Godsdienst

Wie zeggen jullie dat ik ben

Edward Schillebeeckx:

- Godsbeelden zijn essentieel in het spreken over God

- Het goddelijke gaat het menselijk bergripsvermogen te boven

Godsbeelden

- Beperkt
- Botsen op grenzen
- Stukslaan ervan of vervangen door andere is nodig

2 soorten godsbeelden

- Mensbevrijdende
o Als gevolg van dit godsbeeld, de wereld door mijn handelen een stukje leefbaarder,
rechtvaardiger, groener, warmer, … wordt
- Mensverlammende
o Als gevolg van dit godsbeeld, de wereld door mijn handelen minder verdraagzaam,
minder duurzaam, minder rechtvaardig, … wordt

Edward Schillebeeckx

- Hoogste godsbeeld dat hij heeft: Jezus van Nazaret

Jezus heeft verschillende afbeeldingen

- Afkomstig uit verschillende gelovige gemeenschappen

o Historische Jezus
o Rastafari Jezus
o …

Anselm Grun

- Beelden tonen ons iets van Jezus dat een conceptuele theologie niet kan beschrijven
- Beelden onthullen nieuwe aspecten van de figuur van Jezus
De lagen in Jezus’ identiteit
De aardse Jezus
Verwijst naar:

- De persoon Jezus zoals hij echt geleefd heeft

- Concrete gebeurtenissen in zijn leven
 Jezus was een gewoon mens

Pilatus:

- Beschrijft hoe Jezus echt was

o Een omstreden rabbi
o Uit Nazareth
o Kwam mysterieus en ongewoon over
o Charmante omgang met vrouwen
o Zijn excentriciteit bezorgde hem een groeiende aanhang

De Jezus van de geschiedenis

Verwijst naar:

- Jezus zoals hij overgeleverd is in de verhalen

- Jezus zoals hij overgeleverd is in de traditie
- Belangrijkste bron: Nieuwe Testament
o In bijzonder de evangelien van Marcus, Matteus, Lucas en Johannes

Eric-Emmanuel Schmitt:

- Iedereen construeert voor zichzelf een vijfde evangelie

De Christus van het geloof

Christus = de titel die aan Jezus is gegeven

- Was een uiting van geloof

o Het geloof dat Jezus werkelijk de gezalfde, de zoon van God was
o God spreekt doorheen Christus

Pilatus:

- Er zal nooit meer dan 1 generatie christenen zijn, alleen zij die de Yechoua hebben gezien
kunnen in hem geloven => geloof zal met hen uitsterven
- Pilatus kan geen christen worden, want hij heeft niets gezien

3 bovenstaande niveaus
- Steeds met elkaar verwerven
- Ons vertellen is altijd via verhalen waarin geloofsinvestering speelt gebonden aan een
persoon die echt geleefd heeft (J. Haers, jezuiet en prof theologie aan de KULeuven)
 Verbonden via verhalen
o In deze verhalen is altijd geloof aan het werk
 Belangrijk om te zien dat Jezus ook een mens was

Verwevenheid van 3 lagen komen mooi naar voren in het Credo

 - Credo = geloofsbelijdenis/een uiteenzetting waar mensen in geloven

En jullie, wie zeggen jullie dat ik ben

Passage Marcus-Evangelie

- Evangelie
o De gooede boodschap VAN Jezus
o De goede boodschap OVER Jezus
o Literair genre: geëngageerde gelovigen, kenden de afloop al
- 4 evangelies = 4 verschillende beelden van Jezus
o Op elkaar leggen voor een goed inzicht
o Gebaseerd op historische kern

2 vragen:

- Wie zeggen de mensen dat ik ben?

