Chương 3. Môi chất công tác

12/10/2021
Chương 3. Môi chất công tác 1
KHÁI NIỆM CHUNG
 MCCT: chất trung gian thực hiện CTCT, gồm:
- Nhiên liệu (NL)
- Chất oxy hoá (KK, đặc biệt: oxy)
- Sản vật cháy (SVC).
Hòa khí (HK): hỗn hợp NL + KK: nguyên liệu

cháy.
 Thành phần, TC lý hoá MCCT: thay đổi:
- Nạp: Khí nạp mới (KNM)
- Nén: KNM + khí sót: hỗn hợp công tác.
- Giãn nở: SVC.
1
12/10/2021
3.1 Nhiên liệu
- NL: TP quan trọng nhất của MCCT
- Quyết định bản chất ĐC: nguyên lý, kết cấu,

chỉ tiêu KT-KT
- NL thông dụng: NL khí, NL lỏng.
3.1.1 Nhiên liệu khí

Gồm:
- Khí thiên nhiên (Natural Gas): khí mỏ dầu, mỏ
khí đốt
- Khí công nghiệp: khí chưng cất dầu mỏ, luyện
cốc
- Khí lò ga: khí hoá NL rắn: gỗ, than
- Khí sinh vật: biogas.
2
12/10/2021
Thành phần:
- Hỗn hợp cơ học khí cháy + khí trơ (chủ yếu là

nitơ) (bỏ qua tạp chất):
- Một đơn vị NL khí (1 kg, kmol hay m3 tiêu chuẩn

- m3tc):
CmHnOr + N2 = 1
Phân loại:
Theo nhiệt trị Q (kJ/m3tc):
- Nhiệt trị cao: Q = 23  28 (kJ/m3tc): Khí thiên
nhiên, khí phụ phẩm chưng cất dầu mỏ.
- Nhiệt trị trung bình: Q = 16  23 (kJ/m3tc): khí
luyện cốc.
- Nhiệt trị thấp: Q = 4  16 (kJ/m3tc): khí lò ga,
biogas.
3
12/10/2021
Thông dụng:
- CNG (Compressed Natural Gas)
- LPG (Liquidfied Petroleum Gas)
Ưu điểm: ít ô nhiễm, rẻ hơn xăng.
Số lượng ĐC dùng NL khí ít: không khảo sát
(nhưng giống đc dùng xăng)
Phần lớn: NL lỏng: Đối tượng khảo sát.
3.1.2.1 Thành phần của nhiên liệu lỏng

Phân loại:
- Gốc hoá thạch: xăng, dầu hoả, diesel... đa số
- Gốc sinh học (biofuel): methanol (CH3OH),
ethanol (C2H5OH), dầu thực/động vật
Giới hạn kh/sát: xăng, diesel từ sản phẩm
chưng cất dầu mỏ: xăng, dầu hoả, diesel, dầu
máy và nhựa đường.
4
12/10/2021
a. Thành phần chính

Hỗn hợp hydrocacbon từ 2 nhóm [7]:
 Hydrocacbon mạch hở:
no và chưa no, gồm:
- Paraphin (ankan) CnH2n + 2 (no)
Nhiều trong dầu thô. Gồm:
+ Paraphin thường (n-paraphin):
Cấu trúc mạch thẳng, VD xetan C16H34, H. 3-1.

H H H H H H
H C C C ... C C C H
H H H H H H
Hình 3-1. Cấu trúc phân tử của xetan C16H34
Đặc điểm: kém ổn định ở nhiệt độ cao
 dễ phản ứng với oxy: dễ tự cháy do nén.
5
12/10/2021
H H H H H H
H C C C ... C C C H
H H H H H H
Hình 3-1. Cấu trúc phân tử của xetan C16H34
NL nhiều paraphin thường  tính tự cháy cao
(mục 3.1.3).
+ Paraphin đồng vị:

Cấu trúc: mạch nhánh, VD: isooctan C8H18,
Hình 3-2
H
H H C H H H H
H C C C C C H
H H C H H H C H H
H H
Hình 3-2. Cấu trúc phân tử isooctan C8H18
6
12/10/2021
Đặc điểm: bền vững  ổn định
 khó tự cháy (khó kích nổ)  đốt cưỡng bức
Nhiều paraphin đồng vị  chống kích nổ tốt.
- Olefin
Bản chất: hydrocacbon chưa no CnH2n.
Chủ yếu sinh ra khi chưng cất dầu mỏ.
+ Olefin thường
Cấu trúc: mạch thẳng, một mạch kép
Bền vững hơn paraphin thường  khó tự cháy
hơn.
7
12/10/2021
VD: penten-1-C5H10, H. 3-3
H H H H
C C C C C H
H H H H H
Hình 3-3. Cấu trúc phân tử penten-1-

