KURGUSAL ESER İNCELEME YÖNTEMİ

KURGUSAL ESER: YAZARIN HAYAL DÜNYASINDA VE ZİHNİNDE TASARLAYARAK

OLUŞTURDUĞU, GERÇEKLİK ALGISIYLA BÜTÜNLEŞTİRDİĞİ ESERLERE DENİR. ÖYKÜLER,
ROMANLAR, TİYATRO METİNLERİ KURGUSAL ESERLERDİR.

KURGUSAL ESERLERDE HİÇBİR ŞEY TESADÜF DEĞİLDİR.

ÜÇ TİP OKUMA YÖNTEMİ MEVCUTTUR:

-ESER ODAKLI OKUMA( ESERİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ İNCELENİR. BU TEKNİK ÖZELLİKLERDEN

YOLA ÇIKARAK ESER ANLAMLANDIRILIR. )
-OKUR ODAKLI OKUMA( OKUR, ZİHNİNDEKİ ÇAĞRIŞIMLARI GÖZETEREK ESERİ YORUMLAR VE
ANLAMLANDIRIR)
-YAZAR ODAKLI OKUMA( YAZARIN HAYATINDAN YOLA ÇIKILARAK ESER ANLAMLANDIRILIR.)

-DERSLERİMİZDE DAHA ÇOK ESER ODAKLI VE OKUR ODAKLI OKUMA ÜZERİNDEN

GİDİLECEKTİR.

1. GENEL ÖZELLİKLER

-ESERİN ADI
-ESERİN KAPAĞI ( GÖSTERGELER İNCELENİR)
- YAZARIN HAYATI(YAZAR ODAKLI OKUMA İÇİNDİR.)
- ESERİN YAZILMA TARİHİ VE ESERİN YAZILDIĞI YER (KÜLTÜREL, SOSYLOLOJİK
YORUMLAMALAR İÇİN ÖNEMLİDİR)
-ESERİN BAĞLI BULUNDUĞU AKIM VEYA ANLAYIŞ (BÜYÜLÜ GERÇEKÇİLİK, YABANCILAŞMA,
REALİST ANLAYIŞ VB)

*ESERİN ADI VE KAPAĞI OKUR İÇİN BİR GÖSTERGEDİR. OLAYLAR, ÇATIŞMALAR HAKKINDA
İPUCU VERİR. BUNA, SEZDİRME TEKNİĞİ DENİR.

2. KAHRAMANLAR(KİŞİLER)

KAHRAMANLAR İKİYE AYRILIR:

-KARAKTER : OLAY İÇİNDE YER ALAN, AYRINTILI OLARAK TANITILAN KİŞİLER

-TİP: ESER İÇİNDE GENEL BİR ÖZELLİĞİYLE, BİR ROLÜYLE, BİR KİMLİĞİYLE (SOSYAL KİMLİK,
KÜLTÜREL KİMLİK, MESLEKİ KİMLİK, ETNİK KİMLİK VB) VAR OLAN OLAYA ARADA BİR GİRİP
ÇIKAN KİŞİLER. (ÖRNEĞİN; AŞK-I MEMNU DAKİ HİZMETÇİLER)

KARAKTERLER DE İKİYE AYRILIR:

- ASIL KARAKTERLER: ANA OLAYI YARATANLAR. (ÖRNEĞİN; BİHTER, BEHLÜL, ADNAN)

 - YARDIMCI KARAKTERLER: ASIL KARAKTERLERİN YANINDA YER ALAN, OLAYA SIKLIKLA
DÂHİL OLAN KARAKTERLER. (ÖRNEĞİN; NİHAL, FİRDEVS YÖREOĞLU, BEŞİR,
MATMAZEL VB.)

ESER BOYUNCA ANA KARAKTER VE YARDIMCI KARAKTERLER FARKLI ROLLERDE, KİMLİKLERDE

GÖRÜLÜR ANCAK TİPLER SADECE BİR KİMLİK İLE VAR OLUR.