- Wie zeggen jullie dat ik ben?
o Betekenis van Jezus voor zijn leerlingen
o Voor christenen vandaag een relevante vraag
 Waar stond Jezus? Hoe pas ik dat toe?
o Ook voor niet-christenen interessant
 Inzicht in grote invloed van West-Europa

De eigenheid van de leer van Jezus in het Marcus-evangelie

- Datering: ca. 70 na Christus
o Gaat terug op oudere tradities
o Oudste van de 4 evangeliën
- Locatie ontstaan: Rome
- Context: doelpubliek = christenen uit heidendom
o Uitleggen van elementen die voor joden duidelijk zouden zijn
o Vervolgsituaties (bekering) => vraag wat de betekenis is van Jezus
- Thematieken
o Geheim: verbod geheim maken van Messias (zelf ervaren)
o Mensenzoon is gekomen om te lijden, te sterven en te verrijzen
 In het lijden wordt zichtbaar dat hij de zoon van God is
5 teksten uit Marcus-Evangelie
Ik ben niet gekomen om te rechtvaardigen
Achtergrond:

- Evangeliën: vragen van leerlingen + farizeeën (joodse wetsgeleerden die de Thora goed
kenden en onderhielden)
- Farizeeën: stellen strikvragen
- Tollenaars:
o Belastingen innen voor Romeinen
o Meeheulen met vijand
o Zichzelf verrijken
- Zondaars:
o Zonde begaan (fout tegen joodse wet)
o Weinig empathie voor

Interpretatie:

- Opvallend: Jezus kiest niet voor vooraanstaanden

- Voorkeur voor uitgestoten => maakt hen kern doelpubliek zending

Actualisatie:

- Voorkeurspositie uitgestoten: vaak niet populair

o Christendom: inzet voor zij die fouten begingen
- DUS: ten dienste van een ander, in eerste instantie uitgestotenen

Genezing op de Sabbat
Achtergrond:

- Hoe omgaan met wet?

o Afschaffen? => nieuw systeem => radicale breuk van joodse tradities => ontvangst?
o Volledig naleven? => overanderd overnemen => niets nieuws?
- Sabbat = rustdag (link met scheppingsverhaal, 7 de dag = rustdag van God)
o 10 geboden + Deutronomium (Wet)
o Complete rust => niet werken
- ‘Jezus aanbrengen’ => ter verantwoording/voor joodse wet

Interpretatie:

- 1ste zicht: 2 opties

o Zieke man genezen = Wet schenden = ‘Wat denkt ie wel?’
o Niets doen = Wet volgen = ‘Wat voor iemand ben je dan?’
- Jezus’ 3de optie:
o Wet ten dienste van mens en niet omgekeerd
o Bedoeling van de Wet achterhalen
o Sabbat = rusten om te werken aan relaties met God, naasten, natuur
 Jezus’ handeling komt daarmee overeen

Actualisatie:

- Geen wettisch formalisme, wet heeft functie in omgaan met anderen

- Instemmen met de geest van de Wet => bedoeling trachten te realiseren
Storm op het meer
Achtergrond:

- Hoe sloten de leerlingen zich aan bij Jezus

o Weinig over verteld in evangelies
 Kort en krachtig => evident
o MAAR: net niet vanzelfsprekend
 Achterlaten van zekerheden
 Valt Jezus wel te vertrouwen

Interpretatie:

- Storm op het meer als beeldspraak

o Storm =
 Moeilijke, onzekere omstandigheden eerste christenen
 Twijfel
o Jezus = degene die het vertrouwen waard is

Actualisatie:

- Leven vanuit vertrouwen (geloof =/= zekerheden)

o Jezus => persoonlijke God (de Ander)
o Medemens => het goede in de mens (de ander)

Een blinde ziet en volgt hem

Achtergrond:

- Maatschappij van toen

o Radicaal anders dan nu
o Harde omstandigheden
o Mensen in de marge: niet graag gezien

Interpretatie:

- Fysieke blindheid?
- Een tekst hoeft niet waargebeurd te zijn opdat het waarheid bevat
- “blind zijn voor” als literair motief
o Blind zijn = waardevolle zaken in het leven niet zien
o Genezen = tonen wat echt belangrijk is in het leven
- Wiens ogen moeten geopend worden?