C5H10
số 1: mạch nối C thứ nhất kép.
+ Olefin đồng vị
VD: penten-2-C5H10, H. 3-4
H H H H
H C C C C C H
H H H H
Hình 3-4. Cấu trúc phân tử

penten-2-C5H10
số 2: nối C thứ hai mạch kép.
8
12/10/2021
 Hydrocacbon mạch
kín: hydrocacbon
mạch vòng (no và
chưa no):
- Napten:
CnH2n (xyclan): no,

VD: xyclopentan
C5H10, H. 3-5.
- Hydrocacbon thơm:
Cấu trúc: mạch vòng,

nhân benzen  rất
bền vững: chống kích
nổ rất tốt, VD:
Metylbenzen
C6H5CH3, H. 3-6.
9
12/10/2021
H H H
C
H C H
H H C C
C C H
H H
C C C H
H C C H H C
H
H H H
Hình 3-5. Cấu trúc phân Hình 3-6. Cấu trúc phân
tử xyclopentan C5H10 tử metylbenzen C6H5CH3
KL: Hydrocacbon mạch kín
Rất bền vững  chống kích nổ rất tốt.
Tổng kết tóm tắt: xem Bảng 3.1 Giáo trình
Xăng, diesel sau khi chưng cất:
- 80-90% là paraphin và napten, chưa dùng

được.
- Qua công nghệ xử lý: cracking, reforming,

isome hóa, polime hóa, ankan hóa...
- Thêm phụ gia
10
12/10/2021
b. Chất phụ gia (đọc)
Phụ gia (additive) PG
Vai trò: cải thiện tính chất của NL
Các loại:
- PG  tính chống kích nổ:
Hợp chất chứa Pb (xăng pha chì)
Hợp chất hữu cơ chứa oxy (xăng không chì):

Ethanol, methanol, methyl tertiary butyl ether
(MTBE), tertiary butyl alcohol (TBA) ethyl
tertiary butyl ether (ETBE)…
- PG chống ăn mòn
- PG chống oxy hóa
- PG tăng tính tẩy rửa
11
12/10/2021
- PG chống hiện tượng sắt hóa ở ĐC dùng bộ

chế hòa khí: VD ethanol hay glycol
- PG ổn định độ nhớt
- PG màu: phân biệt loại xăng qua màu.
- PG tăng trị số octan cho xe đua (cường hóa

cao): toluol, nitrobenzol, ethanol, methanol...
c. Tạp chất (đọc)

Không mong muốn trong NL:
Lưu huỳnh, chì, nước và tạp chất cơ học
khác... (mục 3.1.2.2).
Bỏ qua thành phần tạp chất và phụ gia, NL
lỏng gồm: C, H, O
Xét 1 đơn vị đo NL (1 kg, 1 kmol...):
C+O+H=1 (3-1)
12
12/10/2021
C, O, H: tỷ lệ cacbon, hydro, oxy trong NL.
VD: NL diesel D1 và D2 theo TCVN 5689 : 92:
C = 0,84  0,88 (kg/kg); H = 0,10  0,14 (kg/kg);

còn lại là O (kg/kg).
Tỷ lệ các loại hydrocacbon trong thành phần

chính quyết định bản chất NL, VD:
- Diesel có nhiều ankan thường hơn xăng
- Xăng có nhiều hydrocacbon mạch nhánh và

mạch vòng hơn.
Tỷ lệ hydrocacbon trong thành phần chính +

PG  quyết định TC lý hoá của NL
13
12/10/2021
3.1.2.2 Tính chất vật lý của nhiên liệu lỏng

a. Khối lượng riêng
- Thường cho ở nhiệt độ 20oC.
- Căn cứ vào   sơ bộ biết được khả năng
bay hơi (bh) & cháy của NL.
- NL nhẹ, dễ bay hơi: xăng,  = 0,65 0,8 g/cm3.
- NL nặng, khó bh: diesel,  = 0,800,95 g/cm3
b. Độ nhớt
- Thường cho ở 20oC, hai dạng:
+ Độ nhớt động học : m2/s, cm2/s: St - Stốc.
Xăng:  = 0,6  2,5 cSt (cSt: 0,01 St).
Diesel:  = 2,5  8,5 cSt.
14
12/10/2021
+ Độ nhớt tương đối Et:
Tỷ số thời gian chảy 200ml NL ở nhiệt độ t và

200ml nước cất ở 20oC qua lỗ đo ở TB.
Độ nhớt Engơle (Et) [0E] (độ Engơle)
Thiết bị: Engơle kế.
E20 > 50E  hâm nóng NL trước sử dụng.
-  lớn  khó xé nhỏ NL, hòa trộn NL & KK 

cháy kém
-  lớn  sức cản trong HTNL , khó xả air
-  nhỏ  bôi trơn BCA, VP khó, NL rò lọt 
-  nhỏ  cản trở phát triển tia phun.
 &  ảh quyết định đến đặc tính cháy.
15
12/10/2021
c. Độ hóa hơi
- Độ hóa hơi (ĐHH): đặc tính bay hơi, quyết
định tính chất & thời gian HTHK & sự đồng đều
HK giữa các xylanh.
- Nguyên tắc:
NL đủ khả năng hóa hơi để:
+ Dễ khởi động
+ Chóng hâm nóng máy
+ Ít tiêu tốn NL
Quá dễ hóa hơi sẽ:
+  tổn hao bay hơi
+ Tạo nút hơi trong HTNL.
16
12/10/2021
ĐHH: thể hiện 100

