11.

ELECTROMECHANICS

1
 9. ELECTROMECHANICS

MANYETİK ALAN (MAGNETIC FIELD) :

Doğal magnetlerin (manyetik dipole) çevresinde, bir magnetin (pusula iğnesi) “N

kutbuna” uygulanan kuvvetin yönünü gösteren çizgilerden (magnetik akı) oluşan bir
manyetik alan vardır.

Bu çizgilerin yoğunluğu ise bu “N kutbu” üzerinde oluşan kuvvetin derecesini

gösterir.

Manyetik alan vektöryel bir enerji

depolama (iş yapma) alanıdır.

2
 10. ELECTROMECHANICS

Benzer bir manyetik alan hareket eden yüklerin (elektrik akımı) çevresinde de
oluşur ve “Ampere Yasasına” göre kapalı daireler şeklindedir.

Ampere yasasına göre akım taşıyan bir

telin etrafındaki Manyetik Alanın,

a) şiddeti Hr = i / 2πr ‘dır (A/m)
b) yönü ise “sağ el kuralı” ile

bulunur.

3
 10. ELECTROMECHANICS

Akım taşıyan iletkenler bir ferromanyetik malzeme üzerine sarıldıklarında manyetik

alan bu malzeme içerisinde yoğunlaşır.

Ferro magnetik malzeme burda manyetik alanın aktığı bir dere yatağı görevi görür.

Ortalama yarıçapı R olan bir toroid üzerine N kadar

sarım sarılırsa Ampere yasasına göre

Manyetik Alan şiddeti H = i.N/2πR

4
 10. ELECTROMECHANICS

Manyetik alan şekilde görüldüğü gibi kapalı “Magnetik Akı (Ø) Hatları” şeklinde
gözümüzde canlandırılabilir.

“Magnetik Akı (Ø) Hatları” kendilerini yaratan akımların çevrelerini sararlar.

Flux Line

μ = Malzemenin “Magnetic Permeabilitesi” olarak tanımlanırsa ,

B = “Magnetik Akı (alan) Yoğunluğu” (weber/m2) (Tesla) = μH ve

Ø = “Magnetik Akı ” (weber) = B.A

Burda A = yüzey m2 ; H= Magnetik Şiddet (Intensity)(Amperxtur/metre) 5
 10. ELECTROMECHANICS

Sağ El Kuralı I :

I.I Akım taşıyan iletken teller için : Baş parmağınız akım yönünü gösterecek şekilde
iletken teli sağ elinizin içine aldığınızda parmaklarınızın gösterdiği yön manyetik
alanın yönüdür.

I.II Akım taşıyan “Sarımlar” için : Parmaklarınız akım yönünü gösterecek şekilde
Sargıyı sağ elinize aldığınızda, baş parmağınızın gösterdiği yön manyetik alanın yönü
olacaktır.

6
 10. ELECTROMECHANICS

Manyetik Alanda Kuvvet oluşumu :

Yük bir manyetik alan içerisinde u hızı ile hareket ettiğinde üzerinde bir F kuvveti
oluşur. Bu kuvvetin
a) şiddeti F = q.u.Bsinθ = i.l.Bsinθ,
Burda : θ = u ile B arasındaki açı
i, B manyetik alanı içerisinde “l” uzunluğundaki telde akan akımı
göstermektedir.
a) yönü ise “sağ el kuralı II” ile bulunur.

Sağ El Kuralı II :

Sağ el parmakları akım yönünü gösterirken, parmaklar manyetik alan yönünde

kıvrıldığında baş parmak uygulanan kuvvetin yönünü gösterecektir.
7
 10. ELECTROMECHANICS

Soru : Aşağıdaki şekilde i2 akımını taşıyan tel üzerindeki kuvveti ve yönününü

bulunuz

Cevap : i1 akımının, i2 akımının aktığı tel üzerinde yarattığı B1 manyetik alanının

şiddeti

B1=μH= μi1/2πd (A/m),

yönü ise sağ el kuralı I.I’e göre yukarıya doğru olacaktır.

