FONETYKA

___________________________NOTATKA Z
DEFINICJAMI___________________________

 FONETYKA – Bada cechy fizyczne głosek, niezależnie od roli, jaką pełnią w danym języku,
bada stronę dźwiękową języka, czyli artykulację głosek, ich budowę akustyczną, akcent
i intonację.
 FONOLOGIA - Bada funkcje głosek w poszczególnych językach, dział językoznawstwa
badający relacje między fonemami.
 FONACJA – wydanie głosu przez człowieka, fizyczna faza powstawania dźwięku,
modelowanie powietrza przepływającego przez głośnie, cykle rozsuwania się i zsuwania
wiązadeł głosowych
 ARTYKULACJA – proces kształtowania dźwięków mowy ludzkiej za pomocą narządów
artykulacyjnych
 FONEM – wariant głoski, w jęz. hiszpańskim 24 fonemy (19 spółgłoskowych i 5
samogłoskowych /i,e,a,o,u/
 ARCHIFONEM – głoska występująca w miejscu, w którym doszło do neutralizacji
 ALOFONY – realizacje danego fonemu
 B: [b] zwarto – wybuchowe (Barcelona) lub [β] szczelinowe (lobo)
 D: [d] zwarto – wybuchowe (dedo, pierwsze ,,d”) lub [ð] szczelinowe [Madrið]
 G: [g] zwarto – wybuchowe (gato) lub [ɣ] szczelinowe (lago)
Pisownia a wymowa – system graficzny jest niemal fonemiczny
 ALOFONY KOMBINATORYCZNE – głoski, które nie pełnią funkcji znaczeniowej, ich
wymowa zależy od pozycji, warianty głosek b,d,g nie pełnią funkcji dystynktywnej tak jak
w przypadku r i rr. Przykład: fonem /b/  alofon [b] [úm báso], [β] [éste βáso]
 SYSTEM WOKALICZNY – system samogłosek ( w hiszpańskim 5 samogłosek)
 INTERFERENCJA – proces nakładania się struktur z języków już znanych na języki,
których dopiero zaczynamy się uczyć
 GŁOSKA APIKALNA – głoska podczas wymowy której koniuszek języka zbliża się ku
górnym dziąsłom
 POZYCJA INTERWOKALICZNA – pozycja między samogłoskami
 GRUPY WYDECHOWE: intonacja, intonem (ostatnia grupa wypowiedzi)
 JĘZYKI URZĘDOWE HISZPANII: español (castellano), catalán, gallego, vasco, aranés
DIALEKTY HISTORYCZNE: leonés, aragonés
DIALEKTY HISZPAŃSKIEGO: andaluz, estremeño, murciano, canario
 ZJAWISKO DYGLOSJI – dwujęzyczność niezrównoważona, narzucanie użycia języka
przez zjawiska społeczne
 NAGŁOS ABSOLUTNY – pozycja początkowa, WYGŁOS – pozycja końcowa, tu często
głoski zanikają
 GŁOSKA – jednostka czysto fonetyczna, najmniejsza cząstka mowy
 SYLABA – grupa głosek powstająca w odrębie jednego taktu wydechowego. Ośrodkiem
sylaby jest samogłoska – na ogół element zgłoskotwórczy. Wyjątek w jęz. polskim stanowi
samogłoska ,,i’ – jest niezgłoskotwórcza, np. diabeł, kraj
 WYRAZY – budowane według określonych wzorców, tworzą zdania
 ZDANIE – wypowiedzenie, które posiada określone kontury intonacyjne (typowe dla danego
języka)
UWAGA! ST. NAPIĘCIA ARTYKULACYJNEGO w hiszp. jest wysoki, ponieważ bardziej
intensywnie używamy języka, warg, i podniebienia miękkiego, niż w przypadku jęz. polskiego

