Professional Documents
Culture Documents
African Literature
African Literature
B] Isenzo
(i) Siyini isenzo?
Isenzo “yilelo gama elisetshenziswa ohlelweni limele ‘izimo
zezehlakalo’ noma nje lokho okwenziwa ngumenzi noma
ngumenziwa” (Nkosi & Msomi; 1992:90).
(ii)Izinhlobo zesenzo
a) Ezinhlamvunye (Monosyllabic verbs)
-fa, -dla, -lwa, -za, -pha, njll, Ukufa, ukudla njll Ngidla
inyama
a) Ezinhlamvumbili (Disyllabic verbs)
-thatha, -thwala, - bhala, -khala, -phaka njll
c) Ezinhlamvuntathu (Trisyllabic)
-sebenza, -khuluma, -thokoza, -lalela, njll
d) Ezinhlamvune
-thuthumela, -bekezela, -, -gubuzela, -, -mamatheka njll
Qaphela: Lezi zenzo akusho ukuthi sezithathe isimo
sezimpambosi
C] ISIBANJALO
*Lolu wucezu olutholakala ngaphansi lwesilandiso. Leli
yigama elilandisayo elakhiwa lisuselwe kwezinye
izingcezu zenkulumo
*Izakhi zesibanjalo zifakwa zendulele (prior) isiqalo
sebizo
(i)Izinhlobo zesibanjalo
a) Izibanjalo ezisuselwa emabizweni
*Ngumama/Wumama opheke ukudla ekuseni,
Yingulube kuphela edla ubhatata, ngogogo abaholayo,
yisifo esisihlanganisile, yifu elidala imvula, yimizi emihle
eyakhiwa eMhlanga njll
Umuntu ngumuntu ngabantu
b) Izibanjalo ezisuselwa ezabizwaneni
(i) Esabizwaneni soqobo
*Yimina obhale isiZulu, yinina enifike izolo, yibona
abafunda e-UKZN, yiwona lo muthi njll
(ii) Esabizwaneni sokukhomba
*Yilo muntu engikhuluma naye, yilaba abazohamba,
yileyaya engiyithandayo njll) laba labo labaya
laba labo labaya
(iii) Esabizwaneni sokubala
* Yimi ngedwa, yibo bonke, yizo zodwa, yiyo
yomithathu njll
c) Izibanjalo ezisebenza uma kulandulwa (aku-,
akusi njll)
*Akubantu, akuzinja, Akumatshe, njll
d) Izibanjalo ezisuselwa ezichasisweni
(ii) Ezisulelwa kwisiphawulo
*Omubi – mubi; abahle – bahle; ezimbi -zimbi njll
Mubi umuntu ongalaleli, Bahle abafundi abaphasayo
e) Izibanjalo ezisuselwa ezandisweni
*khona – yikhona
*ekhaya – yisekhaya
*manje – yimanje