1 2 3
Tû lÖbay h¬i
(%)
qua đường cong 80
4
chưng cất, H 3- 60
7 (bay hơi, 40
ngưng tụ cách ly 20
KK trong thiết bị 0
100 200 300 t (0C)
chưng cất tiêu

Hình 3-7. Đường cong chưng cất của
chuẩn) nhiên liệu
1. Xăng; 2. Dầu hoả; 3. Diesel; 4. Dầu mỏ
- Xăng bay hơi 100

1 2 3
Tû lÖbay h¬i
(%)
từ 40 đến 200oC. 80
4
60
- Ảnh hưởng đến
40
ĐC:
20
+ Điểm 10 cần 0
100 200 300 t (0C)
thấp để dễ dàng
khởi động. nhiên liệu
17
12/10/2021
+ Điểm 10 thấp 100

1 2 3
Tû lÖbay h¬i
(%)
80
quá  sinh bọt 4
60
hơi NL khi ĐC
40
nóng lên
20
0
100 200 300 t (0C)

nhiên liệu
+ Điểm 90% 100

1 2 3
Tû lÖbay h¬i
(%)
không được cao 80
4
quá: 60
40
NL có nhiều thành
20
phần nặng  lọt
0
100 200 300 t (0C)
xuống cacte
(không bh)  phá Hình 3-7. Đường cong chưng cất của
nhiên liệu
hủy dầu bôi trơn. 1. Xăng; 2. Dầu hoả; 3. Diesel; 4. Dầu mỏ
18
12/10/2021
Thành phần nặng 100

1 2 3
Tû lÖbay h¬i
(%)
80
cháy  tạo nhựa 4
60
 bẩn bugi,
40
piston, xupap...
20
- TC châu Âu: 0
100 200 300 t (0C)
+ Tại 180oC ít nhất
85%. nhiên liệu
+ Không qui định tỷ 100

1 2 3
Tû lÖbay h¬i
(%)
lệ max 80
4
+ Qui định tsôi max 60
215oC: 15% xăng 40
sôi trong khoảng 20

180 đến 215oC. 0
100 200 300 t (0C)
- Chi tiết khác: Tài
liệu riêng về hóa Hình 3-7. Đường cong chưng cất của
nhiên liệu
nhiên liệu [4]. 1. Xăng; 2. Dầu hoả; 3. Diesel; 4. Dầu mỏ
19
12/10/2021
d. Nhiệt độ bắt cháy

- Nhiệt độ bắt cháy (NĐBL) tbc - nhiệt độ bén
lửa (Flashing Point):
Nhiệt độ min để HK tiêu chuẩn tại p0 bắt lửa
từ nguồn lửa bên ngoài & lan truyền.
- tbc:  thành phần chưng cất nhẹ trong NL.
- tbc: chỉ tiêu phòng hoả khi vận chuyển & bảo
quản NL.
- tbc  65oC.
e. Nhiệt độ tự bốc cháy
- Nhiệt độ tự bốc cháy (tự cháy) ttc:
tmin khi HK tiêu chuẩn tự bốc cháy.
- ttc thường  1/
- ttc parafin min, còn ttc HC thơm max.
20
12/10/2021
f. Nhiệt độ đông đặc
- Nhiệt độ đông đặc (tđđ) (diesel)
- tđđ cao  phải hâm nóng
- Phụ gia  tđđ
- Diesel: tđđ: -60  +5oC.
g. Tạp chất cơ học

- Tạp chất cơ học (TCCH): xuất hiện trong NL
khi vận chuyển & tồn trữ
- Gồm: cặn cacbon, kim loại, tạp chất vô cơ...
- VD: bẩn trong bể, đường ống; bụi bẩn từ KK
rơi vào...
- NL thường: TCCH < 1% (M)
- NL ĐC cao tốc: TCCH = 0.
21
12/10/2021
h. Thành phần nước

