ｚｋｒｅｄｌｎ＠ ａｈｳｌｒ＠ ｄａｙｎｌｒｋ＠ DEDE KORKUT

ｂｏｙｌａｒｎ＠ ｋｒｏｎｌｊ＠ ｓｉｒａｌｎｍ＠

Ahmet Bican ｅｒｃｌａｓｕｎ＠

Bugüne kadar Dede Korkut ｢ｯｹｬ｡ｲｮ､＠ geçen ｳ｡ｨｬｲ＠ üzerinde çesitli

｢｡ｫｭｲ､ｮ＠ ､ｵｲｬｭ［＠ ancak kahramanlann kaç boyda ve hangi boylarda ｧ･￧ｴｩ＠
konusu üzerinde durulup, bunun bir tasnifi ｹ｡ｰｬｭｴｲ Ｎ＠ Böyle bir tasnif, Dede
Korkut ｢ｯｹｬ｡ｲ＠ ｨ｡ｫｮ､＠ ｣ｩ､＠ sonuçlar da ortaya ￧ｫ｡ｲ､＠ için önemlidir. Bu
bildiride söz konusu bu tasnif ｹ｡ｰｬ｣ｫ＠ ve ￧ｫ｡ｮ＠ sonuçlar maddeler hillinde
gösterilecektir.
Geçtikleri boylara göre Dede Korkut'taki ｡ｨｳ＠ kadrosunun ｳｮｦｬ｡､ｲｭ＠
söyledir.
A. Bütün boylarda geçen kahramanlar:
Ｎ＠ D.de Korkut
B. ikiden çok boyda geçip bütün boylarda geçmeyen kahramanlar:
1. Bay ＠ n d ＠ r H a n (8 boyda)
Dirse Han ｏｬｵ＠ ｂｯ｡￧＠ Han Boyu
Salur Kazan' ｮ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Karn Bilre' nin ｏｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Boyu
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy
ｋ｡ｺｬｫ＠ Koca ｏｬｵ＠ Yigenek Boyu
Begil ｏｬｵ＠ Emren'in Boyu
ｕｵｮ＠ Koca ｏｬｵ＠ ｓ･ｲｫ＠ Boyu
Salur Kazan Tutsak Olup ｏｬｵ＠ Uruz ￇｫ｡ｲ､＠ Boy.
＠ . S a i u r Kaz an (8 boyda)
Salur Kazan Ｇｮ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Kam Büre'nin ｏｬｵ＠ ｂ｡ｭ ｳ ＠ Beyrek Boyu
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy
Basat Depegöz'ü ￖｬ､ｲ＠ Boy
Begil ｏｬｵ＠ Emren'in Boyu
ｕｵｮ＠ Koca ｏｬｵ＠ ｓ･ｲｫ＠ Boyu
Salur Kazan Tutsak Olup ｏｬｵ＠ Uruz ￇｫ｡ｲ､＠ Boy
 62 AHMET BICAN ERCILASUN

￧＠ ｏｵｺＧ｡＠ ｄ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy.

3. B a m s i B e y r e k (7 Boyda)
Kam Büre'nin ｏ ｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Boyu
Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey' in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy
ｋ｡ｮｬ＠ Koca ｏｬｵ＠ Kan ｔｵｲ｡ｬ＠ Boyu
Begil ｏｬｵ＠ Emren' in Boyu
Salur Kazan Tutsak Olup ｏｬｵ＠ Uruz ￇｫ｡ｲ､＠ Boy
￧＠ ｏｵｺＧ｡＠ ｄ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy.
4, Kar a G ö n e (6 boyda)
Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy
Basat Depegöz'ü ￖｬ､ｲ＠ Boy
Begil ｏｬｵ＠ Ernren'in Boyu
Salur Kazan Tutsak Olup ｏｬｵ＠ Uruz ￇｫ｡ｲ､＠ Boy
￧＠ ｏｵｺＧ｡＠ ｄ＠ ｏｵｺ＠ Asi ｏｬｰ＠ Beyrek ￖｬ､＠ Boy.
S. U r u z (5 boyda)
Salur Kazan' ｮ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Kam Büre'nin ｏｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Boyu
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy
Begil ｏｬｵ＠ Emren'in Boyu
Salur Kazan Tutsak Olup ｏｬｵ＠ Uruz ￇｫ｡ｲ､＠ Boy.
6. B ü g düz E m e n (5 boyda)
Salur Kazan ' ｮ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy
ｋ｡ｺｬｫ＠ Koca ｏｬｵ＠ Yigenek Boyu
Basat Depegöz'ü ￖｬ､ｲ＠ Boy
￧＠ ｏｵｺＧ｡＠ ｄ ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy.
7. E y i i k K o c a O ＠ i u D ü i e k E v r e n (5 boyda)
Salur ｋ ｡ｺ ｮＧ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
ｋ｡ｺｬｫ＠ Koca ｏｬｵ＠ Yigenek Boyu
Begi! ｏｬｵ＠ Emren'in Boyu
Sa!ur Kazan Tutsak Olup ｏｬｵ＠ Uruz ￇｫ｡ｲ､＠ Boy
￧＠ ｏｵｺＧ｡＠ ｄ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy.
S. Kar a G ö n e O ＠ i u Kar a B u d a k (4 boyda)
 DEDE KORKUT ｂｏｙｌａｒｎ＠ KRONOLOJIK ｓｉｒａｌｎｍ＠ 63