BAZA ARTYKULACYJNA – pozycja narządów

mowy przed rozpoczęciem artykulacji i ruch tych
narządów w trakcie artykulacji lub zespół
nawyków artykulacyjnych przedstawicieli
konkretnej wspólnoty językowej, np. ruch warg,
stopień napięcia narządów artykulacji
 NARZĄDY INFRAGLOTTALNE – płuca
i tchawica, znajdujące się poniżej głośni
(glotis). Umożliwiają dopływ powietrza, które
następnie zostaje wprowadzone w drgania
 NARZĄDY SUPRAGLOTTALNE – krtań
i narządy artykulacji, biorą aktywny udział w
artykulacji

NARZĄDY ARTYKULACJI
o CZYNNE (ruchome): język, wargi, podniebienie miękkie, języczek, wiązadła głosowe
o BIERNE (nieruchome): zęby, dziąsła, podniebienie twarde
MIEJSCE ARTYKULACJI – miejsce, gdzie narządy czynne dotykają narządów biernych

KLADYSFIKACJA GLOSEK

SPOŁGŁOSKI - consonates
SAMOGŁOSKA – vocales
Jaka jest różnica pomiędzy nimi?
Podczas artykulacji spółgłosek wydychane powietrze napotyka przeszkodę, jama ustna jest
w pewnym stopniu zamknięta
Podczas artykulacji samogłosek wydychane powietrze przepływa swobodnie, jama ustna jest
w pewnym stopniu otwarta

GŁOSKI DŹWIĘCZNE – przy zbliżaniu się i drganiu wiązadeł głosowych i przy zwężaniu
głośni.
GŁOSKI BEZDŹWIĘCZNE – przy zbliżaniu się wiązadeł głosowych, nie ma drgań
SAMOGŁOSKI DŹWIĘCZNE – drgania o większym natężeniu, sile i częstotliwości niż
w przypadku spółgłosek dźwięcznych  samogłoski mają wyższy ton

GŁOSKI USTNE – podniebienie miękkie jest podniesione i przywiera do tylnej ściany jamy
gardłowej. Hiszpańskie fonemy /b/, /t/, /k/ - przy ich wymawianiu wydech tylko przez jamę
ustną
GŁOSKI NOSOWE – ich artykulacja odbywa się przy opuszczonym podniebieniu miękkim,
między nim a tylną ścianą jamy gardłowej powstaje szpara i powietrze wydostaje się
jednocześnie przez jamę ustną i nosową.

KLASYFIKACJA ZE WZGLĘDU NA:

 STOPIEŃ ZAMKNIĘCIA JAMY USTNEJ
Samogłoski: w zależności od pionowych ruchów języka: wysokie, średnie, niskie
Spółgłoski:
o zwarto – wybuchowe /b/, /p/, /d/
o zwarto – szczelinowe (afrykaty) /c/ (chino)
o szczelinowe, trące (spiranty) /f/, /0/, /s/
o boczne /l/
o nosowe /m/, /n/
o drżące /r/, /r’/
 MIEJSCE ARTYKULACJI
Samogłoski: w zależności od ruchów poziomych języka: przednie, środkowe, tylne
Spółgłoski:
o wargowe (labialne) /b/, /p/, /m/
o wargowo – zębowe (labiodentalne) /f/
o zębowe (dentalne) /d/, /t/
o międzyzębowe (interdentalne) fonem /0/
o dziąsłowe (alweolarne) /s/, /n/, /r/
o twardopodniebienne (palatalne) /č/, /j^/
o miękkopodniebienne (welarne) /k/, /g/, /x/, /l/

TRANSKRYPCJA FONOLOGICZNA – przedstawia w sposób graficzny fonemy

TRANSKRYPCJA FONETYCZNA – składa się z alofonów, zawiera o wiele więcej znaków
Rodzaje transkrypcji
1. Typ szeroki – najmniej dokładny
2. Typ półwąski – nie bierze pod uwagę stopnia zamknięcia i otwarcia samogłosek,
najbardziej rozpowszechniony
3. Typ wąski – uwzględnia alofony pominięte przez dwa pierwsze typy