Sağ el kuralı II’yi i2 akımının aktığı

tel için kullanırsak bu tel üzerinde
oluşan kuvvetin sağa doğru olacağını
buluruz.

F = i2.l.B1=i2.l. (μi1/2πd )

8
 10. ELECTROMECHANICS

Manyetik Alanda endüksiyon yolu ile gerilim oluşumu :

Şekildeki sarım düşünüldüğünde, Faraday Yasasına göre (1831) “magnetik flux Ø

zamanla değişirse sargının a ve b uçları arasında bir gerilim endükleyecektir.

v = zamanla değişen magnetik flux Ø’ın endüklediği gerilim = dØ/dt

Sargıda n sarım varsa : toplam gerilim = v = n dØ/dt = dλ/dt olacaktır.

9
 10. ELECTROMECHANICS

Bu gerilimin yönü ise “Lenz Yasasına” göre “kendini yaratan magnetik akı
değişimini ortadan kaldıracak yönde” olacaktır.

Aşağıdaki bobine “sağ el kuralı I.II” uygulanarak akımın (dıştan) a dan b ye doğru
gitmesi gerektiği bulunabilir (Ø artıyorsa vab pozitif).

10
 11. ELECTROMECHANICS

Faraday yasasının diğer bir sonucu olarak, bir tel, sabit bir magnetik alan
içerisinde ve bu alana dik olacak bir şekilde hareket ettirilirse, tel üzerinde yine bir
gerilim (electromotive force) endüklenecektir.

11
 11. ELECTROMECHANICS

Şayet Θ = Magnetik alan ile hareket yönü arasındaki açı ise

E = B.l.v.sinθ

12
 10. ELECTROMECHANICS

Bu gerilimin yönü aşağıdaki Fleming Sağ el kuralına göre bulunabilir :

Sağ elin baş parmağı, işaret parmağı ve orta parmak birbirine dik tutulduğunda,
– baş parmak hareket yönünü,
– işaret parmağı magnetik alanın yönünü gösterirse,
– orta parmak akımın yönünü gösterecektir.

13
 10. ELECTROMECHANICS

ELEKTROMEKANİK ENERJİ ÇEVİRİCİLER :

Daha önce de söylediğimiz üzere elektrik enerjisini nakletmek kolay, güvenilir ve

kayıplar açısından elverişlidir.

Bu nedenle mekanik enerjiyi elektrik enerjisine ve elektrik enerjisini tekrar mekanik

enerjiye çevirecek düzeneklere ihtiyaç vardır.

Motorlar Elektrik Enerjisini Mekanik Enerjiye, Jeneratörler ise Mekanik Enerjiyi Elektrik
Enerjisine çevirirler.

14
 10. ELECTROMECHANICS

Bu makinalar iki ana prensiple çalışırlar :

1. Bir manyetik alan içerisindeki akım taşıyan bir tel üzerinde kuvvet (F) meydana
gelir ve tel hareket ederek hızlanır. (elektrik→mekanik dönüşüm)
2. Bir tel bir manyetik alan içerisinde hareket ederse üzerinden kendisini
meydana getiren etkeni (akım) yok edecek şekilde akım geçmeye başlar.
(mekanik →elektrik dönüşüm)
Böylece F kuvveti giderek azalır ve sıfıra düşerek telin sabit bir hızda gitmesi
gerçekleşir

Görüleceği üzere elektrik_mekanik ve mekanik_elektrik enerji değişimi tersinir bir

işlemdir.

Yani jeneratör çalışmasının içerisinde kuvvet oluşumu, motor çalışmasının

içerisinde ise gerilim oluşumu da vardır.

15
 10. ELECTROMECHANICS

Elektrik makinalarında (motor ve jeneratörler) iki kısım vardır :

1. Gerilim elde edilen (veya gerilim uygulanan) sargı – ARMATÜR SARGISI
2. Manyetik alan yaratan sargı – ALAN SARGISI

Bunlardan hareket etmeyenine STATOR, hareket edenine ise ROTOR adı verilir.

