluk Türkçesi'nde zarf-fiili parçaların dizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Uzun, N. E. 2006. Biçimbilim -Temel Kavramlar-. İstanbul: Papatya Yayınları.
Üstüner A. 2011. "Çağatay Türkçesi'nde "-rdA, -ArdA, -UrdA" Zarf-Fiil Eki", Fırat Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, 11/1,163170.
Üstüner, A. 2000. Anadolu Ağızlarında Sıfat-Fiil Ekleri. Ankara: TDK Yayınları.
Üstünova, K. 2002. Türkçede Yapı Kavramı ve Söz Dizimi İncelemeleri. Bursa: Uludağ
Üniversitesi Basımevi. Yamane, T. vd. 2001. Temel Örnekleme Yöntemleri. Esin
Alptekin, vd. (Çev.). İstanbul: Literatür Yayınları.
Yavuz, E. 2009. Said Ahmad'ın "UFQ" romanı esasında Özbek Türkçesinde zarf-fiiller.
(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Niğde Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Niğde.
Yılmaz, H. 1998. Kuzey (Kıpçak) Grubu Türk Şivelerinde Zarf-Fiiller. (Yayımlanmamış
doktora tezi). Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Yiğit, S. Y. 2011. İlköğretim İkinci Kademe Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Fiilimsiler
Konusundaki Kavram Yanılgılarının Belirlenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans
tezi). Zonguldak Karaelmas Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Young, P. V. 1968. Bilimsel Sosyal İncelemeler ve Araştırma. G. Bingöl vd. (Çev.). Ankara:
Ege Matbaası.
Yüce, N. 1999. Gerundien im Türkischen. İstanbul: Simurg.
Yüksel, G., Nesrin, K. 1997. "İsim-Fiillerin Türkçe ve İngilizcedeki Kullanılış Özellikleri", Türk
Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, II/550,
299-304.
Zülfikar, H. 1995. "Girişik Cümle Sorunu", Türk Dili, S.521,643-648.
http://www.ii.metu.edu.tr/tr/category/tags/turkce-derlem Erişim tarihi: 17.03.2014
http://www.hlst.sabanciuniv.edu/TL/ Erişim tarihi: 09.02.2009.
41
http://derlem.mersin.edu.tr Erişim Tarihi: 17.03.2014

