Fizik II

Ders 2: Gauss Yasası

Prof. Dr. Sedat BALLIKAYA
Tuğçe MARAŞ
BÖLÜM İÇERİĞİ:
 ELEKTRİK AKISI
 GAUSS YASASI
 GAUSS YASASININ YÜKLÜ YALITKANLARA
UYGULANMASI
 ELEKTROSTATİK DENGEDEKİ İLETKENLER
 ÇALIŞMA SORULARI
 CARL FRİEDRİCH GAUSS
 ELEKTRİK AKISI
Yandaki şekildeki gibi doğrultu ve büyüklükçe
düzgün olan bir elektrik alanımız olsun.Elektrik
alan çizgileri alana dik A yüzölçümlü bir
dikdörtgen yüzeyden geçmektedir.Birim
yüzölçümden geçen alan çizgilerinin sayısı,
elektrik alanın büyüklüğüyle orantılıdır.Elektrik
alan büyüklüğü E ile alana dik A
yüzölçümünğün çarpımına elektrik akısı denir.
Φ ile gösterilir.Formülü;

Düzgün Bir Elektrik Alanda Elektrik Akısı

Φ=EA
Şeklindedir.Birimi SI’ye göre Coulomb başına
Newton.Metrekaredir.(N.𝑚2 /𝐶)
Göz önüne alınan yüzey alana dik değilse,
yüzeyden geçen akı ; düzgün elektrik alanıyla
𝜃 𝑎ç𝚤𝑠𝚤 𝑦𝑎𝑝𝑎𝑛 A yüzölçümlü yüzeyin
normaline bakılarak anlaşılabilir. Bu
yüzölçümden geçen alan çizgilerinin
sayısı,alana dik 𝐴 ′ izdüşüm yüzölçümünden
geçenlerinkine eşittir.

𝑨 ′ =A.cos 𝜽

Φ=E. A.cos 𝜽
Daha önceki çıkarımlarımız elektrik alanın düzgün
olduğu durumlardaydı. Daha genel durumlar için
elektrik alanı, yüzey üzerinde değişebilir. Genel bir
yüzeyin, çok sayıda ∆𝐴 yüzölçümlü küçük yüzey
öğelerinden oluştuğunu düşünelim. Bu durumda
elektrik akısı;

∆Φ𝐸 = 𝐸𝑖 ∆𝐴𝑖 𝑐𝑜𝑠𝜃 = 𝐸𝑖 ∆𝐴𝑖

Φ𝐸 = න 𝐸. 𝑑𝐴
Yüzey
Eğer Elektrik akısını incelediğimiz cisim
kapalı bir yüzeyden oluşuyorsa ,farklı
yüzey öğelerinin ∆𝐴𝑖 vektörleri çeşitli
doğrultularda yönelmiştir.Her noktada
bu vektörler yüzeye dik olup her zaman
dışarı yönelmiştir.Kapalı bir yüzey için
elektrik akısı aşağıda veriliştir. Burada
𝐸𝑛 elektrik alanın yüzeye dik olan
bileşenidir.

ΦE = ර En dA
ÖRNEK

• Kenar uzunluğu olan bir küp, şekildeki

gibi, pozitif x-ekseni yönünde düzgün bir
𝐸elektrik alanı içinde bulunmaktadır.
Küpün yüzeylerinden geçen toplam
elektrik akısı nedir?
 ÇÖZÜM
• Yüzey alan vektörleri y-ekseni (3 ve 4 nolu yüzeyler) ve z-ekseni
doğrultusunda olan yüzeyler (ön ve arka yüzeyler), elektrik alan vektörüne
diktir. Bu yüzeyler akıya katkı getirmezler. Toplam akı, 1 ve 2 nolu
yüzeylerden katkılanır:

• ɸ= ‫ 𝐸 ׬‬. 𝑑𝐴1 + ‫ 𝐸 ׬‬. 𝑑𝐴2 = E 𝑎2 𝑐𝑜𝑠180 + E 𝑎2 𝑐𝑜𝑠0

• ɸ= E 𝑎2 −1 + 1 = 0 bulunur.
ÖRNEK
Büyüklüğü 3.5 kN/C olan ve pozitif x-ekseni yönünde yönelmiş düzgün bir elektrik alan içine, uzunluğu 0.70
m ve genişliği 0.35 m olan dikdörtgen şeklinde bir plaka konuluyor. Aşağıdaki durumlar için plakadan geçen
akıyı hesaplayınız.
a) plaka yz ve xy düzlemlerinde bulunuyorsa
b) plaka normali x-ekseni ile 40° açı yapıyor ve y-ekseni plaka yüzeyinde bulunuyorsa