Salur Kazan' ｮ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy

Kam ｂｲ･Ｇｮ＠ ｏｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Boyu
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy
ｋ｡ｺｬｫ＠ Koca ｏｬｵ＠ Yigenek Boyu.
9. A r u z K o c a (4 boyda)
Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy
Basat Depegöz'ü ￖｬ､ｲ＠ Boy
￧＠ ｏｵｺＧ｡＠ ｄ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy.
10 . Kaz ｬ＠ k K o c a O ＠ i u Yi g e n e k (4 boyda)
Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Kam Büre'nin ｏｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Boyu
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy
ｋ｡ｺｬｫ＠ Koca ｏｬｵ＠ Yigenek Boyu.
1 Ｎ＠ K i yan S e i ç ü k O ＠ i u Deii D ü n dar (4 boyda)
Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Kam Büre 'nin ｏｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Boyu
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy
ｋ｡ｺｬｫ＠ Koca ｏｬｵ＠ Yigenek Boyu.
12, Düz e n O ＠ i u Alp R üst e m (4 boyda)
Basat Depegöz'ü ￖｬ､ ｲ､＠ Boy
Begil ｏｬｵ＠ Emren'in Boyu
Salur Kazan Tutsak Olup ｏｬｵ＠ Uruz ￇｫ｡ｲ､＠ Boy
￧＠ ｏｵｺＧ｡＠ ｄ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy.
13. G a fi e t K o c a O ＠
i u ＠ i r ＠ e m s e d d i n (3 boyda)
Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Kam Büre'nin ｏｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Boyu
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy.
14, B u ｲ＠ aHa t u n (3 boyda)
Salur Kazan' ｮ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy
Kam Büre' nin ｏｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Boyu
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy.
Bunlardan ｢｡ｫ＠ ､ｭ｡ｮ＠ beyi ＠ ü k i i M e i i k de 4 boyda geçmektedir.

C. ｫｩ＠ boyda geçen kahramanlar:

Ｎ＠ Basat
64 AHMET BIcAN ERCILASUN

Basat Depegöz'ü ￖｬ､ｲ＠ Boy

￧＠ ｏｵｺＧ｡＠ ｄ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy.
2. Bay B üre
Kam Büre'nin ｏｬｵ＠ Bamsi Beyrek Boyu
Salur Kazan Tutsak Olup ｏｬｵ＠ Uruz ￇｫ｡ｲ､＠ Boy.
3. Ters U ｺ｡ｭ＠ ＠

Ujun Koca ｏｬｵ＠ ｓ･ｲｫ＠ Boyu.

Iç ｏｵｺＧ｡＠ ｄ＠ ｵｺ＠ｏ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy
Bunl ardan baska ､ｭ｡ｮ＠ beyleri B o ＠ aç u k M e i i k , Ka ｲ＠
T e k ü r ve Kar a T ü gün M e i i k de ｩ ｫｩ ･ｲ＠ boyda geçmektedir.
Ç. Tek bir boyda geçen kahramanlar:
Dirse Han ｏ ｬｵ＠ ｂｯ｡￧＠ Han Boyu 'nda;
Dirse Han ｶ･ｏｬｵｂｯ｡￧＠ Han ,
Salur Kazan Ｇｮ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy' da;
Eylik Koca ｏｬｵ＠ ｡ｲ＠ｓ ｋｵｬｭ｡Ｌ＠ Karaçuk Çoban,
Demür Güçi, ｹ｡ｮ＠ｋ Güçi, ｋｰ￧｡ｫ＠ Melik, soru
Sandal Melik , Ag Melik Çesme ｋｺ＠ ve Yayhan
ｋ･ｳｩｯｬｵＬ＠
Kam Büre' nin ｏｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Boyu'nda;
ｂ｡ｮ＠ Çiçek, Bay Biçen , Deli Karçar, ｙ｡ｬｮ｣ﾭ
ｯｬｵ＠ Yaltaçuk, Kara Arslan Melik, ｂｯ｡ｺ｣＠
Fatma, ｋｳｲ｣｡＠ Yenge;
Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy'da;
Döger ,
Duha Koca ｏｬｵ＠ Deli Dumrul Boyu'nda;
Deli Dumrul ;
ｋ｡ｮｬ＠ Koca ｏｬｵ＠ Kan ｔｵｲ｡ｬ＠ Boyu ' nd.;
Kan ｔｵｲ｡ｬＬ＠ Selcan Hatun, Kara Çekür, ｋｲｫ＠
ｋｮｫ［＠

ｋ｡ｺｬｫ＠
Koca ｏｬｵ＠ Yigenek Boyu' nda;
ｋ｡ｺｬｫ＠ Koca , ｙ｡ｧｲｮ｣＠ ｏｬｵ＠ II ａｬｭＬ＠ Togsun
ｏｬｵ＠ Rüstem, Sogan Saru, ａｲｮ＠ ｏｬｵ＠ Direk
Tekür,
Basat Depegöz'ü ￖｬ､ｲ＠ Boy' da;
Depegöz, ｋｹ｡ｮ＠ Selçük, Konur Koca Soru
Çoban, ｕｵｮ＠ Koca ｏｬｵ＠ (Egrek mi, ｓ･ｲｫ＠ mi,
 DEDE KORKUT ｂｏｙｌａｒｎ＠ KRONOLOJlK ｓｉｒａｌｎｍ＠ 65

yoksa üçüncü bir ogul ｮ＠ u?), Kapak K an,

Yapagulu Koca, Yu n i u K o ca, D e m ir Doniu
ｍ｡ｮｫＬ＠

Begil ｏｬｵ＠ ｅｮｲ･Ｇｩ＠ Boyu'nda;

