31.10.

2020 1
31.10.2020 2
 TĠTREġĠMLERĠN SINIFLANDIRILMASI
TĠTREġĠMLER Gürültü
Sinyali

Belirli TitreĢimler Belirsiz TitreĢimler

Belirli bir
ifadeye göre
değişir. Belirli
Peryodik TitreĢimler Aperyodik TitreĢimler titreşim

Tek Serbestlik Dereceli Tit.

Serbestlik Derecesine Göre
Çok Serbestlik Dereceli Tit.
Lineer TitreĢim
Yay Rijitliğine Göre
Non - Lineer TitreĢim
Sönümlü TitreĢim
Sönüm Olup Olmamasına Göre
Sönümsüz TitreĢim
Zorlayıcı Kuvvete Göre
Zorlayıcı Kuvvete Göre
Serbest TitreĢim
31.10.2020 3
 Belirsiz TitreĢim
Gürültü sinyalini örnek verebiliriz.
X

Peryodik TitreĢim
X X X T

t t t
0  2 3 0  2 0

T T T
T T

31.10.2020 4
Muhtelif peryodik hareketler
 Aperyodik TitreĢim
X

t
0

Peryodik olmayan hareket

31.10.2020 5
 TĠTREġĠMLERĠN SERBESTLĠK DERECESĠ

Herhangi bir sistemin titreşim hareketini

tanımlayabilmek için verilmesi veya bilinmesi
gereken birbirinden bağımsız değişken sayısına
serbestlik derecesi denir ve F ile ifade edilir.

Serbestlik Derecesi =
Kütle Sayısı x Her bir kütlenin hareket serbestliği

F = Kütle Sayısı x Her bir kütlenin hareket serbestliği

Serbestlik derecesine göre sistemler ikiye ayrılır;

-Tek serbestlik dereceli sistemler

- Çok serbestlik dereceli sistemler
31.10.2020 6
 Tek Serbestlik Dereceli Sistemler (F = 1)

k

Mb
m
x m
b

x
k
m

31.10.2020
Şekil: Mekanik sistemlerde serbestlik derecesi 7
 Ġki Serbestlik Dereceli Sistemler (F = 2)

k1
1 m1
m1
2 x1
m2
k2

m2
x2
x1 x2
k1 k2
m1 m2

31.10.2020 Şekil : Mekanik sistemlerde serbestlik derecesi 8

 TĠTREġĠM ELEMANLARI
Çok genel ve klasik anlamda titreşmekte
olan bir titreşim sisteminin elemanları;
- kütle (m),
- yay (k),
- sönüm (c),
- zorlayıcı kuvvet F(t) c k
Herhangi bir x konumundayken sistem,
- kütle (yerçekimi ile),
m
- yay kuvveti,  
m x  c x  kx  F0 Cost
- sönüm kuvveti x F  Sin t
- atalet kuvveti Şekil: Titreşim sistemi ve elemanları
etkisindedir.
Sistemde zorlanmış titreşim söz konusu ise
kütleye bir de zorlayıcı kuvvet etkir.

31.10.2020 9
 TĠTREġĠM ELEMANLARI
Burulma titreĢimleri söz konusu ise,
Burulma yay elemanı kb, sönüm elemanı Cb, kütle
atalet momenti I ve burulma momenti M(t) dir.
Benzer şekilde m kütleli ve I kütlesel atalet momentli
disk kb burulma yay sabitli bir çubuk ile bağlı olsun.
Bu durumda disk  kadar açısal sapma

yaparsa sisteme kb yay momenti, I
atalet momenti ve sistemde sönüm kb
elemanı varsa Cb burulma sönüm
 Mb
elemanı ise Cb  sönüm momenti
etkiyecektir. I
 

Zorlanmış titreşim I  c b  k b   M( t )

ise M(t) momenti Şekil: Burulma titreşim modeli

31.10.2020 sisteme etkir 10
 Konservatif Sistemler
Bir sistemde sönüm yok ise böyle sistemlere sönümsüz
sistem ve titreşime sönümsüz titreşim denir.
Sönümsüz sistemler aynı zamanda konservatif sistem olarak
bilinir.
Sönüm Değerlerinde Sistem davranıĢı
X0
KRİTİK SÖNÜM
Genlik

AŞIRI SÖNÜM

0
Zaman, t
ZAYIF SÖNÜM

SÖNÜMSÜZ
31.10.2020

Şekil: Çeşitli sönüm değerleri için sistem davranışı (X0, V0 = 0 içindir) 11

 YAY RĠJĠTLĠĞĠ
Rijitlik Katsayısı
NON-LİNEER KARAKTER
(SERT MALZEME)
Mb
F LİNEER KARAKTER

NON-LİNEER KARAKTER
(YUMUŞAK MALZEME)

L: küçük genlikli salınımlar

b
L
x
Şekil:Yay karakteristiği
Lineer karakter;
Rijitlik katsayısı F
k [N/m]
x
Mb
Burulmaya göre rijitlik katsayısı: kb  [Nm/rd]
b
Yay kuvveti F=kx
31.10.2020 Burulma momenti Mb = kbb 12
 MEKANĠK SĠSTEMLERĠN RĠJĠTLĠK KATSAYILARI
a) Tek ucu ankastre kiriş (çekme hali)
A
F
L

F   FL
 = E  E  
A L L AE

kL EA
 = 1 için F=k 1 k
AE L

F : Ankastre kirişe uygulanan kuvvet  : Yüzde uzama miktarı

E : Elastiklik modülü  : Uzama miktarı
I : Kesit atalet momenti k : Yay sabiti

31.10.2020 13
 MEKANĠK SĠSTEMLERĠN RĠJĠTLĠK KATSAYILARI
b) Her iki ucu ankastre kiriş
F
a b