Actualisatie:

- Opengesperde ogen: niet blind zijn voor armoede, onrecht, …

- De ander opmerken + plaats geven in leven
De Syro-Fenicische vrouw
Achtergrond:

- Doelpubliek Jezus’ zending

o Eerder: uitgeslotenen
o Maar toch steeds: joodse milieus
 Vertrouwd, gekend
o Wat met mensen buiten het jodendom

Interpretatie:

- Concrete hulpvraag van de vrouw => zieke dochter

o Je vraagt hulp aan iemand van wie je verwacht dat die kan helpen
- Reactie Jezus
o Onverwacht cru
 Toch aan de kant van de kleine kwetsbare mens?
 Geeft een vergelijking als antwoord
- Vergelijking: Laat eerst de kinderen volop te eten krijgen, want het is niet goed om het
brood van de kinderen te nemen en het aan de hondjes te geven.
- Inhoud vergelijking:
o De kinderen = het volk van Israël
o Het brood = het Woord van God
o De honden = de mensen buiten het jodendom
- = reactie van afwijzing
o Menselijke reactie op wat ons vreemd is
- Vrouw: doorzetten
o Toont groot vertrouwen in Jezus
o Wijst hem op zijn fout (zij antwoord ‘Heer, ook de hondjes onder de tafel eten can
de kruimes van de kinderen’ op de vergelijking van Jezus)
- Resultaat: Jezus beseft universaiteit van Zijn zending
o Hij helpt de vrouw en haar kind, laat de demon verdwijnen

Actualisatie:

- Vertrouwen en doorzetten
- Bijschaven van mening
- Open houding naar anderen
Sektarische organisaties
1994: massale zelfmoord leden van de Orde van de Zonnentempel

- Europees (Zwitserland)
- Betrokken arts: dubbele nationaliteit, waaronder Belg
 Toename belangstelling van het fenomeen ‘sekte’ in de media

Sekte in de media

- Negatief (vb: misbruik, wantoestanden)

- Ongenuanceerd (vb: stereotypen)
 Maar is veel complexer: vele gedaantes

Sekte: definiëring/reminologie
- Etymologisch bekeken
o Secta (latijn) = school, leer, partij
- Historische definitie
o Bijzondere religieuze en inpalmende gemeenschap die zich heeft afgescheiden van
een traditionele kerk of godsdienst
 Dan is christendom een joodse sekte
 Deze definitie wordt niet gebruikt door de media
- Mainstream interpretatie
o Een fanatieke, gevaarlijke religieuze groepering, die het individu in zijn vrijheid
beperkt en een gevaar kan inhouden voor het individu en de maatschappij
 Link met samenlevingsopbouw?
- Probleem met terminologie
o Gevaar om elke onbekende, nieuwe religieuze minderheidsgroep als ‘sekte te
bestempelen
- Alternatieve termen
o Nieuwe religieuze beweging
 Voordeel: neutraal karakter
 Nadeel: nieuw = relatief
o Minderheidsreligie
 Nadeel: minderheid = relatief
- Sektarische organisatie
o Organisatie van mensen
o Die sektarische kenmerken vertoont
Kenmerken van een S.O.
Vooraf:

- S.O. = complex/genuanceerd/vele gedaantes

- Kenmerken i.p.v. een definitie
- Des te sterker een kenmerk aanwezig is + des te talrijker de kenmerken aanwezig zijn
 Des te meer invloed de organisatie heeft op haar leden
 Des te meer reden er is om te spreken van een S.O.