B e g i i ve oglu E ｮ＠ ren,
Koca ｏｬｵ＠ ｕｵｮ＠
ｓ･ｲｫ＠ Boyu'nda;
E g r e k ve S e ＠ r e k ,
￧＠ ｏｵｺＧ｡ｄ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy'da
Ens e Ko ca O ＠ i u O k ç u ve K ＠ ib ｡Ｌ＠ birer defa geçmektedir.
ｙｵｫ｡ｲ､ｩ＠ ｳｮｦｬ｡､ｲｭ＠ ､ｯ｡ｮ＠ ｢｡ｺ＠ önemli sonuçlar ｵｮｬ｡ｲ､Ｎ＠
1. ilk dikkatimizi çeken nokta ｢｡ｺ＠ önemli ｫ｡ｨｲｭｮｬ＠ sadece bir veya iki
boyda geçmesi; birçok boyda geçen kahramanlann ise bu boylarda geçmemesidir. Bu
durumda olan üç boy hemen seçiliyor: Dirse Han ｏｬｵ＠ ｂｯ｡￧＠ Han Boyu, Duha Koca
ｏｬｵ＠ Deli Dumrul Boyu ve ｋ｡ｮｬ＠ Koca ｏｬｵ＠ Kan ｔｵｲ｡ｬ＠ Boyu. Bu üç boyun ｡ｳｬ＠
ｫ｡ｨｲｭｮｬ＠ olan Dirse Han, ｂｯ｡￧＠ Han, Deli Dumrul ve Kan ｔｵｲ｡ｬＬ＠ ､ｩ･ｲ＠ dokuz
boyda hiç geçmiyor. Bu üç boyda da ｢｡ｺ＠ istisnalarla ､ｩ･ｲ＠ dokuz boyun
ｫ｡ｨｲｭｮｬ＠ hiç geçmiyor. ｳｴｩｮ｡ｬｲ､ Ｇ＠ biri bütün boylarda geçen Dede Korkut,
､ｩ･ｲ＠ de birçok boyda geçen ｂ｡ｹｮ､ｲ＠ ｈ｡ｮ Ｇ ､ｲ Ｎ＠ Birçok boyda geçen Salur Kazan,
ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek, Kara Göne, Aruz Koca gibi kahramanlar bu üç boyda geçmezken
Dede Korkut'un her üçünde, ｂ｡ｹｮ､ｲ＠ ｈ｡ｮＧ＠ ise ｂｯ｡￧＠ Han Boyu'nda geçmesi
ｴｵｨ｡ｦｲＮ＠ Bence bu sun'j bir durumdur. Dede Korkut bütün ｢ｯｹｬ｡ｲ＠ birbirine
｢｡ｬｹｮＬ＠ destamn ｢ｩｲｬ･ｴ｣＠ ｡ｨｳｩｹ･ｴ＠ ｯｬ､ｵ＠ için, hikayeler ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ ｢｡＠ ve
｢ｴｮｬ＠ ｳ｡ ｬ｡ｭｫ＠ üzere söz konusu üç boya da ｹ･ｲｬｴｩｭＮ＠ ｂ｡ ｹ ｮ､ｲ＠ Han da
aktif bir kahraman ､･ｩｬ［＠ ｳ｡ｶｬｲ＠ ｫ｡ｴｬｭｹｮ Ｌ＠ huzurunda beylerin ｴｯｰｬ｡ｮ､Ｌ＠ bürun
hikaye ｫ｡ｨｲｭｮｬ＠ gölgesinde ｢ｩｲｬ･ｴｮ＠ ･ｭｳｩｹ＠ ｮｩｴ･ｬ､＠ bir ｡ｨｳｩｹ･ｴｲＮ＠
Demek ki ｂｯ｡￧＠ Han, Deli Dumrul ve Kan ｔｵｲ｡ｬ＠ hikayelerini ､ｩ･ｲ＠ dokuz boydan
ｲ｡ｨｴｬｫ＠ ｡ｹｲ｢ｩｬｯｵｺＮ＠ Bu durum ｂｯ｡￧＠ Han, Deli Dumrul ve Kan ｔｵｲ｡ｬ＠
｢ｯｹｬ｡ｲｮ､＠ geçen olaylann ､ｩ･ｲ＠ dokuz boydan ｦ｡ｲｫｬ＠ zamanlarda vuku ｢ｵｬ､ｮ＠
en önemli delillerinden ｳ｡ｹｬｭ､ｩｲＮ＠ Esasen ｂｯ｡￧＠ ｈ｡ｮＧＬ＠ Hun hükümdan Motun
ve ｏｵｺ＠ Han ile ｡ｹｮ＠ sahsiyet ｯｬｭ｡ｳ＠ ｧ･ｲｫｴｩ＠ daha önce ileri ｳｲｬｭｴＮ ｬ＠

