Egzystencjalizm

• Nurt XX-wieczny
• Podstawą jest namysł nad ludzką egzystencją
• Egzystencja - sposób rozumienia człowieka jako istoty dynamicznej i procesualnej, staje się
poprzez proces - odchodzimy od strony biologicznej, natury

• Odrzuca założony cel i interesuje się momentem sprawczym - ruchem, stawaniem się

• Prekursorzy - B.Pascal (1623-1662); S. Kierkegaard ( 1813-1855)

• Głowni reprezentanci: A.Camus (1913-1960), J.P. Sartre (1905-1980)

• W kategoriach natury nie mamy wyboru, w przypadku egzystencjalizmu nie mamy założonej
natury ale posiadamy wybór - wybory te będą miały charakter formacyjny

J.P.Sartre - „egzystencjalizm jest humanizmem”

• Istnienie poprzedza istotę rzeczy (egzystencja poprzedza esencję) - nie posiadamy

założonej natury; stajemy się i wytwarzamy esencję - to my sami siebie stwarzamy

• Człowieka w ujęciu egzystencjalnym nie można zde niować dlatego, że jest on pierwotnie
niczym. Będzie on czymś dopiero później, i będzie takim, jakim się uczyni.

• Nie ma natury ludzkiej, ponieważ nie ma Boga, który by ją w umyśle swoim począł.

• Człowiek jest nie tylko takim, jakim siebie pojmuje lecz również takim, jakim chce być, jakim się
pojął po zaistnieniu i jakim zapragnął być

• Człowiek jest projektem przeżywanym subiektywnie

• Człowiek jest skazany na wolność i własną sprawczość -jest to ciężar; determinizm nie
istnieje - człowiek musi zagospodarować swoją własną wolność

• Nie istnieje nadana „z góry” moralność - to człowiek stwarza normy i jest w tym wolnym -
oznacza to jednak odpowiedzialność - ilekroć ja cokolwiek robię w świcie tylekroć ustalam
jakieś normy w świecie

• Nie musisz być bierny, możesz być aktywnym w procesie stawiania się rzeczywistości

A.Camus - absurd

• Absurd, w którym człowiek się znajduje wynika z napięcia między subiektywnie przeżywaną
wolnością ( i pustką do zapełnienia przez samego człowieka) a normami otaczającymi i
„pętającymi” człowieka („Obcy”)

• Nie ma sensu życia, o ile sami go sobie nie nadamy („Mit Syzyfa”)

• Absurd jest stanem permanentnym ale możemy na niego zareagować: jednym ze sposobów jest
samobójstwo - dowartościowanie problematyki samobójstwa; drugi sposób - skupienie na
drodze - tu i teraz

• Żyjemy w świecie, które torpeduje nas wizjami sensownego życia - jeśli nigdy nie zdamy sobie
pytania o sens życia i wolę życia to pozostaniemy bezradni w obliczu gdy wizja pewnego sensu
w życiu legnie w gruzach

POSTMODERNIZM

• Nurt powstały po II wojnie światowej - trauma, która prowadzi do kwestionowania wiary w

rozum, naukę, naukowców; sprzeciw przemocy - mając świadomość problemu kolonializmu,
wyzysku i hierarchii

• Kultura wyższa może być formą ochrony przed złem - zawód dotyczący tego przekonania;
zaczęto podważać przekonanie, że człowiek może osiągnąć, dojść do prawdy

• Rozpoczyna akcję mającą charakter estetyczny w sztuce i architekturze - próba wytworzenia

dzieła łączącego różne style, jednocześnie by było dostępne dla każdego (inkluzywność),
dążący do egalitarności, by były jednocześnie popularne, przystępne i wyra nowane - również
dla znawców i szerokich mas

• Zanik wiary w postęp

Richard Rorty (1931-2007)

fi
fi
 Odwrót od nauki i lozo i

• Odwrót od nauki w stronę wrażliwości - odwrót od myślenia w kategoriach tylko i wyłącznie

nauki, która była gruntem wspierającym dla ideologii, które odegrały niezwykle ważną rolę w II
wojnie światowej

• Uwrażliwienie na kwestię cierpienia niż koncentrowanie na ogólnych sensach i wiedzy, gdyż ta

koncentracja może sprawić, iż człowiek taki będzie godzić się na sytuacje o charakterze
zbrodniczym

Nadzieja na lepsze społeczeństwo

• Nadzieja na lepsze społeczeństwo - globalne, kosmopolityczne, egalitarne, bezklasowe i

bezkastowe - lozo czny program postmodernizmu - równość, wolność społeczna, brak
podziałów

• Krytyka Platona - Platon wierzył w prawdę, istniały wg jego niezmienne, wieczne idee

Ponowoczesność - świat stosunków społecznych, kładzie akcent na rozwój, przekształcenia

dotykające przestrzeni społecznej wynikające z rozwoju systemów komunikacji, mediów
masowych

Postmodernizm - namysł nad modernizmem, nad problemami, które doprowadziły do powstania

zbrodniczych idei; post - sugeruje pragnienie wypracowania mechanizmów, które umożliwią nam
zerwanie z tymi ideami - przestaniemy traktować je jako prawdę, lecz jako pewnego rodzaju
przygodne opowieści - osłabienie ich mocy

