Tekst 1.

(...) W imię świętej niepodzielnej Trójcy, Ja Konrad, z bożego miłosierdzia książę Mazowsza i Kujaw (...) podaję do wiadomości, że
z uwagi na nagrodę niebieską i zbawienie duszy mojej oraz dla obrony wiernych, za zgodą Agafii, żony mojej i synów mych (...)
nadałem Marii św. i braciom Zakonu Niemieckiego całe terytorium chełmińskie niepodzielnie ze wszystkimi przynależnościami
(...) na wieczyste posiadanie z całym pożytkiem i z wszelką wolnością (...) Obiecałem też, że gdyby ktokolwiek pomienionym
braciom czynił przeszkody w posiadaniu tej ziemi, to ja z całą potęgą będę ich bronił. Owi zaś bracia przyrzekli też mnie i
wszystkim moim dzieciom, że z całą wiernością wraz z nami walczyć będą każdego czasu stosownie do woli bożej i wedle swej
możliwości (...) przeciw wrogom Chrystusa i naszym, mianowicie przeciw wszystkim poganom (...) bez jakiegokolwiek podstępu
lub fałszu, nawet gdyby tylko jeden z nich pozostał przy życiu. (...)
1. Podaj możliwą datę wystawienia tego dokumentu. Kto wskazany jest jego autor, kto jako adresat.
2. Zadecyduj czy dokument powstał w kręgu polskim czy jest późniejszym niemieckim falsyfikatem. Uzasadnij swój wybór.

Tekst 2.
(...) Ten król ponad wszystkich książąt polskich dzielnie rządził Rzeczpospolitą, albowiem jak drugi Salomon wyniósł dzieła swoje,
budując miasta, domy i grody (...) . Wszystkie te miasta i zamki opatrzył bardzo silnymi murami, budowlami i wieżami
wyniosłymi, głębokimi fosami i innymi fortyfikacjami na ozdobę królestwa, a ku bezpieczeństwu i schronieniu narodu polskiego.
Za panowania bowiem tego króla powstało w lasach, gajach i na karczowiskach drugie tyle miast i wsi, ile przedtem było w
królestwie polskim. Ozdobiony koroną królewską, rządził po męsku i pożytecznie państwem i narodem od Boga sobie
powierzonym (...) miłował pokój, prawdę i sprawiedliwość . Był to najtroskliwszy opiekun i obrońca dobrych i sprawiedliwych,
bardzo srogi zaś prześladowca złych, rozbójników, gwałtowników i potwarców (...) których dosięgnął, kazał piętnować na obliczu
rozpalonym żelazem. Za jego czasów też żaden możny pan lub szlachcic nie odważył się wyrządzić krzywdy biednemu, lecz
wszystko wedle wagi sprawiedliwości było załatwiane. Ponieważ zaś w królestwie odbywały się sądy na podstawie dawnych
zwyczajów, a raczej przekupstwa przy różni wyroki rozmaicie zmieniając, liczne przeprowadzali krzywdy i potwarze, przeto król
dbały o sprawiedliwość zwołał z całego królestwa polskiego prałatów i szlachetnych baronów, a odrzuciwszy wszelkie zwyczaje
przeciwne prawu i rozumowi, za wspólną zgodą tychże prałatów i baronów, kazał spisać ustawy zgodne z prawem i rozumem dla
przestrzegania po wsze czasy, na ich podstawie sprawiedliwość każdemu miała być równo wymierzona (...)
3. O jakim władcy mówi tekst – jakie cechy mu przypisuje autor. Dlaczego porównuje polskiego władcę do króla Salomona?
4. Jakie reformy państwa opisane są w tekście.