ÇÖZÜM
A= (0.35) x (0.7) = 245 x 10−3 𝑚2

𝑁𝑚2
a) ɸ𝑦𝑧 = 𝐸 . 𝐴 𝑖 = 𝐸𝐴 = 3.5 𝑥 103 . 245 𝑥10−3 = 857.5
𝐶
ɸ𝑥𝑦 = 𝐸 . 𝐴 𝑘 = 𝐸 . 𝐴 𝑘 𝑖 = 0

𝑁𝑚2
b) ɸ = 𝐸. A cos40i + A sin40k = E A cos40 = 657
𝐶
GAUSS KANUNU
Kapalı bir yüzeyden (Gauss yüzeyi)
geçen net elektrik akısıyla, yüzey
tarafından sarılan yük arasında genel
bir bağlantı vardır. Bu bağlantı GAUSS
YASASI olarak bilinir. Yandaki şekilde
verildiği gibi r yarıçaplı bir kürenin
merkezinde bulunan artı bir nokta yük
göz önüne alınsın.Gauss Yasası;

ΦE = ‫ ׯ‬E dA=q iç /𝜀0

Not -1: Gauss yasası her kapalı yüzey için geçerlidir.
Not - 2: Kapalı yüzey içindeki net yükü belirlerken, yüklerin işaretlerini
dikkate almak gerekir.
Not -3: Gauss yasasını uygularken, akıya katkıları olmadığı için yüzeyin
dışındaki yükler işleme katılmaz.

(Herhangi bir yüzeyden geçen akı) * 𝜀0 = ( yüzeyin içindeki net yük )

Sonsuz Uzunlukta Düzgün Yüklü Çubuğun Oluşturduğu Elektrik Alan:
• Şekilde düzgün λ çizgisel yük yoğunluğuna sahip bir çubuk
verilmiştir. Çubuğun simetrisi dikkate alınırsa, oluşturduğu elektrik
alanın kendinden dışarı doğru ve r uzaklığındaki tüm noktalarda
şiddetinin de aynı olduğu ortaya çıkar. Bu yüzden, çubuğu eksen
alan r yarıçaplı, h yüksekliğinde silindirik bir yüzey Gaussiyen yüzey
olarak seçilebilir.
• Gaussiyen yüzeyi üç farklı yüzeyin birleşimi gibi düşünebiliriz: Üst
yüzey 𝑆1 , yanal yüzey 𝑆2 ve taban yüzey 𝑆3 . Yüzeyden geçen net
akı, ɸ = ɸ1 + ɸ2 + ɸ3 olacaktır. 𝑆1 ve 𝑆3 yüzeylerinde, yüzey
normali ile elektrik alan vektörleri birbirlerine dik olduğu için ve
ɸ1 ve ɸ3 akıları sıfırdır. Bu durumda net akı,

• ɸ = ɸ2 = ‫ 𝐸 = 𝐴𝑑 𝐸 𝑆׬‬2𝜋𝑟ℎ 𝑐𝑜𝑠0 = 𝐸 2𝜋𝑟ℎ

2
Sonsuz Geniş, Yalıtkan, Yüklü Plakanın Oluşturduğu Elektrik Alan
• Plakanın pozitif ve düzgün σ yüzey yük yoğunluğuna
sahip olduğunu varsayalım. Simetri nedeniyle elektrik
alan plakaya dik dışarı doğru büyüklüğü dik, ve her
yerde aynıdır. Şekildeki gibi, plakanın ortadan kestiği,
kesit alanı A olan silindirik bir Gaussiyen yüzey
seçebiliriz. Silindiri üç farklı yüzeyden oluşmuş gibi
düşünebiliriz: Sağ kesit 𝑆1 , yanal yüzey 𝑆2 ve sol kesit
𝑆3 . Yüzeyden geçen net akı,
ɸ = ɸ1 + ɸ2 + ɸ3 olacaktır.
• ɸ1 =ɸ3 = 𝐸 𝐴 𝑐𝑜𝑠0 = 𝐸 𝐴 ve ɸ2 = 0(θ = 90°)
• ɸ = 2E A
ELEKTROSTATİK DENGEDEKİ İLETKENLER

E E
- + Yanda ki şekilde verildiği gibi bir
elektriksel iletkende, atomlara
- + bağlı olmayan madde içinde
- + serbest dolaşabilen elektronlar
bulunur.İletken içinde net bir yük
- + hareketi olmadığında, iletken
- + elektrostatik dengededir.
Elektrostatik dengedeki iletkenlerin özellikleri şöyle sıralanabilir.

