1.6.2021.

UVODNE KOMORE TURBINA

Uvodne komore turbina smještene su na ulazu u turbine,a služe da:

prihvate vodu iz dovodnih organa (cjevovod, dovodni kanal i dr.),

da je ravnomjerno rasporede po obimu prstena statorskih lopatica sprovodnog

KARAKTERISTIKE I PROTOČNI aparata,

da obezbijede željenu brzinu na ulazu u stator i sprovodni aparat i

DIJELOVI TURBINA da obezbijede u dejstvu sa statorom i usmjerenim aparatom željenu cirkulaciju c0
na ulazu u kolo.

Uvodne komore turbina moraju obezbijediti optimalne uslove za razmjenu rada u kolu
Uvodne komore koje omogućavaju dovod vode do sprovodnog aparata otvorenim
stvarajući pri tome minimalne hidrauličke gubitke.
Hidraulični i energetski parametri turbine zavise od oblika i dimenzija uvodne komore. kanalom nazivaju se otvorenim uvodnim komorama ili oknima, sto se vidi na slici.

Oblik poprečnog presjeka okna u osnovnoj ravni može biti:

Uvodne komore reakcijskih turbina mogu biti izvedene u obliku:
otvorenih uvodnih komora,
pravougaoni (kontura 1), mnogougaoni (kontura 2).

uvodnih komora sa oblogom,

spiralnih uvodnih komora – spirala (betonska i metalna spirala) i
uvodnih komora cijevnih turbina. Okna se koriste za turbine malog pada
do H = 6m i snage do P = 0,4 MW.
Oblast primjene turbinskih uvodnih
komora različitih tipova.
I-betonska spirala, Zbog svoje jednostavnosti obično se
II-čelično-armirano betonska spirala, koriste u malim hidroelektranama.
III-otvorena uvodna komora,
IV-uvodna komora sa oblogom i
V-metalne spirale (livene i zavarene)
Otkrivene uvodne komore - okna

Za padove H = (6-25) m i snage P = 4 MW mogu se koristiti zatvorene uvodne SPIRALNE UVODNE KOMORE
komore sa oblogom.
Spirale imaju bolja svojstva:
Voda se do zatvorene komore cilindričnog oblika dovodi cjevovodom. Prednost ravnomjerniji dovod vode po obimu,
ovakvih uvodnih komora je u njihovoj jednostavnosti, a očigledan nedostatak leži u manje gubitke,
povećanim hidrauličkim gubicima i neravnomjernom rasporedu protoka po obimu veći stepen korisnosti i
statorskih lopatica.
manje dimenzije),

Za veće padove i snage koriste se zatvorene uvodne komore a primjenjuju se na skoro svim padovima.
koje u osnovnoj ravni imaju oblik spirale.

Ovakvi oblici obezbjeđuju ravnomjernu raspodjelu protoka Spirale su sastavni dijelovi Francisovih, dijagonalnih i Kaplanovih
vode i visoke stepene korisnosti, a nazivaju se spiralama. turbina.

U zavisnosti od veličine pada i snage turbine, spirale mogu biti

Zatvorene uvodne komore: a) Uvodne komore sa oblogom, izvedene kao betonske, metalne (zavarene ili livene) ili čelično-
b) Spiralne uvodne komore. armirano betonske.

1
 1.6.2021.

Granice oblasti primjene su uslovno povučene. Betonske spirale se sastoje iz spiralnog dijela (obuhvatnog ugla f0) i
otkrivenog dovodnog dijela koji obuhvata obimski dio (3600 - f0).
Za padove do 45m i snage 250 MW primjenjuju se betonske spirale,
Za padove od 45m do 80m i snage do 250 MW upotrebljavaju se betonske
spirale sa metalnom oblogom,
U spiralnom dijelu oblik presjeka betonske spirale ima mnogougaonu
Za padove od 25m pa sve do 700m i snage do 200 MW koriste se metalne
spirale (zavarene ili livene). formu koja obezbjeđuje pogodnu izradu drvene oplate pri betoniranju
na hidroelektrani.

• 1 – Spiralni kanal,
• 2 – Zub (nos, jezik) i Oblici i karakteristike mnogougaonih
• 3 - Stator
presjeka betonskih spirala:

a) simetrični presjek,
b) spušteni presjek,
c) trapezni presjek i
d) d) uzdignuti presjek
Betonske i metalne spirale. a) Betonska spirala poligonalnog presjeka, b) Metalna spirala
kružnog presjeka i c) Dvodovodne metalne spirale kružnog presjeka.