42
EKLER
A Corpus Based Study on Gerundials: Finding the Primary
Gerundial Structures for Teaching Turkish as a Foreign Language
Bülent Özkan
Mersin University (Turkey)
ozkanbulent@gmail.com
Abstract
Nowadays, linguistic studies can be conducted in databases in which research questions have the
possible answers, and those answers of the research questions can provide descriptions. Gerundial,
which provides expressive functions, prevents redundant use of the words and makes the thought
easy to transfer, is important in Turkish regarding the frequency of use. Up to now, when the studies
on gerundial have been taken into consideration, it can be claimed that previous studies have covered
a limited area of Turkish archives. In that sense, it is of high importance to evaluate Turkish with a
corpus to teach Turkish as a foreign language. Therefore, the aim of the present study is to evaluate
gerunds, participles, verbal adverbs, which are in the category of verbals/gerundial for many
researchers, with a corpus of 35.000.000 words (+/-) to find out the primary structures for teaching
Turkish as a foreign language. In this respect, the research question of the study is "What are the
primary gerundials in teaching Turkish as a foreign language?" This study has been prepared in line
with the data of the project (number: 114R033) of The Scientific and the Research Council of Turkey
named as "Gerundials in Turkey Turkish"
1. Introduction
Corpus can be defined as the compile of texts obtained from oral and written data of a particular
language in accordance with the standards, and the aim of corpus is to provide examples with the help
[1]
of concrete linguistic criteria. Corpora are accepted as fast and reliable platforms which provide data,
and they have their own spesific techniques which are widespread in linguistics. Particularly, corpora,
which are used as research samples in order to clarify the prior structures for language teaching, are
fruitful for providing scientific data about language.
Nowadays, corpora prepared in accordance with corpus linguistic principles and techniques contribute
a lot to the literature in that they provide experimental results related to the research questions.
Therefore, the present study aims to reveal the priorities, usage frequencies and functions of
gerundials in Turkey Turkish. The reason for conducting research on gerundials via a corpus is that
gerundials make Turkish eloqeunce, prevent unnecessary repetitions, provide easy access for
[2], [3], [4], [5], [6]
transferring thoughts, and connect sentences fluently and easily. In that sense, the aim of
the study is to identify these issues via the verb “gel-“ which is the second common item in the Turkish
corpus regarding its usage frequency. In line with this purpose, the research question of the study is
"What are the primary gerundials in teaching Turkish as a foreign language?"
Besides the issues mentioned above, the study has also some limitations. To ilustrate, rather than
[7], [8]
using all gerundials used in previous studies, the verb "gel-", which is the second common verb
among 6441 verbs, will be examined in line with its use and its usage frequencies.
2. Methodology
This research has been designed in line with descriptive and correlational models. Descriptive
research attempts to describe the things as they are, while correlational research is the research type
that does not present reason-result relationship. This type of research cannot be controlled or can be
[9], [10], [11]
controlled because of its nature. Regarding data collection tools, some researches apply
[9]
methods, tools and techniques prepared in line with spesific purposes. Within this scope, the present
research applies the methods and techniques corpus linguistics provides.
In order to collect data, Turkish Corpus II (including 35 million words +/-), created via the project of
109K516 - The Scientific and Technological Research Council of Turkey - SOBAG
The Control of Verbs’ Corpus and Corpus Based Dictionary in Turkish Vocabulary, is going to be used
[7], [8]
as data collection tool.
2.1. The Content of Turkish Corpus II
Turkish Corpus II has three layers regarding its ability to represent, sampling, and distributional
properties in this research. In the first layer, literary books are included. Moreover, it has been
considered that this layer has the oppurtunity to represent Turkish Literary Language in a very good
way. The second layer included newspaper texts and journals published in 2009, and the third layer
includes (as indicated in table below) books which have been digitized because of word limit.
When it is thought under this perspective, Turkish Corpus II is a literary language corpus, and it does
not include oral language. When the texts are considered in line with timeline, it can be said that the
first layer includes texts about 80 % from the years 1970-2009; about 12 % from the years between
1950-1970; and, 8 % before 1950s. On the other hand, the second layer includes texts from the year
2009 totally, and the texts of the third layer have been chosen between the years 1990-2009 (see
Table 1).
Turkish Corpus II mentioned above has 35.000.000 words (+/-), 810.000 singular words (+/-).Turkish
Corpus II has been parsed. For every sentence, main layers and sub layers of every sentence have
been tagged as out of text parts. After this process, lemmatizing has been done and words have been
[7], [8]
deduplicated.
Table 1. Layers, text types, number of sentences and time interval in Turkish Corpus II
NUMBER OF TIME
LAYERS %
SENTENCES INTERVAL
1. LITERARY TYPES
Novel 568.722 38,37
TURKISH LITERATURE (1920-

Story 220.967 23,98
Criticism 144.689 38,12
REPUBLICAN PERIOD
Theater 111.811 4,02
Examination-Research 91.386 6,17
Memory 81.624 5,51
2009)
Conversation-Article 69.412 4,68
Trip 52.891 3,57
Poem 47.092 3,18
Humor 40.606 2,74
Biography 36.933 2,49
Layer 16.028 1,08
Total number of the layers 1.482.161 53,25
2. INTERNET TEXTS
News, economy, politics, strategy, life, popular
2009
science etc. (newspaper and journals)
Total number of the layers 921.488 33,11
3. VARIOUS TYPES
eating habits, computer science, biology, behavioral
sciences, linguistics-semiotics, legend, educational
sciences, ecology, information, aesthetics, evolotion,
1990-2009
philosophy, narratice, physics, geometry, law,

financial sciences, statistics, chemistry, personal
development, logic, story, maths, architecture,
mythology, engineering (various), music, speech,
psychology, painting, art, cinema, sociology, strategy,
history (various), medicine-health, zoology, geology,
child literature (various)
Total number of the layers 379.528 13,64
TOTAL 2.783.177 100,00
2.2.Syntactical Tags for Gerundials

In order to create some spesific features of the corpus, the syntactical corpus tagging tool developed
[12]
by Kemal Oflazer has been used, and lemmatized have been tagged in line with their specific
[13], [14]
features. In this context, morphological taggers for the gerundials in Turkish are illustrated in
Table 2 below.
Table 2: Special features of the taggers that belong to gerundials
Root Derivations Taggers of Gerundials

