1.

Nazewnictwo w kartografii
Proces opisywania mapy składa się z trzech etapów:
-doboru i uogólnienia mapy
-ustalenia właściwego brzmienia nazw oraz określenia typu pisma
-rozmieszczenia nazw
Skrótów na mapie używamy w przypadku gdy nazwa własna opisywanego obiektu nie mieści
się na mapie w wersji pomniejszonej i skróconej lub przy obiektach użyteczności publicznej
(szkoły podstawowe) albo przy obiektach, które się wyróżniają (domki letniskowe,
kempingowe, garaże). Skrótów nie stosujemy gdy mamy do czynienia z nazwami
objaśniającymi (stacja paliw, transformator- znak wystarczająco identyfikuje obiekt).
Na mapie topograficznej w skali 1:10 000 umieszcza się następujące nazewnictwo:
-nazwy własne obiektów topograficznych (miejscowości, obiekty wodne)
-opisy objaśniające (opisy odróżniające obiekty topograficzne od innych obiektów
oznaczonych na mapach znakiem tego samego rodzaju)
-opisy liczbowe obiektów (opisy wys. względnej, bezwzględnej)
Napisy na mapie nie powinny zasłaniać ważnych elementów mapy i siatki kilometrowej.
Dzielenie wyrazów w nazwach pisanych w dwóch wierszach jest niedopuszczalne.
Na mapie można wyróżnić dwie główne grupy napisów: opisy w treści mapy i opisy poza
treścią mapy. Na opisy w treści mapy składają się sygnatury literowe, skróty i opisy
objaśniające, nazwy własne obiektów geograficznych oraz liczby. Do opisów poza treścią
mapy należą m.in. tytuł mapy, legenda, opis siatki geograficznej i skorowidzowej, a także
informacje o źródłach, autorze, dodatkowe wyjaśnienia dotyczące treści mapy.
Podstawowymi opisami poza treścią mapy stosowanymi na mapach statystycznych są: tytuł
mapy, legenda i skala mapy. Tytuł mapy musi odzwierciedlać jej temat, tzn. zakres treści
opracowywanej mapy, który powinien zostać dostosowany do celu i przeznaczenia mapy.

Legendy na mapach tematycznych:

Układ prostokątów- legenda mapy

wykonanej metodą kartogramu
Słownik- legenda mapy
wykonanej metodą
sygnaturową

Zestaw figur- legenda mapy

wykonanej metodą
Skala- legenda mapy wykonanej kartodiagramu w skali
metodą izolinii skokowej

Nomogram- legenda mapy

wykonanej metodą kartodiagramu
ciagłego

Rodzaje map tematycznych:

 Funkcja mapy
Ze względu na funkcję wyróżnia się mapy: inwentaryzacyjne (np. przetwarzanie zdjęć
lotniczych) i interpretacyjne (wyniki analiz)
 Metryka mapy
Określa sposób reprezentowania stosunków przestrzennych
 Stopień generalizacji
Wyróżnia się tu mapy: pełne, uproszczone, schematyczne, modele
 Sposób ujęcia treści
Wyróżnia się tu mapy analityczne (rozmieszczenie pojedynczych zjawisk) i
syntetyczne (związki między zjawiskami)
 Stopień powiązań przedstawionych zjawisk
Do tej grupy należą mapy proste (jedno zjawisko bez powiązań) i mapy kompleksowe
(dwa lub kilka zjawisk jednocześnie)
  Ze względu na ujęcie czasu
Mapy tu dzielimy na mapy statyczne (stan zjawiska w danym momencie) i
dynamiczne (przedstawiają zmiany i ruch)
 Ze względu na formy prezentacji kartograficznej
Mapy wykonane metodami jakościowymi i ilościowymi
 Podział ze względu na temat
Wyróżniamy tu mapy fizycznogeograficzne, społeczno-gospodarcze

2. Odwzorowania w kartografii

Odwzorowanie Mercartora- linia przecinająca południki na powierzchni kuli pod stałym

kątem odwzorowuje się na linię prostą. W geodezji zastosowanie mają odwzorowania
konforemne- Gaussa-Krugera (zachowanie kątów).
Odwzorowanie kartograficzne- wzajemnie jednoznaczne przyporządkowanie punktów
powierzchni oryginału punktom płaszczyzny obrazu, w której tworzona jest mapa.
Rodzaje odwzorowań:
 Izometryczne- nie występują żadne zniekształcenia
 Wiernopolowe- pola powierzchni są zachowane bez zniekształceń
 Wiernoodległościowe- długości w określonym kierunku zostają zachowane
 Wiernokątne- kąty odwzorowują się bez zniekształceń

Odwzorowanie Gaussa-Krugera:
-odwzorowanie konforemne powierzchni elipsoidy obrotowej spłaszczonej w płaszczyznę
-południk osiowy odwzorowuje się na odcinek linii prostej osi rzędnych x
-elementarna skala zniekształceń długości na południku osiowym jest stała i równa jedności
(południk osiowy odwzorowuje się bez zniekształceń)

Odwzorowanie UTM:
- wersja odwzorowania walcowego poprzecznego Gaussa-Krugera z przecinającym Ziemię
walcem
-skala zniekształceń jest równa m0=0,9996
Zależności między dwoma powyższymi odwzorowaniami:
XUTM=m0*xGK
YUTM=m0*yGK

Metody tworzenia odwzorowań kartograficznych:

 Konstrukcyjne- odwzorowanie jest realizowane z wykorzystaniem zasad rzutowania
powierzchni oryginału na płaszczyznę, pobocznicę walca lub stożka. Wśród nich
wyróżnia się trzy podstawowe rzuty: ortograficzny, stereograficzny i środkowy
  Analityczne- polegają na analitycznym rozwiązywaniu stosownych układów równań
różniczkowych. Podajemy wówczas ogólne warunki, które ma spełniać
odwzorowanie, np. odwzorowanie ma być równokątne i walcowe. Na tej podstawie
układamy odpowiednie równanie różniczkowe. Po jego rozwiązaniu w następnym
kroku wyznaczamy pewne stałe na podstawie warunków szczegółowych, np. żądania,
aby dany równoleżnik odwzorował się izometrycznie
 Numeryczne- często odwzorowania kartograficzne otrzymujemy w wyniku
rozwinięcia funkcji odwzorowawczych na szeregi potęgowe lub trygonometryczne,
lub stosując odpowiednie wielomiany aproksymacyjne

Państwowy system odniesień przestrzennych tworzą:

1) Geodezyjne układy odniesienia oznaczone symbolami PL-ETRF2000 i PL-ETRF89
2) Układy wysokościowe oznaczone symbolami PL-KRON86-NH i PL-EVRF2007-NH
3) Układy współrzędnych: geocentrycznych kartezjańskich oznaczone symbolem XYZ,
geocentrycznych geodezyjnych oznaczone symbolem GRS80h oraz geodezyjnych oznaczone
symbolem GRS80H
4) układy współrzędnych płaskich prostokątnych oznaczone symbolami: PL-LAEA, PL-LCC, PL-
UTM, PL-1992 i PL-2000

3. Godło mapy

Układy współrzędnych "1992" (PUWG-92), UTM, "1942"

We wszystkich trzech powyższych układach podział mapy na arkusze jest prowadzony w
oparciu o zasady zdefiniowane w podziale Międzynarodowej Mapy Świata w skali
1:1 000 000. Zgodnie z nimi kula ziemska zostaje podzielona na pasy zarówno w kierunku
równoleżnikowym, jak i w kierunku południkowym. Pasy równoleżnikowe są oznaczane
kolejnymi literami począwszy od równika w kierunku na północ. Pasy południkowe są
numerowane kolejnymi liczbami od południka 180° w kierunku z zachodu na wschód.