ASIL KARAKTERLER ŞU ÖZELLİKLERİYLE İNCELENİR:

- FİZİKSEL ÖZELLİKLER (ÖRNEĞİN; BABALAR VE OĞULLAR ESERİNDE ORTA SINIF

AİLENİN ÇOCUĞU OLAN BAZAROV FİZİKSEL AÇIDAN GÜÇLÜ OLARAK ANLATILIRKEN,
ARİSTOKRAT KESİM FİZİKSEL AÇIDAN DAHA ZAYIF OLARAK TASVİR EDİLİR. BUNUN
NEDENİ 19.YY DA RUSYA DA ARİSTOKRAT KESİMİN GİT GİDE GÜÇSÜZLEŞMESİ VE
HALKIN GÜÇLENMEYE BAŞLAMASIDIR.)
- RUHSAL ÖZELLİKLER ( ÖRNEĞİN KAHRAMAN DIŞADÖNĞK MÜ, İÇE DÖNÜK MÜ?)
- CİNSİYET (ÖRNEĞİN; YABANCILAŞMANIN OLDUĞU ESERLERDE ERKEKLER
ÖNPLANDAYKEN, FEMİNİST ESERLERDE KADINLAR ÖNPLANDADIR)
- İSİMLER (ÖRNEĞİN EYLÜL ROMANINDA SUAT KADINDIR, SÜREYYA ERKEKTİR.
İSİMLERİ GİBİ KARAKTERLERİ DE TERSTİR.)
- OLAYLARIN KARAKTERLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ.

3. MEKÂNLAR

MEKÂN DEĞİŞTİKÇE KARAKTER ÖZELLİKLERİ VEYA OLAYLARIN SEYRİ DEĞİŞEBİLİR. YEDİ

TİP MEKÂN VARDIR:

GENİŞ MEKÂN: YÜZ ÖLÇÜMÜ BAKIMINDAN DAHA GENİŞ ALANLARDIR. ŞEHİR, ÜLKE,
KÖY, KASABA, MAHALE VB.
DAR MEKÂN:ÖLÇÜ AÇISINDAN DAHA DAHA DAR ALANLADIR. EV,BAHÇENİN BİR
KÖŞESİ, ODA, KOMPARTIMAN VB.

İÇ MEKÂN : EVİN İÇİ, BİNANIN İÇİ.

DIŞ MEKÂN: EVİN DIŞI, BİNANIN DIŞI.

GENEL MEKAN: ORTAK KULLANILAN MEKANLAR. MUTFAK, BAHÇE, SALON VB.

ÖZEL MEKAN: KİŞİYE ÖZEL MEKANLAR. YATAK ODASI, BANYO, ÇALIŞMA ODASI VB.

SOSYAL MEKAN: TOPLUMUN BİR ARADA OLDUĞU, TOPLUMUN ORTAK

KULLANIMINDA OLAN MEKANLAR. KAFE, BAR, SİNEMA, HASTANE, OKUL, KARAKOL,
ADLİYE VB.

MEKÂN TEMANIN DAHA SAĞLAM İLETİLMESİNE, ÇATIŞMALARIN ORTAYA

ÇIKMASINA, KONUNUN SOMUTLAŞTIRILMASINA KATKI SAĞLAR. ÖRNEĞİN BİR
ESERDE SOSYAL BİR KONU ELE ALINIYORSA SOSYAL MEKANLAR TERCİH EDİLİR.

SANAYİLEŞME DEVRİMİNİN ANLATILDIĞI ESERLERDE GENİŞ MEKAN TERCİH EDİLİR.

 PSİKOLOJİK OLAYLARIN, İÇE DÖNÜK VE KARAMSAR, TRAJİK OLAYLARIN, BİREYSEL
SORGULAMALARIN VERİLDİĞİ ESERLERDE İÇ MEKAN, DAR MEKAN, ÖZEL MEKAN
KULLANILIR.

DIŞA DÖNÜK, EĞLENCELİ OLAYLARIN VERİLDİĞİ, TOPLUMSAL KONULARIN ELE

ALINDIĞI ESERLERDE GENİŞ MEKAN, DIŞ MEKAN, GENEL MEKAN KULLANILIR.

OLAYLARIN DÜĞÜMÜ GENEL MEKANDA ATILIR.

4. ZAMAN

DÖRT ÇEŞİT ZAMAN MEVCUT:

KRONOLOJİK ZAMAN: OLAYLAR SIRASIYLA VERİLİR.

