4.

ALTERNATİF AKIM (AA/AC)

DEVRELERİNİN ANALİZİ

http:// www.zkocabiyikoglu.etu.edu.tr

1
 4. AA DEVRELERİNİN ANALİZİ

Elektrik enerjisi günümüzde büyük ölçüde Alternatif Akım (AA) adı verilen sinüsoidal
dalga formunda
 elde edilmekte,
 dağıtılmakta
ve
 kullanılmaktadır.

2
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Sinüsoidal dalga :
Şekilde gerilim, sinüsoidal bir dalga şeklinde gösterilmiştir ve bunun matematiksel
gösterimi ise v(t) = Vp cos (ωt + Ө) şeklindedir.
burda ω = açısal hız (rad/sec) , Vp = genlik veya tepe değeri’ni, Ө = faz açısını (t=0
anındaki değer ile en yakın pozitif maksimum değer arasındaki açı) ifade etmektedir.

Peryot T = bir tam dönü (saykıl) için +Vp

geçen süre.
Frekans ƒ = bir saniyedeki dönü
sayısıdır.
ƒ = 1/T Hertz (cycles/sec)
ω = 2π/T = 2πƒ (radians/sec) dir.

3
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
AA DEVRE ANALİZİ
Şekildeki AA kaynağının frekansı f Hz, açısal hızı
ω rad/s dir ve t = O anında bir anahtar ile devreye
bağlanır.
i(t) akımını bulalım : Anahtar kapandıktan sonra
KVL yazarsak,
-vs(t) + vR(t) + vL (t) = O
Ohm kanunu ve endüktansın tanımından hareket
edersek,
Ldi/dt + Ri = Vpcos(ωt + Ө)
Sağ taraftaki terim sabit olmadığı için daha önce
kullandığımız tekniği kullanamayız.

4
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ

Çözüm aşağıdaki formda olacaktır:

i(t) = Ae-t/T + iss(t),
Burda
– A bir sabiti,
– iss(t) sonunda ulaşılan kararlı durum akımını
– T = Zaman Sabiti = L/R yi
ifade etmektedir ve bu akım zamanla değişmektedir.

AA Devre analizlerinde biz sadece iss(t) olarak ifade edilen kararlı durumla
ilgileneceğiz.

5
AA DEVRELERİNİN ANALİZİ03.06.2022
Sanal Sayılar :
X2 + 4 = O eşitliğini düşünürsek,
X = ± √-4 = ± j 2 burda j = √-1 olarak alınmıştır.
Bu sayılara Sanal Sayılar denir.

Sanal eksen (j ekseni)

Kompleks Düzlem : Reel eksen

• Yatay eksen Reel (gerçek) Sayıları,
• Dikey eksen Sanal Sayıları gösterir.
Tüm sayılar kompleks düzlemde
gösterilebilir.
6
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Kompleks Sayılar :
Kompleks sayıların gerçek ve sanal bileşenleri vardır. Örneğin Z = x + jy
Kompleks sayıların kullanıldığı cebirsel işlemlerde normal cebir’e göre iki kural
daha kullanılır :
(1) sanal ve gerçek kısımları ayrı ayrı tut
(2) j2 ‘yi -1 olarak işle. Sanal eksen (j ekseni)

Reel eksen

7
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ

Bölme için pay ve payda, z’nin kompleks

eşleniği ile çarpılır.

Kompleks bir sayının eşleniğinde gerçek

kısım ayni, sanal kısmın işareti tersdir.

ZZ* = (x + jy) (x - jy) = x2 - (jy)2 = x2 + y2

Burda Z* = Z’nin kompleks eşleniği olarak

tanımlanır.

8
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ

Kompleks sayının büyüklüğü (mutlak değeri):

IzI = √ x2 + y2 = √zz*
Bu, orijinden kompleks sayıyı ifade eden noktaya olan mesafedir.

9
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Dikdörtgensel ve Polar Formlar :
Kompleks düzlemde bir noktanın yeri,
– x,y koordinatları ile (dikdörtgensel / rectangular form) veya
– orijinden olan mesafesi (r) ve yatay eksenle olan açısı (Ө) ile (polar
form)
belirlenebilir.
r , z kompleks sayısının (IzI) mutlak değeridir.
İki form aşağıdaki şekilde sembolize edilir.
z = x + jy = r Lө = IzI Lө
dikdörtgensel formda x,y → polar formda r , ө olur
x= r cos ө r = √ x2 + y2
y = r sin ө ө = tan-I (y/x)

10
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Exponansiyel (üstel) form:
Euler teoremi : ejө = cosө + jsin ө

z = r Lө = x + jy şeklindeki bir kompleks sayı

z = rejθ = r cos ө + j r sin ө olarak da ifade edilebilir.