Tekst 3
(...) Jagiełło z łaski Bożej Wielki Książę Litwy i Rusi (...) wyprawił uroczyste poselstwo do panów ziemian Polski, a potem też do
jego królewskiej wysokości (...) najjaśniejsza pani, niechaj Wysokość Wasza przyjmie do tak wielce zbawiennego związku tegoż
pana Jagiełłę, Wielkiego Księcia, na syna, a najjaśniejszą księżnę Jadwigę, córę waszą najdroższą, królowę Polski, niechaj poślubi
na prawą swą małżonkę. A sądzimy, że z tego wyniknęłaby chwała Boża, dusz zbawienie, ludziom zaszczyt i wzmożenie państwa.
Skoro zaś to, co przyrzeczono dojdzie do przewidzianego końca, natenczas pan Jagiełło, Wielki Książę z wszystkimi braćmi swymi
jeszcze nie ochrzczonymi, krewniakami, szlachcicami, ziemianami, z wyższymi i najniższymi w swoich krajach zamieszkałymi,
wiarę świętego, rzymskiego Kościoła przyjąć zamierza, pragnie i życzy sobie. (...) Dla sprawy tej utwierdzenia, dla pewności i
ubezpieczenia tenże Jagiełło Wielki Książę przyrzeka wszystkie skarby swe złożyć i wydać na odzyskanie strat państw obojga , tak
Polski, jak i Litwy. A tylko, jeżeli taż pani Węgier córkę swą Jadwigę, królowę polską przyrzeczoną, odda mu w małżeństwo (...)
Również tenże Jagiełło Wielki Książę przyrzeka i zobowiązuje się wszelkie ziemie zagrabione i straty Królestwa Polskiego,
oderwane przez czyje bądź ręce i zajęte, odzyskać własnymi zachodami i kosztami. Również tenże Wielki Książę Jagiełło obiecuje
wszystkich chrześcijan, a zwłaszcza ludzi obojga płci pojmanych w kraju polskim i zwyczajem wojennym uprowadzonych,
przywrócić do pierwotnej wolności, tak iż każdy z nich bez względu na płeć odejdzie, dokąd mu się podoba według woli jego.
Następnie wymieniany tu książę Jagiełło przyrzeka także kraje swoje Litwy i Rusi wieczyście wcielić do korony Królestwa
Polskiego (...)
5. Jak w historii nazywa się ten dokument. Do kogo adresowany jest tekst. Podaj datę jego powstania.
6. Jakich zobowiązań podejmuje się Jagiełło wg cytowanego fragmentu.
7. Udowodnij, że powyższy tekst mógł być powodem Wielkiej Wojny z Zakonem.
8. Czy użyte sformułowanie: wieczyście wcielić do korony Królestwa Polskiego; było tak samo rozumiane przez obie strony
wymienione w dokumencie.

Tekst 4.
Szczerze i z dobrej woli troszcząc się, aby Królestwo nasze Polskie w dobrym stanie i w mocy trwało, zobowiązaliśmy niegdyś
obietnicami dokumentów, czyli przywilejów, szlachtę tegoż Królestwa, że po zejściu naszym z tego świata będzie miała i weźmie
sobie za spadkobiercę i następcę na tronie polskim potomstwo nasze tylko płci męskiej, nie zaś żeńskiej; następnie jednak z
zezwolenia i woli panów, szlachty oraz wszystkich innych - gdy potomstwa męskiego nie ma - córki nasze, te mianowicie, co do
których nastąpi zgoda, aby były następcami naszymi i aby otrzymały koronę Królestwa Polskiego, za panów i dziedziców
Królestwa tego dobrowolnie zostały przyjęte.
Chcemy zadowolić się tym tylko, aby corocznie na św. Marcina wyznawcę [11 listopada] nam i następcom naszym na znak
najwyższego panowania i uznania korony Królestwa Polskiego płacono po dwa grosze zwykłej monety, w Królestwie obieg
mającej, których czterdzieści osiem idzie na grzywnę polska, z każdego osiadłego i dzierżonego łanu lub jego części.
9. Podaj nazwę powyższego dokumentu, gdzie, kiedy i przez kogo został wystawiony. Jaka była przyczyna jego wystawienia.
10. Kto został monarchą polski na mocy tego dokumentu.

tekst 5
I choć król Przemysł nie wiedział zupełnie, jacy wrogowie i w jakiej liczbie go napadli, opanowawszy strach, jako mąż odważny i
znany z siły, napada na wrogów ze swoimi ludźmi, a starłszy się z nimi, wielu rani lub zabija. Ugodzony licznymi strzałami i
ciosami miecza, walcząc jak najdzielniej do ostatka, pada w ogromnym tłumie wrogów, na pół żywy. Ale kiedy go Sasi [tj.
Niemcy] usiłowali dowieźć do swego kraju i półżywego wskutek wielkiej liczby śmiertelnych ran wsadzili na konia, okazał się zbyt
słaby, by go można było przewieźć. Ponieważ nie było żadnej nadziei, żeby król przeżył do jutra, [Sasi] z wściekłością rzucają się
na związane i poranione ciało, przeszywając je wielokroć sztyletami i w najokrutniejszy sposób mordują.
11. Kim jest król opisany w tekście, podaj jego pełne imię dynastyczne (imię, numer, dynastia).