GERİYE DÖNÜŞLERİN YAŞANDIĞI ZAMAN: FLAHBACK OLARAK DA BİLİNİR. OLAY AKARKEN

ARADA GEÇMİŞTEN BELLİ SAHNELER, BELLİ DİYALOGLAR VERİLİR. POLİSİYE ROMANLARDA
SIKLIKLA KULLANILIR.

TARİHSEL/DÖNEMSEL ZAMAN: ÖNEMLİ BİR TARİHÎ OLAYIN YAŞANDIĞI ZAMAN, YA DA

ÖNEMLİ OLAYLARIN YAŞANDIĞI TİPİK ÖZELLİKLERİ OLAN BİR DÖNEM. NET TARİH VERİLİR.
ÖRNEĞİN; BABALAR VE OĞULLAR’DA TARIM REFORMUNUN YAŞANDIĞI DÖNEM
ANLATILMIŞTIR. DÖNEMSEL ZAMAN VARDIR. DEVLET ANA’DA OSMANLI DEVLETİ’NİN
KURULUŞU ANLATILMIŞTIR. TARİHSEL ZAMAN VARDIR.

GÜNLÜK ZAMAN: NET BİR TARİHİN VERİLMEDİĞİ HERHANGİ BİR GÜN, HERHANGİ BİR AY,
HERHANGİ BİR YIL. ÖRNEĞİN: KIRMIZI PAZARTESİ.

ZAMAN DA TIPKI MEKÂN GİBİ OLAYLARIN SEYRİNDE ETKİLİDİR. TEMANIN

SOMUTLAŞTIRILARAK İLETİLMESİNİ SAĞLAR.

5. OLAYLAR

KURGUSAL ESERLERİN MERKEZİNDE OLAY VEYA DURUM VARDIR. BU OLAY YA DA

DURUM KAHARMANLAR, MEKAN, ZAMAN ÜÇGENİNDE ŞEKİLLENİR.

HİKÂYELERDE GENELLİKLE TEK BİR OLAY VARDIR. ROMANLARDA İSE OLAY ÖRGÜSÜ
VARDIR. YANİ MERKEZDE BİR ANA OLAY VE BU OLAYA BAĞLI KÜÇÜK KÜÇÜK OLAYLAR
VARDIR.

OLAY ÇEŞİTLERİ ŞUNLARDIR:

TARİHSEL OLAYLAR: DÖNEME DAMGASINI VURAN, TEKİL; ÇOK ÖNEMLİ, BÜYÜK OLAYLAR
(ÖRNEĞİN, İSTANBUL’UN FETHİ, FRANSIZ İHTİLALİ VB.)
DÖNEMSEL OLAYLAR: BELLİ BİR DÖNEM İÇİNDE GERÇEKLEŞEN, BENZER YANLARI OLAN,
DÖNEMİN TİPİK ÖZELLİKLERİNİ BARINDIRAN OLAYLAR. BU OLAYLAR DÖNEMİN KİMLİĞİNİ
 OLUŞTURUR. (ÖRNEĞİN; MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ OLAYLARI, 70-80 ARASI DÖNEM
SİYASİ OLAYLAR VB)

BİREYSEL OLAYLAR: AİLEVİ OLAYLAR, BİREYSEL SORGULAMALAR, HAYALLER VE HAYAL

KIRIKLIKLARI, DUYGULAR VB.
SOSYAL OLAYLAR: TOPLUMUN BİRÇOK KESİMİNİ İLGİLENDİREN OLAYLAR. ÖRNEĞİN;
CUMHURİYETİN İLANI, İHTİLALLER, SAVAŞLAR VB.
OLAY-KAHRAMAN-ZAMAN-MEKÂN İLİŞKİSİ.

*SOSYAL OLAYLAR AYNI ZAMANDA TARİHÎ YA DA DÖNEMSEL OLAY OLABİLİR.

6. BAKIŞ AÇILARI

İLÂHİ BAKIŞ AÇISI( TANRISAL, HÂKİM BAKIŞ AÇISI): BU BAKIŞ AÇISINDA YAZAR TIPKI BİR
İLAH GİBİ HER ŞEYE HÂKİM. KAHRAMANIN GEÇMİŞİNİ, GELECEĞİNİ, DÜŞÜNCELERİNİ,
DUYGULARINI BİLİR VE OKURA BUNU HİSSETTİRİR.