Burda r = |z| ve

x = r cos ө ; y = r sin ө dır.

11
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ

Üstel form ile çarpma ve bölme :

Üstel formda çarpma : (z1)(z2) = (r1 e jө1)(r2 e jө2) = r1.r2 e ( jө1+ jө2)

Üstel formda bölme : (z1)/(z2) = (r1 e jө1)/(r2 e jө2) = r1/r2 e ( jө1- jө2)

Polar formda çarpma : (r1 Lө1) (r2 Lө2) = r1.r2 L(ө1 + ө2)

Polar formda bölme : (r2 Lө2 )/(r1 Lө1) = (r2 /r1 )L(ө2 - ө1 )

12
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ

Fazörler
Euler formülüne (ejө = cosө + jsin ө) göre , bir sinüs dalga şekli

vs(t) = Vp cos(ωt + ө) = Re [Vpe j(ωt +ө) ]

şeklinde ifade edilebilir. Burda Re , “Real Part” (Gerçek Kısım) anlamında

kullanılmaktadır.

Vpe j(ωt +ө) = (Vp e jө)e jωt

= (Vp Lө) e jωt

Burda Vp Lө = Vp e jө = Vs = “vs(t) nin Fazör Değeri” olarak adlandırılır.

13
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ

Vp Lө = Vp e jө = Vs = “vs(t) nin Fazör Değeri”

Fazör gerilimi biliniyorsa gerilimin zamanla değişen ifadesi

vs(t) = Re [Vse jωt] = Re [Vp e jө .e jωt] = Re [Vpe j(ωt +ө) ] = Vp cos(ωt + ө)

olarak kolaylıkla yazılabilir.

Biz bu dersimiz boyunca fazör ifadesini daha çok Vs =Vp Lө şeklinde kullanacağız ve

zamanla değişen ifadeye burdan vs(t) = Vp cos(ωt + ө) yazarak doğrudan geçeceğiz.

14
AA DEVRELERİNİN ANALİZİ 3.02.2022
Sinüsoidal giren, sinüsoidal çıkar:
“Sinüsoidal fonksiyonlar” toplama, çıkarma, türev alma, ve entegral alma gibi
doğrusal (linear) operasyonlarla bozulmazlar (yine sinüsoidal kalırlar)” .
Bu nedenle aşağıda gösterilen doğrusal (linear) sistemde,
“giriş sinusoidal ise , çıkışta ayni frekansta ve sinusoidaldir.

Sinüsoidal Linear Sinüsoidal

System
frekans=f (R,L,C) frekans=f

15
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ3.02.2022
Biz AC devresi olarak sadece “doğrusal (linear)” devrelerle uğraştığımıza göre, bu
devrelerdeki tüm gerilim ve akımların zamanla değişimleri sinüsoidal ve kaynakla
ayni frekansta olacaktır.

16
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
AA devrelerinin analizinde gerilim ve akım [ v=V pcos(ωt+θ) veya i=Ipcos(ωt+θ) ] için,
gerilim ve akımın fazör değerinin ω açısal hızı ile dönerken yatay eksen üzerindeki
izdüşümü kullanılır.

Tüm akım ve gerilimler ayni hızda

döneceklerine göre, AC devrelerinin
herhangi bir andaki

fazör çözümünü (Vp Lө)

bulmak ve bulunan fazör ifadelerini zamanla
değişen ifadeye, v(t)=Vpcos(ωt+θ) transform
etmek yeterli olacaktır.

17
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
AA Uygulamalarında Endüktans :
diL
v =L
L
dt
 
d Re ILe jωt  
d I e 
jωt


Re VLe jωt = L   = LRe
 
L
= Re jωLILe jωt
dt dt
VLe jωt = IL  jωL e jωt *  VL = IL jωL 
VL
= jωL= endüktansın empedansı = 190 ωL = e j90ωL
IL

Endüktansın fazör gerilimi (VL ), fazör akımının (IL), ZL=jωL empedansı ile çarpılması
ile elde edilir ve büyüklüğü │IL│.ωL olup fazör akımının 90˚ önündedir.
*İspatı bir sonraki yansıdadır.