16
 10. ELECTROMECHANICS

2 Kutuplu AC Jeneratör

Şekildeki sargı saat yönünde

döndürülürse üzerinde
sinüzoidal bir gerilim
endüklenecektir.

Herhangi bir anda bir sargı

telinde meydana gelen gerilim
diğer sargıda meydana gelen
gerilime, hareket yönünün ters
olması nedeniyle eşit ve ters
yöndedir.
17
 10. ELECTROMECHANICS

Arka bağlantı nedeniyle iki sargı teli üzerindeki eşit ve ters yönlü gerilimler seri
bağlı olacağından “kollektör uçlarında” görülecek gerilim bir telde meydana gelen
gerilimin iki katı olacaktır.

Bu nedenle sadece bir sargı telindeki gerilimi incelemek yeterli olacaktır.

18
 10. ELECTROMECHANICS

4 Kutuplu AC Jeneratör

Sargı bir mekanik dönü yaptığında telde meydana gelen gerilim 2 peryot
ilerleyecektir. Yani Tmekanik=2Telektrik →1/fmekanik=2/felektrik → felektrik=2fmekanik olacaktır.

Şayet N=dakikadaki tur sayısı (RPM) , p = kutup sayısı ise

f = Jeneratör geriliminin frekansı = (p/2)x(N/60) Hertz olacaktır.

19
 MOTORLAR

DC Jeneratör:

DC Jeneratör yapmak için

“yarım daire şeklindeki
segmentler” kullanılır.

• Siyah sargı teli siyah

segmente,

• beyaz sargı teli beyaz

segmente yapışıktır.

Segmentler birbirlerinden
izoledir.
DC JENERATÖR)

20
 MOTORLAR

DC Jeneratörün çalışma şekli:

B

21
 MOTORLAR

İki sargılı bir DC Jeneratörin çalışma şekli:

22
 MOTORLAR

Sargıların 360° boyunca yayıldığı ve motorun 4 veya daha fazla kutuplu olabileceği
düşünüldüğünde, pratikte gerilimin DC’ye çok daha yakın olacağı görülebilir.

23
 MOTORLARB15

PRATİK DC JENERATÖRLER :

Pratikte rastlanan DC Jeneratörlerde statorun alan sargılarından DC akım

geçirilerek (veya doğal olarak) oluşturulan magnetik alanın içerisinde lamine
demirden yapılmış ve üzerindeki slotlarda armatür sargıları bulunan bir rotor vardır.

24
 MOTORLAR

MOTORLAR :

Bir elektrik motoru iki kısımdan meydana gelir :

1. Sabit kısım “Stator”
2. Hareketli kısım “Rotor”

Stator ve Rotor üzerindeki slot’lara sargılar yerleştirilir, motor tipine göre bunlardan
birisi magnetik alan yaratır (alan sargısı), diğerine ise gerilim uygulanır (armatür
sargısı).

25
 MOTORLAR

Motorlar ne tip güç ile beslendiklerine göre ikiye ayrılırlar :

– AC motorlar
– DC motorlar

AC MOTORLAR :

Genel olarak iki tip AC motor vardır :

– Endüksiyon motoru (asenkron motorlar) (çok kullanılan)
ve
– Senkron Motor (yük ne olursa olsun, besleme frekansına bağlı olarak hep ayni hızda
dönerler)

Bunlar da kendi içlerinde mono-faze ve tri-faze olarak ikiye ayrılırlar.

26
 MOTORLAR

DC MOTORLAR :

DC Motorlar kolay hız kontrolu nedeniyle daha çok tercih edilmekte idiler.

Son zamanlarda kaynak frekansının elektronik olarak değiştirebilmesiyle AC

Endüksiyon motorları ile hız kontrolu yapabilmek de mümkün olmaktadır.

27
 MOTORLAR

Bir motor için ωm = radian/s olarak mekanik açısal hız ise

Mekanik güç, Pout = ωm x TM olacaktır.