Dus:

- Meerdere kenmerken + sterk doorwegen

- Altijd een bepaalde mate van interpretatie

Kenmerken:

- Inpalming = mate waarin leven/denken/handelen bepaald wordt door de

wereldbeschouwing in kwestie
- Groepsvorming = mate van wederzijdse controle die groepsleden op elkaar kunnen
uitoefenen
- Hiërarchie = mate van macht die de leidende figuren op de volgelingen kunnen uitoefenen
o Maakt straffen mogelijk
o Wekt angst op
- Charismatische leider = macht is volledig in handen van 1 figuur die door iedereen als de
‘verlichte’ of de ‘messias’ wordt beschouwen
- Afzondering van de wereld = mate waarin de handelingen en gebruiken afwijken van de
omgeving of van het eigen verleden
o Fysieke afzondering
o Emotionele afzondering
- Uitverkiezing = overtuiging dat leden van de organisatie een apart statuut hebben =>
‘uitverkoren’ zijn
o Informatie die anderen niet hebben
o Vaardigheden die anderen niet hebben
- Geslotenheid voor informatie = breuk met media en met kritische of alternatieve informatie
o Negatieve houding t.o.v. media
- Irrationalistische geloofsovertuigingen = mate waarin de groepsleden bepaalde
overtuigingen hebben die in strijd zijn met algemeen aanvaarde of wetenschappelijk
onderbouwde opvattingen
o Vb: complottheorieën
- Proselitisme = mate waarin leden van de groep intense pogingen aanwenden om nieuwe
leden te werven
IACSSO – wanneer een sektarische organisatie schadelijk wordt
IACSSO = informatie- en adviescentrum inzake schadelijk sektarische organisaties

Oprichting:

- Aanleiding = zelfmoord leden Orde van de Zonnentempel

- Ontstaan parlementaire onderzoekscommissie => permanent centrum
o Nood aan neutrale info over S.O.
o België: katholieke dominantie => weinig geweten over andere levensbeschouwingen

Taken:

- Bestuderen van S.O.

- Documentatiecentrum beheren
- Mesnen informeren
- Advies/aanbevelingen
 IACSSO werkt uitsluitend adviserend + documenterend
 IACSSO heeft geen gerechtelijke bevoegdheden

Wat is een S.S.O.

- Groepering met levensbeschouwelijk/godsdienstig doel

- Die zich overgeeft aan schadelijke onwettige activiteiten
o Individu/maatschappij schaden
o Menselijke waardigheid aantasten
 13 criteria van gevaarlijkheid
o Geformuleerd door parlementaire onderzoekscommissie
o “indicatoren voor een globale evaluatie”
o Zorgvuldige afweging van ieder criterium + samenspel meerdere criteria
o 2 criteria van buiten kennen
 Het feit dat kinderen worden ontvoerd of aan hun ouders worden
onttrokken
 Aanwenden van mentale manipulatie
 Mensen overtuigen dat de S.O. de juiste ideologie en praxis heeft
 7 verschillende beinvloedingstactieken (2 van buiten kennen)
o Controle sociale omgeving
 Via straf en beloning
 Mensen in sociaal isolement plaatsen
 Enkel contact met “gelijkgezinden”
 Vb: censuur
o Adepten laten twijfelen aan zichzelf
 Ondermijnen van hetgeen dat jou stabiliteit en
identiteit geeft
 Vb: visie op wereld, afkomst, …
Scientology
- Oprichter: Lafayette Ronald Hubbard (1911-1986)
o Amerikaanse schrijver
 Filosofische werken
 Sciencefictionboeken
- Na overlijden van Hubbard werd zijn assistent David Miscavige de nieuwe leider

Scientology omschrijft zichzelf als een religie, ontwikkeld door Hubbard, die een exacte route
aangeeft naar een volledig overtuigend begrip van iemands ware geestelijke aard in relatie tot
zichzelf, zijn gezien, groepen, de mensheid, …

1950: Hubbard schrijft het boek ‘Dianetics’

- Legde de grondslag voor deze nieuwe beweging

1954: stichting eerste scientology-kerk

Term scientology = samentrekking van Latijnse ‘scio’ (weten) en het Griekse ‘logos’ (de studie van)

Aantrekkingskracht van scientology

- Te wijten aan het gebrek aan antwoorden die de wetenschap ons kan geven
- Men meent dat de mens als millenia lang probeert zichzelf, anderen en uiteindelijk het leven
zelf te begrijpen