O O
+Pos +ParsPart (-m ş, -D k)
Polarity +Neg +FutPart (-AcAk)
+PresPart (-An, -mAz)
O
+AfterDoingSo (- p)
+Able (-ebil)
+SinceDoingSo (-AlI)
+Repeat (-edur) O
+As (-D kÇA)
Verb +Hastily (-ıver) O
Compounding- +When (- ncA)
+EverSince (gel-)
Modality +ByDoingSo (-ArAk)
+Almost (yaz-)
+While (-ken)
+Stay (kal-)
+AsIf (-cAsInA, -AsIyA)
+Start (koyul-)
+WithoutHavingDoneSo (-mAdAn)
O
+Inf (-mA, -mAk, - ş)
By means of the taggers used for gerundials (see Table 2), the frequencies of the data have been
identified. For this identification, the negative positive use of the gerundials and compound verbs have
also been listed.
3.Findings and Discussion

As a result of corpus queries, it has been found out that subcategories regarding the use of gerundials
are listed as participles, gerundials and adverbials. In that sense, total frequencies are displayed in
Table 3.
Table 3: Sub categories of the gerundials
Type of the
Participles Gerundials Adverbials
Gerundial
General Frequency 73.626 20.003 16.112
When considered from this point of view related to Turkish texts, it can be said that participles need to
be attached importance. Sub categories of the gerundials are discussed in sections 3. 1, 3. 2, and 3.
3.
3.1. Participles
When the most frequent use of participles are examined in Table 4 below, it can be seen that
O O
+PresPart (-An), +ParsPart (-d k), +FutPart (-AcAk), +ParsPart (-m ş), +PresPart (-mAz) are the
most common ones. In addition to this, it has been found out that the usage density of (+Pos) decline
is more common than (+Neg) decline and all other declines.
+PresPart (-mAz) is frequent because it is included in (-ir / -irmez, gelir gelmez). Thus, it can be said
that participles illustrated with an example verb "gel-" in Table 4 are of high importance while teaching
Turkish as a foreign language.
Table 4:The frequency distribution of participles
Verb Taggers +Pos +Neg Able+Pos Able+Neg +Hastily

+PresPart (-An) 29.859 537 50 45 36
O
+ParsPart (-d k) 25.125 1.427 - 174 6
gel- +FutPart (-AcAk) 11.993 1.210 1.240 297 24
O
+ParsPart (-m ş) 1.560 16 - - -
+PresPart (-mAz) 19 8 - - -
3.2. Gerundials
When the most frequent use of gerundials are examined in Table 5 below, it can be seen that +Inf (-
O
mA), +Inf (- ş), +PresPart (-mAktA), +Inf (-mAk) are the most common ones. Furthermore, when their
use is examined in Table 5 below, it can be said that the density of the usage density of (+Pos)
decline is more common than (+Neg) decline and all other declines (+Neg). As a result of corpus
queries, it can be said that following gerundials in Table 5 may be of prior importance.
Table 5: The density frequencies of gerundials

+Inf (-mA) 8.113 363 96 11 -
O
+Inf (- ş) 7.017 29 - 2 -
gel-
+PresPart (-mAktA) 2.995 154 10 10 -
+Inf (-mAk) 1.061 86 55 1
3.3. Adverbials
Taking into consideration the use of adverbials in Turkish, the most common adverbials have
been found out as +AfterDoingSo (-Op), +When (-OncA), +ByDoingSo (-ArAk), +While (-mAdAn),
O
+While (-ken), +As (-D kÇA), +FutPart (-A), +SinceDoingSo (-AlI), +AsIf (-CasInA, -sIyA) (see Table
6).
O O
Table 6 also displays that the usage frequencies of +AfterDoingSo (- p), +When (- ncA) are
extremely close to each other. Also, it can be seen that (+Pos) decline is more common than (+Neg)
and all other declines, and +FutPart (-A) has a frequency because of duplicated structures.
Therefore, it can be said that the priorities of the following adverbials in Table 6 need to be taken into
consideration while preparing a teaching material.
Table 6: The frequency distributions of adverbials

