Temat 1:

DOCHÓD NARODOWY

RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE

Schemat ruchu okrężnego w gospodarce pokazuje przepływy

rzeczowe (czynniki produkcji oraz dobra i usługi) i pieniężne,
dokonujące się między czterema grupami podmiotów
gospodarczych:
¨gospodarstwami domowymi,
¨przedsiębiorstwami,
¨państwem,
¨zagranicą.
Schemat ten ilustruje podstawowe współzależności występu-
jące w gospodarce.
Y – produkt krajowy brutto w cenach rynkowych

I X

C–M Y=C+I+G+X–M

Te
M G
Sb
S
C + I + G + X – M – Te + Sb

gospodarstwa państwo przedsiębiorstwa

domowe

Yd = Y + B + Sb – Td – Te – D D B Td Y – Te + Sb

Yd – dochód rozporządzalny

produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji

1/12
 OZNACZENIA

Y ð produkt krajowy brutto w cenach rynkowych

Yd ðdochód rozporządzalny
C ð konsumpcja
I ð inwestycje
S ð oszczędności
X ð eksport
Mð import
G ð wydatki państwa na dobra i usługi
Sb ðtransfery (subsydia) dla przedsiębiorstw
B ð transfery dla gospodarstw domowych
Td ðpodatki bezpośrednie
Te ðpodatki pośrednie
D ð dochody państwa z tytułu własności
F ð dochody netto z własności i pracy za granicą
przekazane do kraju
Z ð zapasy
A ð amortyzacja

2/12
 PODSTAWOWE POJĘCIA

Produkt krajowy brutto (PKB)

è Miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki
wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju,
niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem (tzn. przez
obywateli danego kraju oraz przez cudzoziemców); w
określonym okresie (np. roku).
PKB obejmuje tylko produkcję rejestrowaną statys-
tycznie i przechodzącą przez rynek (pominięte zostają
np. produkty i usługi wykonane we własnym zakresie i
na własne potrzeby w gospodarstwie domowym jak
również efekty działalności gospodarczej tzw. szarej
strefy).

Produkt narodowy brutto (PNB)

è Miara dochodów osiąganych przez obywateli danego
kraju (łącznie z dochodami osiągniętymi za granicą, a
przekazanymi do kraju).

3/12
4/12
Dobra finalne
è Dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to:
Ż dobra konsumpcyjne dla gospodarstw domowych,
Ż dobra inwestycyjne dla przedsiębiorstw (np. ma-
szyny),
Ż dobra nabywane przez sektor państwowy,
Ż dobra przeznaczone na eksport (z potrąceniem
importu).

Dobra pośrednie
è Dobra częściowo przetworzone, zużywane przy pro-
dukcji innych dóbr, np. surowce.

Wartość dodana
è Przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu
produkcji.

Dobra finalne + Dobra pośrednie = Produkt globalny

Produkt globalny – Zużycie środków produkcji =

= Wartość dodana = Dochody czynników produkcji = PKB

5/12
6/12
 METODY LICZENIA PKB

Istnieją 3 metody liczenia produktu krajowego brutto:

Œ PKB to suma wydatków na dobra finalne

(PKB = wartość wytworzonych dóbr finalnych).

W celu obliczenia w ten sposób PKB, należy dodać do siebie:

wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję (C),
wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (I),
wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G),
wydatki netto zagranicy (X – M).

PKB = Y = C + I + G + X – M

Nie sprzedana część produkcji tworzy przyrost zapasów

(Z). Zmianę zapasów można włączyć do szeroko
rozumianych inwestycji lub wyodrębnić jako dodatkową
pozycję (Z) w równaniu PKB, które przyjęłoby
wówczas następującą postać:
PKB = Y = C + I + Z + G + X – M

7/12
 PKB to suma wartości dodanej.

W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie

wartości dodanej.

Posłużmy się następującym schematem:

np. samochód

WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO

np. gotowe karoserie

Wartość dodana 1 Koszty rzeczowe 1

np. stal

Wartość dodana 2 Koszty rzeczowe 2

Wartość dodana n Koszty rzeczowe n = 0

Koszty rzeczowe są wynikiem zużywania dóbr pośrednich

kolejnych rzędów.

Gdy schodzimy „w głąb” procesów produkcji dóbr, których

wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że
wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje
powstania kosztów rzeczowych.

8/12
Ž PKB to suma wynagrodzeń czynników produkcji.

W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie

dochodów właścicieli czynników produkcji.

WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO

Płaca Zysk Koszty rzeczowe 1

Płaca Zysk Koszty rzeczowe 2

Płaca Zysk Koszty rzeczowe n = 0

Gdy schodzimy „w głąb” procesów produkcji dóbr, których

wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że
wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje
powstania kosztów rzeczowych.