Voorstellingen: mens-, wereld- en godsbeelden

- Mensbeeld
o De mens in wezen is goed
o Geestelijke redding hangt af van hemzelf, zijn medemens en het bereiken van een
broederschap met het universum

Menselijk leven wordt opgedeeld in acht ‘dynamics’ = acht drijfveren (drijfveren zelf niet kennen)

Scientology meent dat ern een Hogere Nacht zou zijn – gelegen in de achtste drijfveer, maar heeft
verder geen vaststaande dogma’s over de aard of het beeld ervan
Praktijk van auditen
- Manier om ervoor te zorgen dar men hogere staten van spiritueel bewustzijn kan verkrijgen
- Via auditen
o Je ontdoen van pijnlijke ervaringen van het leven
o Het vermogen te confronteren en om te gaan met alle zaken van het leven
vergroten
- Gebruik van e-meter
o Religieus intsrument
o Kan enkel gehanteerd worden door een Scientology geestelijke
- Auditor
o Persoon die audit uitvoert
- Preclear
o Persoon die audit ontvangt
o Is nog niet clear
- Clear
o Audit-proces doorlopen
o Beschrijft een wezen dat niet meer zijn eigen reactieve verstand heeft, maar zijn
persoonlijke fundamentele persoonlijkheid heeft teruggewonnen
- Operating Thetan
o Thetan verwijst naar het spirituele wezen dat de mens is
o Operating betekent dat deze persoon in staat is om te handelen
o Operating thetan = iemand die zaken kan aanpakken zonder daarbij stoffelijke
middelen te hoeven gebruiken = het volledig zichzelf worden

Controverse
Veel kritiek van buitenaf

- Beschuldigingen van mensensmokkel, afpersing, vasthouden van mensen tegen hun wil, …

Scientology zegt dat deze beschuldigingen een vorm van jaloezie zijn van oude religies

Voormalige leden die negatieve bewoordingen spreken over Scientology worden afgedaan als
verbitterde, triestige gevallen die men niet serieus mag nemen.

Scientology maakt het bijna onmogelijk voor leden om de beweging te verlaten en hun oude leven
op te pakken.

- Vuile was buitenhangen als een lid de beweging verlaat

o Via auditen komen ze veel te weten
Peoples Temple
James (Jim) Warren Jones

- Geboren in 1931
- Kindertijd: regelmatige kerkgangenr
- Na universiteit: te werk als predikant
- Was voorstander van de intergratie van zwarten in een door blanken gedomineerde
maatschappij
- Vond dat zwarten en blanken dezelfde rechten moesten hebbem
o Zorgde voor onenigheid met andere prominente leden van zijn kerk
- 1955: Jones star een aparte Pinksterbeweging
o Wings o Deliverance
 Groeit later uit tot de Peoples Temple
- Jones was bang voor het uitbreken van een nucleaire oorlog
o Verplaatsen van gemeenschap in 1965 naar noorden van California
o 6 jaar alter verhuizen naar San Francisco
 Vanaf dit moment omschrijft Jones zichzelf als een profeet
- Begint meer waarde te hechten aan uitoefening van macht
 Wordt besschuldigt van inkomen van leden door te sluizen naar eigen
rekening zonder medeweten van de leden
o Reactie op deze kritiek: verhuizen naar Guyana samen met honderen van zijn
volgelingen
 Starten van een agrarische gemeenschap = Jonestown
- Nam paspoorten van leden af
- Repitities voor rituele zelfmoord
- 1978: journalisten en familieleden van VS naar Guyana onder leiding van Leo Ryan
o Voerden een officeus onderzoek naar praktijken van de Temple
 Leo Ryan en 3 andere werden vermoord door leden van de Temple in
opdracht van Jones
 Uit angst dat overlevenden zouden praten => Jones zet zelfmoorplan
in werking
o Volgelingen moesten cyanide-drankje drinken
 Weigeren => neergeschoten
o Jones werd aangetroffen met schotwond in hoofd
o 913 mensen stierven