Bir ､ｩ･ｲ＠ istisna da Kan ｔｵｲ｡ｬ＠ boyunda ｂ｡ｭｳ＠ Beyre' in geçmesidir. Ancak
burada ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek, olaylara ｫ｡ｲｮ＠ aktifbir kahraman olarak ､･ｩｬ Ｌ＠ ｏｵＧ､｡＠ dört
ｹｩ､ｮ＠ güzellikleri yüzünden ' nikab' (peçe) ile gezdikleri, bunlardan birinin de
Beyrek ｯｬ､ｵ＠ ｡ｮｬｴｲｫ･＠ geçmektedir. Bu durumda Kan ｔｵｲ｡ｬ＠ boyunu, ､ｩ･ｲ＠
dokuz boyun ｺ｡ｭｮ､＠ daha sonraki bir zamana koyabiliriz. Öyle bir zaman ki
daha önce ｹ｡ｭ＠ olan Beyrek, yüzünün ｧｺ･ｬｩ＠ ､ｯｬ｡ｹｳ＠ ｵｮｴｬｭ｡Ｌ＠ hala

i Ziya Gökalp. Türk Töresi, Istanbul 1339, S. ＷＰｾＱ［＠ Türk Medeniyeti Tarihi, Istanbul 1976. s.
＠04- ｯＵ Ｚ＠ Ahmet B. Ercilasun. "Dede Korkut ｋＭｩｴ｡｢＠ ile ｏｵｺ＠ ｄ･ｳｴ｡ｮ＠ ａｲ｡ｳｮ､ｫｩ＠ Münasebetler",
TDAY-Belleten /988, Ankara 1994, s, 87.
66 AHMET ｂ｣ａｎ＠ ERCILASUN

｡ｮｬｹｯｲＮ＠ Tabii güzel yüzlü ｏｵｺ＠ ｹｩｴｬ･ｲ＠ ｳ｡ｹｬｲｫ･ｮＬ＠ Kan ｔｵｲ｡ｬ＠ ile ￧｡､＠ olup
ｯｬｭ｡､＠ hesaba ｫ｡ｴｬｭ､ｮＬ＠ ､･ｳｴ｡ｮ｣＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ Beyrek' in de burada ｳ｡ｹｬｶ･ｲ､ｩ＠
ve bunun destan ｡ｮｬｴｭｲ､＠ nonna! ｯｬ､ｵ＠ ､ｮｬ･｢ｩｲＮ＠

2. Dokuz hiUye içinden üç boy daha ｡ｹｮｬｭｫ､ｲＺ＠ Basat Depegöz'ü ￖｬ､ｲ＠

Boy, Begi! ｏｬｵ＠ Emren'in Boyu, ｕｵｮ＠ Koca ｏｬｵ＠ ｓ･ｲｫ＠ Boyu. Bu boylann
ｫ｡ｨｲｭｮｬ＠ olan Basat, Begi!, ｯｬｵ＠ Emren, Egrek ve ｓ･ｲｫ＠ sadece kendi
mUyelerinde geçmektedir. Ancak birinci maddedeki üç boydan buradaki üç boyun
ｦ｡ｲｫＬ＠ ､ｩ･ｲ＠ ｡ｬｴ＠ mUyedeki ｫ｡ｨｲｭｮｬ＠ bunlarda geçmesidir. Begil oglu Emren' in
Boyu'nda ､ｩ･ｲ＠ ｡ｬｴ＠ hiUyenin aktif ｫ｡ｨｲｭｮｬ､＠ Salur Kazan, Uruz, ｂ｡ｭｳ＠
Beyrek, Kara Göne, Düzen ｏｬｵ＠ Alp Rüstem ve Eylik Koca ｏｬｵ＠ Dülek Evren
geçiyor. ｕｵｮ＠ Koca ｏｬｵ＠ ｓ･ｲｫ＠ Boyu'nda ise aktif kahramanlardan sadece Salur
Kazan var. Basat boyunda da yineSalur Kazan ve Kara Göne, Alp Rüstem, Bügdüz
Emen gibi kahramanlar var. Bu duruma göre bu üç boyu, birinci maddedeki üç boy
gibi ｦ｡ｲｫｬ＠ zamanlara ait kabul edemeyiz. Ancale Basat, Begi!, Emren, ｓ･ｲｫ＠ ve