1.İletken içinde her yerde elektrik alan sıfırdır.

2.Yalıtılmış bir iletkende bir yük varsa bu yük,iletkenin yüzeyinde

bulunur.

3.Yüklü bir iletkenin hemen dışında ki elektrik alanı iletkenin yüzeyine

dik olup değeri Q/𝜀0 dır.Burada ki Q, anılan noktadaki yüzeysel yük
yoğunluğudur.

4.Eğer iletken düzgün biçimli değil ise, yüzeyin eğrilik yarıçapının en

küçük olduğu yerlerde yüzeysel yük yoğunluğu en büyüktür.
ÇALIŞMA SORULARI

1.Şekilde verildiği gibi, kapalı üçgensel

bir kutunun E=7,80× 104 N/C
büyüklüğünde yatay elektrik alanında
bulunduğu düşünülsün.
a.Düşey yüzeyinden
b.Eğik yüzeyinden
c.Kutunun tüm yüzeyinden geçen
elektrik akısını bulunuz.
2.Tabanı R yarıçaplı ve h yüksekliği
olan bir koni yatay masada
duruyor. Yandaki şekilde verildiği
gibi düzgün bir E elektrik alanı
koniden geçmektedir. Koninin sol
yanından giren elektrik akısını
bulunuz.
3. 0,75m yarıçaplı ince bir küre tabakasının yüzeyinin her yerinde elektrik
alanının 890 N/C büyüklüğünde,yarıçap doğrultusunda küre merkezine
yönelmiş olduğu bulunuyor.
a. Küre yüzeyi içindeki net yük ne kadardır?
b. Küre tabakası içindeki yük türü ve dağılımı hakkında ne söyleyebiliriz.

4. 12.0 𝜇𝐶 luk bir nokta yük,22 cm yarıçaplı küresel bir tabakanın merkezine
konulmuştur.
a. Tabakanın tüm yüzeyinden
b. Herhangi bir yarım küre yüzeyinden geçen elektrik akısı ne kadardır?
c. Sonuçlar yarıçapa bağlı mıdır açıklayınız?
5.Q=5 𝜇𝐶luk bir nokta yük L=0.1 m kenarlı bir
kübün merkezinde bulunuyor. Şekilde görüldüğü
gibi Q nun çevresinde simetrik olarak 6 özdeş
nokta q=-0.1 𝜇𝐶 yükü bulunuyor.Kübün bir
yüzeyinden geçen elektrik akısını bulunuz.

6. Bir Q nokta yükü L kenar uzunluklu bir kübün

merkezinde bulunuyor.Q nun çevresinde
simetrik başka 6 özdeş eksi nokta yük
bulunuyor. Kübün bir yüzeyinden geçen elektrik
akısını bulunuz.
7.Yalıtkan bir duvarın düzgün yük yoğunluğu 8.60 𝜇𝐶/ 𝑐𝑚2
dir.Duvardan 7 cm uzaklıkta elektrik alan ne kadardır? Duvardan
olan uzaklık değiştikçe sonuçta bir değişme olur mu?