Bu çıkışı sağlamak için motora verilen güç ise

– Tri-faze Endüksiyon motorları için Pin = √3xV.I.Güç Faktörü (PF)

– Mono-faze Endüksiyon motorları için Pin = V.I.(PF)

Motor verimi = η = Pout/Pin

28
 MOTORLAR

SORU : 60-Hz, mono faze bir endüksiyon motorunun plakasında şu değerler

yazmaktadır :

1 HP, 1725 RPM , 115V, 14.4A, verim = %68

Çıkış Tork’unu, güç faktörünü, ve elektriğin maliyeti 9.6 sent/kWsaat ise motoru
çalıştırma maliyetini bulunuz

ÇÖZÜM: Çıkış gücü = 1 x 746 W, Giriş gücü = Pout/η = 746/0.68 = 1097W

Pin = V.I x PF ; PF = Pin / (V.I ) = 1097/(115 x 14.4) = 0.662

Bu tip motorlarda akım geriden gelir.

Tork = Pout/ωm = 746/ 1725(2π/60) = 4.13 N-m

Sürekli çalışma halinde Maliyet = 1.097x24x9.6 cent = 1.097x24x9.6/100 =

2.53$/day

29
 MOTORLAR

SORU : 60-Hz, mono faze bir endüksiyon motorunun plakasında şu değerler

yazmaktadır :

1 HP, 1725 RPM , 115V, 14.4A, verim = %68

Çıkış Tork’unu, güç faktörünü, ve elektriğin maliyeti 9.6 sent/kWsaat ise motoru
çalıştırma maliyetini bulunuz

30
 MOTORLAR

Bir tri-faze Endüksiyon Motorunun ve bir Pompanın Tork/Hız karakteristiği :

Kararlı durumda motorun ürettiği Tork, Pompanın gerektirdiği tork’a eşit olacaktır.

Bir vinç düşünüldüğünde ise Motor gerekli tork’a sahip olmadığı için harekete
başlayamayacaktır.

31
 MOTORLAR

En çok kullanılan Motorların ve bazı yüklerin Tork/Hız karakteristikleri :

32
 MOTORLAR

SORU 7: Aşağıdaki şekilde 2 motorun tork/hız karakteristiği gösterilmiştir. 1N-m

‘lik sabit bir tork isteyen yük hangi motora bağlandığında daha çabuk kararlı duruma
erişir. Bu durumda hız ve güç yaklaşık olarak nedir?

33
 MOTORLAR

Cevap : a) Motor 2 b) Hız ≈ 1300 rpm ; P=Txm=1x(1300x2π/60) =136 Watt

1.0

1300

34
 MOTORLAR

DC MOTORLAR IN ÇALIŞMASI:
Armatür sargılarından DC akım (i) geçirildiğinde, f = i.l.B kuvveti sağ el kuralına göre
saat istikametine ters yönde rotoru döndürecektir.
Rotor sağ yarım daireden sol yarım daireye geçtiğinde ayni yönde dönebilmesi için
kendisine uygulanan gerilimin komütatör adı verilen fırçalı bir düzenek ile ters yöne
değiştirilmesi gerekecektir.

Fırça (sabit)
Stator poles

Komütatör (şaft
üzerinde ve hareketli) 35
 MOTORLAR

u Hızına ulaşıldığında, hareket eden iletken üzerinde Lenz ve Faraday yasalarına

göre (Fleming sağ el kuralı) ters yönde e = dλ/dt = d(B.l.x)/dt = B.l.u gerilimi ve ters i
akımı oluşacak ve belli bir hıza ulaşıldığında telden geçen akım dolayısı ile tork
sıfırlanacak, motor sürtünmesiz ideal ortamda sabit hızda dönmeye devam edecektir.

Fırça (sabit)
Stator poles

Komütatör (şaft
üzerinde ve hareketli)
36
 MOTORLAR

Dönen iletkene bir yük uygulandığında motor yavaşlayacak, ters akım (endüksiyon
akımı) azalacak ve iletkene uygulanan kuvvet (tork=kuvvetxyarıçap) artacak ve yükü
karşılar duruma gelerek belli bir hızda dengeye ulaşılacaktır.