- Nước: một tạp chất từ vận chuyển & tồn trữ.
- Ăn mòn cơ học & hoá học chi tiết HTNL (đặc
biệt: BCA, vòi phun diesel)
- Cháy  bay hơi  thu nhiệt   nhiệt trị
- ĐC tốc độ thấp: < 1% (M)
- NL nặng: HT hâm nóng & lọc nước, TCCH
- ĐC cao tốc: không cho phép có nước.
3.1.2.3 T/c hóa học của NL lỏng

a. Nhiệt trị
- Định nghĩa: nhiệt lượng thu được khi đốt
cháy hoàn toàn 1 đơn vị đo lường NL
- Nhiệt trị cao Qo: toàn bộ nhiệt lượng thu
được
- Nhiệt trị thấp QH: Qo - nhiệt toả ra khi ngưng
tụ hơi nước trong S/v cháy
22
12/10/2021
 QH dùng tính toán: do nhiệt độ khí thải tkt

>> tngưng của hơi nước ở cùng p.
- Diesel: QH = 42,5 MJ/kg; xăng: QH = 44

MJ/kg.
b. Cặn cacbon (đọc)
- Cặn còn lại sau khi cho bh & nhiệt phân NL.
- Bám lên thành b/ch, bong  hạt mài
 mòn xecmăng, piston, xl, xp, đế xp, rỗ

cánh tuốcbin, kh/th có màu đen.
- Cho phép < 0,03  0,1% (đ/c cao tốc); < 3 

4% đ/c t/đ thấp.
23
12/10/2021
c. T/ph lưu huỳnh & tạp chất (số liệu: đọc)
- Một tạp chất còn lại khi chưng cất dầu mỏ.
- Cháy  SO2, oxy hóa tiếp  SO3 + hơi nước

(sản vật cháy)  H2SO4
 ăn mòn, tạo cặn & biến tính dầu bt.
- Thông số chủ yếu đánh giá chất lượng NL
- Châu Âu: EURO5 từ 2005: 10 ppm (M) (EURO

III: 350 ppm; EURO IV: 50 ppm)
Hiện nay: EURO6
- Việt Nam:
Từ 2007-2016: EURO2:
Diesel: theo TCVN 5689: 2005 500 ppm: diesel

nhẹ; 2500 ppm: diesel nặng
24
12/10/2021
Xăng RON 90, 92 & 95 (TCVN 6776: 2005)

max: 500 ppm.
Từ 2017: EURO4: RON95-4; E5-RON92
Từ 1/1/2022: EURO5
- Trung Quốc: cuối 2014: 50ppm (EURO4)
d. Độ axit (đọc)
- Độ axit: số mg KOH cần thiết để trung hoà

axit trong 1 g NL.
- Độ axit cao  càng mòn các chi tiết (xm, xl,

xp, đế xp...) tăng kết muội.
- Giới hạn: độ axit diesel  10 mg KOH.
25
12/10/2021
e. T/ph tro (đọc)

- Tỷ lệ (khối lượng) của tro (Ash) còn lại sau
khi đốt NL.
- Gồm: các hạt rắn
- Nhiều:  mòn: bơm, vòi phun; piston, xl,
xm); tạo cặn.
- Giới hạn: NL đ/c t/đ thấp: 0,08%; đ/c cao
tốc: 0,02%.
3.1.3 Đánh giá tính tự cháy của NL diesel
- ttc  phản ánh tính tự cháy của ĐC diesel.
Nhưng chưa nêu bản chất quá trình tự cháy:

tự cháy do nén trong buồng cháy ĐC.
 những th/s đặc trưng cho tính tự cháy của

NL diesel sau đây.
26
12/10/2021
a. Trị số xetan (Cetane Number – CN)
 Đại lượng trung gian: tỷ số nén tới hạn th.
- Đó là  của một đ/c đặc biệt 1 xl (có thể thay

đổi được ) để thí/ng, chế độ l/v xđ, s = 13o
 HK bốc cháy đúng tại ĐCT.
- th càng nhỏ  tính t/c càng cao.
- Phổ biến: CFR Motor của Hội đồng phối hợp

nghiên cứu NL Mỹ (Co-ordinating Fuel Research
Committee, USA) Bảng 3-2.
- Đ/c khác: BASF (Đức); IT9 (Nga).
Bảng 3-2. Các th/s của đ/c diesel CFR để xđ trị số xetan
Tỷ số nén 7- 28
T/đ vòng quay 900  9 (v/ph)
Lưu lượng NL tiêu thụ 13  2 (ml/ph)
Góc phun sớm 130 TK (độ TK) trước ĐCT
Thời điểm bốc cháy ĐCT
Góc cháy trễ 130 TK
27
12/10/2021
 Trị số xetan Xe: %V của xetan n- C16H34

(mạch thẳng, H 3-1) với -metyl naphtalin -
C10H7CH3, H. 3-8, hỗn hợp có cùng th của NL
H H
H C C H
C C C H
C C C C H
H C C
H
H H
Hình 3-8. Cấu trúc phân tử -metyl naphtalin