Zanik wiary w postęp - zanika wiara w to, że wiedza wytwarzana, odkrywana, która jest nośnikiem
prawdy ostatecznie zbuduje nam lepszy świat - oświeceniowa wiara okazała się nośnikiem idei,
które doprowadziły do zbrodniczych czynów

Krytyka lozo i

• Rorty oskarża lozo ę o szerzenie wiary w jedną jedyną słuszną prawdę

• Postmoderniści akcentują znaczenia różnych narracji o charakterze lokalnym - szacunek i

uznanie dla tego co mniejsze i marginalne

Pragmatyzm - nie istnieje jedna, obiektywna prawda lecz prawda jest wypadkową praktyk;
narracje pochodzą z praktyk, które mają charakter przygodny

Romantyzm - Rorty nazywa sam siebie romantykiem - nawołuje do odkrycia świata

wewnętrznego, akcent na jednostkę, indywidualizm

Przygodność, ironia, solidarność

• Przygodność - sposób funkcjonowania wytwarza język i kulturę - nie ma modelowego,

uniwersalnego języka - stanowisko częściowo relatywistyczne - język nie jest nośnikiem prawdy
obiektywnej

• Nie jesteśmy w stanie stworzyć jednej teorii etycznej, jednak podstawą naszej moralności
powinna być sprawiedliwość

• Solidarność - podstawowa wartość moralna, której podstawą jest reakcja i zapobieganie

cierpieniu

• prywatna ironia - romantyczna ironistka - dystans do własnego języka - kategorii

światopoglądu, wiary - obraz świata każdej spotkanej osoby jest równie pozbawiony podstaw,
co jej własny - należy zachować dystans nawet do własnego systemu wartości, języka -
każdy różnie rozumie dane rzeczy - stąd musimy stosować dystans wobec samych siebie ->
jest to postawa, którą powinniśmy przyjąć - nie jest to postulat rezygnacji lecz wypracowania w
sobie takiego dystansu, dzięki któremu nie będziemy narzucać innym własnych przekonań

fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
Liberalna nadzieja - świat z mniejszą ilością cierpienia

• Cierpienie jest pewnym złem, które wymaga redukcji na poziomie uniwersalnym

• Tak jak języki się różnią, jednak cierpienie jest w pewien sposób obiektywne - nie musi się
wyrażać w języku - cierpienie jest źródłowe, nie wymaga de nicji

• Stoi po stronie liberalnej - świat, który gwarantuje jednostkom swobodę jest najlepszą wersją
świata - uwrażliwia na cierpienie jednostek
• Rorty wskazuje na możliwość liberalnej utopii, w której ironizm jest czymś powszechnym;
przedstawia wizję liberalizmu wrażliwą na nierówności - celem jest walka z nierównościami,
wyzyskiem

• Modelowe osoby - świadomość przygodności własnego języka, stosowanie ironii, unikanie

okrucieństwa i wspomaganie innych

Wiedza jako środek

• Powinniśmy zrzucić naukę z piedestału - powinna być ona środkiem a nie celem samym w
sobie

Pytanie: Czy cierpienie (próba zapobieżenia cierpieniu) może być uznanie za podstawę dla
wartości uniwersalnych?

Według Rortiego cierpienie jest pewnym złem, które wymaga redukcji, a próba zapobiegnięciu
cierpienia powinna być podstawową wartością moralną, który nas obowiązuje. Zakłada, że
cierpienie jest uniwersalne, nie wymaga teorii ani de nicji, ma charakter źródłowy. Warto jednak
zauważyć, że istnieją różne sposoby rozumienia cierpienia przez ludzi. W pewnych sytuacjach aby
móc zrozumieć cierpienie drugiego człowieka musimy włączyć świadomość intelektualną -
posiadać pewną wiedzę na ten temat. Cierpienia psychiczne są słabo komunikowalne,
subiektywnie przeżywane przez jednostkę- czasami niezbędna jest wiedza do tego aby móc
empatyzować z innymi ludźmi. Nie każdy będzie w stanie zrozumieć tak przezywane cierpienie,
jest to ono trudne do wyobrażenia i współodczuwania. Co więcej nasuwa się pytanie jak w istocie
odróżnić cierpienie, którego chcemy od cierpienia, które jest w gruncie złe? Czasami musimy
włożyć bardzo duży wysiłek, któremu towarzyszy cierpienie, w celu osiągnięcia konkretnego celu,
którego pragniemy. Nie jest to jednak cierpienie, które jest złem. Przykładem może być chociażby
ciężka praca, bardzo duży wysiłek włożony w pracę nad jakąś umiejętnością. W tym wypadku
cierpienie jest raczej elementem prowadzącym do rozwoju jednostki. Cierpienie nie jest samo w
sobie zrozumiałe i jednoznaczne - pewne doznania są podzielane przez wszystkich.
Istnieją jednak doznania, do których identy kacji niezbędna jest wiedza lub są formami cierpienia,
które są warunkami rozwoju a zatem niezbędne jest stworzenie teorii cierpienia, które samo w
sobie nie może być uznane za podstawę dla wartości uniwersalnych.

Prawa człowieka - norma uniwersalna - jest jednak odrzucona jako wytwór państw zachodnich

Rorti - unikanie cierpienia jako drogowskaz

Tak - podstawowym drivem człowieka jest próba zapobiegnięcia, zaprzestania cierpienia

fi
fi
fi