Tekst 6
Przeto My, Kazimierz, z Bożej łaski król Polski, postanowiliśmy w mieście naszym, Krakowie, wyznaczyć, obrać, ustanowić i
urządzić miejsce, na którym by Studium Powszechne w każdym dozwolonym wydziale kwitnęło, a dla przyszłości na wieczne
czasy tym pismem jego istnienie zapewnić chcemy. Niechże więc tam będzie nauk przemożnych perła, aby wydała męże
dojrzałością rady znakomite, ozdobą cnót świetne i w różnych umiejętnościach wyuczone; niechaj otworzy się orzeźwiające
źródło nauk, a z jego pełności niech czerpią wszyscy naukami napoić się pragnący
12. Podaj datę wydania powyższego dokumentu. Jak dziś nazywa się Studium Powszechne utworzone mocą tego dokumentu.
Podaj przyczynę zmiany nazwy.
13. Czy Studium Powszechne utworzone mocą tego dokumentu działało w pełni zgodnie z powyższym dokumentem.
14. Czym kierował się król Kazimierz tworząc Studium Powszechne.

Tekst 7
Twarz miała bardzo piękną, ale piękniejsze były jej obyczaje i cnoty. Ubogim wdowom, przybyszom i wszelkim ludziom
nieszczęśliwym i potrzebującym okazywała wspaniałomyślną, wielką rozrzutność i hojność. Nie można w niej było dostrzec śladu
gniewu i pychy, śladu zawiści. Ogromna w niej była pobożność i niezmierzona miłość do Boga. Odsunąwszy i wyzbywszy się
pychy i światowej niegodziwości, zajęła umysł i serce wyłącznie modlitwą i czytaniem ksiąg świętych. Ona odnowiła Uniwersytet
założony (…) przez króla polskiego Kazimierza. (…) Wszystkie swoje klejnoty, szaty pieniądze i całą królewską spuściznę poleciła
wyznaczonym przez siebie wykonawcom swego testamentu wydać na wsparcie dla osób nieszczęśliwych i na fundacje
Uniwersytetu Krakowskiego (…).
15. O kim mowa w tekście. Jaki tytuł w państwie nosiła osoba opisana.
16. W którym roku i w jakich okolicznościach zmarła opisana postać. Czy jej testament został zrealizowany.

Tekst 8
[...] Należy wiedzieć, że wymaga się pięciu rzeczy na to, aby wojna była sprawiedliwa, [...] mianowicie (warunki te nazywane są)
osoba, przedmiot, przyczyna, duch i upoważnienie.
Osoba, mianowicie nadająca się do walczenia, to jest świecka, której wolno przelewać krew, bo duchownemu nie wolno, chyba
w wypadku nieuniknionej konieczności.
Przedmiot, mianowicie aby szło o odzyskanie wolności albo o dobro ojczyzny.
Przyczyna, mianowicie jak jeżeli się walczy z konieczności, aby przez walkę osiągnąć pokój.
Duch, aby to nie było z nienawiści albo zemsty lub chciwości, lecz dla poprawie-nia i dla miłości, sprawiedliwości i posłuszeństwa
gdyż wojować nie jest grzechem, ale grzechem jest wojować dla łupu.
Upoważnienie, mianowicie aby to było z upoważnienia Kościoła, gdy się walczy za wiarę, albo z upoważnienia monarchy.
17. Kto jest autorem cytowanego tekstu. Gdzie i kiedy został on ogłoszony.
18. Jakie cechy wojny sprawiedliwiej wymienia autor tekstu.
19. Udowodnij, czy zdaniem autora Wielka Wojna z Zakonem była dla strony polskiej wojną sprawiedliwą.