Rysunek obok przedstawia stosowny

fragment skorowidza Międzynarodowej
Mapy Świata obejmujący obszar Polski z
zaznaczonymi właściwymi oznaczeniami
pasów oraz arkuszami w skali 1:1 000 000,
które powstają z przecięcia pasów o
odmiennej orientacji. Godło każdego arkusza
powstaje z oznaczeń przecinających się
pasów, tak więc godło przykładowe ma
postać M-34, gdzie: M - oznaczenie pasa
równoleżnikowego, 34 - oznaczenie pasa
południkowego.
Mapa w skali 1:1 000 000 dzieli się na 12x12=144 arkusze mapy w skali 1:100 000. Są one
oznaczane kolejnymi liczbami zgodnie ze schematem podanym poniżej (z uwagi na
czytelność rysunku pokazano tu tylko wybrane numery arkuszy).
Godło mapy 1:100 000 powstaje przez dopisanie
do godła mapy w skali 1:1 000 000, stosownego
numeru arkusza wynikającego z podziału. Tak więc
przykładowe godło ma postać M-34-29. Czasami
jedno- lub dwucyfrowy numer arkusza w skali
1:100 000 jest uzupełniany zerami w celu
uzyskania oznaczenia o stałej długości trzech
znaków. Na przykład zamiast oznaczenia M-34-2
możemy spotkać równoważny zapis M-34-002.
Wprowadza to jednolitą strukturę zapisu godła
konieczną np. w niektórych aplikacjach
komputerowych.

Z mapy 1:100 000 otrzymujemy 4 mapy w skali 1:50 000. Z mapy w skali 1:50 000
otrzymujemy 4 mapy w skali 1:25 000. I wreszcie z mapy w skali 1:25 000 otrzymujemy 4
mapy w skali 1:10 000. Znaku używane do generowania godła w zależności od skali: Dla map
1:50 000 są to litery A-D, dla map 1:25 000 są to litery a-d, a dla map 1:10 000 są to cyfry 1-4.

Przykładowe godło mapy w skali 1:10 000 ma więc oznaczenie M-34-65-A-c-4, gdzie:
M - oznaczenie pasa MMŚ dla mapy w skali 1:1 000 000,
34 - oznaczenie słupa MMŚ dla mapy w skali 1:1 000 000,
65 - oznaczenie arkusza mapy w skali 1:100 000,
A - oznaczenie arkusza mapy w skali 1:50 000,
c - oznaczenie arkusza mapy w skali 1:25 000,
4 - oznaczenie arkusza mapy w skali 1:10 000.
Mapy w kolejnych skalach będą oznaczane:
1: 1 000 000; M-34,
– 1: 100 000; M-34-47,
– 1: 50 000; M-34-47-A,
– 1: 25 000; M-34-47-A-d
– 1: 10 000; M-34-47-A-d-2.

Trzy układy współrzędnych posiadające identyczne zasady podziału na arkusze różnią się
jednak jeden od drugiego. Dla układu "1942" elipsoidą odniesienia jest elipsoida
Krassowskiego, natomiast dla układów PUWG-92 i UTM jest to elipsoida WGS84(GRS80).
Układ współrzędnych „1965”:

Pod nazwą układ "1965" kryje się de facto 5 układów współrzędnych płaskich - każdy dla
innej części kraju.

Przyjęto tu zasadę, że podział sekcyjny

map odbywa się wzdłuż linii równoległych
do osi układów współrzędnych płaskich.
Oznacza to, że ramki arkuszy pokrywają się
z siatką kilometrową, a nie z siatką
geograficzną.

Z arkusza 1:100 000 powstają 4 arkusze w skali 1:50 000. Następnie z każdego arkusza 1:50
000 otrzymujemy 4 arkusze w skali 1:25 000. I wreszcie z każdego arkusza w skali 1:25 000
otrzymujemy 4 arkusze w skali 1:10 000.
Przykładowe godło arkusza mapy w skali 1:10 000 ma postać 264.123, gdzie:
2 - numer strefy układu "1965",
6 - numer pasa dla arkusza 1:100 000,
4 - numer słupa dla arkusza 1:100 000,
1 - numer arkusza 1:50 000,
2 - numer arkusza 1:25 000,
3 - numer arkusza 1:10 000.
Układ współrzędnych „GUGiK 1980”
W układzie "GUGiK 80" podstawowym arkuszem podlegającym dalszym podziałom jest
arkusz w skali 1:500 000 obejmujący obszar 3°x2°.

Godło każdego arkusza jest tu

bardzo proste - jest to
przyporządkowany mu
dwucyfrowy numer według
schematu pokazanego obok.

Kolejny podziały jest wykonywany w celu uzyskania arkuszy w skali 1:200 000. Z jednego
arkusza mapy w skali 1:500 000 uzyskuje się 15 arkuszy map w skali 1:200 000. Następnie w
wyniku podziału każdej mapy w skali 1:200 000 na 4 części dochodzimy do arkusza mapy w
skali 1:100 000.
Przykładowe godło arkusza mapy w skali 1:100 000 ma postać 84.07.3., gdzie:
84 - godło arkusza w skali 1:500 000,
07 - oznaczenie arkusza w skali 1:200 000,
3 - oznaczenie arkusza w skali 1:100 000
Na skali 1:100 000 kończy się szereg skalowy map w układzie "GUGiK 80" - mapy o większych
skalach nie są opracowywane w tym układzie.

Mapa zasadnicza
Kategoria map topograficznych kończy się na skali 1:10 000. Mapy w skali większej są
uznawane za tzw. mapę zasadniczą i w zasadzie są przeznaczone do użytku branżowego.
Prowadzone są głównie w układzie "1965", a ostatnio w układzie "2000".
Godło arkusza mapy zasadniczej powstaje przez uzupełnienie godła arkusza mapy w skali
1:10 000 cechą wynikającą z dalszego podziału tego arkusza. Tak więc podstawą jest
teoretyczny arkusz 1:10 000, a długość drugiego członu godła zależy od skali danego arkusza
mapy zasadniczej. Istnieją dwa dozwolone schematy podziału arkusza mapy w skali 1:10 000,
w zależności od potrzebnej, docelowej skali wynikowego arkusza mapy zasadniczej.
Pierwszy sposób jest to prosty
podział na 4 arkusze w skali
1:5000. Jest to „ścieżka” krótka,
ponieważ arkusz w skali 1:5000
nie podlega już dalszym
Drugi sposób stosuje się w celu utworzenia arkuszy w skali
podziałom.
1:2000. Jest to podział na 25 części według schematu
pokazanego obok. Cyfrowe oznaczenia poszczególnych
arkuszy 1:2000, figurujące na rysunku, stanowią informację
umieszczaną w godle każdej mapy powstałej w wyniku
podziału

Arkusz mapy w skali 1:2000 może być następnie podzielony na 4 arkusze w skali 1:1000. A
dalej każdy arkusz mapy w skali 1:1000 może być podzielony na 4 arkusze mapy w skali
1:500.
Przykładowe godła mapy zasadniczej w układzie "1965"
mogą więc mieć następującą postać:
263.123.2 - dla skali 1:5000 263.1-oznaczenie arkusza w skali 1:10 000
263.123.24 - dla skali 1:2000
263.123.242 - dla skali 1:1000
263.123.242.3 - dla skali 1:500

4. Skala ciągła i skokowa

Skala ciągła- wartości indywidualne dla każdej jednostki odniesienia

Skala skokowa- dane zgrupowane w klasy (kilka obserwacji, jednostek ma taką samą
wartość)

Tematyka wyznaczania klas dotyczy metody kartodiagramu, kartogramu, dazymetrycznej a

także metody izolinii. Jednak najbardziej poprawne grupowanie danych w klasy ma
znaczenie w przypadku metody dazymetrycznej i kartogramu. Wyznaczenie przedziałów
klasowych polega na grupowaniu całej zbiorowości w odpowiednie klasy, w taki sposób, aby
każdy z elementów zbioru danych przyporządkowany był do jednej klasy.

Grupowanie jest etapem generalizacji danych, której celem jest takie przedstawienie danych
na mapie aby można ocenić przestrzenny rozkład zjawiska i dostrzec tendencje w jego
rozkładzie.