KAHRAMAN BAKIŞ AÇISI: YAZAR BİZZAT OLAYI YAŞAR, OLAYIN KAHRAMANLARINDAN

BİRİSİDİR. BEN/BİZ DİLİ KULLANILIR.

GÖZLEMCİ BAKIŞ AÇISI: YAZAR ÂDETA BİR KAMERA GİBİ OLAYI GÖZLER VE YORUM
YAPMADAN AKTARIR.

*KAHRAMAN BAKIŞ AÇISININ OLDUĞU ESERLERDE SÜRPRİZ ÇOKTUR.

*İLAHİ BAKIŞ AÇISININ OLDUĞU ESERLERDE İSE ANLATIM TEKNİKLERİ ÇOKÇA KULLANILIR.
*BAZI ESERLERDE BİRDEN ÇOK BAKIŞ AÇISI KULLANILABİLİR. ÖRNEĞİN; FERİT EDGÜ’NÜN
HAKKÂRİ’DE BİR MEVSİM ADLI ESERİNDE HEM KAHRAMAN BAKIŞ AÇISI HEM DE İLÂHİ BAKIŞ
AÇISI KULLANILMIŞTIR.

7. ÇATIŞMA UNSURLARI

ÇATIŞMA: ESERDE FARKLI İKİ UNSURUN, ,İKİ KAVRAMIN, İKİ KİŞİNİN KARŞI KARŞIYA KALMASI,
ZITLAŞMASIDIR. ÇATIŞMA OLAYIN, ESERİN TEMELİDİR. OLAY DOĞMASI ÖNCELİKLE İKİ
UNSURUN ÇATIŞMASI GEREKİYOR. ÇATIŞMALAR OLAY ÖRGÜSÜNÜ DOĞURUR.

ÇATIŞMA TÜRLERİ ŞUNLARDIR:

KADIN-ERKEK KÖYLÜ-AĞA İMAM- ÖĞRETMEN

BİREY- TOPLUM KÖYLÜ- ŞEHİRLİ MUHTAR-İMAM-
BİREY- AİLE GÜÇSÜZ- GÜÇLÜ ÖĞRETMEN
BİREY-BİREY FAKİR-ZENGİN
İŞÇİ-PATRON DOĞU-BATI

BİREYSEL ÇATIŞMA( BİREYİN İÇ DÜNYASINDA KENDİSİ İLE ÇATIŞMASI)

ÇATIŞMALAR AYNI ZAMANDA ESERİN TÜRÜNÜN, ANLAYIŞININ BELLİ OLMASINDA DA KATKI
SAĞLAR. ÖRNEĞİN SOSYAL ESERLERDE GENELLİKLER KADIN-ERKEK, KÖYLÜ-AĞA, İŞÇİ-
PATRON, KÖYLÜ- ŞEHİRLİ, ZENGİN- FAKİR ÇATIŞMALARI İŞLENİR. BİREYSEL ESERLERDE
BİREYİN KENDİSİ VE DİĞER UNSURLAR İLE ÇATIŞMASI ÖNPLANDADIR.

8. ESERİN TÜRÜ

KARAKTERİN ÖZELLİKLERİ, OLAYIN ÖZELLİKLERİ, MERKEZDE OLAY VEYA DURUMUN OLMASI,

MEKAN, ZAMAN, ÇATIŞMALAR, BAKIŞ AÇILARI ESERİN TÜRÜNÜ BELİRLER.