_________________________________R / r/, / r’/_________________________________

POZYCJE DLA ,,R’’ wielouderzeniowego
o Na początku wyrazu, w nagłosie absolutnym  [r’] wielouderzeniowe, np. rico [r’íco]
o Po /n, l, s/  [r’] wielouderzeniowe, np. el río [el r’ío], Enrique [enr’íke], los ramos
[lor’amos] (tutaj widać as. wsteczną całkowitą – zanik s przed wielouderzeniowym r
o Pozycja interwokaliczna  [r’] wielouderzeniowe, zaznaczano jako rr! carro [kar’o]
graficznie rr
o Na końcu, w wygłosie może być /r/ lub /r’/ - następuje neutralizacja, to nie jest błąd
o Jako archifonem zawsze jest fonemen drżącym

_____________________________ll [ j ], [ʎ ]_________________________________
 [ʎ]: graficzne ll na początku sylaby: lleno [ʎeno], pollo [poʎo]  ljeno, polje (wymowa
historyczna)
Przypomina polskie boczne, preparatalno – zadziąsłowe l, tak jak w wyrazach ,,konwalia,
kolia, dalia”
 Teraz dominuje YEÍSMO – zjawisko o charakterze powszechnym, które wyparło
wymowę palatalną. Zastępowanie [ʎ] przez [j’]
sello [seʎo]  [sej’o], calle [caʎe]  [caj’e]
Wymowa [ʎ] nabrała charakteru dialektalno – regionalnego. Prowadzi do zaniku opozycji
fonologicznej w wyrazach typu olla – hoya  zmniejsza się liczba fonemów do 23

______________________________s [ s ], [s]_________________________________
^

 Ten fonem /s/ nie ma odpowiednika w jęz. polskim, dlatego sprawia wiele trudności
 Spółgłoska szczelinowa, dziąsłowa, bezdźwięczna  zbliżenie koniuszka języka do dziąseł
– głoska apikalna (koronalna), powietrze wydostaje się przez powstającą w ten sposób
szczelinę
 Polskie s jest zębowe, różni się miejscem artykulacji, przednia część grzbietu języka zbliża się
do zębów i dziąseł
 Graficzne x wymiawiamy jako [s]  gdy x jest przed spółgłoską, explikar [esplikar]
 Graficzne x wymawiamy jako [ks[  gdy x jest w pozycji interwokalicznej exacto
[eksakto], máximo [maksimo]
 W niektórych regionach, zwłaszcza w Andaluzji występuje zjawisko ASPIRACJI.
Na końcku sylaby i wyrazu /s/ realizuje się jako głoska szczelinowa laryngalna [h], np.
dos [dóh], este [éhte]. Zabarwienie dialektalno – regionalne.
 SONORYZACJA (udźwięcznienie), gdy /s/ stoi przed głoskami nosowymi lub wargowymi,
np. przed [b], [d], [g], [m], [l]. oznaczamy jako [s]
 W mowie potocznej przed wielouderzeniowym r spółgłoska [s] często zanika (Israel [ir’ael]
lub sonoryzuje się (Israel [israel])

____________________________________[0]_____________________________________
 Podobny do angielskiej głoski th
 Interdentalny, frykatywny fonem, graficzne ,,z’’lub ,,c’’
 W dialekcie andaluzyjskim i krajach Ameryki Południowej występuje zjawisko regionalne
SESEO, czyli zastępowanie [0] przez [s]. Wyrazy takie jak casa, caza brzmią jednakowo
[kása], s zamiast z
 Zjawisko CECEO jest odwrotnością seseo

ALOFONY
ALOFON B/V D G
WYMOWA [b] [d] [g]
 ZWARTA  w nagłosie  w nagłosie absolutnym:  w nagłosie
absolutnym: botón  po [n,l]: lindo [lindo] absolutnym: gordo
[botón]  l + d: el día [gorðo]
 po [n,m]: convento  po [n]: mango
[kombento] [mango]

WYMOWA [β] [ð] [ɣ]