Metody podziału na klasy:

Klasy o jednakowej rozpiętości:
 Wartości- metoda równych interwałów
 Liczby obserwacji- metoda równej liczby obserwacji
 Powierzchni
  Odchylenia standardowego

Klasy o nieregularnej zmiennej rozpiętości:

 Metoda graficzna, na podstawie wykresu funkcji
 Metoda naturalna, metoda kolejnych przybliżeń
 Metoda średnich zagnieżdżonych, metoda średnich częściowych

Nie wszystkie metody klasyfikacji nadają się do każdego zbioru danych, dlatego klasyfikacja
stosowana do celów kartograficznych powinna spełniać następujące warunki:
• uzyskana na jej podstawie mapa powinna możliwie maksymalnie aproksymować
powierzchnię statystyczną. Powierzchnia statystyczna jest to trójwymiarowy obraz
danych, którego wysokość jest proporcjonalna do wartości
danych,
• mapa powinna pokazywać charakterystyczne cechy rozmieszczenia i struktury
przedstawianych zjawisk, dlatego występowanie skrajnych (odstających) wartości
nie powinno znikać z obrazu w wyniku klasyfikacji,
• każda klasa powinna zawierać pewną liczbę wartości (obserwacje), aby w zbiorze nie
było klas pustych.

Warunki agregacji danych w klasy:

- maksymalnie 5-8 klas, można liczbę klas rozszerzyć do 9-10 poprzez dodanie barwy
-należy stosować metodę, która najlepiej oddaje rozkład danych i tak dobierać przedziały,
aby uniknąć występowania klas pustych.

Graficzny sposób wyznaczania klas

Metodą graficzną granice klas można wyznaczyć na podstawie:
• wykresu wartości danych- granice ustalamy w miejscu dużych skoków wartości –
nieciągłości (punkty charakterystyczne) lub zmiany nachylenia krzywej,
• na podstawie wykresu częstości (histogramu)- stosowany przy zbiorach
bardzo licznych. Wartości należy zgrupować w klasy np. metodą równych interwałów.
• na podstawie wykresu kumulacyjnego (punkty załamania krzywej)
 Granicę klas obliczmy jako średnia z rozdzielonych
obserwacji

Dobór przedziałów klasowych

Najczęściej stosowane typy przedziałów klasowych:

 Normatywne- wynikają z przyjęcia wartości granicznych uzasadnionych charakterem
funkcjonalnym danego zjawiska (np. podział ludności ze względu na wiek na młody,
średni i stary)
 Przedziały o jednakowej rozpiętości- powstają w wyniku podziału zbiorowości na
jednakowe odstępy liczbowe:
𝑊 −𝑊
𝐵𝑋 =
𝑘
Następnie wartość BX zaokrągla się, w ten sposób mogą powstać skale:
- zamknięte dokładne (końce to wartości min/max)
- zamknięte zaokrąglone (wartości min/max zaokrąglone do pełnych)
- otwarte jednostronnie (wartości „poniżej…” lub „powyżej…”
- dwustronnie otwarte (tak jak wyżej)

 Średnie zagnieżdżone- oblicza się średnią arytmetyczną wszystkich wartości (W).

Następnie oblicza się średnią wszystkich wartości powyżej i poniżej W uzyskując W1 –
średnią z wartości obserwacji w uporządkowanym zbiorze powyżej i W2 – średnią z
wartości obserwacji poniżej. Otrzymane wartości średnie traktuje się jak granice klas.

 Metoda z wykorzystaniem średniej arytmetycznej i odchylenia standardowego-

(modyfikacja metody średnich zagnieżdżonych), metoda polega na dodawaniu lub
odejmowaniu odchylenia od średniej. W przypadku małego odchylenia rozpiętość
można przyjąć 2 odchylenia (2δ), a dużego 1/2δ [gdy rozkład nie jest normalny to
mogą wystąpić puste klasy]
5. Analiza danych, podział na klasy

Rozstęp= wartość max- wartość min

Podział graficzny:
-wykonujemy go dla uporządkowanego zbioru danych
-najlepszym wykresem jest wykres kropkowy (oś pozioma-obserwacje, oś pionowa- wartość
zjawiska
-granice klas wyznaczamy w miejscu znaczących skoków wartości
(Granice klas w podziale graficznym wyznaczamy jako średnia arytmetyczna rozdzielonych
obserwacji)
Równa liczba obserwacji:
- ogólną liczbę jednostek odniesienia w zbiorze dzieli się na ustaloną liczbę klas, następnie
dane uszeregowane w kolejności rosnącej/malejącej przydziela się do odpowiednich klas
(gdy liczba danych jest niepodzielna przez założoną liczbę klas, wyznaczamy tak klasy, aby
zawierały one wartości możliwie podobne)
- w przykładzie liczba klas (k) wynosi 5, przedziały określone w sposób: 29/5=5,8 [liczba
obserwacji (powiatów)/liczba klas]
- zalety: brak pustych klas
- wady: automatyczny podział, który nie uwzględnia zasady maksymalizacji różnic między
klasami stąd często rozdzielane są wartości podobne
Przedziały o równej rozpiętości wartości:
- wszystkie klasy mają jednakową rozpiętość
- różnicę min i max wartości dzieli się przez liczbę klas (k)
- w przykładzie C= (15,4-4,3)/5=2,25
- wartość C jest interwałem, stałą różnicą między granicami klas. Wykorzystuje się ją do
określenia przedziałów klasowych wg wzoru: min wartość+C+C+C+C+C=max wartość
- zaleta: porównywalność danych w przypadku opracowań dla kilku obszarów lub lat
- wada: może rozdzielać wartości podobne, mogą występować klasy puste

Ciąg arytmetyczny:
- granice klas liczone z poniższego wzoru (założenie, że liczba klas wynosi 5):
min wartość+C+2C+3C+4C+5C= maks wartość
- C liczona ze wzoru: maks wartość- min wartość/ liczba stałych C ze wzoru:
C= (15,4-4,3)/15= 0,74
Średnie zagnieżdżone:
- najpierw obliczamy średnią ze wszystkich wartości (w przykładzie jest to w=10), następnie
obliczamy średnią z wartości powyżej i poniżej tej średniej, a potem kolejno dla wszystkich
wartości powyżej i poniżej kolejnych średnich ( w przykładzie w1=7,4; w2=12,1) te trzy
wartości mogą być użyte jako wartości klas
- wada: można uzyskać podział wyłącznie na 2,4,8 klas

Odchylenie standardowe:
-Rozpiętość klas równa jest wartości odchylenia standardowego, zaś granice klas to kolejne
wielokrotności odchylenia, dodawane i odejmowane od średniej arytmetycznej zbioru, do
momentu sklasyfikowania wszystkich danych.
-Aby określić granice klas tą metodą, należy najpierw obliczyć średnią (dla danych w
przykładzie = 10,0) oraz odchylenie standardowe (= 2,8) ze wszystkich obserwowanych
wartości .
Dodając i odejmując wartości odchylenia od średniej otrzymamy kolejne liczby, które można
wykorzystać jako granice przedziałów: 7,2 (=10,0-2,8) oraz 13,0 (=10,2+2,8).
 Metodę tę należy stosować dla
zbiorów danych o rozkładzie
normalnym. Zastosowanie jej dla
zbiorów mających rozkład skośny
jest merytorycznie niepoprawne.

6. Kartodiagram

Mapy tematyczne- opracowania kartograficzne eksponujące jeden lub kilka wybranych

elementów treści ogólnogeograficznej bądź określone zagadnienie społeczno-gospodarcze
lub przyrodnicze.

Metody jakościowe- nacisk Metody ilościowe- wyrażona w

położony jest na rozróżnienie
obiektów lub ich kategorii, a nie
na wielkości tych obiektów, czy
ich hierarchizację.
nich jest relacja pomiędzy
zmiennością w przestrzeni, a
zmiennością natężenia
kartowanego zjawiska,
przeważnie mierzonego liczbowo.
METODA KARTODIAGRAMU

Kartodiagram- metoda prezentacji przestrzennego rozmieszczenia danych bezwzględnych i

względnym odniesionych do punktu, linii i powierzchni za pomocą wykresów, diagramów
umieszczonych geograficznie, których rozmiary są proporcjonalne do wielkości zjawiska lub
wyrażają funkcję jego zmienności. (w tej metodzie możemy prezentować zarówno dane
względne, jak i bezwzględne, w praktyce jednak to ta metoda jest stosowana do prezentacji
danych bezwzględnych)

Kartodiagramy:
 Mogą przedstawiać dane w ujęciu ciągłym i skokowym
 Główna funkcja to pokazanie przestrzennego rozmieszczenia zjawiska, zjawisko to
może być przedstawione w sposób ciągły lub skokowy

Diagramy- proste figury geometryczne o łatwych do pomierzenia parametrach. Wielkość

zjawiska (w) odpowiada wysokości w diagramie słupkowym, powierzchni w diagramie
kwadratowym i kołowym oraz objętości w diagramie o kształcie sześcianu i kuli.

