ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ...................................................................................................................................... 1
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ........................................................................................................ 2
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΒΟΛΗ – ΚΥΚΛΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ................................................. 4
ΘΕΩΡΙΑ ............................................................................................................................................ 4
1.1 Οριζόντια βολή ............................................................................................................................ 4
1.2 Ομαλή κυκλική κίνηση ................................................................................................................ 5
1.3 Κεντρομόλος δύναμη................................................................................................................... 7
1.4 Μερικές περιπτώσεις κεντρομόλου δύναμης .............................................................................. 7
ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ 1ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ..................................................................................................... 8
ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ 1ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ..................................................................................................... 9
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ .................................................................................... 10
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ ................................................................................................. 14
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΩΣ .................................................................................................. 15
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ................................................................................................. 16
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ..................................................................................................... 19
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ...................................................................................................................................... 22
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΜΗΣ .......................................................................... 32
ΘΕΩΡΙΑ .......................................................................................................................................... 32
2.1 Η έννοια του συστήματος .......................................................................................................... 32
2.2 Το φαινόμενο της κρούσης ........................................................................................................ 32
2.3 Η έννοια της ορμής .................................................................................................................... 32
2.4 Η δύναμη και η μεταβολή της ορμής ........................................................................................ 33
2.5 Η αρχή διατήρησης της ορμής ................................................................................................... 33
2.6 Μεγέθη που δε διατηρούνται στη κρούση................................................................................. 33
ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ 2ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ................................................................................................... 34
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ .................................................................................... 35
Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ ............................................................................................. 37
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΩΣ .................................................................................................. 38
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ..................................................................................................... 38
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ..................................................................................................... 41
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ...................................................................................................................................... 45
ΣΥΝΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1ου- 2ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ................................................................... 54
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ : ΝΟΜΟΙ ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ ................................................................................. 58
ΘΕΩΡΙΑ .......................................................................................................................................... 58
3.2. Νόμοι αερίων ............................................................................................................................ 58
3.3. Καταστατική εξίσωση .............................................................................................................. 60
3.4 – 3.5. Κινητική θεωρία .............................................................................................................. 61
ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ 3ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ................................................................................................... 64
ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ 3ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ................................................................................................... 65
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ .................................................................................... 66
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ ................................................................................................. 70
2
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ................................................................................................. 71

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ................................................................................................. 75
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ...................................................................................................................................... 78
4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ..................................................................................... 86
ΘΕΩΡΙΑ .......................................................................................................................................... 86
4.1 - 4.4 Ισορροπία θερμοδυναμικού συστήματος – αντιστρεπτές μεταβολές ............................... 86
4.5 Έργο παραγόμενο από αέριο κατά τη διάρκεια μεταβολών όγκου ........................................... 87
4.6 Θερμότητα ................................................................................................................................. 89
4.7 Εσωτερική ενέργεια ................................................................................................................... 89
4.8 Πρώτος θερμοδυναμικός νόμος ................................................................................................. 90
4.9 Εφαρμογή του πρώτου θερμοδυναμικού νόμου σε ειδικές περιπτώσεις................................... 91
4.10 Γραμμομοριακές ειδικές θερμότητες αερίων .......................................................................... 95
4.11 Θερμικές μηχανές – 2ος Θερμοδυναμικός νόμος Κύκλος Carnot .......................................... 97
4.12 Ο δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος ......................................................................................... 98
4.13 Η μηχανή του Carnot ............................................................................................................... 99
ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ 4ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ................................................................................................. 102
ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ......................................................................................................... 104
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ ............................................................................................... 112
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ............................................................................................... 115
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ............................................................................................... 118
ΑΣΚΗΣΕΙΣ .................................................................................................................................... 122
5ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ : ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ –ΒΑΡΥΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ......................................................... 140
ΘΕΩΡΙΑ ........................................................................................................................................ 140
5.6 Δυναμική ενέργεια πολλών σημειακών φορτίων ................................................................... 140
5.8 Α. Κινήσεις φορτισμένων σωματιδίων σε ομογενές ηλεκτροστατικό πεδίο........................... 141
5.9 - 5.10 - 5.11 Πυκνωτής - χωρητικότητα - ενέργεια αποθηκευμένη σε φορτισμένο πυκνωτή –
Πυκνωτής και διηλεκτρικά ............................................................................................................ 145
5.12 Το Βαρυτικό πεδίο ................................................................................................................. 146
5.13 Το βαρυτικό πεδίο της γης..................................................................................................... 147
5.14 Ταχύτητα διαφυγής – Μαύρες τρύπες. .................................................................................. 147
5.15 Σύγκριση Ηλεκτροστατικού και Βαρυτικού πεδίου .............................................................. 148
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ .................................................................................. 149
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ ............................................................................................... 154
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ................................................................................................... 155
ΑΣΚΗΣΕΙΣ .................................................................................................................................... 158
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ......................................................................................................................... 168

3
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΒΟΛΗ – ΚΥΚΛΙΚΗ

ΚΙΝΗΣΗ

ΘΕΩΡΙΑ

1.1 Οριζόντια βολή

1. Τι αναφέρει η αρχή της ανεξαρτησίας των κινήσεων (ή αρχή της επαλληλίας)