Fırça (sabit)
Stator poles

Komütatör (şaft
üzerinde ve hareketli)
37
 MOTORLAR

Dönen iletkene hareket yönünde ekstra bir kuvvet uygulandığında iletken

hızlanacak, ters akım artacak ve iletkene ters yönde bir kuvvet uygulanacak, bu
kuvvet hareket yönündeki kuvvet ile dengeye gelip, kaynağa akım sağlayan bir
jeneratöre dönüşecektir.

Fırça (sabit)
Stator poles

Komütatör (şaft
üzerinde ve hareketli)
38
 MOTORLAR

Motor ilk çalışmaya başlarken veya alan sargısı herhangi bir nedenle (elektrik
kesilmesi) çalışmazken rotor sargısına uygulanan gerilim kısa devre olacak ve sargıyı
yakacaktır.

Buna engel olmak için motor çalışmaya başlarken rotor (armatür) sargısına seri bir
direnç bağlanılır ve sonra bu direnç devre dışı edilir.

Bu işlem starter box adı verilen bir düzenek ile otomatik yapılır.

39
 MOTORLAR

PRATİK DC MOTORLAR :

En çok rastlanan DC motorlarda statorun alan sargılarından DC akım geçirilerek

(veya doğal olarak) oluşturulan magnetik alanın içerisinde lamine demirden yapılmış*
ve üzerindeki slotlarda armatür sargıları bulunan bir rotor vardır.

40
 MOTORLAR
Şönt (Parallel) Bağlanmış DC Motor :

1. Sağdaki şekilde alan sargısı (stator) ile armatür sargısının paralel bağlandığı bir DC
motor görülmektedir. Tork’un (Tdev) rotor açısal hızı ω ile değişimi solda grafiksel olarak
gösterilmiştir. Radj değiştirilerek alan sargısı akımı IF değiştirilmekte ve böylece DC
motorda sol grafikteki gibi hız kontrolu yapılmaktadır.

Armatür direnci

Alan sargısı
direnci

41
 MOTORLAR

2. Şönt bağlanmış motorda armatür ile seri bağlı RA direnci değiştirilerek de

aşağıda soldaki grafikde gösterildiği gibi hız kontrolu yapılabilir.

42
 MOTORLAR
Alan ve Armatür Sargıları ayrı uyarılmış DC Motor ve Hız kontrolu

Bu tip DC Motorlarda alan (field) ve armatür sargıları ayrı ayrı beslenirler. VT

değiştirilerek soldaki grafikde gösterildiği gibi hız kontrolü yapılabilir.

VF‘nin değiştirilmesi ile yapılacak hız kontrolü aslında şönt bağlanmış DC motorda
Radj’ın değiştirilmesi ile yapılan hız kontrolü ile ayni olacaktır. Ancak direnç ile yapılan
kontrol verimsiz, gerilim ile yapılan kontrol ise pahalı olma özelliği taşır.

43
 MOTORLAR
Seri Bağlanmış DC Motor :

Bu tip DC Motorlarda alan (field) ve armatür sargıları seri bağlanır. RA (veya VT)
değiştirilerek soldaki grafikde gösterildiği gibi hız kontrolü yapılabilir. Örneğin RA
azaltılarak belli bir hız değeri için Tork artırılabilir.

Ancak direnç ile yapılan kontrol verimsiz, gerilim (VT) ile yapılan kontrol ise pahalı
olma özelliği taşır.
Tdev

RA=0

VT=Constant

RA

ωm 44
 MOTORLAR
ENDÜKSİYON MOTORLARI

Bu tip motorlar en çok uygulama alanı olanlardır. Stator’daki sargılara tri-faze AC güç
kaynağı bağlanır (stator alan sargısı olarak kullanılmaktadır) (açısal hız = ω ).

Alan sargıları b ve c şekilde gösterildiği gibi a sargısıyla 120º ve 240º kaymayla

yerleştirilirler.