Rozróżnienie kartodiagramów:
- ze względu na liczbę przedstawianych cech rozróżniamy:
 Kartodiagramy proste- przedstawiają jedno zjawisko lub fakt, podając tylko położenie
i wielkość zjawiska
 Kartodiagramy złożone
 Kartodiagramy strukturalne- ukazuje strukturę poszczególnych elementów zjawiska,
które tworzą pewną zamkniętą całość- różnice strukturalne reprezentowanych
zjawisk; wszystkie diagramy mają te samą wielkość

-ze względu na jednostkę odniesienia rozróżniamy:

 Kartodiagramy punktowe
  Kartodiagramy liniowe- elementem odniesienia jest kierunek lub linia (kartodiagramy
wektorowe, wykorzystujące takie cechy wektorów jak: punkt przyłożenia, kierunek
działania i siły, długość)
 Kartodiagramy powierzchniowe

Legenda mapy opracowane metodą kartodiagramu właściwego powinna mieć kształt

zastosowanych na tej mapie diagramów. W kartodiagramach ciągłych (prosty, strukturalny,
sumaryczny, złożony, dynamiczny) objaśnienia w legendzie powinny umożliwiać odczytanie
wartości każdego diagramy, niezależnie od jego kształtu.
Obraz legendy dla kartodiagramu w skali ciągłej jest inny niż dla kartodiagramu w skali
skokowej.
Dobór wielkości diagramów jednego kształtu należy dostosować do rozpiętości zjawiska.
Wielkości te powinny być tak dobrane, aby ogólny obraz mapy był łatwy w odbiorze.
Diagramy nie mogą się pokrywać i nachodzić na siebie.

Rodzaje diagramów:
-jednoparametrowe- mierzony jest jeden parametr (wysokość/promień)
-wieloparametrowe- zmienność powierzchni lub objętość figur zależna jest od każdorazowej
zmienności wszystkich parametrów niezależnie od siebie

Diagram dwuparametrowy

Skala ciągła oznacza, że każdy diagram posiada indywidualny wymiar, zgodnie z

reprezentowaną wielkością zjawiska.
Skala skokowa pokazuje cały zbiór kartodiagramów w przedziałach klasowych.

W metodzie kartodiagramu można do prezentacji wartości danych oprócz diagramów

stosować wykresy- rysunki w układzie współrzędnych prostokątnych ilustrujące zmienność
prezentowanego elementu.
Metoda kartodiagramu w ARCMAP:
 Graduated symbols z grupy Quantities- kartodiagram prosty w skali skokowej
wyrażony dowolnym symbolem
 Proportional symbols z grupy Quantities- kartodiagram prosty w skali ciągłej
wyrażony dowolnym symbolem
 Pie z grupy Charts- kartodiagram kołowy strukturalny w skali ciągłej
 Bar/column z grupy Charts to kartodiagram słupkowy prosty/złożony w skali ciągłej
 Stacked z grupy Charts to kartodiagram słupkowy sumaryczny strukturalny

W metodzie tej diagramy mogą być odniesione do punktu, linii lub powierzchni. Z tego
względu kartodiagramy dzielimy na:
 Punktowe- rozpatrujemy punkty na mapie, a nie zjawiska i fakty występujące
punktowo w rzeczywistości
 Liniowe
 Powierzchniowe- dane odniesione są do jednostek powierzchniowych
Kartodiagram sumaryczny strukturalny- jednocześnie ukazuje ogólną wielkość
przedstawianego zjawiska, jak i wewnętrzną strukturę; każdy diagram ma indywidualną
wielkość, która wyraża sumę poszczególnych składników.

Etapy opracowania mapy-KARTODIAGRAM:

 Analiza mapy podkładowej (zwrócenie uwag na wielkość jednostek odniesienia,
rozmieszczenie punktów odniesienia, linii odniesienia)
 Analiza danych statystycznych (rozpiętość wartości, wartości minimalne,
maksymalne, uporządkowanie danych)
 Wybór skali tematycznej (ciągła, skokowa- dobór liczby klas i sposobu podziału na
klasy)
 Wybór figury geometrycznej (kształtu diagramu)
 Ustalenie wielkości i sposobu skalowania diagramów (skali tematycznej)
 Opracowanie legendy (umieszczenie nazwy zjawiska, jednostki miary…)
 Rozmieszczenie diagramów na mapie
 Rozmieszczenie legendy, podziałki liniowej, tytułu mapy, elementów dodatkowych i
opisów

Typogram UHORCZAKA:
Konstrukcja:
-konstrukcja wieloosiowego układu współrzędnych
-odłożenie na ramionach wartości związanych ze sobą elementów
-połączenie końców osi liniami prostymi
-wyznaczenie dwusiecznych kątów
-oznaczenie powstałych czworokątów barwą lub deseniem
Zasady poprawnej wizualizacji kartograficznej:
Związane z trzema poziomami czytania mapy:
-szczegółowym, który polega na czytaniu pojedynczego znaku
-pośrednim, polegającym na porównywaniu elementów treści mapy
-ogólnym, obejmującym całościową ocenę zjawiska na mapie

Zasady graficznego projektowania mapy:

-dostateczna widoczność- zapewnia dobór odpowiedniej wielkości znaku i odległości między
nimi, a także kontrast między tłem i znakami, zwłaszcza ich jasnością i kolorem
-rozróżnialność znaków- wynika z zastosowania wystarczająco dużego kontrastu między
zmiennymi graficznymi, zastosowanymi rozróżnienia znaków
-łatwość rozpoznania- zapewnia logiczne powiązanie formy znaków z przedstawianą treścią
-logicznego powiązania formy znaków z prezentowaną treścią
-równowagi graficznej i estetyki mapy- składa się z: zrównoważonej kompozycji, zachowania
jednolitego stylu w grafice, doboru harmonijnych barw i deseni, właściwego zróżnicowania
wielkości i kroju pisma

Semantyka kartograficzna- zajmuje się związkami między znakami kartograficznymi i ich

kombinacjami z jednej strony a przedstawianymi obiektami z drugiej

Pragmatyka kartograficzna- bada funkcje mapy jako nośnika informacji, a także związki
między kartograficznymi środkami i formami przedstawiania oraz twórcą i użytkownikiem
mapy, w tym problemy jej percepcji i projektowania

Syntaktyka kartograficzna- zajmuje się budową i uporządkowaniem znaków kartograficznym

oraz regułami ich tworzenia, przekształcania i łączenia
FUNKCJE KARTODIAGRAMU:
Mapy opracowane metodą kartodiagramów mogą być wykorzystane do:
 Oceny wartości zjawiska w poszczególnych jednostkach
 Wyodrębnienia jednostek o wartości minimalnych i maksymalnych
 Wyodrębnienia grup obiektów o relatywnie niższej/wyższej wartości zjawiska
 Porównania wartości zjawisk dwóch lub kilku obiektów
 Wyznaczenia różnicy między wartościami dwóch lub kilku wybranych jednostek
 Oceny wizualnej struktury przestrzennej badanego zjawiska lub zjawisk pod kątem
tendencji w geograficznym rozkładzie natężenia zjawiska

7. Kartogram

Metoda ta jest stosowana do prezentacji danych ilościowych względnych zapisanych na

poziomie skali porządkowych, interwałowych, a najczęściej ilorazowych, odniesionych do
powierzchni. Dane mogą być przedstawione w skali ciągłej lub skokowej.