Tekst 9
Tymczasem podejmowało walkę 16 nowych, dotąd nie użytych... chorągwi wroga... a kiedy część ich zwróciła się w stronę, gdzie
król polski stał jedynie ze strażą przyboczną, wydawało się, że godzą w niego... Proporzec królewski... został przezornie zwinięty,
by nie zdradzał, że król się tam znajduje... Król rwał się z wielkim zapałem do boju... zaś straż przyboczna... z trudem go
powstrzymywała... Tymczasem z oddziałów pruskich, spod większej chorągwi pruskiej do owych należącej, wyjechał na cisawym
koniu rycerz, z pochodzenia Niemiec, Dypold Kokeritz von Dieber z Łużyc, ze złotym pasem, w białej, niemieckiego kroju szacie,
którą po polsku nazywamy jaką i w pełnej zbroi... i pochylając kopię, na oczach stojącego pod szesnastoma chorągwiami wojska
pruskiego, dotarł do miejsca w którym stał król, zamierzając, jak się zdaje, zaatakować go. Kiedy król polski Władysław pochylając
własną kopię oczekiwał walki, starł się z nim pisarz królewski Zbigniew z Oleśnicy, bez broni, mający na pół złamaną kopię.
Ugodził Niemca w bok i zwalił z konia na ziemię. Leżącego na wznak wśród drgawek, król Władysław ugodziwszy kopią w czoło,
odsłonięte wskutek podniesienia się do góry zasłony hełmu, zostawił nietkniętego. Ale natychmiast zabili go rycerze trzymający
straż nad królem, a piesi ściągnęli zeń zbroję i szaty.
20. Jaką bitwę opisuje podane źródło. Odpowiedź uzasadnij.
21. Jaką karierę zrobił opisany pisarz królewski Zbigniew z Oleśnicy.
Materiał 1

A B
22. Wykaż i zdecyduj odwołując się do elementów graficznych zawartych w materiale 1, która z pieczęci Władysława
Łokietka powstała po 1320 roku.

Tekst 10
Jan biskup [...] przewielebnym braciom arcybiskupowi gnieźnieńskiemu i jego sufraganom (przesyła) pozdrowienie i
apostolskie błogosławieństwo [...]. Żądaliście zatem, abyśmy ukochanego syna naszego przesławnego męża
Władysława krakowskiego, sandomierskiego księcia, [...] słynnego odwagą i przezornością, zasobnego w wojsko i
bogactwa, potężnego wielką liczbą poddanych, twierdz i grodów z łaski naszej apostolskiej wynieśli na stolicę
królewską i zgodnie królem Polski mianować i koronować zalecili. [...] Przyjęliśmy łaskawie pomienionego biskupa i
złożone przezeń listy, wysłuchaliśmy z przychylnością prośby o przyznanie korony rzeczonemu księciu [...].
Wprawdzie posłowie ukochanego syna naszego Jana, dostojnego króla czeskiego, do nas przybyli dopraszali się u
stolicy naszej apostolskiej z pokorą, abyśmy wstrzymać raczyli przyznanie korony rzeczonemu księciu z przyczyny, iż
król Jan rościł ze swej strony prawo do królestwa polskiego, co w swoim miejscu i czasie obiecywali udowodnić; ale
tenże biskup (Gerward) po przełożonych wnioskach posłów twierdził przeciwnie i dowodził wiele razy, iż król (czeski)
[...] żadnego nie może przywłaszczyć sobie prawa do królestwa polskiego, gdyż prawo to służy w zupełności samemu
tylko księciu Władysławowi, jako królestwa tego prawemu dziedzicowi, które je prawem przyrodzonym odebrał po
przodkach swoich w spadku; a stąd usilnie nalegał o przyznanie [...] księciu (Władysławowi) korony. My zatem, chcąc
każdego przy prawach, mu służących, zostawić, osądziliśmy za rzecz słuszną wstrzymać się z wyrokiem takowego
przyznania, przez co atoli nie myślimy bynajmniej przesądzać prawa, należącego wam i innym proszącym, którego
wolno
23. Skąd król czeski czerpał prawa do tronu polskiego
24. Czy Jan XXII przyznał Łokietkowi prawo do koronacji – odpowiedź uzasadnij właściwymi fragmentami tekstu