Tri faze AC kaynakdan sargılara gelen akım

45
 MOTORLAR

– t=0 da 3 gerilimin yarattığı toplam manyetik alan 0-0yönünde

– t=1 de toplam manyetik alan 0-1 yönünde
– t=2 de toplam manyetik alan 0-2 yönünde
[a’nın yarattığı manyetik alan (Фa )+2cos60xcos60x(Фa ) =3Фa /2] olacaktır.

Tri faze AC kaynakdan sargılara

gelen akım 46
 MOTORLAR

Dolayısı ile manyetik alan saat yönününde dönecek, şekildeki gibi 2 stator kutuplu bir
motorda bir dönüsünü stator geriliminin bir peryodunda tamamlayacaktır.

P stator kutuplu bir motor için → ωs = Manyetik Alanın açısal hızı (senkron hız)

= ω / (P/2)

Tri faze AC kaynakdan sargılara

gelen akım 47
 MOTORLAR

Endüksiyon motorlarının rotor sargıları genellikle aşağıda gösterilen “sincap kafesi”

şeklindedir (rotor armatür olarak kullanılmaktadır).
Bu iletkenler üzerinde endüklenen gerilim vc = B.l.u olacaktır. Burda u, l boyundaki
iletken ile manyetik alan arasındaki relatif hızdır.
Bu gerilimin neden olduğu akım, iletkenler üzerinde bir tork oluşturacak ve rotoru
döndürecektir.

48
 MOTORLAR
Rotorun dönmesiyle kendisini kesen magnetik alan ve dolayısı ile akım azalacak ve
bu da tork’u azaltacak, rotorun sıfır tork ve magnetik alanla ayni hızda (ωs = senkron
hız =ω/(P/2) ) dönmesi gerçekleşecektir.
Bu durumda rotor magnetik akıyı kesmeyecek, içinden geçen akım sıfır olacaktır.

49
 MOTORLAR
Rotor şaftına bir yük bağlanıldığında rotor yavaşlayacak, daha fazla magnetik alan
kesecek ve içinden geçen akım, dolayısı ile tork artacak yükü karşıladığında yeni bir
(düşük ) hızda (ωm) dönerek tekrar dengeye gelecektir.

50
 MOTORLAR

Tork/Hız Karakteristiği

Rotor empedansı = ZC = RC + jωrotor akımı LC

Hız arttıkça rotor sargısındaki akım ve torkun azalması gerekir. Ancak ZC ‘nin, ωrotor akımı
‘nın azalması nedeniyle küçülmesi toplamda akım, dolayısı ile torku artırır. Hız daha da
artarsa ZC ‘nin küçülmesi azalacak, akım ve dolayısı ile torque düşecektir.

Rotor hızı = alan hızı,

Rotor akımı=0, Torque=0

51
 MOTORLAR

ASENKRON MOTORLARDA HIZ KONTROLU :

Asenkron motorlarda senkron hız, frekansla doğru kutup sayısıyla ters orantılıdır.

Hız kontrolu şu şekillerde yapılabilir :

1. Stator frekansını değiştirerek
2. Rotor kayması değiştirilerek
3. Kutup sayısı değiştirilerek

ASENKRON MOTORLARA YOL VERME :

Asenkron motorların kalkma anında fazla akım çekmesi kullanılacak elemanlar ve

iletkenlerin maliyetini arttıracağından, bazı önlemler almak gerekir.

Bu yöntemlerin ana prensibi, stator sargılarına düşük gerilim uygulamaktır.

Bu maksatla
1. Motora yıldız-üçgen yol verilir.
52
2. Stator sargılarına ön direnç bağlanır.
 MOTORLAR

Motor Sargıları

380/√3=220V
380V 380V

53
 MOTORLAR

En çok kullanılan Motor ların Tork/Hız karakteristikleri

54
 MOTORLAR

Mono-faze Endüksiyon Motoru:

Bu motorun stator’unda mono-faze AC gerilime bağlı tek bir sargı vardır. Boşluktaki
(gap) Manyetik Alan yoğunluğu B = Ki(t)cos(θ) olacaktır.