Metoda kartogramu służy do ilościowego przedstawienia na mapie średniej intensywności

określonego zjawiska w granicach przyjętych pól odniesienia.
Zasadą tej metody jest przyjęcie jednolitego rozmieszczenia prezentowanego zjawiska na
całym obszarze pola odniesienia.
Główną funkcją kartogramu jest pokazanie przestrzennego rozmieszczenia intensywności
danego zjawiska, a nie konkretnych wartości tego zjawiska w poszczególnych polach
odniesienia
Sposób przedstawienia zjawiska: ciągły, skokowy (przedziały klasowe- kartogram właściwy
prosty; kartogram skokowy)

KARTOGRAM W SKALI CIĄGŁEJ

(Dane bezwzględne mogą być przedstawione w kartogramie jedynie wtedy, gdy pola
odniesienia mają identyczny kształt.)
Wzór wskaźnika, który może być prezentowany kartogramem przyjmuje postać:
W=B1/B2 (w-wskaźnik, który będzie prezentowany na mapie, b1- bezwzględne dane
statystyczne, b2-bezwzględne dane statystyczne) [musi to być logiczna kombinacja danych]
Poprawne wykonanie kartogramu zależy od:
 Doboru pól odniesienia (jednostki odniesienia)
 Doboru przedziałów klasowych (liczby klas, sposobu agregacji danych w klasy)
 Doboru zmiennej wizualnej
Pole odniesienia jest decydującym elementem kartogramu pozwalającym na jego
opracowanie i decydującym o szczegółowości prezentowanych danych.
Legenda na kartogramie:
- powinny to być prostokąty usytuowane pionowo o wysokości proporcjonalnej do
rozpiętości kolejnych klas i opisane wartościami granic przedziałów
- poprawna jest również legenda zbudowana z jednakowych prostokątów
- prostokąty powinny być rozdzielone
-wraz ze wzrostem wartości zjawiska skala powinna być coraz
ciemniejsza, zaś wraz z jego spadkiem – coraz jaśniejsza. Nie należy stosować skali
wielobarwnych, gdzie wewnątrz skali kilkukrotnie zachodzą zmiany jasności, lub gdzie nie
ma uzasadnienia do zmiany barw, a także skali, w których pomimo zmiany barwy nie
następuje w niej zmiana ogólnego wrażenia jasności.

Rodzaje kartogramów:
1. Kartogramy proste- przedstawiają jedno zjawisko:
 Kartogram prosty jednorodny- każda jednostka odniesienia jest pokryta jednym
kolorem, deseniem lub walorem
 Kartogram prosty kwalifikatywny- powstaje w wyniku przyjęcia pewnych wartości
granicznych, normatywnych dla całej zbiorowości i przedstawienia wielkości zjawiska
powyżej i poniżej tej wartości.
 Kartogram selektywny- przedstawia zjawiska przeciwstawne, ale wzajemnie
uzupełniające się np. ludność rolnicza i pozarolnicza, ludność mówiąca po niemiecku i
francusku.
 Kartogram desenia kropkowego- nazywany u nas „kartogramem BERTINA”. Położenie
kropek jest stałe i regularne na całej mapie a ich wielkość jest proporcjonalna do
wartości zjawiska.
2. Kartogramy złożone
3. Kartogramy strukturalne
Cały badany obszar pokrywa się jednakowymi pasami (pionowymi, poziomymi, ukośnymi),
których szerokość odpowiada 100%. Natomiast w obrębie poszczególnych pól odniesienia
szerokość tych pasów dzieli się proporcjonalnie do przedstawianej struktury zjawiska, przy
czym można tu zastosować zarówno podział ciągły, jak i skokowy.
FUNKCJE KARTOGRAMU:
 Stanowią materiał źródłowy do określenia wartości zjawiska w poszczególnych
jednostkach, jako średniej z granic klas
 Są pomocne w wyodrębnieniu obszarów lub kilku podobszarów o określonym
natężeniu zjawiska
 Dzięki nim można wyróżnić obszary lub grupy obszarów o ekstremalnym
(minimalnym lub maksymalnym) natężeniu zjawiska (ocena w skali porządkowej)
 Umożliwiają ocenę zróżnicowania natężenia zjawiska w sąsiednich obszarach
 Są pomocne do określenia współzależności zjawisk (kartogramy złożone)
 Służą do oceny struktury przestrzennej zjawisk na całym badanym obszarze i
określenia tendencji ( w znaczeniu geograficznym lub w powiązaniu ze zjawiskami
pokrewnymi, zależnymi) w rozkładzie natężenia zjawiska.

8. Metoda kropkowa

Metoda sygnaturowa punktowa- sygnatura punktowa oznacza jeden obiekt (komin, wiatrak,
stacja paliw, przedszkole, hotel)

Metoda kropkowa- jeden znak (kropka sygnatura) odpowiada pewnej liczbie obiektów lub
określonej wartości zjawiska (10 kominów, 50 stacji paliw, 100 ha lasów). Tą metodą można
przedstawić tylko dane BEZWZGLĘDNE.
 Najczęściej metoda jest stosowana do pokazania rozmieszczenia ludności zarówno w
miastach (w skalach topograficznych), jak i ludności wiejskiej w skalach
przeglądowych. W tym ostatnim przypadku na mapach stosuje się kropki (ludność
wsi) oraz diagramy (ludność miast).
 Mapy kropkowe można stosować do prezentacji struktury narodowościowej lub
wyznaniowej, a ponadto do zilustrowania zachorowalności ludności.
 Jest to metoda użyteczna do prezentacji zagadnień rolnych: powierzchni upraw,
wielkości zbiorów, pogłowia zwierząt, wartości produkcji, liczby i struktury
gospodarstw rolnych.
 Metoda bywa stosowana do ilustrowania zagadnień leśnych: rozmieszczenia
drzewostanów oraz ich struktury, np. gatunkowej lub wiekowej.
 Mapy kropkowe bywają wykonywane wówczas, gdy skala mapy nie pozwala na
prezentację poszczególnych przypadków. Może być to mapa samochodów na
drogach, mapa wypadków w mieście lub domów letniskowych”.
Przyczyną stosunkowo rzadkiego stosowania metody jest czasochłonność wykonania mapy
oraz konieczność dobrego przygotowania kartografa do tego rodzaju pracy, a więc wiedza na
temat prezentowanego tematu i odpowiednie materiały. Opracowanie map kropkowych, a
przede wszystkim wyznaczanie wagi kropki i jej wielkości drogą „prób i błędów” sprawia, że
forma graficzna mapy oraz pojęcie mapy dobrze opracowanej pozostają w zakresie
doświadczenia, gustu graficznego redaktora.
 Metodą kropkową przedstawiamy na mapie przestrzenne rozmieszczenie zjawisk
wyrażonych w wartościach bezwzględnych. Zjawiska prezentujemy za pomocą
znaków (nazwanych umownie kropkami), którym przypisane są określone wartości
liczbowe (wagi kropki). Zjawiska mogą być umieszczone na mapie w sposób:
topograficzny lub kartogramiczny.
Sposób topograficzny- umieszczenie kropki (sygnatury) w miejscu występowania zjawiska
Sposób kartogramiczny –kropki są rozmieszczone równomiernie na całej jednostce
odniesienia, którą reprezentują

W metodzie kropkowej to nie poszczególne kropki przedstawiają wielkość i rozmieszczenie

zjawiska, tylko zbiór wszystkich kropek umieszczonych na danym obszarze. Nazwa metody
nawiązuje do tego, że przeważnie stosuje się w niej znaki w postaci kropek. Jednak kropka,
jako znak graficzny, jest tu pojęciem umownym i można stosować także znaki o innych
kształtach.