Egrek'in ､ｩ･ｲ＠ ｡ｬｴ＠ boyda ｧ･￧ｭｹｩｮ＠｡ｫｬ olmak gerekir. Niçin ｢｡ｫ＠
hikayelerin aktif kahramanlan Basat, Emren ve ｓ･ｲｫ＠ boylannda geçiyor da; bu
leahramanlar ､ｩ･ｲ＠ boylarda geçmiyor?
En ｫｯｬ｡ｹ￧ｭ＠ Begil ｏｬｵ＠ Emien'in Boyu için ｹ｡ｰｬ｢ｩｲ＠ görünüyor.
Begil, ｳｮｲ＠ karavuludur; Ｇｏｵｺ､｡ｮ＠ göç ･ｹｬｭｩ［＠ Berde'ye, Gence'ye ｶ｡ｲｰ＠ vatan
ｴｵｭ［＠ Dokuz Tümen Gürcistan ｡ｺｮ＠ konmu§'tur. Oradan Oguz'a arlnagan
gönderip, ｹｬ､｡＠ bir kere ｂ｡ｹｮ､ｲ＠ Han ､ｩｶ｡ｮ＠ ｶ｡ｲ＠ idi. ｏｵｺ＠ içinde ｹ｡ｭｮＬ＠
ｳｮｲ､｡＠ 'karavul'luk eden Begil'in ve ｯｬｵ＠ Emren'in, ､ｩ･ｲ＠ ｫ｡ｨｲｭｮｬ＠ içinde
｢ｵｬｮ､＠ olaylara ｫ｡ｮｭｳ＠ nonnaldir. Demek ki bu boyda 'zaman' ｦ｡ｲｫ＠ ､･ｩｬ＠
'mekan, mesafe' ｦ｡ｲｫ＠ ｶ｡ｲ､＠
ｕｵｮ＠ Koca ｏｬｵ＠ ｓ･ｲｫ＠ Boyu için bir ｡￧ｫｬｭ＠ getinnek güç görünüyor. Bu
hikayede ｂ｡ｹｮ､ｲ＠ Han ve Salur Kazan'dan ｢｡ｫ＠ bir kahraman geçmiyor. Salur
ｋ｡ｺｮＧ＠ rolü de aktif ､･ｩｬｲＮ＠ Acaba onu da ｂ｡ｹｮ､ｲ＠ Han gibi bu hikiiyede
･ｭｳｩｹ＠ ｮｩｴ･ｬ､＠ bir kahraman kabul edebilir miyiz? Çünkü Salur Kazan burada
sadece kendisinden ｡ｫｮ＠ dilenen ve ｦｫｩｲ＠ sorulan bir ｡ｨｳｩ ｹ･ ｴｩｲ Ｎ＠ Esasen konu da Dede
Korkut ｋｩｴ｡｢Ｇｮ､＠ ｳｫ＠ rastlanan, ､ｭ｡ｮ＠ eline esir ､ｭ＠ ｹ｡ｫｮ＠ (burada ｡｢･ｹｩ＠
Egrek'i) ｫｵｲ｡ｮｴ Ｎ＠ Eger Salur Kazan', da bu boyda ･ｭｳｩｹ＠ kahraman olarak
kabul edersek bu hikayeyi de ilk maddedeki üç hikiiye gibi ｦ｡ｲｫｬ＠ zamana .
ｹ･ｲｬｴｩ｢ｺＮ＠ Ancak, Egrek ve ｓ･ｲｫＧｬ＠ ilgili olarak ･｣ｲＭｩ＠ Terdldme'de geçen
bir rivayet ilgi çekicidir. Bu rivayete göre Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ ｡ｮｳ＠ ￇ｡￧ｫｬ Ｇ ｹ＠ Beçene
ilinin ｰ｡､ｩｨ＠ Tuymaduk esir eder. Salur'un ｢｡ｳ＠ Enkes, üç ｹｬ＠ sonra ｫ｡ｲｳｮ＠ geri
｡ｬｲＮ＠ ￇ｡￧ｫｬ＠ esaretten döndükten ｡ｬｴ＠ ay sonra bir ､ｯｵｲＮ＠ ｯｵｬ＠ Salur, ｡ｮｳ､＠ ' bu
ｯｧｬ｡ｮ＠ nereden ｡ｬ､ｮ＿Ｇ＠ diye sorar; o da lt Beçene... üstümge minip oynadc .- bu
ｯｧｬ｡ｮ＠ içimge ｳ｡ｬ､Ｎ＠ diy'e cevap verir. lt Beçene ilinden bulundu diye ￧ｯ｣ｵｮ＠ ｡､ｮ＠
Eyrek koyarlar. Tilrk içinde itin ｡､ｮ＠ Eyrek, Seyrek koymak Met ｩｭ Ｎ Ｒ＠ ･｣ｲＭｩ＠