SZCZELINOWA  pozycja pozycja  pozycja
interwokaliczna: tubo interwokaliczna interwokaliczna:
[tuβo] pozycja końcowa lago [laɣo]
 pozostałe pozycje (często dochodzi do  pozostałe pozycje
zaniku): verde [berðe],
sed [seð]
pozostałe pozycje

________________DWUGŁOSKI I TRÓJGŁOSKI______________
 DWUGŁOSKA – DYFTONG, połączenie dwóch samogłosek, z których jedna jest
niezgłoskotwórcza (niesylabiczna)
 TRÓJGŁOSKA – TRYFTONG, połączenie trzech samogłosek w jednej sylabie, z
których dwie są niezgłoskotwórcze.
 Ośrodkami dyftongów i tryftongów są samogłoski silne: niskie [a] i średnie [e,o].
Elementami niezgłoskotwórczymi są samogłoski słabe.
 W hiszpańskim 14 dyftongów (8 wstępujących i 6 zstępujące) i 4 tryftongi
(schemat w zeszycie)

ENLACE
o Łączenie wyrazów w ciągu fonicznym, międzywyrazowe połączenie samogłoskowe
i spółgłoskowe.
o Nie należy rozdzielać wyrazów, tam gdzie obowiązuje ich łączenie (enlace)
o Elementy jednej grupy wydechowej wymawiane są w sposób ciągły, jeżeli pojawia się
pauza, to zaznaczamy ją dwoma pionowymi kreskami ||
 HIATUS – rozdzielna wymowa, gdy spotykają się dwie różne samogłoski w dwóch
różnych sylabach obok siebie [re:al]
 SYNALEFA – wymowa w odrębie jednej sylaby końcowej samogłoski pierwszego słowa
i początkowej sylaby drugiego, np. [ea] te alabo [te_ alaβo]

4 PODSTAWOWE GRUPY SYNTAGMATYCZNE

1. Rodzajnik określony, spójnik, przyimek + rzeczownik  el amor [elamór] , para Luis
[paralwís]
2. Rzeczownik + przydawka  el cielo azul [el0jeloa0zul], el coche de Pedro
[elkoceðepeðro]
3. Czasownik + zaimek atoniczny  se lo dieron [seloðjeron]
4. Czasy złożone + konstrukcje opisowe  ha traído las guitarras [atraiðolasɣitar’as]

SAMOGLOSKI (vocales)
1. Mamá ha comido [mama:komiðo] (przedłużamy ,,a’’)
2. Real [r’e:al] hiatus
3. Te alabo [te_alaβo] synalefa, w szybkiej wymowie słychać tylko ,,a’’

SPÓŁGŁOSKI (consonantes)
[s]+[s] = [s] los sueños [loswenos]
[r] + [r] = [r’] evitar riesgos [eβitar’jsɣos]
[l] + [l] = [l] el lomo [elomo] lub [el:omo]

W HISZPAŃSKIM NIE MA GETLINACJI – PODWAJANIA SPÓŁGŁOSKI W JEDNEJ SYLABIE!

KOARTYKULACJA
Upodobnienia
dźwięków__________________________________________________________________
 Asymilacja głosek (upodobnienie) – zjawisko wywołane wzajemnym oddziaływaniem
sąsiadujących ze sobą głosek podczas wymowy.
TYPY UPODOBNIEŃ
 asymilacja POSTĘPOWA – druga głoska ulega zmianie pod wpływem pierwszej, np.
twardy [tfardy] wf desonoryzacja
 asymilacja WSTECZNA pierwsza głoska ulega zmianie pod wpływem następnej, np.
zsinieć [sśińeć]

W JĘZYKU HISZPAŃSKIM WYSTĘPUJĄ TYLKO ASYMILACJE WSTECZNE!