9. Metoda izolinii

 Forma graficzna prezentująca stosunki ilościowe. To jak interpretujemy mapę

wykonaną metodą izolinii zależy od sposobu „pozyskania wartości” w punktach
interpolacyjnych — czy odnoszą się one do konkretnych punktów pomiarowych, czy
charakteryzują powierzchnie.
 Mapy izoliniowe wynikają z założenia, że reprezentowane zjawisko ma rozkład ciągły
oraz łagodne zmiany wartości. Izolinia jest więc linią łącząca punkty o jednakowych
wartościach: jednakowych wysokościach npm, ilości opadów, temperatury.
 Dla uwypuklenia ogólnej tendencji zmienności zjawiska, powierzchnie miedzy
izoliniami wypełnia się walorem – stopniami szarości lub koloru.
 Istotą metody jest zwizualizowanie danych punktowych (dyskretnych) za pomocą
interpolacji pozwalającej na utworzenie przestrzennie ciągłej „powierzchni”
ilustrującej zmienność zjawiska.
  Linie izometryczne- Przedstawiają one rzeczywistą wartość w danym punkcie
kartowanego zjawiska – położenie każdego punktu takiej linii na mapie
bezpośrednio odpowiada wartości, którą można zaobserwować w
rzeczywistości. [IZOHIPS- poziomice; ukształtowanie terenu, IZOBATY-linie
jednakowej głębokości zbiornika wodnego]
W literaturze linie izometryczne, izarytmy rzeczywiste i izarytmy teoretyczne są
łącznie określane jako izolinie natężenia.
 Izarytmy rzeczywiste powstają w wyniku interpolacji ilościowych cech
zjawiska pomiędzy punktami odniesienia, których położenie jest pomierzone i
określone w przyjętym układzie współrzędnych. [mapy pogodowe]. Izarytmy
rzeczywiste przedstawiają zmienność powierzchni statystycznych – ciśnienia,
temperatury, opadów, które zostały opracowane na podstawie danych
punktowych.
 Izarytmy teoretyczne powstają w wyniku interpolacji ilościowych cech
zjawiska pomiędzy punktami odniesienia, których położenie jest określone w
sposób umowny, arbitralny. dane prezentowane w ten sposób nie są
pomierzone punktowo (w danych punktach pomiarowych), ale odnoszą się do
całych pól odniesienia (np. jednostek administracyjnych)

Legenda mapy opracowanej metodą izolinii:

-schemat w postaci pionowego słupka z opisami od najniższej do najwyższej
wartości
-W tym schemacie połączenie prostokątów wynika z
sekwencji (następstwie) na mapie występowania poszczególnych izolinii lub
pól o zakresie zgodnym z przyjętym cięciem izolinii.

Źródła danych:
 Dla izarytm rzeczywistych:
-wyniki pomiarów terenowych
 Dla izoplet:
-dane statystyczne względne (wskaźniki),
-dane uzyskane na podstawie kartogramu (w skali ciągłej, skokowej) lub kartogramu
dazymetrycznego,
-dane uzyskane z mapy kropkowej lub sieci zmiennogęstej.

Dane mogą być umieszczone:

• w węzłach regularnej siatki,
•w punktach tworzących ciąg
( oddalone od siebie profile),
• nieregularnie.

FUNKCJE UŻYTKOWE METODY IZOLINII:

 Lokalizacja zjawisk w kontekście geograficznym
 Materiał źródłowy do tworzenia map innymi metodami
 Możliwość interpolacja wartości
 Odnalezienie wartości ekstremalnych
 Prezentacja zmienności natężenia zjawiska
 Prezentacja niezależna od jednostek odniesienia
 Analiza rozkładu przestrzennego
 Ocena relacji przestrzennych
 Ustalenie tendencji w rozkładzie

9. Metoda dazymetryczna

Mapa dazymetryczna (kartogram dazymetryczny/geoemetryczny)- kartogram, w którym

jednostki odniesienia zostały dostosowane do rzeczywistego rozmieszczenia zjawiska.
Metoda dazymetryczna stosowana jest dla danych względnych, odniesionych do
powierzchni. Dane są prezentowane w skali skokowej.

Kartogram dazymetryczny- polega na dostosowaniu kształtu i układu pól odniesienia do

zmienności przestrzennej przedstawianego zjawiska. Pozwala w związku z tym na pokazanie
zjawiska bardziej zgodnie z jego faktycznym rozmieszczeniem, niż to ma miejsce w przypadku
pól odniesienia będących jednostkami administracyjnymi, w których wartość zjawiska jest
uśredniana dla całej jednostki.

Sposoby opracowania kartogramu dazymetrycznego:

Mapę dazymetryczną można wykonać:
1. Na podstawie mapy kropkowej i sygnaturowej;
• z wykorzystaniem sieci pól podstawowych;
• z wykorzystaniem sieci zmiennogęstej (diagram Voronoi);
• z wykorzystaniem ekwidystant.
2. Na podstawie kartogramu prostego i dodatkowych informacji o natężeniu lub
rozmieszczeniu zjawiska
3. Na podstawie mapy rozmieszczenia zjawiska wykonanej metodą zasięgów.

Z wykorzystaniem mapy kropkowej, poprzez pomiar odległości między kropkami (w skali

mapy). Dla obszarów o jednakowym zagęszczeniu kropek daje to po przeliczeniu gęstość
zjawiska;
D= W/ d2
Gdzie :
D – gęstość zjawiska
W – waga kropki,
d – najmniejsza odległość miedzy kropkami.

Z wykorzystaniem sieci zmiennogęstej nieregularnej (adaptacja kartogramiczna metody

kropkowej). W tym przypadku zamiast pomiaru odległości miedzy kropkami za kryterium
zaliczenia obszaru do danej klasy można przyjąć odpowiednia wielkość pola siatki.

W analizach przestrzennych związanych z pomiarem koncentracji zjawisk wykorzystuje

się Diagram Voronoi- komórki, które wewnątrz posiadają tylko jeden punkt wejściowy. Linia
oddzielająca dwa punkty leży w połowie odległości między nimi.
Poprawne wykonanie kartogramu dazymetrycznego zależy od:
 Doboru pól odniesienia (jednostki odniesienia)
 Doboru przedziałów klasowych
 Doboru zmiennej wizualnej

10. Mapa sozologiczna

Mapa tematyczną przedstawiającą stan środowiska przyrodniczego oraz przyczyny i skutki –

tak negatywnych, jak i pozytywnych – przemian zachodzących w środowisku pod wpływem
różnego rodzaju procesów, w tym działalności człowieka, a także sposoby ochrony
naturalnych wartości tego środowiska. Urzędowa mapa sozologiczna opracowywana jest w
skali 1:50 000 i stanowi zasób bazodanowy GUGiK.

Wśród map sozologicznych wyróżniamy trzy grupy, które różnią się zakresem treści:
 Mapy ochrony przyrody
 Mapy degradacji środowiska
 Kompleksowe mapy sozologiczne- łączą mapy ochrony przyrody i degradacji
środowiska

Sozologia to nauka zajmująca się problemami ochrony przyrody i jej zasobów oraz
zapewnienia trwałości ich użytkowania. Mapa sozologiczna adresowana jest głównie do
instytucji i urzędów ochrony środowiska oraz decydentów i planistów na
szczeblach regionalnym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym.

Mapa sozologiczna obejmuje następujące grupy elementów:

 formy ochrony środowiska,
 degradacja komponentów środowiska,
 przeciwdziałanie degradacji środowiska,
  rekultywacja środowiska przyrodniczego,
 nieużytki,
 oznaczenia uzupełniające.
Mapa ma postać wersji analogowej (papierowa) i wersji numerycznej (baza danych z
około 80 warstwami). Udostępniana jest w postaci wektorowej, rastrowej lub wydruku
ploterowego (mapa drukowana).

Baza VMAP-referencyjna baza danych topograficznych, do której odnoszone są warstwy

tematyczne mapy sozologicznej.

Mapa sozologiczna w planowaniu przestrzennym jest szczególnie przydatna w zakresie

lokalizacji nowych obiektów gospodarczych (w tym przemysłowych) i komunalnych (w tym
mieszkaniowych), a także ośrodków rekreacyjnych itp. Mapa ta, opracowywana w skali 1: 50
000 stanowi źródłowe opracowanie kartograficzne do sporządzania map sozologicznych
w skalach mniejszych oraz innych pokrewnych map tematycznych.