2 A.N. Konanov, RodoslovM)'a Turkmen. Moskva·t.eningrad 1958. s. V.

 DEDE KORKUT ｂｏｙｌａ ｒ ｎ＠ KRONOLOJIK ｓｉｒａｌｎｍ＠ 67

Terakime'deki bu rivayete göre Egrek, Salur' un üvey ｫ｡ｲ､ ･ ｩ､ｲ Ｌ＠ ､ｯｬ｡ ｹ ｳｹｬ｡＠ onunla
￧｡､ｴｲＮ＠ Eger bu rivayette gerçek ｰ ｡ ｹ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ kabul edersek Egrek ve ｓ･ ｲ ･ｫ Ｇｩ ｮ＠
hor görülen, ｡ ＠ bir statüde ｯｬ､ｵｮＬ＠ bu yüzden ､ｩ･ｲ＠ ｫ｡ｨｲ ｭ ｡ ｮｬ｡ｲ＠ ｯ ｮｬ ｡ ｲｮ＠
boyunda yer ｡ｬｭ､ ｮ＠ ､ｮ･｢ｩｬｲｺＮ＠ Demek ki bu boyda 'zaman' veya 'mekan'
ｦ｡ｲｫ＠ ､･ ｩｬ Ｌ＠ kahramanlann ' statü' ｦ｡ｲｫ＠ söz konusudur.
B asat bo yu da hayli ilgi çekicidir. Basat, Dede Korkut'un esas
ｫ｡ｨｲｭｮｬ､＠ Aruz' un ｯ ｬｵ＠ ｯｬ､ｵ＠ ve Tepegöz gibi ｏ ｵｺ Ｇ ｵｮ＠ ｢ ｡ｮ＠ bel. ｯｬｭｵ ＠
bir ｣ ｡ｮ ｡ｶｲ＠ ￶ ｬ､ｲ＠ ｨ｡ｬ､･ Ｇ ､ｩ ･ ｲ＠ boylarda geçmiyor. Sadece son bOy'da Beyrek'in,
elini, ｡｢ｳ ｮ＠ ｹ｡ｭｬｳｮ､＠ ￧･ｫｩｮ､＠ bir ｹｩｴ＠ olarak ｡､＠ ｡ｮｬ ｹｯ ｲ Ｎ＠ Buna ｫ｡ｲ ｬｫ＠
Basat Depegöz'ü ￖｬ､ｲ＠ Boy'da Kara Göne, Düzen ｏｬｵ＠ Alp Rüstem, Bügdüz
Emen , ｋ ｹ｡ ｮ＠ Selçük, Basat'tan önce Tepegöz' le ｳ ｡ ｶ｡ ｡ｮ＠ ve Tepegöz ｴ｡ｲｦｮ､＠
öldürülen ｹｩ ｩｴｬ ･ ｲ＠ olarak geçiyorlar. Salur Kazan da Tepegöz' le ｳ｡ｶｹｯｲＬ＠ fakat onu
alt edemiyor. Demek ki Basat da ｦ｡ｲｫｬ＠ zamana ait ､･ｩｬ ［＠ Arnz' un ｯ ｬ ｵ＠ ｯｬ､ｵｮ｡＠ göre
zaten bu mümkün de ､･ ｩ ｌＮ＠ Peki öyleyse Basat gibi bir ｹｩｴ＠ ､ｩ･ｲ＠ boylarda niçin
geçmiyor?
Bi z bunu Basat' ｮ＠ ､ｩ ･ｲ＠ kahramanlardan daha genç ｯｬｭ｡ｳ ｹ ｬ ｡＠ ｡￧ｫｬｭ＠
istiyoruz. En son boyolan isyan hikayesi hariç, Salur Kazan ve Beyrek ･ｴｲ ｡ｦ ｮ､ ｡＠
ｧ･ｬｩｮ＠ ､ｩ･ｲ＠ boylardaki olaylar ｳｲ｡ ｮ､｡＠ Basat henüz çocuk ｯｬｭ｡､ｲＮ＠ Bu ｢｡ｫｭ､ｮ＠
､ｩ･ｲ＠ boylarda geçmemesi nonnaldir. ｔ ｯｰｫ｡ ｰ＠ ｏ ｵｺｮ｡ｭ･ｳｩ､＠ ｕｲｵｬｭ＠ Han olarak
geçen Basat, yedi ｹｬｫ＠ bir seferden dönerek Tepegöz'ü öldürür,3 Muhtemelen Basat
ilk ｡ｫｮ＠ ￧ ｫｭ ｴｲ＠ ve Dede Korkut' taki olaylar ya onun çocukluk ｹ ｬ｡ｲｮ､Ｌ＠ ya da
yedi ｹｬｫ＠ seferi ･ｳｮ｡､＠ vuku ｢ｵｬｭｴｲＮ＠ O ｡ｫｮ､ｹ･ ｮ＠ Tepegöz pek çok namh
ｏｵｺ＠ ｹｩ､ｮ＠ telef ･ｴｭｩｲＮ＠ ａｫｮ､｡＠ dönen genç ｹｩ ｴ＠ Basat, Tepegöz'ü ￶ ｬ､ｮ ＠ ve
korkulan, çekinilen bir kahraman ｯｬｭｵｴｲ Ｎ＠ ｄｯｬ｡ｹｳ＠ Beyrek, isyan boyunda
ondan çekinmektedir,
3, Bu ､  ｮ｣･＠ ｴ｡ｲｺＬ＠ Salur Kazan ･ｴ ｲ｡ｦｮ､＠ ｧ･ ｬｩ ･ｮ＠ Dede Korkut ｢ｯｹｬ｡ｲｮ＠ da
zaman ｳ ｲ｡ ｳ ｮ｡＠ ｫｯｹｭ｡ｺ＠ ｹ｡ｲ､ ｭ＠ edebilir. Beyrek'in ｢｡ ｡ｳ＠ Kam Büre ile ｂ｡ｮ＠
Çiçek ' in ｢｡ｳ＠ Bay Biçen'in ､ｩ･ｲ＠ olaylarda geçmemes i, ｂ｡ｭ ｳ＠ Beyrek boyunu
daha önceki bir zamana ｫｯｹｭ｡ｺ＠ gerektiriyor. Salur Kazan ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ ｧ･ ｬｩ ･ｮ＠ ､ｩ･ｲ＠
boylarda Bay Büre ile Bay Biçen ya çok ｫｯ｣｡ ｭＬ＠ ya da ￶ｬｭ＠ ｯｬｭ｡､ｲＮ＠ Buna göre,
ｦ｡ｲｫｬ＠ zamanlara ait ｯｬ､ｵｮ＠ daha önce ｢･ｬｩｲ ･ ｭｩ ＠ ｯ ｬ､ｵｭｺ＠ ｂｯ｡￧＠ Han, Deli
Dumrul, Kan ｔｵｲ｡ｬ＠ ｢ ｯｹ ｬ ｡ ｲ＠ ､ ｮ､｡＠ kalan dokuz boyun ｳ ｲ｡ｳ＠ söyle ､ｮｬ･ ｢ｩ ｬｩ ｲＺ＠
a. Kam Büre' nin ｏ ｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Boyu
b. Salur Kazan ve onun ｫ｡ｨｲｭｮｬ＠ ･ｴｲ｡ｦｮ､ｫｩ＠ boylar
c. Basat Depegöz'ü ￖｬ､ｲ＠ Boy
ç. ￧＠ ｏｵｺ Ｇ｡＠ ｄ ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy.
Böylece Beyrek' in ､ｯｵｭｮ｡＠ ölümüne ､ｯｲｵ＠ bir ｳｲ｡ｬｮｭ＠ da ortaya ￧ ｫｭ ＠
oluyor. Bu da ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek' in Dede Korkut' un en önemli ｫ｡ｨｲｭｮｬ､＠ biri

3 Bahaeddin ￖｧ･Ｌ＠ "Dede Korkut ｋｩｴ｡｢Ｇｮ＠ Eski ve ｙ｡ｺｬ＠ ｋ｡ｹｮｫｬｲ＠ ｈ｡ｫｮ､ＢＬ＠ TDA ｙ ｾ＠
BeJ/eten /988, Ankara 1994, s. 124.
68 AHMET BIcAN ERCILASUN