-C10H7CH3
- Xe càng lớn  tính t/c càng cao
- n-C16H34: Xe = 100
- -metyl naphtalin: Xe = 0.
- NL thực tế: Xe = 35  55.
28
12/10/2021
b. Chỉ số xetan
- Xác định Xe tốn th/gian, kinh phí 
- Tt chỉ số xetan (Cetane Index - CI) thc/ng

theo tiêu chuẩn ASTM-D976.
- Từ CI + đường đặc tính thc/ng  tra ra CN.
- Độ chính xác ko cao bằng pp trên nhưng

chấp nhận được với đối tượng cụ thể.
Hai công thức ví dụ (xem GT, để biết):

Công thức 1:
CI = - 420,34 + 0,016 G2 + 0,192 G logM +
65,01 (logM)2 - 0,0001809 M2
Trong đó:
G: tỷ trọng (API Gravity, được xđ theo ASTM-
D.287 hoặc D.1298)
M: n/độ sôi trung bình của NL (oF).
29
12/10/2021
Công thức 2:
CI = 454,74 - 1641,416 D + 774,74 D2 - 0,554

B + 97,803 (logB)2
Trong đó:
D: khối lượng riêng của NL ở 15oC (g/ml)
B: điểm chưng cất 50% (oC).
c. Chỉ số diesel
Chỉ số diesel (Diesel Index) D: đại lượng qui
ước x/đ trong PTN
1
D (141,5  131,5 )(1,8A  32) (3-2)
100
Trong đó:
+ : khối lượng riêng (g/cm3) của NL ở 15oC
+ A: điểm a-ni-lin: n/độ kết tủa (oC) của hỗn

hợp 1:1 (V) NL & anilin (C6H5NH2)
30
12/10/2021
Quan hệ giữa D và Xe, th (NLĐCĐT [2])
D lớn (Xe lớn)  tính tự cháy càng cao
3.1.4 Đánh giá tính chống kích nổ của NL

xăng
- Tính chống kích nổ (KN): khả năng giữ ko

xảy ra tự cháy trước khi màng lửa từ bugi lan
tràn tới (sẽ xét kỹ ở Chương 4)
 Đại lượng trung gian: tỷ số nén có lợi cl: 

max cho phép về mặt KN
31
12/10/2021
- Đ/c xăng thử nghiệm một xl (CFR Motor) có

thể thay đổi   đ/chỉnh tăng dần cho đến khi
xuất hiện KN  cl
- cl càng lớn  tính chống KN càng cao
 Trị số octan O - (Octane Number - ON): %V

iso-octan C8H18 (mạch nhánh), H. 3-2, trong
hỗn hợp (hh) với n-heptan C7H16 (mạch
thẳng) hh có cùng cl với xăng.
- Trị số octan nghiên cứu (Research Octane

Number - RON): ứng với chế độ thử nghiệm
t/đ thấp.
32
12/10/2021
65
Chương 3. Môi chất công tác
- Trị số ốc-tan đ/c (Motor Octane Number -

MON): ứng với chế độ thử/ngh n cao (công
suất lớn).
Bảng 3-3. Các th/s của đ/c CFR để xđ trị số octan

Th/s Pp ng/c (xđ RON) Pp đ/c (xđ MON)
T/đ vòng quay 600  6 (v/ph) 900  9 (v/ph)
Tỷ số nén 4  10 4 10
Góc đánh lửa sớm/ứng với tỷ số nén Ko đổi 130TK (độ trục 26 (0TK)/5,00
khuỷu) 24 (0TK)/5,41
22 (0TK)/5,91
20 (0TK)/6,54
18 (0TK)/7,36
16 (0TK)/8,45
14 (0TK)/10
(Đ/ch tự động)
Nhiệt độ kk nạp 25 (0C) 52 (0C)
Nhiệt độ sấy nóng h/k 149 (0C) Ko sấy nóng
Nhiệt độ lm 100 (0C)
Nhiệt độ dầu bôi trơn 57 (0C)
Khe hở bugi 0,508 (mm) (0,02 inch)
H/s dư lượng ko khí  Đ/ch sao cho KN mạnh nhất
Độ chính xác trị số O 1
33
12/10/2021
- Hiệu số RON - MON = FS (Fuel Sensitive).

Xăng tốt: FS < 10, th/t: FS = 8  10.
- Iso-ốc tan C8H18: RON = 100; n-heptan:

RON = 0.
- Xăng thông dụng RON = 80  100.
- VN hiện tại (đến 2022): E5 92 & 95 (RON)

(trước 2017: 90, 92, 95)
- Xăng xe đua RON  100: isooctan +

tetraetyl chì Pb(C2H5)4 (xét dưới đây) làm hỗn
hợp so sánh khi thử nghiệm x/đ RON.
34
12/10/2021
Bảng 3-4. Trị số ốc-tan RON của một số loại hydrocacbon
No Chưa no
Chủng loại
Hydroca Mạch thẳng Heptan C7H16: Hecxylen C6H12:

cbon 0 76
mạch hở Mạch Iso-octan Di-isobuten
nhánh C8H18: 100 C8H16: 106
Hydrocacbon mạch Xyclo hecxan Benzen C6H6:
kín C6H12: 83 100
 Để tăng tính chống KN của xăng
- Trước kia: pha chì: tetrametyl chì Pb(CH3)4