O
+AfterDoingSo (- p) 5.943 14 - 1 -
O
+When (- ncA) 5.076 85 3 5 6
+ByDoingSo (-ArAk) 1.364 2 - 2 -
+While(-mAdAn) 1.310 7 - - -
gel- +While (-ken) 1.243 17 2 1 -
O
+ As (-D kÇA) 353 34 - 2 -
+FutPart (-A) 412 - - - -
+SinceDoingSo (-AlI) 181 3 - - -
+AsIf (-CasInA, -sIyA) 42 4 - - -
4. Results and Conclusion

In the light of the results mentioned above, it can be concluded that is important to identify prior
structures for creating an effective and qualified teaching background. These identifications contribute
[15]
a lot in that they are based on experimental applications rather than conceptual examplifications.
Under this discussion, the findings of the present study conducted on gerundials via the corpus
findings will contribute a lot to teaching Turkish as a foreign language.
Acknowledgements
This study has been conducted created within the frame of the project (number: 114R033) named as
"Gerundials in Turkey Turkish" thanks to the funding of The Scientific and Technological Research
Council of Turkey (TÜBİTAK). Therefore, I would like to express my special thanks to The Scientific
and Technological Research Council of Turkey. Last but not least, I would like to thank Prof. Dr.
Kemal Oflazer for the syntactical tagging of Turkish Corpus II.
References
[1] McEnery, T. vd. 2006. Corpus-Based Language Studies -An Advanced Resource Book-. London:
Routledge.
[2] Atabay, N. vd. 1981. Türkiye Türkçesinin Sözdizimi. Ankara: TDK Yayınları.
[3] Banguoğlu, T. 2000. Türkçenin Grameri (6. Basım). Ankara: TDK Yayınları.
[4] Gencan, T. N. 2001. Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
[5] Korkmaz, Z. 2003. Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
[6] Karahan, L. 1999. Türkçede Söz Dizimi (6. Basım). Ankara: Akçağ Yayınları.
[7] Özkan, B. 2012. Türkiye Türkçesi Sözvarlığında Fiillerin Derlem Denetimi ve Derlem Tabanlı
Sözlüğü. Tübitak Proje no: 109K516. Mersin
[8] Özkan, B. 2013. "Yöntem ve Uygulama Açısından 'Türkiye Türkçesi Söz Varlığının Derlem
Tabanlı Sözlüğü'", bilig/Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 66, 149-178.(SSCI).
[9] Erkuş, A. 2009. Davranış Bilimleri İçin Bilimsel Araştırma Süreci (İkinci Basım). Ankara: Şeçkin
Yayıncılık.
[10] Karasar, N. 2009. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın- Dağıtım.
[11] Büyüköztürk Ş. vd., 2010. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: PegemA Yayıncılık.
[12] (http://www.hlst.sabanciuniv.edu/TL/)
[13] Say, B. 2003. Türkçe için Biçimbirimsel ve Sözdizimsel Olarak İşaretlenmiş Ağaç Yapılı Bir Derlem
Oluşturma. Proje No: 199E026. Proje Raporu-Ek-b: Türkçe Ağaç Yapılı Derlem Kılavuzu. Ankara.
[14] Oflazer, K. 1994. "Two-level description of Turkish morphology", Literary and Linguistic
Computing, 9, 2.
[15] Özkan, B., Gündoğdu, A. E. 2011. "Ana Dili ve Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminde
Belirteçler -Derlem Tabanlı Bir Uygulama-". Theoretical and Applied Researches on Turkish
Language Teaching. Editör: L. Uzun, Ü. Bozkurt. Essen/Almanya: Die Blaue Eule.
TÜBİTAK
PROJE ÖZET BİLGİ FORMU
Proje Yürütücüsü: Doç. Dr. BÜLENT ÖZKAN
Proje No: 114R033
Proje Başlığı: Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler
Proje Türü: 1001 - Araştırma
Proje Süresi: 30
Araştırmacılar: NURETTİN DEMİR,

NİHAL ÇALIŞKAN
Danışmanlar:
Projenin Yürütüldüğü MERSİN Ü. EĞİTİM F. TÜRKÇE EĞİTİMİ B.