Treść podkładową stanowią sytuacja i nazewnictwo (w kolorze szarym) oraz rysunek rzeźby
terenu (w kolorze brązowym) mapy topograficznej w skali 1:50 000.
Źródła danych dla mapy sozologicznej (prace terenowe):
 Urzędy administracji samorządowej oraz miejskie/gminne zakłady gospodarki
komunalnej (zieleń urządzona, parki narodowe i krajobrazowe…)
 Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (przebieg i nazewnictwo cieków, techniczna
zabudowa cieków)
 Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych (kanały i ich funkcje, zbiorniki
wodne..)
 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (obszary chronione, jakości wód
powierzchniowych)
 Nadleśnictwa (formy gospodarki leśnej, klasy uszkodzeń lasów…)
 Zakłady pracy (emisja gazów i pyłów, oczyszczalnie i zrzuty ścieków)
 Eksploracja terenowa

Komentarz naukowy do mapy sozologicznej (ważny element mapy):

 ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego obszaru,
 położenie fizycznogeograficzne (z mapą),
 budowa geologiczna,
 ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia,
 wody powierzchniowe,
 wody podziemne,
 gleby,
 szata roślinna,
 klimat,
 formy ochrony środowiska przyrodniczego,
 degradacja komponentów środowiska przyrodniczego,
 degradacja powierzchni terenu,
 degradacja gleb,
 degradacja lasów,
 degradacja wód powierzchniowych,
 degradacja wód podziemnych,
 degradacja powietrza atmosferycznego,
 rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać,
 przeciwdziałanie degradacji środowiska przyrodniczego,
 rekultywacja środowiska przyrodniczego,
 nieużytki,
 ogólna ocena środowiska przyrod. i stopnia jego degradacji,
 wskazania dotyczące kształtowania i ochrony środowiska.
Treścią mapy sozologicznej – jak wynika z przedstawionych powyżej wybranych fragmentów
legendy są elementy punktowe, liniowe i powierzchniowe w skali nominalnej. Można
wyróżnić nieliczne zjawiska w skali porządkowej i w skali ilorazowej. Dlatego wśród metod
prezentacji przeważa metoda sygnaturowa – sygnatury punktowe i liniowe i metoda
zasięgów – dla elementów powierzchniowych.

11. Mapa hydrograficzna

Mapa hydrograficzna Polski:

Jest mapą tematyczną przedstawiającą w syntetycznym ujęciu warunki obiegu wody w
powiązaniu ze środowiskiem przyrodniczym, jego zainwestowaniem i przekształceniem.
Powstaje ona na podkładzie mapy topograficznej w skali 1:50 000, na którą nanoszone są
wyniki kartowania terenowego zjawisk i obiektów wodnych, przepuszczalności gruntów oraz
liczne informacje związane z gospodarowaniem zasobami wodnymi, oceny jakości wody, a
także dane sieci monitoringu hydrosfery.

Treść mapy hydrograficznej:

Stanowią ją grupy elementów, uszeregowane w kilku poziomach informacyjnych:
-topograficzne działy wodne,
-wody powierzchniowe,
-wypływy wód podziemnych,
-wody podziemne pierwszego poziomu,
-przepuszczalność gruntów,
-zjawiska i obiekty gospodarki wodnej,
-punkty hydrometryczne pomiarów stacjonarnych.

Treść podkładową stanowią sytuacja i nazewnictwo (kolor szary) oraz rysunek rzeźby terenu
(kolor brązowy) mapy topograficznej w skali 1:50 000
Mapa hydrograficzna ma duże znaczenie użytkowe. Przedstawia w syntetycznym ujęciu
warunki obiegu wody w powiązaniu ze środowiskiem przyrodniczym, jego zainwestowaniem
i przekształceniem. Powstaje ona na podkładzie mapy topograficznej, na którą nanoszone są
wyniki kartowania terenowego zjawisk i obiektów wodnych, przepuszczalności gruntów oraz
liczne informacje związane z gospodarowaniem zasobami wodnymi, oceny jakości wody, a
także dane sieci monitoring hydrosfery.

Mapa hydrograficzna udostępniania jest w postaci wektorowej, rastrowej lub postaci

wydruku ploterowego, mapy drukowanej.

12. Generalizacja

Generalizacja kartograficzna to zespół przekształceń elementów treści mapy związany z

redukcją skali mapy i dostosowaniem treści (wybór, uproszczenie i uogólnienie
przedstawianych na mapie obiektów i zjawisk) do możliwości percepcyjnych i potrzeb
odbiorcy mapy.
Wyróżnia się dwa rodzaje generalizacji
– i l o ś c i o w ą (redukcja liczby elementów pokazanych na mapie) oraz
– j a k o ś c i o w ą (zastąpienie pojęć elementarnych pojęciami
nadrzędnymi, bardziej syntetycznymi).

Podstawowe cele prezentacji kartograficznej:

 określenie położenia obiektów (przede wszystkim położenia wzajemnego) oraz w
odniesieniu do obiektów liniowych i powierzchniowych, unaocznienie ich właściwości
przestrzennych (np. kierunku, długości, kształtu);
 prezentacja nieprzestrzennych cech (atrybutów) obiektów;
 zróżnicowanie przestrzenne (zmienność przestrzenna) oraz czasowa (zmiany w
czasie) przedstawianych obiektów lub ich atrybutów.

Generalizacja kartograficzna jest to wybór rzeczy najważniejszych i istotnych oraz ich celowe
uogólnienie, mające na względzie przedstawienie na mapie pewnej części rzeczywistości z
uwypukleniem jej zasadniczych, typowych cech i charakterystycznych własności, stosownie
do przeznaczenia, tematyki oraz skali mapy.

Generalizacja ilościowa polega na zmniejszeniu liczby elementów treści, a zatem i informacji

na mapie. Generalizację ilościową dzieli się na generalizację formy i treści.

Generalizacja formy- polega na zmianie stosunków przestrzennych prezentowanych na

mapie obiektów. Po pierwsze, mamy tu do czynienia z uproszczeniem odległości. Odległość
pomiędzy dwoma obiektami na mapie będzie się zmniejszać wraz ze zmniejszeniem skali
mapy. W generalizacji formy bardzo istotna jest ponadto generalizacja kształtu. Polega ona
na wygładzaniu wszelkich linii i konturów obszarów zaznaczonych na mapie.

Generalizacja jakościowa- służy uogólnieniu pojęć przedstawianych na mapie, czyli

dokonaniu ich syntezy. Stosuje się ją głównie na koncepcyjnym etapie
opracowania mapy. Generalizacja jakościowa nie oznacza równocześnie generalizacji
ilościowej. Zaliczana jest do niej przede wszystkim symbolizacja, czyli nadawanie zjawiskom
symboli graficznych (sygnatur). Kolejnym etapem generalizacji jakościowej jest grupowanie,
czyli zmniejszenie liczby kategorii obiektów, np. zastąpienie ośmiu klas
wielkości miejscowości podziałem na cztery klasy.
Generalizacja jakościowa:
- grupowanie ilościowe:
 ujęcie danych w klasy- kartogram właściwy prosty, kartodiagram skokowy
 zmniejszenie ilości liczy klas
 w przypadku mapy izoliniowej- zastąpienie danego cięcia izoliniowego cięciem
większym
 w przypadku mapy kropkowej- zmiana wagi kropki na większą
-zmiana ujęcia zjawiska- polega ona na zastąpieni ujęcia bezpośredniego ujęciem pośrednim

Sposoby generalizacji:
 uproszczenie lub wybór punktów- przez eliminację wybranych wierzchołków
wieloboków i utworzenie mniej skomplikowanych kształtów
 wygładzanie- polegające na zastąpienie ostrych i złożonych kształtów kształtami
wygładzonymi i zaokrąglonymi
 agregacja- zastąpienie dużej liczby szczegółów znaków mniejszą liczbą nowych
znaków
 łączenie- zastępowanie kilku obiektów przez pojedynczy obiekt
 scalanie- polegające na łączeniu wielu obiektów liniowych w jeden
 dekompozycja- zamiana obiektu powierzchniowego na punktowy lub liniowy
 wybór obiektów- eliminacja pewnych elementów ze zbioru przy zachowaniu
ogólnych prawidłowości ich rozkładu przestrzennego
 przewiększenie obiektów- – w celu zachowania jego atrybutów, które przy danej skali
powinny być niewidoczne
 wzmocnienie- przez zmianę wielkości i kształtu symbolu
 przemieszczenie- przesuniecie obiektów z ich rzeczywistego położenia w celu
zachowania ich relacji przestrzennych i czytelności
Algorytm Douglasa-Peuckera- algorytm iteracyjny o zasięgu globalnym. Jego niewątpliwą
zaletą jest całościowa analiza łamanej i wybór kolejno wierzchołków najbardziej
reprezentatywnych dla danej łamanej. Ponadto wśród punktów pozostawionych zawsze
znajdują się punkty skrajne łamanej. W każdej iteracji definiowane są dwa punkty,
które pozostają stałe i określają segment upraszczanej linii. W pierwszej iteracji są to punkt
początkowy i końcowy linii, w każdej kolejnej są to punkty zachowane w poprzedniej iteracji.