(từ 1921) & tetraetyl chì Pb(C2H5)4 (từ 1960)
- S/v cháy chứa hợp chất chì ở dạng hạt rắn

rất nhỏ  rà khít xp với đế (tốt)
Nhưng mài mòn (xấu) & hại mt, sức khoẻ.
35
12/10/2021
- Giảm ảh mài mòn: pha hợp chất vô cơ của

nhóm halogen (như clo & brom)
 giảm n/độ sôi của oxyt chì
 hợp chất của nhóm halogen với chì thải ra

khỏi xl ở dạng khí.
- Pha chì: độc hại mt, sức khỏe
 Nhiều nước loại bỏ xăng pha chì (Phasing

out leaded gasoline):
+ Mỹ, Nhật, Canada, Áo, Thuỵ Điển, Braxin,

Columbia, Costarica, Hondurat, Thái lan...
+ VN: 1/7/2001, trừ xe QS.
36
12/10/2021
- Nay: Phụ gia hữu cơ chứa oxy như ethanol,

methanol, methyl tertiary butyl ether (MTBE),
tertiary butyl alcohol (TBA) hay ethyl tertiary
butyl ether (ETBE)...
 Quan hệ Xe & O:
Cùng một NL: Xe & O ngược nhau: c/th
kn/ng:
O = 120 - 2 Xe
3.2 P/ứ cháy của NL & SVC
- Q/tr cháy: hàng loạt PỨ HH, SV trung gian

nối tiếp nhau rất phức tạp.
- Để đ/g: chỉ xét cháy cacbon & hydro trong

NL, SVC cuối cùng.
3.2.1 NL cháy hoàn toàn
Cháy hoàn toàn: đủ & thừa KK để phản ứng

hết lượng C & H trong NL thành CO2 & H2O.
37
12/10/2021
3.2.1.1 P/ứ cháy & lượng ko khí cần thiết để

đốt cháy hoàn toàn 1 kg NL Lo (kg/kgNL) &
Mo(kmol/kgNL)
1 kg NL: C + H + O = 1 (3-1)
C + O2 = CO2 (3-3)
2H2 + O2 = 2H2O (3-4)
 Lo
12 kg cacbon+ 32 kg oxy  44 kg cacbonic (3-5)
4 kg hydro + 32 kg oxy  36 kg nước (3-6)
- O0: Lượng oxy lấy từ kk, mO2 = 0,23
- L0  14,3-14,7 (kgkk/kgNL)
38
12/10/2021
 Mo
Pp thứ nhất, từ (3-3) & (3-4).
12 kg cacbon+ 1kmol oxy  1 kmol cacbonic
4 kg hydro + 1 kmol oxy  2 kmol nước
Tương tự tính cho C kg cacbon & H kg hydro:
- Lượng oxy trong 1kg NL tính theo kmol: O/32
- rO2 = 0,21
39
12/10/2021
Pp thứ hai, dùng (3-9) để tính Oo theo kmol/kgNL

chia 32 (PT lượng của oxy), lại được (3-13):
3.2.1.2 Hệ số dư lượng không khí
• Đặc trưng cho mức độ đậm nhạt của HK:

L M
•  
Lo Mo
• L (kg/kgNL) & M (kmol/kgNL): lượng kk thực tế
nạp vào đ/c ứng với 1 kg NL.
•   1: đủ & thừa ko khí: cháy hoàn toàn
•  < 1: thiếu ko khí: cháy ko hoàn toàn.
40
12/10/2021
3.2.1.3 Lượng khí nạp mới
• Lượng khí nạp (kh/n) mới M1: số kmol MC nạp

vào đ/c ứng với 1 kg NL.
• Đa số đ/c xăng: HK bên ngoài xl (trừ GDI)  kh/n

mới gồm KK & NL:
• (3-15)
với : klomol của xăng = 114 kg/kmol
• Diesel, GDI, kh/n mới chỉ có KK:

M1 = M0 (3-16)
41
12/10/2021
3.2.1.4 S/v cháy

• Gồm: CO2, H2O, O2 (thừa) & ni-tơ N2.
• Coi KK: chỉ gồm oxy & ni-tơ (trơ): rN2 = 0,79.
• Xét cho 1 kg NL:
• Từ (3-11) : (kmol/kgNL)
• Từ (3-12) (kmol/kgNL)
• Oxy thừa: MO2 = 0,21(M - Mo) = 0,21( - 1)Mo

• Nitơ: MN2 = 0,79M = 0,79Mo
• S/v cháy:
(3-17)
Thay 0,21Mo từ (3-14) vào (3-17), rút gọn:
(3-18)
42
12/10/2021
3.2.2 NL cháy không hoàn toàn