Tekst 11 i 12
Opinia 1.
Funkcje starostów piastowali Czesi, Niemcy i zniemczeni Ślązacy. Ze względu na charakter władz i garnizonów ich
gwałty i represje odczuwało społeczeństwo polskie podwójnie boleśnie, jako ucisk i polityczny, i narodowy. Do tego
trzeba również dodać coraz bardziej wzrastającą penetrację niemieckiego żywiołu w miastach, urzędach, Kościele,
uznanie przez Wacławów odrzucanych przez Polaków roszczeń cesarskich do lennego zwierzchnictwa nad polskimi
ziemiami, przefrymarczenie Pomorza na rzecz Brandenburczyków. Tak więc w sferze faktów bilans czeskich rządów
jest niedwuznacznie ujemny.
Opinia 2
Tylko sześć lat królowali Przemyślidzi w zjednoczonej Polsce. Następnie koronę polską przywdział Władysław
Łokietek. Historiografia służy zazwyczaj zwycięzcom, toteż pomniki XIV w. uczyniły z Łokietka niezmiennego
reprezentanta polskiej racji stanu i jednoczyciela Polski, ostatnich Przemyślidów przedstawiły zaś jako uzurpatorów i
zaborców, a przy tym przednią straż agresji niemieckiej. Wbrew tej popularnej interpretacji wydarzeń trzeba
stwierdzić, że czynienie z Łokietka w okresie jego walk z Wacławami szermierza dążeń zjednoczeniowych jest
stworzoną znacznie później legendą. Nie było wówczas starcia dwóch koncepcji zjednoczenia Polski; trwała walka
między zwolennikami zjednoczenia, którzy poparli króla czeskiego, a żywiołami broniącymi anarchii, które skupiły się
m.in. przy Łokietku. Sukces Wacława II wyjaśnia, kogo darzyła zaufaniem większość społeczeństwa.
25. Porównaj obie opinie na temat okresu czeskiego panowania w Polsce. Wskaż różnice w postrzeganiu tego okresu.
Materiał 2
 26. Porównaj Pieczęć Majestatyczną Kazimierza Wielkiego z mapą Polski u schyłku jego panowania i odpowiedz oraz
uzasadnij czy pieczęć pochodzi z schyłku panowania króla.

Tekst 13
Niechaj dowiedzą się wszyscy, których to dotyczy, że my Kazimierz Wielki z Bożej łaski król Polski, niniejszym
ustanawiamy i nieodwołalnie zarządzamy drogę publiczną i przejazd [...] wszystkim kupcom [...] z miasta Torunia ku
Wrocławiowi przez te miasta, mianowicie przez Radziejów, przez Konin, przez Kalisz, przez Ostrzeszów. Podobnie
inną drogą z Torunia ku Włodzimierzowi, przez Sieciechów, przez Kazimierz [...] oraz przez Lublin. [...] I na powrót dla
podróżujących z owych wyżej wymienionych miast ku Toruniowi, jako drogę mającą obowiązywać na wieczne czasy.
Zachowujemy jednak nasze cło, które od dawnego czasu zostało ustanowione.

27. Jak nazywa się prawo wymienione w powyższym przywileju. Na czym polegał ten przywilej.

Tekst 14
O naganie szlachectwa. Rody szlacheckie wywodzą się zawsze swój początek od przodków, od których pochodzenie
potomkowie ich wiarygodnym świadectwem udowodnić zwykli. Jeśli przeto ktoś mieni się szlachcicem i uważa się za
równego innym szlachcicom, a ci temu zaprzeczają, ma dla udowodniania szlachetnego swego pochodzenia
przyprowadzić sześciu poważnych mężów, z których dwaj pochodzą z jego rodu i ci dwaj pod przysięgą zeznają, że
pochodzi z ich domu i rodu ojcowskiego.

28. Na podstawie tekstu wykaż czy w czasie panowania Kazimierza Wielkiego stan szlachecki miał charakter
stanu zamkniętego

Tekst 15.
Po długotrwałych […] trudach, po różnych badaniach i rozważaniach, […] które podejmowałem, poszukując własnych
i cudzych roczników […] odczuwam nie małą radość, […] że doszedłem do końca tego dzieła. Przyznaję zaś, jak to już
dawno wyznawałem, że nie wszystko, co napisałem w tym dziele, jest niewzruszone, ale może być podważone […],
ponieważ zostało zaczerpnięte z opowiadań innych ludzi albo z domysłów własnych i cudzych. [Wiadomości te] były
znalezione w cudzych zapiskach i pismach i zasłyszane od innych ludzi […]. Niech mi wolno będzie dorzucić i to, że
dzieło to pisałem stale bez przerwy, nie tylko własnymi palcami, ale i moich kopistów, blisko 25 lat, że dniami i
nocami przykładałem się do tego dzieła […]. Składam więc niezmierzone, nieskończone i nieśmiertelne dzięki Świętej
i Nieśmiertelnej Trójcy; […] dzięki pomocy, […] których […] napisałem i podyktowałem tę księgę, prosząc i błagając na
koniec wszystkich duchownych […], a szczególnie czcigodnych i znakomitych mężów: doktorów, profesorów,
mistrzów, studentów i skrybów na każdym wydziale naszego chwalebnego, krakowskiego uniwersytetu, aby oni po
mojej śmierci nie szczędząc swych sił męskich, kontynuowali te Roczniki […].

29. Rozstrzygnij czy podany tekst jest częścią pracy Wincentego Kadłubka czy Jana Długosza – odpowiedź
uzasadnij.