WNIOSEK:

Pomijając pewne techniczne szczegóły, trzy przedstawione

metody dają identyczny wynik. Czyli:

wartość dóbr finalnych =

= suma wartości dodanej =
= suma dochodów właścicieli czynników produkcji =
= PKB

9/12
 INNE MIERNIKI DOCHODU NARODOWEGO

Produkt narodowy i produkt krajowy

Produkt krajowy brutto (PKB) Ü miara produkcji wytworzo-
nej w kraju (przez obywateli i ewent. przez cudzoziemców).

Produkt narodowy brutto (PNB) Ü miara dochodów

osiąganych przez obywateli danego kraju (łącznie z
dochodami osiągniętymi za granicą, a przekazanymi do
kraju).

PNB = PKB + dochody netto z własności i pracy za granicą

(F)

Produkt brutto i netto

PKN Ü produkt krajowy netto
PNN Ü produkt narodowy netto

PKN = PKB – amortyzacja (A)

PNN = PNB – amortyzacja (A)

Dwa systemy cen

PKB i PNB liczymy zwykle w cenach realizacji, tzn. w cenach
rynkowych, łącznie z podatkami pośrednimi (np. VAT).
Można je także liczyć w cenach czynników produkcji, tzn. po
odjęciu podatków pośrednich i dodaniu subsydiów.

(podatki pośrednie – subsydia = podatki pośrednie netto)

PKBw cenach rynkowych = PKBw cenach czynników produkcji +

+ podatki pośrednie (Te) – subsydia (Sb)

10/12
PNNw cenach czynników produkcji = PNNw cenach rynkowych –
– podatki pośrednie (Te) + subsydia (Sb)

11/12
 Dochód narodowy

Produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji to

dochód narodowy (DN).

DN = PNNw cenach czynników produkcji =

= PNBw cenach rynkowych – amortyzacja – podatki pośrednie +
+ subsydia

12/12
13/12
 Poniższe rysunki przedstawiają sposoby obliczania różnych
mierników z rachunku dochodu narodowego:

F F Amorty-
zacja

G
Podatki
pośrednie
netto
I
Dochód z
PNB w PKB w PNN w Dochód czynszów
cenach X–M cenach cenach narodowy
rynkowych rynkowych rynkowych (DN)
Zyski
=
PNN
Dochody z
w cenach
pracy na
C czynników
własny
produkcji
rach
Wynagro-
dzenia
i płace

+ podatki pośrednie
Ceny czynników produkcji Ceny rynkowe
– subsydia

– amortyzacja
Brutto Netto

+ dochody netto
z własności i pracy
Krajowy Narodowy
za granicą
przekazane do kraju

14/12
 DOCHÓD NOMINALNY I REALNY

Należy odróżniać wzrost dochodu nominalnego (w cenach

bieżących) od wzrostu dochodu realnego (w cenach stałych).

Do przeliczenia PKB na ceny stałe stosuje się odpowiedni

wskaźnik cen – tzw. deflator PKB.

Nominalny PKB
Realny PKB = ´ 100,
Deflator PKB

lub:

Nominalny PKB
Deflator PKB = ´ 100.
Realny PKB

15/12
 SPOSÓB OBLICZANIA PKB W POLSCE

Rocznik Statystyczny GUS zawiera następujące dane z

rachunku dochodu narodowego dla Polski za 1998 r.:

1. Produkcja globalna 1 068 410,8 mln zł

2. Zużycie pośrednie 586 165,8 mln zł
3. Podatki od produktów minus
dotacje do produktów (Te – Sb) 67 221,7 mln zł
4. Spożycie (C + G) 433 466,6 mln zł
5. Akumulacja (I + Z) 145 005,1 mln zł
6. Eksport towarów i usług (X) 155 873,8 mln zł
7. Dochód netto z zagranicy (F) –4 115,6 mln zł
8. Import towarów i usług (M) 184 878,8 mln zł
9. Wartość dodana brutto (1 – 2) 482 245,0 mln zł
10. PKB (1 – 2 + 3) 549 466,7 mln zł

Wartość dodana brutto to inaczej produkt Chodzi tu o produkt krajowy

krajowy brutto w cenach producenta. brutto w cenach rynkowych.

Oprócz metody przedstawionej w tabeli, PKB można obliczyć

również według innej formuły, co daje ten sam wynik:

PKBw cenach rynkowych = C + I (+ Z) + G + X – M =

= Spożycie + Akumulacja + Eksport – Import =
= 433 466,6 + 145 005,1 + 155 873,8 – 184 878,8 = 549 466,7 mln zł

PKBw cenach producenta = C + I (+ Z) + G + X – M – Te + Sb =

= Spożycie + Akumulacja + Eksport – Import – Podatki
od produktów minus dotacje do produktów = 482 245,0 mln zł

PNBw cenach rynkowych = PKBw cenach rynkowych + Dochód netto

z zagranicy = 549 466,7 – 4 115,6 = 545 351,1 mln zł
16/12