18
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ

*
Re [VLe jωt] = Re [jωL . ILe jωt]
Re [VLe jωt] -Re [jωL . ILe jωt] = 0
Re [VLe jωt- jωL . ILe jωt] = 0
(VL- jωLIL )e jωt = 0
VL = jωLIL

19
AA DEVRELERİNİN ANALİZİ

Şayet IL = │IL│L0º = IL L0º ise

VL = [ ILL0º] .ZL = [ ILL0º] . (jωL) = IL.ωL L90º

vL(t) = IL.ωL.cos(ωt +90˚) = │VL │cos(ωt +90˚)

20
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
AA Uygulamalarında Kapasitans :
i = C dv/dt ; Burdan endüktansta olduğu gibi aşağıdaki sonuca ulaşılabilir :
IC= jωC VC → VC / IC = 1/ jωC = Kapasitör Empedansı = ZC
VC / IC = -j / ωC = 1 L-90˚ x (1/ωC)
Kapasitansın fazör gerilimi (VC ), fazör akımının (IC) , ZC=1/jωC empedansı ile
çarpılması ile elde edilir ve büyüklüğü │IC│/ωC olup fazör akımının 90˚
gerisindedir.

21
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
AA Uygulamalarında Direnç :
Dirençler için OHM yasasına göre i = v/R olduğuna göre
IR= VR / R → VR / IR = R = Direnç Empedansı = ZR

VR / IR = R x L0˚
Direncin fazör gerilimi (VR ), fazör akımının (IR) , ZR=R empedansı ile çarpılması
ile elde edilir ve büyüklüğü │IR│.R olup fazör akımıyla ayni fazdadır.

22
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Özet:
• Tek bir AA kaynağı veya ayni frekansta birden fazla AA kaynağı içeren
devrelerdeki tüm gerilim ve akımlar kaynak frekansında olacaklardır

• Bu tür AA devrelerindeki tüm gerilim ve akımlar, genlik ve fazlarını gösteren

kompleks sayılar olan fazörler ile ifade edilebilirler.

• R, L, ve C, için, V/I ilişkisi, empedans olarak tanımlanan kompleks sayılarla (ZL)

(fazör) ifade edilirler (R, jωL ve 1/ jωC).

• KVL ve KCL uygulamaları ile, fazör gerilimleri ve akımları hesaplanır.

• Bulunan fazör gerilim veya akımının mutlak değeri akım veya gerilimin
genliğini, açısı ise akım veya gerilime göre olan açısal durumunu belirler .
Örneğin v(t) = IVICos(ωt +θ˚)

23
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Örnek :Şekilde v(t) ‘yi bulunuz.
vs(t) = 10cos(2000t+20˚) → Vs = 10 L 20˚
R → ZR = R = 10Ω
L → ZL = jωL = j2000x0.01 = j20 Ω
C → ZC = 1/jωC = -j / (2000x80x10 -6 = -j6.25 Ω

(Va - 10 20°) (Va - 0) (Va - 0)

Düğüm a'da KCL : + + =0
-j6.25 10 j20
[ 10 20°) ]
-j6.25
Va =
[1 +1 + 1 ]
-j6.25 10 j20
1.6 110°
=
[0.16j + 0.1 - 0.05j ]
1.6 110° 1.6 110°
= =
0.11j + 0.1 0.146 47.7°
= 10.8 62.3° V
v(t) = 10.8cos(2000t +62.3°) V
24
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
1.SERİ RL DEVRESİ

Empedans = Z = R + jωL = |Z| Lө burda |Z| = √ (R2 + ω2L2) , ө = tan-1(ωL/R)

V = Z . I = (R + jωL) . I = RI + jωLI = VR + VL
I = V / Z = |V| / |Z|Lө

Frekans → sıfır , Devre giderek direnç ağırlıklı olur

Frekans → ∞ , Devre giderek endüktans ağırlıklı olur
25
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
2. PARALEL RL DEVRESİ
V V
I = I ∠θ = IR + IL = (
+ )=V ( 1 + 1 )=V ( 1 - j )
R jωL R jωL R ωL
Eğer V = V ∠0° ise I = ( V ∠0° )x( 1 - j )
R ωL
Dolayısı ile θ =Tan-1( -R ) ve I = V x ( 1 )2 + ( 1 )2
ωL R ωL
V V ∠0° 1
Empedans = Z = = = Z ∠-θ Z
I I ∠θ 1 1 2
( )2 + ( )
R ωL

Frekans → sıfır , Devre giderek endüktans ağırlıklı olur

Frekans → ∞ , Devre giderek direnç ağırlıklı olur 26
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
3. Seri RLC DEVRESİ
Z = V/I = R + jωL + 1/ jωC = R + j ( ωL - 1/ ωC) = |Z| Lө
burda ө = tan-1 [(ωL – 1/ωC)/R] ve |Z| = √ R2 + (ωL – 1/ωC)2