Oblici mnogougaonih presjeka betonskih spirala obezbjeđuju manje Većim odnosima b/(R – r1) umanjuju se dimenzije spirale u osnovnoj
dimenzije agregata u osnovnom presjeku, a ujedno i manje ravni. Povećanje veličine b1 utiče nepovoljno na smještaj servomotora
međusobno rastojanje turbina ukoliko ih na hidroelektrani ima više. sprovodnog aparata i ometa pristup poklopcu turbine.
Za slučaj b1 = 0 (c) dobija se trapezni presjek spirale i ujedno najmanja
Sa stanovišta hidrauličkih zahtjeva od prikazanih presjeka, visina hidroagregata.
najpovoljniji je simetrični presjek (b1 = b2) jer obezbjeđuje Ako je potrebno omogućiti
ravnomjeran dovod vode po obimu statorskih lopatica i sprovodnih slobodan prostor ispod spirale, radi
aparata, a takođe i dobar uniforman profil brzina na ulazu u stator. smještaja potrebne opreme za
drenažu onda se koristi presjek
spirale prikazan na slici d).

Konačan izbor presjeka spirale

zasnovan je na hidrauličkim,
konstrukcijskim i tehno-
ekonomskim razmatranjima.

STATOR TURBINE Broj lopatica statora zSL bira se u zavisnosti od konstrukcije turbinske uvodne
Stator turbine ima ulogu da: komore-spirale i broja lopatica sprovodnog aparata zSA .

u svom protočnom prostoru oblikuje stujni tok ispred sprovodnog aparata,

stvarajući uslove osnosimetričnog uniformnog strujanja željene cirkulacije i
Statori turbina sa betonskom spiralom ne računajući i zub spirale, po pravilu imaju
broj lopatica statora zSL=zSA/2-1 (za φ>180˚).
da preko lopatica na fundament prenese aksijalna opterećenja hidroagregata,
pomoćne opreme i mase betona.
Broj lopatica statora može biti uvećan (bez zuba spirale) zSL=zSA/2+1 (za φ<180˚).

Relativna dužina ovih lopatica statora l/t=0.35-0.45, gdje su:

Sastoji se od sistema profilisanih cilindričnih
t=2πr2/( zSL +1) – korak lopatica u rešetci, a l-dužina tetive profila.
nepokretnih lopatica raspoređenih u kružnu
rešetku, na izlazu iz spirale, između prečnika r1
i r2 . Lopatice statora moraju biti profilisane i postavljene tako da se skeletnica profila poklapa sa
strujnicom koja se formira u lopatičnom prostoru statora.

2
 1.6.2021.

Obuhvatni ugao Ѳ0 (rad) statorske lopatice je:

SPROVODNI APARAT
• Sistem pokretnih (moguće i nepokretnih) hidraulički
δSL* korigovani ugao nagiba strujnice zbog uticaja debljine lopatica profilisanih lopatica
• Smješten između dva paralelna diska u kružnu rešetku
• Promjenljiva geometrija lopatica.
gdje su: • Smještena je iza kružne rešetke statora turbine
-zSL' - broj lopatica u spiralnom dijelu uvodne komore,
-δ - debljina profila,
-φo - obuhvatni ugao spirale (rad),
-Jo - karakteristika ulaznog presjeka i
-bo'- širina statora.

Zašto se ugrađuje? Radijalni (Cilindrični) sprovodni aparat

• Poboljšanje osne simetričnosti strujanja iza statora

• Regulisanje protoka

• Stvaranje potrebne cirkulacije na ulazu u obrtno kolo

• Zatvaranje turbine u slučaju pobjega pri naglom rasterećenju

Konusni sprovodni aparat Aksijalni sprovodni aparat

3
 1.6.2021.

Geometrijski parametri
Dijelovi sprovodnog aparata Momentne karakteristike i karakteristične sile sprovodnog aparata (SA)
zavise od:
1. Lopatice • bSA – visina sprovodnog aparata
2. Gornji i donji disk • D0 – prečnik kruga smještaja osa obrtanja lopatica sprovodnog
3. Ležište lopatica aparata
4. Mehanizam za pokretanje • zSA – broj lopatica sprovodnog aparata
lopatica • lSA – dužina tetive skeletnice sprovodnog aparata
• = / – korak lopatica sprovodnog aparata