ｯｬ､ｵｮ＠ bir kere daha teyit ediyor. Anadolu ve Azerbaycan'da ｨｩｬ＠ en ｹ｡ｧｮ＠
rivayelin Beyrek ｯｬｭ｡ｳ［＠ Beyrek ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ ｧ･ｬｩｮ＠ ｯｬ｡ｹｮＬ＠ ａｬｰ｡ｲｵ＠ ､･ｳｴ｡ｮ＠ vücut
vermesi ve bu ､･ｳｴ｡ｮ＠ da Türkistan'da ｹ｡ｧｮ＠ ve ｣｡ｮｬ＠ destanlardan biri ｯｬｭ｡ｳ＠
ｂ｡ｭ ｳ ＠ Beyrek'in önemini zaten ortaya koyuyor. ｂ｡ｴ＠ Türklerinde Bey Böyrek, ｄｯｵ＠
Türklerinde ａｬｰ｡ｭ＠ olarak devam eden ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek'i bugün de Türk ､ｮｹ｡ｳ＠
｢ｩｲｬ･ｴｮ＠ önemli motiflerden biri sayabiliriz. Sadece Beyrek ve ｂ｡ｮ＠ Çiçek'in
｢｡ｬｲｮ＠ ｡､ｬｲｮ＠ geçen Bay unvam da ilgi çekicidir. ｂ｡ｹＧｬ＠ isimler bugün
Türkistan'da ｹ｡ｧｮ､ ｲ＠ ve Bay Büre ile Bay Biçen, isimleriyle de Anadolu'yu
Türkistan' a ｢｡ｬｭｫｴ､ｲ Ｎ＠
Tabi! ki ｹｵｫ｡ｲ､＠ ｹ｡ｰｴｭｺ＠ zaman ｳｲ｡ｬｭｮ＠ ｡ｹｫｮ＠ durumlar Dede Korkut
boylannda ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Mesela Tepegöz'ün ￶ｬ､ｲ＠ Bügdüz Emen, Kara Göne, Alp
Rüstem, isyan boyunda da ｶ｡ｲ､Ｎ＠ ｳｹ｡ｮ＠ boyu, Tepegöz'den sonra ise, bu durumun
ｯｬｭ｡ｳ＠ gerekir. Ancak dest"nlarda bu tip ｫ｡ｲｬｮ＠ her zaman ｯｬ｡｢ｩ･｣ｮ＠
gözden uzak ｴｵｭ｡ｬ､ｲ Ｎ＠ ｄ･ｳｴ｡ｮ｣ Ｌ＠ Tepegöz' ün ￶ ｬ､ｲ＠
i
ｫ｡ｨｲｭ ｮｬ｡ｲ＠ sayarken
gerçekçi ve ｭ｡ｮｴｫｬ＠ ､ｮｭ･ｫ＠ zorunda ､･ｩｬｲ ［＠ en ｹｩｴｬ･ｲ､ｮ＠ üç ｢･＠ tanesini
ｳ｡ｹ ｶ ･ｲｩＮ＠

4. Nihayet Dede Korkut ｋｩｴ｡｢Ｇｮ＠ esas ｫ｡ｨｲｭｮ＠ Salur Kazan ｯｬ､ｵｮ＠

söylemeliyiz. Dört boy (Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy, Kazan Bey ｏｬｵ＠
Uruz ｂ･ｹＧｮ＠ Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy, Salur Kazan Tutsak Olup ｏｬｵ＠ Uruz ￇｫ｡ｲ､＠
Boy, ￧＠ ｏｵｺ Ｇ ｡＠ ｄ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy) ､ｯｲｵ｡ｮ＠ ､ｯｲｵｹ｡＠ Salur
Kazan ve ailesi ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ ｧ･ｬｩｭｫｴ､ｲＮ＠ Son boyda S'lur Kazan , Aruz Koca ve
ｂ｡ｭ ｳ＠ Beyrek merkezdedir. Sadece alu boyun yer ｾｉ､＠ Valikan ｹ｡ｺｭｳｮ＠
Hi/diye/·; ｏｵｺｮ｡ｭ･ﾷ［＠ Kazan Bey ve ､ ｇ｡ｹｲ＠｡ ｮ＠ ｡ｬｭｳ＠ da Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ önemini
gösteren bir ｢｡ｫ＠ ｴ｡ｮｫｲ Ｎ＠ Gerek ･｣ｲＭ［＠ ｔ･ｲ｡ｫ［ｭＧ､ ｾ＠ Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ önemli yer
｡ｬｭｳＬ＠ gerek Türkmenistan'da bugün ｹ｡ｧｮ＠ olan rivayetlerin ￧ｯｵｮ＠ Salur
Kazan ' la ilgili ｯｬｭ｡ｳ＠ da bu sonucu destekler. Vatikan ｹ｡ｺ ｭ｡ｳｮ＠ müstensihi gibi
biz de Dede Korkut ｢ｯｹｬ｡ｲｮ＠ bir nevi "Salur Kazan ｄ･ ｳ ｴ｡ｮ Ｂ＠ gibi ､ￜｮ･｢ｩｬｲｺＮ＠
ｂｯ｡￧＠ Han, Deli Dumrul ve Kan ｔｵｲ｡ｬ＠ ､ ｮ､｡ｫｩ＠ bo)llarda ｡ｲｬｫ＠ olarak Salur
Kazan ve onun ･ ｴｲ｡ ｦｮ､｡ｫｩ＠ kahramanlar ｶ｡ｲ､ Ｎ＠
5, Salur ｋ｡ｺｮ Ｇ ｮ＠ ･ｴｲ｡ｦｮ､ｫｩ＠ kahramanlardan ｢ｩｲ￧ｯｵｮ＠ özel ｡ｬｫ＠ ｶ｡ｲ､Ｎ＠
Kara Göne, Deli Dündar, Kara Budak, ｩｲ＠ ･ｭｳ､ｩｮ Ｌ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek, Bey Yigenek,
Aruz Koca, Bügdüz Emen, Dülek Evren, Alp Rüstem ｡ｬｫ＠ beylerdendir.
Bunlardan sadece Bey Yigenek ile ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek'in ｡ｹｾ＠ ｢ｯｹｬ｡ｲ＠ ｶ｡ｲ､ Ｎ＠ Gerçekten
de Dede Korkut'taki ｏｵｺ＠ ｨｩｹ･ｲ｡ｳｮ､＠ ikisinin de önemli yeri ｶ｡ｲ､Ｎ Ｔ＠ Bey