HİKAYE TÜRLERİ:

OLAY HİKAYESİ ( ÖMER SEYFETTİN, SABAHTTİN ALİ, REFAİK HALİD/ MAUPPASSANT)

DURUM HİKAYESİ ( SAİT FAİK, MEMDUH ŞEVKET/ ANTON ÇEHOV)
BEN MERKEZLİ (MODERN) HİKAYE (HALDUN TANER, MUSTAFA KUTLU, BİLGE KARASU/
FRANZ KAFKA)
KÜÇÜREK HİKAYE (FERİT EDGÜ)

ROMAN TÜRLERİ

KONUSUNA GÖRE ROMANLAR:

MACERA ROMANI
TARİHÎ ROMAN
EGZOTİK ROMAN
TÖRE ROMANI
SOSYAL ROMAN
POLİSİYE ROMAN
BİLİM-KURGU ROMANI
GOTİK ROMAN
KORKU ROMANI
FANTASTİK ROMAN
PSİKOLOJİK(TAHLİL) ROMAN

ANLATIMINA GÖRE ROMANLAR:

BİYOGRAFİK ROMAN
OTOBİYOGRAFİK ROMAN
PSİKOLOJİK(TAHLİL) ROMAN
GÜNLÜK ŞEKLİNDEKİ ROMAN
MEKTUP ROMAN
NEHİR(IRMAK) ROMAN

AKIMLARA VE ANLAYIŞLARA GÖRE ROMANLAR

REALİST ROMAN
KLASİK ROMAN
ROMANTİK ROMAN
NATURALİST ROMAN
SÜRREALİST ROMAN

TOPLUMCU- GERÇEKÇİ ROMAN

MİLLÎ EDEBİYAT ZEVK VE ANLAYIŞINDAKİ ROMAN
BİREYİN İÇ DÜNYASINI ESAS ALAN ROMAN
MODERN ROMAN
POST MODERN ROMAN

9. DİL VE ANLATIM ÖZELLİKLERİ

ÜSLUP(BİÇEM): YAZARIN KİŞİSEL, ÖZGÜN ANLATIM TARZI. YAZAR AŞAĞIDAKİ DİL VE

ANLATIM ÖZELLİKLERİNİ KULLANARAK ÜSLUBUNU OLUŞTURUR.

DİL ÖZELLİKLERİ

1. AÇIKLIK: BİR İFADENİN HERKESİN AYNI ANLAMI ALGILAYABİLECEĞİ ÖZELLİKTE

OLMASI. FARKLI ANLAMLARIN DÜŞÜNÜLEMEMESİ. NETLİK. ÖĞRETİCİ METİNLERDE,
DERS KİTAPLARI METİNLERİNDEN AÇIK İFADELER KULLANILIR.

2. KAPALILIK: FARKLI ANLAMLAR ÇIKARILABİLECEK İFADE ÖZELLİĞİ.

3. YALINLIK(SADELİK): ANLATILMAK İSTENENİN EN KISA YOLDAN ANLATILMASI.

YALINLIĞIN TERSİ SÜSLÜLÜKTÜR.

4. SÜSLÜLÜK: MECAZİ ANLAMLARLA, BENZETMELERLE, SOYUT İFADELERLE DONATILMIŞ

UZUN CÜMLELER.

5. DURULUK: GEREKSİZ SÖZCÜK KULLANILMAMASI. BİR İFADE DURU DEĞİLSE ANLATIM

BOZUKLUĞU OLUR. BUNDAN DOLAYI TÜM METİNLER DURU OLMAK ZORUNDADIR.

6. AKICILIK: KELİMELERİN, SESLERİN BİRBİBİRİNİ TAKİP EDECEK ŞEKİLDE, AHENKLİ

KULLANILMASI.

ANLATIM ÖZELLİKLERİ

1. GERÇEKÇİLİK

2. YOĞUNLUK: METNİN ÇOK FAZLA DUYGU DÜŞÜNCEYİ BARINDIRMASI

3. ÖZLÜLÜK: AZ SÖZLE ÇOK ŞEY ANLATMA

4. TUTARLILIK

5. İÇTENLİK
 6. ÖZGÜNLÜK

7. SÜRÜKLEYİCİLİK. MERAK DUYGUSUNUN DİRİ TUTULMASI.

10. ANLATIM TEKNİKLERİ

ANLATMA ÜST KURMACA

GÖSTERME DOKUMA
ÖZETLEME GERİYE DÖNÜŞ
BİLİNÇAKIŞI ÇEHOV’UN SİLAHI
MONOLOG: İÇ MONOLOG-DIŞ MONOLOG METİNLERARASILIK
DİYALOG: İÇ DİYALOG-DIŞ DİYALOG