ASYMILACJA WSTECZNA
CAŁKOWITA CZĘŚCIOWA
1. dziąsłowe [n] upodabnia się do 1. sonoryzacja [s] i [0] przed spółgłoskami
wargowego [m] dźwięcznymi [b, d, g, m]
en mí [emmi] rasgo [rasɣo]
con Manolo [kommanolo] hazme el favor [a0meelfaβor]
conmigo [commiɣo] lub [kom:iɣo]

2. dziąsłowe [s] całkowicie zanika przed 2. labializacja [n] przed spółgłoskami

wielouderzeniowym [r] wargowymi [p, b] i przed wargowo
los rusos [lor’usos] zębowym [f]
dos ruedas [dor’weðas]* convencer [komben0er]
un poco [umpoko]
*uwaga! Nie zaznaczamy enlace, bo [s]
całkowicie zanika!!
 _________________________________________________________________AKCEN
T
AKCENT ZDANIOWY – zjawisko fonetyczne polegające na uwydatnieniu niektórych
elementów (wyrazów) wypowiedzi ustnej.
AKCENT WYRAZOWY – uwydatnienie określonej sylaby
PROZOIDA: akcent + intonacja + iloczas (czas trwania dźwięków mowy) = brzmieniowe
właściwości mowy

SPOSOBY AKCENTOWANIA
a) natężenie dźwięków  gdy to odgrywa największą rolę to akcent ma RODZAJ
DYNAMICZNY – dana sylaba wypowiadana jest z większą energią (częstotliwość drgań
strun głosowych + siła wydychanego powietrza), np. angielski, hiszpański, polski

b) czas trwania  RODZAJ RYTMICZNY (ILOCZASOWY) – przedłuża się czas trwania

jednej sylaby, np. jęz. nowogrecki

c) wysokość tonu  RODZAJ MELODYCZNY (MUZYCZNY) – podwyższenie lub

obniżenie wysokości tonu, np. język chiński

W JĘZYKU HISZPAŃSKIM DOMINUJE AKCENT DYNAMICZNY, RUCHOMY!

MIEJSCE AKCENTU
 akcent stały: w j. polskim przedostatnia sylaba, wyjątek formy przeszłe (zrobiliśmy)
i wyrazy wywodzące się z łaciny (muzyka, matematyka)
 akcent ruchomy: j. hiszpański
 ruchomy,
 zazwyczaj przedostatnia sylaba,
 zmiana wraz z liczbą carácter  caracteres, régimen  regímenes,
 funkcja dystynktywna!  bailo – czas teraźniejszy, bailó – czas przeszły),
 może występować akcent poboczy (zaznaczamy dwoma kreseczkami), np. w
przypadku przysłówków – tranquilamente [trankílaménte].

KLASYFIKACJA WYRAZÓW W ZALEZNOŚCI

OD MIEJSCA AKCENTOWANIA SYLABY

1. Palabras AGUDAS – ostatnia sylabie: cantar [kantar], kończące się na ,,l’’ barril [bar’í],
na ,,ón’’
2. Palabras LLANAS – przedostatnia sylaba: festivo [festíβo], lagartija [laɣartíxa]
3. Palabras ESDRÚJULAS – trzecia sylaba: tímido [tímiðo], limítrofe [limítrofe]
4. Palabras SOBREESDRÚJULAS – czwarta sylaba: występuje rzadko, formy
czasownikowe z zaimkami osobowymi, np. dígamelo [díɣamelo]
________________________INTONACJA_____________________
__

Na intonację składają się:

 Melodia mowy – podwyższanie i obniżanie tonu krtaniowego
 Akcent zdaniowy – uwydatnienie najważniejszego elementu wypowiedzi, skupiamy się na
akcencie zdaniowym, nie wyrazowym
 Pauzy
 Tempo wypowiedzi

Biorąc pod uwagę końcową fazę wypowiedzi w jęz. hiszpańskim wyróżniamy:

a) KADENCJĘ obniżanie tonu
b) ANTYKADENCJĘ podwyższanie tonu
c) UTRZYMYWANIE TONU NA TYM SAMYM POZIOMIE (suspensión)

KADENCJA
o Zdania oznajmujące, np. Estamos muy cansados.
o Zdania pytające z ,,quién, qué, cuándo”, np. ¿Cómo te llamas?
o Występuje bardzo często!

