Fizik II

Sığa ve Dielektrikler

Prof. Dr. Sedat BALLIKAYA

Tuğçe MARAŞ
SIĞA VE DİELEKTRİKLER

BÖLÜM İÇERİĞİ:
SIĞANIN TANIMI
SIĞANIN HESAPLANMASI
KONDANSATÖRLERİN BAĞLANMASI
YÜKLÜ KONDANSATÖRDE DEPOLANAN
ENERJİ
DİELEKTRİKLİ KONDANSATÖRLER
SIĞANIN TANIMI **Şekilde görüldüğü gibi, iki iletkenin eşit büyüklükte fakat
zıt işaretli yük taşıdığını varsayalım.Bu iki iletkenin
bileşimine kondansatör denir.

**Her bir iletkene plaka(levha) denir.İletkenler arasında

yükler yüzünden bir ∆V kadar potansiyel farkı meydana
gelir.Bu potansiyel farkına voltaj denir ve birimi Volt’tur.

**Bir kondansatörün C sığası, iletkenlerden biri üzerindeki

yükün büyüklüğünün, bunlar arasındaki potansiyel farkının
büyüklüğüne oranı olarak tanımlanır.Tanıma göre sığanın
her zaman pozitif bir nicelik olacağına dikkat ediniz.Birim
analizi yaparsak birimin volt başına coulomb olduğu
Farad’dır.
𝑸
C=
∆𝑽
 SIĞANIN HESAPLANMASI
Yarıçapı R ve üzerindeki yükü Q olan
yalıtılmış iletken kürenin sığasını
hesaplayalım.İkinci iletkeni, aynı
merkezli sonsuz yarıçaplı içi boş bir küre
olarak ele alalım.R yarıçaplı bir kürenin
potansiyeli basitçe 𝑘𝑒 𝑄/𝑅 olduğundan
bu kürenin sığası;
𝑸 𝑸 𝑹
C= = = = 𝟒𝝅𝜺𝟎 𝑹
∆𝑽 𝒌𝒆 𝑸/𝑹 𝒌𝒆
Örnek
• Plakaları arası hava dolu olan paralel plakalı bir kapasitörün plakalarının
alanı 7.6 c𝑚2 dir ve aralarında 1.25 mesafe vardır. Plakalar arasındaki
potansiyel fark 20 V ise,
• a) plakalar arası bölgedeki elektrik alanını
• b) plakalardaki yüzey yük yoğunluğunu
• c) sığasını plakalardaki yük miktarını kapasitörün ve yük miktarını
• bulunuz.
• Aynı uzunluğuna sahip, ve yarıçaplı eş-eksenli iki silindirik
• kabuktan oluşan sisteme " tör" diyoruz. Silindirlerin
• Lab
• boyu yarıçaplarının yanında çok büyüktür. Silindirlerle aynı uzunluğa
• sahip, r (a<r<b) yarıçaplı silindirik bir Gaussiyen yüzey seçerek,
• ara bölgedeki elektrik alanını bulabiliriz:
Silindirik Kapasitör
• Aynı L uzunluğuna sahip, a ve b yarıçaplı eş-eksenli iki silindirik
kabuktan oluşan sisteme " silindirik kapasitör" diyoruz. Silindirlerin
boyu yarıçaplarının yanında çok büyüktür. Silindirlerle aynı
uzunluğa sahip, r (a<r<b) yarıçaplı silindirik bir Gaussiyen yüzey
seçerek, ara bölgedeki elektrik alanını bulabiliriz:
𝑄 𝑄
• ɸ = 2 π 𝑟 𝐿 𝐸 𝑐𝑜𝑠0 = 2 π 𝑟 𝐿 𝐸 = →𝐸=
𝜀0 𝜀0 2 π 𝑟 𝐿
• Bu durumda, içteki ve dıştaki silindirler arasındki potansiyel fark:
+ + 𝑄 𝑎 𝑑𝑟
• 𝑉= − ‫׬‬− 𝐸𝑑𝑙 𝑐𝑜𝑠180 = − ‫׬‬− 𝐸 (−𝑑𝑟) 𝑐𝑜𝑠180 = ‫𝑟 𝑏׬‬
𝜀0 2 π 𝑟 𝐿
 Küresel Kapasitör
• Yarıçapları a ve b olan eş-merkezli iki küresel kabuktan oluşan sisteme
"küresel kapasitör" denir. a < 𝑟 < 𝑏 olacak şekilde küresel bir
Gaussiyen yüzey seçerek, ara bölgedeki elektrik alanını bulabiliriz:
2 2 𝑄 𝑄
• ɸ = 4 π 𝑟 𝐿 𝐸 𝑐𝑜𝑠180 = 4 π 𝑟 𝐿 𝐸 = →𝐸=
𝜀0 𝜀0 2 π 𝑟 𝐿

+ + 𝑄 𝑎 𝑑𝑟
•𝑉= − ‫׬‬− 𝐸𝑑𝑙 𝑐𝑜𝑠180 = − ‫׬‬− 𝐸 (−𝑑𝑟) 𝑐𝑜𝑠180 = ‫ 𝑟 𝑏׬‬2
4 π 𝜀0
 ÖRNEK
• Küresel bir kapasitör, yarıçapları 7 cm ve 14 cm olan eş-merkezli iki
iletken küreden oluşmuştur. Kapasitörün sığasını hesaplayınız.
Kürelerin taşıdığı yük 4μC ise, küreler arasındaki potansiyel farkını
bulunuz.