Yigenek'in ｢｡ ｳ ＠ ｋ｡ｺｬｫ＠ Koca, ｂ｡ｹｮ､ｲ＠ ｈ｡ｮＧ＠ veziridir; Bey Yigenek ise Salur
ｋ｡ｺｮ Ｇ ｮ＠ sol ｹ｡ｮ､＠ duran ｹｩｴｲＮ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek'e gelince o da Salur ｋ｡ｺｮＧ＠
ｭ｡ ｧ＠
, dｲ Ｎ＠
'

4 faruk SUmer, Ｂ ｏｾｵｬ｡ｲ＠ Ait Destani Mahiyette Eserler" , DTCFD, ｘｖ ｕＳＭＴ＠ ｔ･ｭｵｺﾷａｲ｡ｬｫ＠
＠ 959, s.
 DEDE KORKlJT ｂｏｙｌａｒｎ＠ KRONOLOJIK ｓｉｒａｌｎｍ＠ 69

Salur ｋ｡ ｺ ｡ｮ Ｇ ｮ＠ ､｡ｹｳ＠ Aruz ｋｯ｣｡Ｇｮ＠ da son boyda merkezde yer alan

kahramanlardan biri ｯｬｭ｡ｳ＠ ､ｯｬ｡ｹｳＬ＠ ｡､ｮ＠ boy ｢ｯｹｬ｡ｮ､＠ ､ｮ･｢ｩｬｲｺＮ＠
Ancak ､ｩ･ｲ＠ ｡ｬｫ＠ beyler ｡､ｮ＠ da hikayelerin ｴ･ｫｬ＠ ･ｴｭｩ＠ ｯｬ｡｢ｩ･｣Ｌ＠ fakat
｢ｵｮｬ｡ｲ＠ ya ｹ｡ ｺ ｹ｡＠ ｧ･￧ｭ､ｩ Ｌ＠ ya da ｹ｡ｺ＠ ｧ･￧ｭｩｳ＠ bile bugüne dek ele ｧ･￧ｭ､ｩ＠
､ｮｬ･｢ｩｲ Ｎ＠ Özellikle Salur ｋ｡ｺｮ Ｇ ｮ＠ ｫ｡ｲ､･ｩ＠ Kara Göne ve Kara Göne'nin ｯｬｵ＠
olup Salur'un ｫ｡ｲｳｮ､＠ duran Kara Budak da ｨｩｹ･ｲ｡､＠ önemli yere sahiptirler.
Onlar ｡､ｮ＠ ｯｬｵｭ＠ boylann da bir gün ele ｧ･￧｢ｩｬ｣ｮ＠ umabiliriz.
6. Sonuç olarak bugün elimizde mevcut olan on iki boyu, ｳ｡ｨｬｮ＠ göre üçe
｡ｹｲ｢ｩｬｺＮ＠

a. ｄｯｲｵ､｡ｮ＠ ､ｯｲｵｹ｡＠ Salur Kazan ve ailesi ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ dönen boylar:

1. Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ Evi ｙ｡ｭｬｮ､＠ Boy,
2. Kazan Bey ｏｬｵ＠ Uruz Bey'in Tutsak ｏｬ､ｵ＠ Boy,
3. Salur Kazan Tutsak Olup ｏｬｵ＠ Uruz ￇｫ｡ｲ､＠ Boy,
4. ￧＠ ｏｵｺＧ｡＠ ｄ＠ ｏｵｺ＠ Asi Olup Beyrek ￖｬ､＠ Boy.
b. Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ ￧｡､＠ olan kahramanlara ail boylar:
Ｎ＠ Kam Büre'nin ｏｬｵ＠ ｂ｡ｭｳ＠ Beyrek Bqyu,
2. ｋ｡ｺｬｫ＠ Koca ｏｬｵ＠ Yigenek Boyu,
3. Basat Depegöz'ü ￖｬ､ｲ＠ Boy,
4. Begil ｏｬｵ＠ Emren'in Boyu,
5. ｕｵｮ＠ Koca ｏｬｵ＠ ｓ･ｲｫ＠ Boyu.
c. Salur ｋ｡ｺｮＧ＠ ￧｡､Ｎ＠ olmayan kahramanlara ail boylar:
Ｎ＠ Dirse Han ｏｬｵ＠ ｂｯ｡￧＠ Han Boyu,
2. Duha Koca ｏｬｵ＠ Deli Dumrul Boyu,
3. ｋ｡ｮｬ＠ Koca ｏｬｵ＠ Kan ｔｵｲ｡ｬ＠ Boyu.