- Ko đủ KK (  1)  cháy ko hoàn toàn.
- Cháy thiếu oxy, một phần C cháy  CO2, còn lại
 CO.
- Một phần H cháy  H2O, còn lại  khí hydro H2.
- S/v cháy: CO2, CO, H2O, H2 & N2.
- Thực nghiệm: tỷ lệ H2/CO chỉ  loại NL ( H/C)
mà    đặt:
k = 0,3
43
12/10/2021
- PT PỨ cháy ko hoàn toàn C:
2C + O2 = 2CO (3-20)
- Tính MCO: gọi kC: tỷ lệ C cháy  CO
 Lượng cacbon cháy  CO là kCC (tính cho

1 kg NL),
 Còn lại (1- kC)C cháy  CO2.
Dựa vào (3-20):
2C + O2 = 2CO (3-20)
44
12/10/2021
- Tính MCO2  dựa vào (3-11), thay C bằng

(1-kC)C:
- Tính MH2: gọi kH: tỷ lệ hydro ko cháy  ở

dạng khí là kHH (kg/kgNL)
Phân tử lượng của hydro bằng 2:
45
12/10/2021
- Tính H2O: phần hydro còn lại (1- kH)H

(kg/kgNL) cháy  H2O. Dựa vào (3-12) thay
H bằng (1-kH)H:
- T/ph ni-tơ:
MN2 = 0,79M = 0,79Mo
46
12/10/2021
 Tt Mi  kC & kH XD hệ PT:
Từ (3-22) & (3-24):
 Hệ 3 PT 4 ẩn số là MCO2, MCO, MH2, MH2O
Cần thêm PT thứ 4:
ĐK: tổng lượng oxy để PỨ  CO2, CO & H2O

= tổng lượng oxy từ KK & NL:
47
12/10/2021
Thay (3-32), (3-33) & (3-34) vào (3-31):
Giải hệ (3-19), (3-29), (3-30) & (3-35), được:
48
12/10/2021
Kết quả:
(3-36)
Lưu ý:
- Ko xét PỨ ni-tơ với oxy  ô-xýt-ni-tơ NOx
độc hại cần phải khống chế.
- Các PỨ chỉ xảy ra trong một giới hạn  nhất
định  gọi là giới hạn cháy.
+ max: quá nhạt  ko cháy được.
Xăng max = 1,2  1,6
Diesel max có thể > 10.
49
12/10/2021
+ min: quá đậm (quá thiếu oxy)  ko thể

cháy được
min chỉ ứng với cháy k hoàn toàn (  1)
Đ/c xăng, coi min là giá trị mà tại đó toàn bộ

cacbon trong NL chỉ cháy  CO
 MCO2 = 0.
Tìm min?
Từ (3-36):
VD: xăng có C = 0,855; H = 0,145 (O = 0) & k

= 0,5 thì min  0,5
50
12/10/2021
3.2.3 Thay đổi thể tích khi cháy
M2 nói chung ≠ M1  MC có sự thay đổi V khi

cháy. Thay đổi cụ thể?
3.2.3.1 Lượng biến đổi phân tử
M = M2 – M1
a. Cháy hoàn toàn (  1)
 Xăng
M2 theo (3-18) còn M1 theo (3-15):
51
12/10/2021
 Diesel
M2 theo (3-18) còn M1 theo (3-16):
b. Cháy ko hoàn toàn (min    1)
Chỉ có ở đ/c xăng (vì diesel luôn > 1). M2 theo

(3-28) còn M1 theo (3-15):
52
12/10/2021
3.2.3.2 H/s biến đổi phân tử lý thuyết
đặc trưng cho mức độ thay đổi thể tích tương

đối khi cháy.
53
12/10/2021
a. Xăng
 Cháy hoàn toàn (  1)
M theo (3-37) còn M1 theo (3-15)
 Cháy ko hoàn toàn (min    1)

M theo (3-39) còn M1 theo (3-15):
b. Diesel
M từ (3-38) còn M1 theo (3-16):
54
12/10/2021
3.2.3.3 H/s biến đổi phân tử thực tế

Luôn  lượng khí sót (kh/s) Mr 
- H/s biến đổi phân tử thực tế:
Chia tử & mẫu (3-40) cho M1, gọi:
là hệ số khí sót, được:
- H/s biến đổi phân tử

tức thời  x:
Gọi tỷ lệ NL đã cháy đến

thời điểm đang xét là x (-)
G/th x tỷ lệ với lượng NL

đã cháy: x = 0  x = 1, x
= 1  x = 
55
12/10/2021
Nhận xét:
 M  0 & 0, x,   1  cháy thể tích tăng  lợi
về công.
 Khi cháy hoàn toàn (  1) M chỉ  loại NL: (tỷ
lệ C, H, O).
 Khi cháy k hoàn toàn (min    1) M còn  cả
.
3.3 Tỷ nhiệt của môi chất công tác
- Là th/s vật lý cần thiết trong tính toán nhiệt