Stator akımı i(t)= Imcos(ωt) ise

B = K Imcos(ωt) cos(θ) = (1/2)KImcos(ωt- θ) +(1/2) KImcos(ωt +θ)olacaktır.

1. terim (saat istikametine ters yonde ) ve 2.

terim (saat istikametinde) ters istikametlerde
dönen 2 magnetik alanı göstermektedir.

Bu iki alan rotor üzerinde trifaze endüksiyon

motorunda olduğu gibi ancak ters yönlerde 2
tork meydana gelmesine neden olacaktir
55
 MOTORLAR

Görüleceği gibi net başlangıç torku sıfırdır, hareket başlayamaz.

Bir şekilde başlatılabilirse (her iki yöne de) motor torku yüke eşit oluncaya kadar
hızlanacaktır.

Hemen tüm endüksiyon motorlarında stator sargısı ile 90º açı yapacak şekilde
yardımcı bir sargı daha konularak net bir starting tork sağlanır.

56
 MOTORLAR

SENKRON MOTORLAR :

Şekildeki düzenekte hareket olmadığında, rotorun N ve S kutupları A-B magnetinin

S ve N kutupları ile karşılıklı gelerek dengelenecektir. Bu durumda rotor üzerinde
herhangi bir tork yoktur. Rotoru θ açısı kadar sağa doğru çevirdiğimizi düşünelim.

Rotorun üzerinde

T= KΦABx ΦrotorxSinθ

değerinde sola doğru bir tork oluşacaktır.

Bu tork θ =0 olduğunda sıfır, θ =90°

olduğunda maksimumdur.

57
 MOTORLAR

A-B Magnetinin s hızı ile döndüğünü düşünürsek, kendisine herhangi bir yük
uygulanmayan rotor, A-B magnetinin N ve S kutupları ile şekildeki gibi ayni hizaya
gelmek isteyecek ve ayni s hızı ile dönecektir.

Rotora bir yük uygulandığında rotor

uygulanan yükü karşılayacak tork
oluşuncaya kadar (θ açısı kadar) geri kalıp
sonra yine ayni s hızlı ile dönmeye devam
edecektir .

Senkron motorun çalışma prensibi

böyledir.

58
 MOTORLAR

Sanayi tipi senkron motorların statorları tri-faze (veya mono faze) endüksiyon
motorlarıyla ayni yapıdadır.

Statordaki sargılara tri-faze (veya mono faze) gerilim uygulanarak ωs = senkron hız = ω
/ (P/2) hızı ile dönen bir magnetik alan yaratılır.

Rotor ise üzerindeki alan

sargılarından bir slip ring
vasıtasıyla DC akım geçirilen P-
kutuplu bir elektromagnettir.

Rotor dönen magnetik alanı

yakalamaya çalışacak ve dolayısı
ile senkron hızda dönecektir.

59
 MOTORLAR

Rotorun ağır olması nedeniyle senkron motorları başlatabilmek için bazı önlemler
almak gereklidir.

Örneğin rotora sadece başlatmada kullanmak üzere endüksiyon motorlarında

kullanılan bir “sincap kafes”’i ilave edilebilir.

60
 MOTORLAR

Senkron motorun rotorunu bir dış etken yardımı ile döndürürsek ve rotor sargılarına DC
gerilim uygularsak stator sargılarından tri-faze akım elde ederiz. Büyük jeneratörler bu
yapıdadır.

Rotor sargılarına uygulanan gerilim statordan elde edilen gerilimin kontrolünü sağlar.

Büyük Kuvvet Santrallarında bu tip jeneratörler kullanılır.

Dönü hızı elde edilecek gerilimin frekansını belirleyeceği için sabit tutulmalıdır.

61
 MOTORLAR

DC Makinalarda ROTOR armatür sargısı, STATOR ise alan sargısıdır.

AC Makinalarda ise genellikle STATOR armatür sargısı, ROTOR ise Alan

Sargısıdır.

62