• ÜÜ

7 𝑥 14 𝑥 10−4
• 𝐶 = 4 𝑥 3.14 𝑥 8.85 𝑥 10−12 = 15.56 𝑥 10−12 𝐹
(14−7) 𝑥 10−2

𝑄 𝑄 4 𝑥 10−6
•𝐶= 𝑉= = = 2.57 𝑥 105 𝑉
𝑉 𝐶 15.56 𝑥10−12
KONDANSATÖRLERİN
BAĞLANMASI
Bu kısımda bir elektrik
devresinde iki ya da daha fazla
kondansatörlerin bağlanmasını
inceleyeceğiz.Paralel bağlama
ve Seri bağlama şeklinde.
 **İki kondansatörün yandaki şekilde verildiği gibi
PARALEL BAĞLAMA pile paralel bağlanmasıyla paralel bağlı
kondansatörler oluşur.

**Paralel bağlı her bir kondansatörün uçları

arasındaki potansiyel farkı hepsinde aynıdır ve
bağlantının tümünü uygulanan potansiyele eşittir.

**Paralel bağlı kondansatörlerde toplam yük, her bir

kondansatörün üzerindeki yüklerin toplamına eşittir.

Q(Toplam yük)=𝑄1 + 𝑄2

𝑄1 =𝐶1 ∆𝑉 𝑄2 = 𝐶2 ∆𝑉

Eşdeğer kondansatör için;

𝐶𝑒ş ∆𝑉 =𝐶1 ∆𝑉 + 𝐶2 ∆𝑉

𝐶𝑒ş =𝐶1 + 𝐶2 + 𝐶3 …
(Paralel Bağlama)
SERİ BAĞLAMA **Kondansatörlerin pile seri bağlanmasıyla seri bağlı
kondansatörler oluşur.

**Seri bağlamada kondansatörler üzerinde yükler

eşittir.

**Seri bağlı herhangi bir sayıdaki kondansatörlerin

uçları arasındaki potansiyel farkı,bireysel
kondansatörlerin uçları arasındaki potansiyel farkların
toplamına eşittir.

∆𝑉 = ∆𝑉1 + ∆𝑉2

𝑄
∆𝑉=𝐶
𝑒ş

𝑄 𝑄
∆𝑉1 =𝐶 ∆𝑉2 =𝐶
1 2

𝟏 𝟏 𝟏 𝟏
= + + … (𝒔𝒆𝒓𝒊 𝒃𝒂ğ𝒍𝒂𝒎𝒂)
𝑪𝒆ş 𝑪𝟏 𝑪𝟐 𝑪𝟑
YÜKLÜ KONDANSATÖRDE DEPOLANAN ENERJİ
Kondansatörün yüklenmesinde
yapılan bu iş, kondansatörde
depolanan potansiyel enerji
(U)olarak alınabilir.Kondansatörün
geometrisine bakılmaksızın
herhangi bir kondansatöre
uygulanabilir.Bu ifadeye göre sığa
ve potansiyel arttıkça potansiyel
farkıda artar.Pratikte ise depolanan
maksimum enerjinin bir sınırı
vardır.Plakalar arasında eninde
sonunda bir elektrik boşalması
oluşur.Bundan dolayı genellikle
kondansatörlerin üzerinde
maksimum çalışma voltajı yazılır.
DİELEKTRİK KONDANSATÖRLER
Dielektrik,lastik,cam veye mumlu kağıt
gibi iletken olmayan maddelerdir.Bir
dielektrik madde,kondansatörün plakaları
arasına koyulduğunda kondansatörün
sığası artar.Dielektrik, plakalar arasındaki
boşluğu tamamen doldurursa,
kondansatörün sığası boyutsuz K çarpanı
kadar artar.Bu K çarpanına dielektrik
sabiti denir.Dielektrik sabiti maddenin
doğal özelliğidir ve maddeden maddeye
göre değişir.
O halde dielektrik malzemelerin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz.

**Dielektrik kondansatörün sığasını arttırır.

**Dielektrik, kondansatörün maksimum çalışma voltajını arttırır.

**Dielektrik,iletken plakalar arasında mekanik bir destek sağlayabilir.

 Dielektriğin Varlığında Gauss Yasası :
• Tamamen dielektrikle kaplı bir ortamda Gauss yasası nasıl ifade
edilir? Plakaları arası hava dolu olan paralel plakalı bir kapasitörün
(Şekil- a) plakaları arasındaki bölgede elektrik alan, Gauss
yasasından,
𝑞
𝐸0 = bulunur
𝜀0 𝐴

• Aynı kapasitörün plakaları arası dielektrik sabiti ҡ olan bir yalıtkanla

tamamen dolu (Şekil-b) ise, dielektriğin plakalara yakın yüzeylerinde
indüklenen yük 𝑞 ′ olmak üzere;
𝑞−𝑞 ′ 𝑞−𝑞 ′ 𝐸0
•ɸ=𝐸𝐴= 𝐸= =
𝜀0 𝐴 𝜀0 ҡ

𝑞 𝑞
•𝑞− 𝑞′ =
ҡ
‫ 𝐸 ׯ‬. 𝑑 𝐴Ԧ = ҡ𝜀0
• Bu sonuç paralel plakalı kapasitör için türetilmiş olsa da, tüm diğer durumlar için de
doğru ve geçerlidir.

• Not 1: Akı ifadesi dielektrik sabiti ҡ' yı içermektedir

• Not 2: . Dielektriğin varlığında yazılan Gauss yasasındaki q yükü kapasitörün yüküdür, .
dielektrik malzemenin yüzeyinde indüklenen yükle ilgisi yoktur.
• Not 3: Gauss yüzeyinin her yerinde sabit olmayabileceği genel durumu düşünülerek,
dielektrik sabiti ҡ integral içine alınmıştır.