Geometrijski parametri
• = / – maksimalna bezdimenzijska debljina profila Uticaj na stepen iskorištenja
lopatice sprovodnog aparata
• / = / – relativni korak rešetke sprovodnog aparata
• Geometrijske karakteristike sprovodnog aparata:
• Oblik profila sprovodnog aparata
• α0 – otvor sprovodnog aparata
• =( − )/ – bezdimenzijskog ekscentriteta, gdje je = o Oblik profila
+ – rastojanje između dodirnih tačaka susjednih lopatica o Otvor sprovodnog aparata
• D1SA – prečnika ulazne ivice sprovodnog aparata
• D2SA – prečnika izlazne ivice sprovodnog aparata • Treba obratiti posebnu pažnju prilikom izbora

!"#$
Maksimalan otvor: =
% !
Minimalan otvor: &' =0

Tipovi profila
a. Konkavna kriva skeletnice Dimenzionisanje elemenata
b. Simetrični profil
c. Konveksna kriva skeletnice )*+, = -. /. 0112
314 5 [Nm]
2
6*+, = -7 /7 011 312 5 [N]
d. Promjena jediničnog protoka Q11 turbine u zavisnosti od
procentualnog otvora sprovodnog aparata
gdje su:
• CM i CF – koeficijenti momenta i sile zavisni od veličina 8 i napadnog ugla
δ koji je definisan kao ugao između pravca brzine i tangente na obimski
pravac na ulazu i lopatice sprovodnog aparata
• kM i kF – popravni koeficijenti zbog nesigurnosti izmjerenih vrijednosti CM i
CF
• H – neto pad turbine
• – prečnik ulazne ivice sprovodnog aparata
• Q11 – jedinični protok turbine

4
 1.6.2021.

Zakošenje izlazne ivice lopatica Mehanizam zakretanja

1. Sa zakošenjem
2. Bez zakošenja

Postiže se:
• Bolje nalijeganje lopatica
• Utiče na hidraulički moment

SIFONI TURBINA

Po izlasku iz obrtnog kola voda prolazi kroz sifon do izlaska

iz turbine.

Zavisno od tipa turbine i konstruktivnih pogodnosti sifoni

mogu imati različite geometrijske oblike.

Prema obliku srednje linije(linija koja spaja težista

poprečnih presjeka sifona) sifoni mogu biti krivolinijski ili
pravolinijski.
Tipovi sifona

Savremena reakcijska turbina ne može se zamisliti bez sifona koji TURBINE BEZ SIFONA
ima slijedeću ulogu:
• Da sprovede vodu od obrtnog kola do izlaza iz turbine do dodnje Voda slobodno ističe iz turbine kroz izlaz II'-II‘.
vode uz što manje gubitke srujne energije, Jedinični strujni rad je :
• Da omogući iskorištenje dijela pada u slučajevima kada je kota
turbine viša od kote donje vode i
Y’=
• Da,difuzorskim efektima izvrši rekuperaciju znatnog dijela izlazne
kinetičke energije iz kola u pritisnu energiju na izlazu iz turbine.
Cm=4Q/πD²
Da bi se bolje rasvijetlila uloga sifona (difuzorskog efekta), na
primjeru jedne te iste turbine razmotriti će se tri slučaja i to :

Turbina bez sifona,

Turbina sa cilindričnim sifonom i
Turbina sa difuzorskim sifonom

5
 1.6.2021.

TURBINE SA CILINDRIČNIM SIFONOM TURBINE SA DIFUZORSKIM SIFONOM

Voda iz obrtnog kola ističe u cilindričnu cijev-sifon koji je zaronjen u Voda iz obrtnog kola ističe u sifon koji ima oblik difuzora.Srednja
donju vodu. protočna brzina smanjuje se u nizstrujnim presjecima sifona sto
Jedinični strujni rad: prouzrokuje opadanje kinetičke i porast pritisne energije.
Jedinični strujni rad je:

TURBINE SA PRAVIM KONIČNIM DIFUZOROM TURBINE SA KRIVOLINIJSKIM SIFONIMA

Turbine sa pravim sifonima imaju veću propusnu moć do Oni se sastoje od sljedećih karakterističnih elemenata:
30% i ostvaruju veću snagu i brzohodnost u poređenju sa • Ulaznog difuzora
turbinama sa krivolinijskim sifonima. • Koljena
• Odvodnog difuzora.

Unificirani krivolinijski sifon Fransisovih turbina Unificirani krivolinijski sifon Kaplanovih turbina

6
 1.6.2021.

Prema slici prikazane su osnovne bezdimenzjske karakteristike

sifona u zavisnosti od pada.Sve veličine u tablici su svedene na
prečnik obrtnog kola D1.