8.32 𝜇𝐶 luk bir yükün yüzeyine düzgün olarak dağıldığı 14 cm

yarıçaplı ince bir küresel tabaka alınız.Yük dağılım merkezinden
a.R=10 cm ve
b.R=20 cm uzaklıklarda elektrik alanını bulunuz.
*Gauss 1795 yıllarının başlarında dönemin en iyi üniversitelerinden
biri olan Göttingen Üniversitesi’nde öğrenim görmeye başladı.
Üniversite’nin son yılarında pergel ve cetvel kullanarak düzgün on
yedigenin nasıl çizildiğini açıklayan ifadeleri Üniversite senatosu
tarafından ödüllendirildi. Buna ithafen ölümünden sonra heykelinin
bulunduğu doğduğu şehirde tabanı on yedigen olan bir heykel
dikilmiştir. Gauss için hemen bir doktora programı açılıp 1799 yılında
doktora eğitimine başladı. Doktora’da çalıştığı konu karmaşık sayılar
düzlemine tanımlanmış bir polinomun en bir kökü olduğunu ileri
sürerek “Karmaşık sayılar” kuramını ileri sürmüştür. Aslında
gösterdiği şey cebirsel bir denklemin a+ib şeklinde bir kökünün
olduğudur. Yukarıda bahsettiğimiz karmaşık sayı düzleminin varlığı
soyutsal bir biçimde ortaya çıkınca bu düzlemi “Gauss
Düzlemi” olarak matematik dünyasına geçirmiştir. Ayrıca “i”
biçiminde tanımlanan bir karmaşık sayının karesinin -1 olacağını ilk
kez Gauss ispatlamıştır. ( Matematiksel hesaplara girmeyeceğiz bu
konu hakkında derin düşünmek isteyenler “Complex Analysis”
kitaplarına bakabilir.)
(MÜHENDİS BEYİNLER SİTESİNDEN ALINTIDIR.)
*Gauss 1801 yılının ortasında yayınladığı ve sayılar kuramının önemli parçalarını birleştiren
kitabı “Disquistiones Aritmeticae” dönemin matematikçileri tarafından Sayılar Kuramının
mükemmel bir matematiğin alt dalı olduğunu ve bilinmeyen keşfedilmeyen uğraş olduğunu
gözler önüne sermiştir.

*1831 yılında Gauss en küçük kareler yöntemiyle bir astreoidin yerini tam olarak tespit etmesi
Uzay bilimleri Enstitüsü tarafından ödüllendirilmesini sağladı. Artık birçok kez Astronomide de
Gauss’un yapıtlarını görebiliyoruz. Ayrıca dünyanın eksen eğikliği ile birçok hesaplama yaparak
dünyanın güneş ile parçalanma fonksiyonu adı altında topladığı bazı teknik hesaplamalar
yapmıştır. Aynı yıl çok yakın arkadaşı olan Weber William – William Weber (Göttingen
Üniversitesi fizik profesörü) ile çalışmaya başladı. Gauss yasaları olarak kendi adıyla anılan
elektrik akı ve manyetizma ile ilgili çalışmalarını bu esnada yapmıştır. Bunun neticesinde de
“Elektromanyetik Telgrafı” bularak mucit olma yoluna da baş koymuştur. Bir yıl içinde biraz
daha deneyler yaparak Fizikteki genel çekim kuvvetine açıklama getirmiştir. Yıllar sonra
elektriksel manyetik birimi olan CGS sisteminde manyetik alan birimi 1 Gauss biçiminde bir
ifade getirilmiştir. (Mühendisler çok iyi bilecektir)
*1845-1855 yılları arasında deprem ve yer sarsıntıları ile ilgili birkaç bina esneklik formülleri
üreterek jeofizik gibi konularla da ilgilenmiştir. Sayılar teorisinden biraz dönerek İleri soyut cebir
konuları ile de ilgilenerek kendi adıyla anılan “Gauss Tamlık Bölgesi” diye bilinen bir
örneklemeyi soyut cebir alanına girdirmiştir. Ayrıca yine cebirde cisimler kuramı diye bilinen
alanda polinomlar ile ilgili “parçalanamaz polinomlar” diye bilinen matematiksel açıklamaları
bir kitapçık haline getirerek bu alana da yön vermiştir.

*1855 yılının sonlarına doğru sağlık sorunları ortaya çıkmaya başladı ve artık Gauss ölümü
bekliyordu. Fakat içindeki matematik sevdası onu yatakta Mukayeseler teorisinde Asal modüle
sahip iki ve çok terimli ya da yüksek dereceli ilkel polinomları ve Gauss teoremini buldu. İşte bu
yaptığı şey onun nasıl bir bilim insanı olduğunu çok açık gösteriyordu.

*Gauss 23 Şubat 1855 yılında aramızdan maalesef ayrıldı. Bu dünyadan Gauss da geçti demek
doğru olur. Üst düzey bir insan ve aşk dolu. Bugün Alman Hükümeti onun adına posta pulları ve
10 Mark’ın üstüne portresini bastırarak ruhuna ithaf etmiştir. Carl Friedrich Gauss’un beyni
araştırılmak üzere Göttingen Üniversitesi Tıp Fakültesinde “formalin” maddesi ile muhafaza
edilmektedir.