Kuruluş ve Adresi:
Projenin Başlangıç ve Bitiş Tarihleri: 01/12/2014 - 01/06/2017
Onaylanan Bütçe: 213925.0
Harcanan Bütçe: 144430.3
Öz: Türkçeye anlatım gücü ve kıvraklığı kazandıran, anlatılanları kısa yoldan aktarmayı
sağlayarak gereksiz tekrarları önleyen, aktarılmak istenilen düşüncenin iletilmesinde kolaylık
sağlayan ve sözdizimsel olarak tümceleri akıcı, kolay biçimde birbirine bağlayan fiilimsiler
kullanım yoğunluğu açısından Türkçede önemli bir yer tutmaktadır.
K
Bu projede, Türkiye Türkçesinde farklı dilbilgisi terimleriyle karşılansa da genelde tüm
araştırmacıların üzerinde uzlaştıkları isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil olarak kavramlaştırılan
TA
fiilimsi/eylemsi kategorisinde yer alan dilbilgisel yapıları, derlem dilbilimin ilke ve yöntemleriyle
oluşturulmuş 35 milyon (+/-) sözcükbirim içeren bir derlemden biçimsel ve işlevsel nitelikleri ile
diğer dilbilgisel görünümleri açısından bütüncül olarak araştırma konusu yapılmıştır.
Bİ
Bu çerçevede projenin amacını, fiilimsilerin morfolojik yapılarını, bu morfolojik yapılardan

kaynağını alan işlevlerini, fiilimsilerin ana dili ve yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde
önceliklerini, tabakalara (metin türleri vb.) göre dağılımlarını, dizgesel etiketlerini ve
TÜ
eşdizimliliğe bağlı kalıp ifadelerde kullanımlarını ortaya koymak şeklinde açıklayabiliriz.

Bu anlamda projenin araştırma soruları ise şu şekilde sıralayabiliriz:
3. Ana dili ve yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde öncelikli fiilimsi kullanımlarının yapı ve
işlevleri nasıldır?
Şimdiye kadar fiilimsiler üzerine yürütülmüş olan çalışmalara göz attığımızda yapılan
çalışmaların ya Türkçenin belirli bir kullanım alanını kapsadığını ya da sınırlı metin arşivleri
aracılığıyla fiilimsilerin birtakım özelliklerini ortaya koymaya çalıştığını gözlemleriz. Ulaşılmak
istenen hedefler ve beklenen çıktıların sağlayacağı katkılar açısından bu projeyle, Türkiye
Türkçesinde fiilimsilerin yukarıda sıralanan araştırma soruları çerçevesinde, Türkiye
Türkçesini temsil gücü yüksek bir derlem aracılığıyla değerlendirilecek olması çalışmanın
özgünlüğü açısından önemlidir. Yine, araştırma sorularına bağlı olarak ortaya koyulan
sonuçlar, Türkçenin öğretiminde kullanılacak olan önemli veri setleri olarak literatürde yerini
alacaktır. Projeyle ulaşılacak olan çıktılar, dilbilimsel çalışmaların tüm alanlarında, hatta
makineli çeviri gibi bilişim teknolojileri ile dilbilimim birleştiği alanlarda bile, işlenmiş ve
yapılandırılmış veri setleri olarak kullanılma potansiyeline sahiptir.
Ayrıca proje yöntembilimsel anlamda dil çalışmalarına farklı yaklaşımlar sunmaktadır. Türkçe
üzerine yürütülecek olan devam çalışmalarında bu projenin ortaya koyduğu yöntem ve
sonuçlar bu anlamda alana önemli katkılar sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler: Anahtar Kelimeler: Türkiye Türkçesi, fiilimsiler, derlem dilbilim
Fikri Ürün Bildirim Formu Sunuldu Hayır

Mu?:
ARDEB PROJE TAKİP SİSTEMİ

Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler: Proje Yürütücüsü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler: Proje Yürütücüsü

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler: Proje Yürütücüsü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

i

Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler

Program Kodu: 1001

Proje No: 114R033

Projeyle ulaşılan sonuçlar http://derlem.mersin.edu.tr/fiilimsi/sayfa.php?s=arama&dil=tr genel

Bu proje, TÜBİTAK SOBAG - 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme

Doç. Dr. Bülent ÖZKAN

Bu projede, Türkiye Türkçesinde farklı dilbilgisi terimleriyle karşılansa da genelde tüm

Bu çerçevede projenin amacını, fiilimsilerin morfolojik yapılarını, bu morfolojik yapılardan

Bu anlamda projenin araştırma soruları ise şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Fiilimsilerin morfolojik yapı özellikleri nasıldır?