F  a 3b3
 F=k  = 1 için F=k
3  E  I  L3

3  E  I  L3
k
a 3b3

31.10.2020 14
 MEKANĠK SĠSTEMLERĠN RĠJĠTLĠK KATSAYILARI

c) İki ucundan mesnetli kiriş

a F b

F  a 2b2
  = 1 için F=k
3 E  I

3 E  I  L
k
a 2b2

31.10.2020 15
 MEKANĠK SĠSTEMLERĠN RĠJĠTLĠK KATSAYILARI

d) Tek ucu ankastre kiriş (eğilme hali)

F
A

L


F  L3 3 E  I
3EI
 = 1 için F=k k
L3

31.10.2020 16
 MEKANĠK SĠSTEMLERĠN RĠJĠTLĠK KATSAYILARI

e) Burulma

φb
d
Mb Mb
L Mb

32  M b  L
b  M b  k b  b
G d 4

32  k b  L
 b  1 [rd] Mb  k b 1
G    d4

G    d4
kb  [Nm/rd]
31.10.2020
32  L 17
 MEKANĠK SĠSTEMLERĠN RĠJĠTLĠK KATSAYILARI

f) Helisel yay
F
Alt ve üstten yarım halkaların çalışmasıyla arada kalan
halkaların sayısı aktif halka sayısıdır.
n : aktif halka sayısı
d D : yay çapı
d : tel çapı
G : yay malzemesi kayma modülü

8  F  n  D3
  = 1 için F=k
G  d4
D
G  d4
k
Sonuç: 8  n  D3
Mekanik sistemler için rijitlik katsayıları her sistem için farklı
değerler alacaktır. Yani k sistemin bir özelliği olup sadece
31.10.2020 malzemeye bağlı bir özellik değildir. 18
 FĠZĠKSEL SĠSTEMLERĠN TĠTREġĠM MODELĠ

Buradan hareketle daha karmaşık olan sistemler

kolayca analiz edilebilir. Bunun için bir kren sistemi
örnek verilebilir;
k1 m1
k1

k2 m1
x1
m2
k2

m2

x2
(a) (b)
Şekil: a) Kren sistemi, b) Kren sisteminin eşdeğer modeli.

31.10.2020 19
 FĠZĠKSEL SĠSTEMLERĠN TĠTREġĠM MODELĠ

rs : rstatik
rd : rdinamik

Şekil: Otomobil lastiğinin eşdeğer modeli.

Otomobil lastiği örneğine baktığımızda;

- Lastik üzerine etki eden bir ağırlık vardır.
- Lastik dönme ve öteleme hareketi yapmaktadır.
- Lastiğin yolla temasında yarıçapı rd olur.
- Sabit yarıçapı ise rs dir.
- Bu sistemin analizi için c ve k ‘dan oluşan iki ayrı
parametre gerekir.
- Lastik sönümleme özelliğine de sahiptir.
31.10.2020 - Sistemde sönüm olduğu için enerji korunmaz. 20
 SÖNÜM FAKTÖRÜ

a) Öteleme Karakterli Sistem


FC  c X x

HİDROLİK
AKIŞKAN

Şekil: Hidrolik damper

FC  N  c : sönüm faktörü
c  m / s FC : sönüm kuvveti
X  

31.10.2020 21
 SÖNÜM FAKTÖRÜ

b) Dönme Karakterli Sistem

M Mf


, 

 Mf
M f  rf   Sönüm katsayısı; rf   [Nms/rd]


31.10.2020 22
 EġDEĞER RĠJĠTLĠK KATSAYILARI

a) Öteleme Karakterli sistemler

Seri bağlı yaylar:
F x = x1 + x2

m
F F F
x1  x2  x
x
k1 k2 ke
k1
ke
x1
k2 F F F n
1 1
  
x2 k e k1 k 2 k e i 1 k i

31.10.2020 23
 EġDEĞER RĠJĠTLĠK KATSAYILARI F

a) Öteleme Karakterli sistemler

m
Paralel bağlı yaylar : x
x
F k2 ke k1 k2
k1

x1 = x2 = x F  F1  F2

F1  k1  x F2  k 2  x F  ke  x

k e  x  k1  x  k 2  x
n
k e  k1  k 2 ke   ki
i 1 24
31.10.2020
 EġDEĞER RĠJĠTLĠK KATSAYILARI
a) Dönme Karakterli sistemler
Millerin Seri Bağlılığı:
Çeşitli çap ve boylara sahip, aynı veya farklı malzemeden
imal edilmiş miller birbirleriyle seri bağlı olabilirler.
Bu gibi durumlarda tüm sistem için burulmaya göre
eşdeğer yay sabitleri tayin edilir.

Mb Ød2
Ød1 Ød3
kb1 kb2 kb3
Mb

L1 L2 L3  = 1 + 2 + 3
L
31.10.2020 25
 Millerin Seri Bağlılığı:
Mb Mb
 = 1 + 2 + 3  1 
ke k b1

Mb Mb Mb Mb 1 1 1 1
     
k be k b1 k b 2 k b3 k be k b1 k b 2 k b3

1 n
1 32  L e n
32  L i
 
k be i 1 k bi Ge    de
4
i 1 G i    d i
4

Ge = Gi (miller aynı malzemeden olduğunda)

32  M b  L
Le n
Li b 
 de : eşdeğer mil çapı;
Le : eşdeğer mil boyu
G    d4

31.10.2020
d e4 d
i 1 i
4
26
31.10.2020 27
SON