động.
- Nhiệt KT đã xét.
- Chỉ nhắc lại những gì cần thiết.
56
12/10/2021
3.3.1 Tỷ nhiệt phụ thuộc nhiệt độ
- Gần đúng tuyến tính:
(3-43)
với CvT (kJ/kmol.K): tỷ nhiệt đẳng tích của

một kmol môi chất
T (K) nhiệt độ tuyệt đối
av & b: hằng số thực nghiệm
- Ví dụ, đối với ko khí, N2, O2, CO (khí hai

nguyên tử):
(kJ/kmol.K) (3-44)
- Thường sử dụng giá trị tỷ nhiệt trung bình từ

0 (K) đến n/độ T (K) đang khảo sát:
(kJ/kmol.K) (3-45)
57
12/10/2021
- Tỷ nhiệt đẳng áp trung bình:

(kJ/kmol.K) (3-46)
3.3.2 Tỷ nhiệt của khí nạp mới

- Khí nạp mới (KNM): đ/c diesel: KK; phần lớn
đ/c xăng: là hỗn hợp xăng-KK.
- Nói chung tỷ lệ NL trong HK rất nhỏ  bỏ
qua khi tính toán tỷ nhiệt.
 tỷ nhiệt của KNM chung cho đc xăng,
diesel
 tỷ nhiệt của KK (3-44).
58
12/10/2021
3.3.3 Tỷ nhiệt của sản vật cháy
SVC: hỗn hợp khí phức tạp, c/th th/ng: (xem

sách):
3.3.4 Tỷ nhiệt của hỗn hợp công tác
QT nén: hỗn hợp công tác: KNM & khí sót  tỷ

nhiệt của hỗn hợp khí:
59
12/10/2021
60

Chương 3. Môi chất công tác

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Chương 3. Môi chất công tác

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chương 3. Môi chất công tác

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

12/10/2021

Chương 3. Môi chất công tác 1

KHÁI NIỆM CHUNG

 MCCT: chất trung gian thực hiện CTCT, gồm:

- Nhiên liệu (NL)

- Chất oxy hoá (KK, đặc biệt: oxy)

- Sản vật cháy (SVC).

Hòa khí (HK): hỗn hợp NL + KK: nguyên liệu

Chương 3. Môi chất công tác 2

 Thành phần, TC lý hoá MCCT: thay đổi:

- Nạp: Khí nạp mới (KNM)

- Nén: KNM + khí sót: hỗn hợp công tác.

- Giãn nở: SVC.

Chương 3. Môi chất công tác 3

3.1 Nhiên liệu

- NL: TP quan trọng nhất của MCCT

- Quyết định bản chất ĐC: nguyên lý, kết cấu,

- NL thông dụng: NL khí, NL lỏng.

Chương 3. Môi chất công tác 4

3.1.1 Nhiên liệu khí

Chương 3. Môi chất công tác 5

- Hỗn hợp cơ học khí cháy + khí trơ (chủ yếu là

- Một đơn vị NL khí (1 kg, kmol hay m3 tiêu chuẩn

Chương 3. Môi chất công tác 6

Chương 3. Môi chất công tác 7

Chương 3. Môi chất công tác 8

3.1.2.1 Thành phần của nhiên liệu lỏng

Chương 3. Môi chất công tác 9

a. Thành phần chính

Chương 3. Môi chất công tác 10

Cấu trúc mạch thẳng, VD xetan C16H34, H. 3-1.

Đặc điểm: kém ổn định ở nhiệt độ cao

 dễ phản ứng với oxy: dễ tự cháy do nén.

Chương 3. Môi chất công tác 11

NL nhiều paraphin thường  tính tự cháy cao

Chương 3. Môi chất công tác 12

+ Paraphin đồng vị:

Hình 3-2. Cấu trúc phân tử isooctan C8H18

Chương 3. Môi chất công tác 13

Đặc điểm: bền vững  ổn định

 khó tự cháy (khó kích nổ)  đốt cưỡng bức

Nhiều paraphin đồng vị  chống kích nổ tốt.

Chương 3. Môi chất công tác 14

Chương 3. Môi chất công tác 15

VD: penten-1-C5H10, H. 3-3

Hình 3-3. Cấu trúc phân tử penten-1-

số 1: mạch nối C thứ nhất kép.

Chương 3. Môi chất công tác 16

VD: penten-2-C5H10, H. 3-4

Hình 3-4. Cấu trúc phân tử

Chương 3. Môi chất công tác 17

CnH2n (xyclan): no,

Chương 3. Môi chất công tác 18

Cấu trúc: mạch vòng,

Chương 3. Môi chất công tác 19

KL: Hydrocacbon mạch kín

Rất bền vững  chống kích nổ rất tốt.

Chương 3. Môi chất công tác 20