Anahtar Kelimeler: Türkiye Türkçesi, fiilimsiler, derlem dilbilim

The research questions of the study are as follows:

1. How are the morphological structures of verbal presented?

Keywords: Turkey Turkish, verbal, corpus linguistics

1.2. Amaç ve Hedefler

Bugün derlemler dil araştırmalarında yoğunluklu olarak kullanılmaktadır. Ayrıca derlemler

amaca uygun yapılandırmalarla derlemler araştırma sorularına bağlı olarak

Amaç ve hedefler göz önüne alındığında:

Öte yandan derlemin sunduğu standart raporlamalar düşünüldüğünde, yine yazılım

Fiilimsilerin morfolojik yapı özellikleri ve işlevlerinin belirlenmesi beraberinde sıklıklarının da

Bu proje için geliştirilen ve yeniden oluşturulan etiketleme sistemi aracılığıyla fiilimsilerin

Bu çerçevede, yukarıda sıralanan amaçlar ve hedeflere Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler

1.3. Konu ve Kapsam

1. Fiilimsilerin morfolojik yapı özellikleri nasıldır?

Yukarıda sıralanan araştırma soruları çerçevesinde derlemlerin yapılandırmasına bağlı

1.4. Literatür Özeti

1.4.1. Tarihi ve Çağdaş Türk Lehçelerinde fiilimsileri konu alan çalışmalar

Aymawitov'un "Kartkoja" Romanının Çevriyazısı, Türkiye Türkçesine Aktarımı [Gramer

1.4.2. Türkiye Türkçesinde ve Anadolu ağızlarında fiilimsileri konu alan çalışmalar

Fiilimsiler üzerine yürütülen Lisansüstü tezlere baktığımızda Türkçenin kimi türetim

1.4.3. Dilbilgisi kaynaklarında ve Türkçenin öğretimin alanında fiilimsileri konu alan

1.4.4. Derlem Dilbilim Çalışmaları

Bir sözlükbilim çalışması olarak TÜBİTAK tarafından desteklenen ve tamamlanan 109K104

1.5. Özgün Değer

Proje ortaya koyduğu yöntem ve uygulama açısından yenilikleri beraberinde getirmiştir.

gözetilmektedir. Bunlardan en bilinen ve deneyimlenenleri, birbiri arasında çeşitli avantaj ve

2.1. İçerik ve Nitelik Olarak TÜRKÇE DERLEM-2

Bugün derlem tasarımında içleminde türsel dağılım/dağılımsallık ve örneklem

CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK

Bu tabakalardan birincisinde yazınsal metinler yer almaktadır. Kitapların seçiminde sözcük

Bu çerçevede oluşturulan Türkçe Derlem-2'nin sözdizimsel, sözcükbirimsel ve biçimbirimsel

2.2.1. TD-2'nin Sözdizimsel, Sözcükbirimsel ve Biçimbirimsel Çözümlemesi

Derlemin biçimbirimsel anlamda özniteliksel çözümlemesinde Kemal Oflazer'in geliştirdiği

Tablo 2. Fiilimsilerin özniteliksel işaretleyicileri

2.2. Veri işleme aşamaları

2.2.1. Fiilimsi listelerinin oluşturulması

Şekil 3. "basmak" fiiline bağlı fiilimsilerin tanık seçim ekranı

Ayrıca biçimbirimsel çözümlere dayalı listelemeler biçimbirimsel sorgu arayüzünde işlevlerin

Raporlamalar araştırma sorularına bağlı olarak kümelenmiş alt arayüzler aracılığıyla

Şekil 5. Türkiye Türkçesinde Fiilimsiler proje sorgu arayüzü

3.1. Sözcüksel Sorgu Arayüzü

3.2. Biçimbirimsel Sorgu Arayüzü

Bu projede derlem dilbilimin ilke ve yöntemlerine uygun olarak oluşturulmuş ve Türkiye

Biçimbirimsel sorgu arayüzünde kontrolleri tamamlanmış fiillerin sorgularına bağlı olarak

Şekil 9. Fiilimsilerin yapısal, biçimbirimsel çözümleri ve dizgesel işlevleri arayüzü "bakışmak"

Araştırmacıların üzerinde durdukları işlevlerin sınıflandırması genellikle fiilimsilerin zaman

Bu işlevlerin ortaya çıkmasında üye yapılarının taşıdıkları işlev ve anlamlar oldukça