Principes en ideeë
- Rechtvaardige samenleving
o Armoede en racisme bestrijden
- Voorstander voor gelijke rechten
o => veel Afro-Amerikaanse leden
- Jones’ ideeën beinvloed door bevrijdingstheorie
o Mensen moeten zich bevrijden van onderdrukkende structeren
- Uiting geven aan sociale bezorgdheden
o Deze werden door Jones gemengd met gebedsgenezing en een enthousiaste manier
van aanbidding
 - Jones beloofde zijn leden een utopische wereld, die later in Guyana fysiek gestalte zou
krijgen

Lode Aerts
Bisschop van bisdom Brugge

Citaat

- Geloven is niet puur een theoretische aangelegenheid

- Geloven is voor alles een levenswijze
- Die levenswijze moet zich concreet verwerkelijken

Diognetus
Citaat/hij observeerde dat:

- Christenen uiterlijk niet verschillen van anderen

- Christenen zich niet afzonderen van de wereld
o Christenen nemen ten volle deel aan het leven + aan de maatschappij waar zij deel
van uitmaken
o MAAR: de MANIER WAAROP is bijzonder buitengewoon te noemen (hoe ze omgaan
met anderen)
- Nu nog werkelijkheid of eerder een streefdoel voor christenen

Paus Franciscus
Laudato Si – pleidooi voor klimaatverandering

- Encycliek van Paus Franciscus (2015)

o Rondzendbrief van de Paus naar gelovigen over een bepaald thema
- Onderwerp: ecologie + zorg voor de aarde
o Waarom?
 Oproepen tot verandering van levensstijl
 Oorzaken i.p.v. symptomen aanpakken
 Nood aan internationaal politiek leiderschap met gemeenschappelijk project
en globaal perspectief
- Wat wil de Paus?
o Sterke zorg voor de schepping (vb: geen wegwerpcultuur)
o Mens moet verantwoordelijkheid erkennen
 Oorzaken aanpakken
 Welke aarde laten we achter voor onze kleinkinderen?
o Herstellen van fundamentele relaties
 Met god
 Met naaste
 Met de aarde
o Niet enkel ecologische gevolgen, maar ook op andere vlakken (vb: migratie)
Inspiratie van de Paus
- Zijn godsbeeld
o God gaat een relatie aan met de mens
o Schoonheid van god is weerspiegeld in de natuur
o Mensbevrijden/mensverlammend
 Door mijn handelen: oproepen andere levensstijl + afzweren
consumptiemaatschappij
 Ten gevolge van: oproepen andere levensstijl + afzweren
consumptiemaatschappij
 De wereld mooier, groener, …: positief voor milieu, samenleven, economie,
politiek, …
- Christelijke notie ‘Rentmeesterschap’
o Gaat over relatie mens-aarde
o Aarde was er al voor de mens => mens kan aarde niet claimen
o Tijd op aarde = gekregen tijd die gepaard gaat met verantwoordelijkheid
 Zorg dragen voor aarde
 Zodat toekomstige generaties er ook van kunnen genieten
o Prakitsche consequenties
 Inzetten voor behoud van aarde
- Scheppingsverhaal: heersen over
o Christelijk denken over ecologie berust op twee scheppingsverhalen
o In het bijzonder relatie mens-natuur => heersen over
 Vaak gebruikt als legitimatie van macht over dieren, planten, natuur
 Heersen over =/= misbruiken, vernietigen
o Link met mens- en godsbeeld
 Mens gelijkt op God => zoals god heerst over mens, zo moet mens heersen
over aarde
 God = goede vader => mens moet goede vader zinn voor aarde

Besluit
Levensbeschouwingen: invloed op aanhangers

- Zowel positief (inspirerende geloofgemeenschappen - levensstijl)

- Als negatief (denk aan S.S.O. – terrorisme)

Bepalend hierbij: het gehanteerd godsbeeld

- Mensbevrijdend
- Mensverlammend

Aanhangers: geven vorm aan die overtuiging door een bepaalde levensstijl (vb: Laudato Si)

- Levensstijl is ook voelbaar voor anderen