Frekans → sıfır , Devre giderek kapasitans ağırlıklı olur

Frekans → ∞ , Devre giderek endüktans ağırlıklı olur
Frekans → ω = 1/√LC = rezonans frekansı, endüktans ve kapasitans
kombinasyonu birbirini yok eder ve R tüm empedans olarak ortaya çıkar.
27
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
4. PARALLEL RLC DEVRESİ
Y = 1/Z = G + jωC + 1/ jωL = G + j ( ωC - 1/ ωL) = |Y| Lө
burda ө = tan-1 (ωC – 1/ωL)/G ve |Y| = √ (G2 + (ωC – 1/ωL)2)

Frekans → sıfır, Devre giderek endüktans ağırlıklı olur

Frekans → ∞ , Devre giderek kapasitans ağırlıklı olur
Frekans → ω = 1/√LC = rezonans frekansı, endüktans ve kapasitans
kombinasyonu birbirini yok eder ve R tüm empedans olarak ortaya çıkar.
28
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Quiz.Soru 1: Frekansı (1/2π) Hz olan ve t=0 anında 5V tepe değerine ulaşan AC
gerilimin zamanla (t) değişen ifadesi nedir ? Bu kaynak 1 Henry değerinde bir
endüktansa bağlanırsa, endüktansın empedansının ve içinden geçen akımın
fazör ifadeleri nedir ?

Cevap : a) v = 5 cost ; Z=1L90º Ω ; I = 5 L-90º ,

29
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİY22
Quiz.SORU 2 : Aşağıdaki devrede f=1/2π Hz ise devrenin empedansı “j”
formatında ve fazör formatında nedir ? V=√2V olduğuna göre devrenin
çektiği akımın fazör ifadesi nedir ?
1

+
V(cost 1F
_

Cevap : a) z=1-j ; Z=√2L-45º ; I=V /Z =√2/√2L-45º=1L45º

30
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Quiz.Soru 4) Aşağıdaki devrede,
a) devreye verilen gerilimin fazör ifadesi nedir?
b) devreye verilen gerilimin açısal hızı nedir?
c) devreye verilen gerilimin frekansı nedir?
e) devreden geçen akımın fazör ifadesi nedir ?
1
i
+
10cos(t) 1F
_

Answer : a)10L45° ; b) ω=1 rad/sec ; c) f=1/2π = 0.16 Hz ;

e) I = V/Z = 10L45°/ (1-j) = 10L45°/√2 L-45° = (10/√2) L90°

31
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Quiz.SORU 5 : Bir AA gerilim kaynağı 10 mH değerinde bir endüktans, 10mF
değerinde bir kapasitans ve 10 Ω değerinde bir direnç ile seri
bağlanmaktadır. Hangi frekansta devrenin empedansı 10 Ω rezistif
olur ? (5 puan)

Cevap : ω = 1/√LC = 100 ; f = 50/π Hz

32
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Question: Find :
a) The total current drawn from the source
b) Voltage accross the 10 000 Ω resistor
c) Voltage on the capacitor

33
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Capacitor Impedance Xc = 1/jωC = 1/ (j2π x 1000 x 0.01x10-6) = - j15 900 Ohm

Impedance of the branch with capacitor = (10-j15.9)=18.78L- 57,83okOhm

Total Impedance = Z = [18.78L-57,83o]x20/ (30-j15.9)

= [375,6L-57,83o]/ [33,95L-27,92o]

=11,06L-29,91o kOhm

i=10L0o/[11,06L-29,91o]=0,9L29,91omA

Current through 10000 Ohm resistor = 10L0° /[18.78L-57,83o]mA

Voltage on the 10000 Ohm resistance = 10 x 10 L0°/ [18.78L-57,83o]

= 5.32 L57,83o Volt

Voltage on the capacitor = [10L0° ] /[18.78L-57,83o]] x (15,9L-90o) =8.46L-32,17o Volt

34
 AA DEVRELERİNİN ANALİZİ
Familiar frequencies.
1. The power system frequency is 50 Hz.
2. The FM stations broadcast at frequencies of about 100 MHz (megahertz) or
about 108 Hz.
3. The UHF TV band extends to about 800 MHz,
4. Communication satellites relay signals at about 5 GHz (gigahertz), or 5 x 109
Hz.
5. The highest frequencies currently used for radio signals are about 300 GHz,
3 x 1011 Hz.
6. We find infrared, optical, and X-ray radiation at even higher frequencies.

35