ANTYKADENCJA
o Preguntas absolutas – pytania wymagające odpowiedzi tak/nie, np. ¿Te has dado cuenta de
eso? Czy zdajesz sobie z tego sprawę? Sí/No

SUSPENSIÓN
o Kiedy opowiadamy o kolejnych zdarzeniach, np. Entró en la habitación  se sentó 
encendió un cigarrillo (tutaj troszeczkę antykadencja)  y se durmió (zawsze zdanie
oznajmujące kończy się kadencją!)

ZDANIA PYTAJĄCE
a) obniżanie melodii – pytania z ,,quién, qué, cuándo” ¿Cuántos años tienes? (na początku na
wyższym poziomie, w końcowej fazie obniżamy)
b) wzrastanie melodii - ¿Has visto a tus compañeros de clase?

ZDANIA WYKRZYKNIKOWE
Jest tu mało schematów, często kwestie indywidualne
a) z kadencją końcową: ¡Qué chica más lista!, ¡Qué apasionante!, ¡Salga de aquí!
b) z antykadencją w fazie końcowej: ¡Díselo a él! (podkreślamy ,,él”, świadoma chęć
uwydatnienia pewnych elementów), ¡Vete a Zaragoza! (podkreślamy Zaragoza), ¡Mira!, ¡Pero
si lo hemos hecho antes! (uwypuklamy, że zrobiliśmy coś wcześniej)
 _________________ESTILO TENSO Y
RELAJADO__________________

ZJAWISKA ESTILO RELAJADO - stylu potocznego (charakter tendencyjny, nie są to

reguły fonetyczne, dużo zależy od kwestii indywidualnych). Określone pozycje mogą
sprzyjać występowaniu tych zjawisk (często pozycje atoniczne, które występują na końcu)
 ELIZJE – zanik końcowego /d/, zanik /d/ w pozycji interwokalicznej
Np. usted [usté], verdad [berðá] agotado [aɣaotào], relajado [r’elaxáo]
SYNKOPA – elizja wewnątrz danego słowa
 Wymowa zamkniętych samogłosek [i,u] w odrębie jednej sylaby
Tío [tjó], real [r’jal]  eliminacja hiatusa
 Osłabienie zwartej wymowy spółgłosek – grupa /nd/ realizowana jako /nð/
Vas a vender [basaβenðer] zamiast [basaβender]
___________________________________________________________________________
________________

ODMIANY DIALEKTALNE
DIALEKTY HISZPAŃSKIEGO: andaluz, estremeño, murciano, canario
 ANDALUZ
o Seseo – nie wymawiamy afrykaty /0/
o Ceceo – odwrotność seseo - casa [ca0a]
o Aspiracja /s/ - np. w pozycjach końcowych todos [toðoh], este [ehte]
o Neutralizacja /r/ i /l/ w pozycji implozywnej
Np. bolsa [borsa], alma [arma], cuerpo [kwelpo]
o Zanik spółgłoski dźwięcznej w pozycji interwokalicznej
Np. parado [parao] modo [mó]
o Głoska /c/ wymawiana jako /š/
Np. noche [noše], mucho [mušo]

Variedades hispanoamericanas
 Powszechne seseo
 Częste aspiracje lub elizje /s/
 W Argentynie i Urugwaju wzmocnienie dźwięczności głoski, np. lleno [ženo], mayo
[mažo]
 Neutralizacje /r/ i /l/, np. cola [kora], cara [kala]
Vallisoletano rasguño
realizar enmienda
madrugar un país
bandad portazgo
virreina exigir
Zarzuela extremo
adivinar cuidadoso
Génova los salarios
grueso te ofrezco
Poibao has dicho bien
Oxígeno un nieto
Madrid otro encuentro
vuelve tomar resoluciones
heráantes aldea
traerá en vano
todo hombre condado
has sacado jerga
el voto extender
en manos nexo
con motivo diezmar
conmoción se lo decimos
un mito hazmerreir
Israel debe de contestar
dos relojes los gritos
las rosas
hazme
fantasma
talismán
convento
enfermo
sin problemas
un viento
en fin
inmiente