Algorytm Chrobaka-algorytm o zasięgu globalnym. Jest to metoda uproszczenia linii łamanej

(jak również jej eliminacji) oparta na trójkącie elementarnym, który rozumieć należy jako
„taki trójkąt, którego długości boków zachowują minimalne wymiary rysunku”
13. Redakcja mapy tematycznej

Głównym elementem mapy tematycznej jest obraz kartograficzny. Dodatkowymi ale

niezbędnymi elementami mapy są ponadto legenda (objaśnienie oznaczeń stosowanych na
mapie), tytuł mapy, skala mapy (podziałka liniowa), nazwa obszaru opracowania oraz
wszelkiego rodzaju informacje pozaramkowe.

Trzy poziomy czytania mapy:

-szczegółowy- odczytywanie pojedynczych znaków
-pośredni- porównywanie elementów treści mapy
-ogólny- polegający na odbiorze mapy jako całości

Zasady graficznego projektowania map:

 dostateczna widoczność
 rozróżnialność znaków
 łatwość rozpoznania
 logiczne powiązanie formy znaków z przedstawianą treścią
 równowaga graficzna i estetyka mapy
Treść map tematycznych:
 Warstwa podkładowa- powinna być dostosowana do charakteru treści tematycznej
poprzez dobór i stopień generalizacji elementów topograficznych
 Warstwa tematyczna- każdą z tych warstw przedstawiana jest, przy użyciu ilościowej
lub jakościowej metody prezentacji kartograficznej i jednej lub kilku zmiennych
graficznych.

Etapy opracowania mapy tematycznej:

1.Etap koncepcyjny
 Ustalenie zakresu tematycznego mapy
 Wybranie metody prezentacji kartograficznej odpowiedniej do danych, które mają
zostać zaprezentowane na mapie
 Zebranie materiałów źródłowych i podkładowych, na podstawie których będzie
wykonana mapa
 Ustalenie kompozycji graficznej mapy
2.Etap redakcyjny
 Sprawdzenie, jakie możliwości oferuje stosowane oprogramowanie w przyjętej
metodzie prezentacji kartograficznej;
 Zaprojektowanie znaków kartograficznych, jakie będą wykorzystane na mapie, w tym
stosowanej kolorystyki;
 Przygotowane mapy podkładowej;
 Przygotowanie danych w postaci odpowiedniej do wykorzystania w używanym
programie;
 Opracowanie właściwej treści tematycznej mapy w wybranej metodzie prezentacji
kartograficznej;
 Opracowanie legendy mapy i pozostałych informacji spoza treści mapy;
 Zweryfikowanie grafiki otrzymanej mapy i wprowadzenie niezbędnych poprawek;
 Dokonanie korekty merytorycznej mapy
3.Etap produkcyjny
 Przygotowanie pliku mapy w formacie odpowiednim do założonej formy publikacji.
 Opublikowanie mapy
14. Zmienne graficzne

Dzielimy je na dwie grupy:

1.Zmienne proste
 Zmienne o charakterze jakościowym- kolor, kształt, orientacja
 Zmienne o charakterze ilościowym- wielkość, jasność, gęstość, liczba elementów
2.Zmienne złożone- składają się z co najmniej dwóch zmiennych prostych
 Barwa- kolor, jasność, nasycenie znaku
 Deseń- kształt, układ znaków, orientacja, nasycenie

15. Metody jakościowe

Metoda: sygnaturowa, zasięgów, chorochromatyczna-> skala nominalna (zjawiska są

nazwane i na mapie tylko taka informacja jest przekazana)

Metoda sygnaturowa:
 Polega na zastosowaniu sygnatur do przedstawienia położenia obiektów lub ich grup,
a także do rozróżnienia tych obiektów. Na podstawie mapy wykonanej tą metodą
można stwierdzić, czy dwa obiekty należą do tej samej grupy obiektów, czy do
różnych. W zależności od elementu, do którego się odnoszą, można wyróżnić
sygnatury punktowe i liniowe.

 Sygnatury punktowe dzieli się na: geometryczne,

symboliczne, obrazkowe, literowe
 Sygnatury liniowe- stosowane w odniesieniu
do obiektów liniowych, takich jak rzeki, drogi,
koleje itp. W sygnaturach liniowych kształt wskazuje
na lokalizację obiektu: każdy punkt linii na mapie
jest odpowiednikiem punktu w rzeczywistości
Metoda zasięgów:
 Polega na oznaczeniu na mapie występowania danego zjawiska. Stosowana jest dla
danych mierzonych w skali nominalnej odniesionych do powierzchni.
 Zasięg liniowy- za pomocą linii wydziela się określone obszary. Różnicuje się je za
pomocą desenia lub koloru.
 Zasięg sygnaturowy- polega na wprowadzaniu wewnątrz zasięgu liniowego
odpowiedniej sygnatury oznaczającej zjawisko występujące na wyznaczonym
obszarze
 Zasięg plamowy- jest on przedstawiony za pomocą plamy, czyli obrysowanego linią
obszaru wypełnionego kolorem lub deseniem.
 Zasięg opisowy- określa w przybliżeniu występowanie danego zjawiska za pomocą
napisu. Różnicuje się go za pomocą stosowania różnych krojów i wielkości pisma.

 Linia zasięgu powinna jednoznacznie wskazywać obszar do którego się odnosi

Metoda chorochromatyczna:
 Jest rozwinięciem metody zasięgów i jednocześnie jej modyfikacją. Stosowana jest
dla danych jakościowych- mierzonych w skali nominalnej, odniesionych do
powierzchni
 Polega na tym, że cały obszar mapy jest podzielony na mniejsze obszary (regiony),
różne pod względem jakościowym, tworzące mozaikę. Nie ma tu obszarów
zachodzących na siebie (w metodzie zasięgów jest to możliwe). Każdy fragment
opracowywanego obszaru musi być zakwalifikowany do jakiejś kategorii.
Powierzchnie wydzielonych obszarów wyróżnia się za pomocą znaków
powierzchniowych, takich jak: kolor, deseń. Zmienną dobieramy w ten sposób aby
nie sugerowała porządku.
 METODA ZASIĘGÓW I CHOROCHROMATYCZNA:

PODOBIEŃSTWA:
 Obie stosowane dla danych w skali nominalnej
 Jednostką odniesienia prezentowanych danych jest powierzchnia
 Użyta zmienna wizualna nie powinna sugerować porządku np. kolor, deseń, kierunek
RÓŻNICE:
 Metoda zasięgów jest stosowana dla danych, które są rozmieszczone w wybranych
miejscach badanej powierzchni i mogą przedstawiać tylko jedną kategorię zjawisk np.
rozmieszczenie lasów, nie wypełniają całego obszaru
 Zasięgi występowania kilku zjawisk mogą się przecinać, zawierać
 W metodzie chorochromatycznej cały badany obszar musi być zakwalifikowany do
którejś z prezentowanych kategorii zjawisk , zasięgi występowania wydzielonych
kategorii są rozłączne i nie mogą się zawierać lub przecinać