Κάθε σύνθετη κίνηση, δηλαδή κάθε κίνηση η οποία αποτελείται από δύο ή περισσότερες απλές
κινήσεις, περιγράφεται σύμφωνα με την αρχή της ανεξαρτησίας των κινήσεων (ή αρχή της
επαλληλίας):
1) Ένα σώμα που πραγματοποιεί ταυτόχρονα δύο ή περισσότερες απλές κινήσεις τις
πραγματοποιεί ανεξάρτητα τη μία από την άλλη.
2) Η θέση του σώματος μετά από χρόνο t, είναι η ίδια είτε οι κινήσεις πραγματοποιούνται
ταυτόχρονα, είτε πραγματοποιούνται διαδοχικά σε χρόνο t η κάθε μία.
Η οριζόντια βολή είναι μια ειδική περίπτωση σύνθετης κίνησης

2. Τι είναι η οριζόντια βολή;

Οριζόντια βολή είναι μια σύνθετη κίνηση που αποτελείται από
δυο επιμέρους απλές κινήσεις, μια οριζόντια η οποία είναι
ευθύγραμμη ομαλή κίνηση και μια κατακόρυφη η οποία είναι
ελεύθερη πτώση.
Οι δυο κινήσεις γίνονται ταυτόχρονα αλλά η κάθε μια είναι
εντελώς ανεξάρτητη από την άλλη και το κοινό στοιχείο που
έχουν είναι ο χρόνος της κίνησης t.

3. Ποιοι τύποι ισχύουν στην οριζόντια βολή;

Για την οριζόντια βολή ισχύουν οι τύποι:

Άξονας x Άξονας y
Ταχύτητα ux = u0 u y = gt
1 2
Μετατόπιση x = u0 t y= gt
2
Επιτάχυνση α=0 α=g

4
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

1.2 Ομαλή κυκλική κίνηση

1. Ποια κίνηση ονομάζεται περιοδική;

Είναι η κίνηση που επαναλαμβάνεται σε ίσα χρονικά διαστήματα.

2. Ποια κίνηση ονομάζεται κυκλική;

Ένα κινητό κάνει κυκλική κίνηση όταν η τροχιά που διαγράφει είναι περιφέρεια κύκλου.

3. Ποια κίνηση χαρακτηρίζεται ομαλή κυκλική;

Είναι η κίνηση στην οποία η τροχιά του κινητού είναι κυκλική και η τιμή της ταχύτητας του
παραμένει σταθερή.
Η κίνηση αυτή είναι περιοδική διότι επαναλαμβάνεται η ίδια σε ίσα χρονικά διαστήματα.

4. Τι ονομάζουμε περίοδο T μιας περιοδικής κίνησης;

Περίοδος(Τ) είναι ο χρόνος που χρειάζεται ένα σώμα για να κάνει μια πλήρη περιστροφή.
Μονάδα μέτρησης της περιόδου είναι το sec.

Εάν το κινητό κάνει Ν περιστροφές μέσα σε χρόνο t τότε η περίοδος υπολογίζεται από το πηλίκο
t
T= .
N

5. Τι ονομάζουμε συχνότητα f μιας περιοδικής κίνησης;

Είναι ο αριθμός των επαναλήψεων που εκτελεί το κινητό στη μονάδα του χρόνου. Μονάδα
μέτρησης της συχνότητας είναι το ένα sec-1 ή ένα Hz (Χέρτζ).

Εάν το κινητό κάνει Ν επαναλήψεις μέσα σε χρόνο t τότε η συχνότητα υπολογίζεται από το
N
πηλίκο f = .
t

6. Ποια σχέση ισχύει μεταξύ περιόδου και συχνότητας;

1
f =
T

7. Πώς ορίζεται η γραμμική ταχύτητα;

Γραμμική ταχύτητα είναι η ταχύτητα με την οποία κινείται ένα κινητό που κάνει κυκλική κίνηση
s
και το μέτρο της ισούται με u= . Στην ομαλή κυκλική κίνηση το μέτρο της γραμμικής ταχύτητας
t
είναι σταθερό. Δηλαδή το κινητό σε ίσους χρόνους διαγράφει ίσα τόξα.

5
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

8. Πως βρίσκουμε τη σχέση μεταξύ ταχύτητας και συχνότητας ή περιόδου;

Σε χρόνο μιας περιόδου t=T το κινητό διαγράφει τόξο ίσο με τη περιφέρεια του τόξου s=2πR,
οπότε η ταχύτητα είναι:
s 2p R ü
u= Þu=
t T ïï
ý Þ u = 2p Rf
1 ï
f =
T ïþ

9. Πώς ορίζεται η γωνιακή ταχύτητα;

Γωνιακή ταχύτητα ω είναι το φυσικό διανυσματικό μέγεθος που
ορίζεται με το πηλίκο της γωνίας θ που διαγράφει η επιβατική
ακτίνα που παρακολουθεί το κινητό σε ορισμένο χρόνο, δια του
χρόνου αυτού. Έχει διεύθυνση κάθετη στο επίπεδο περιστροφής
και φορά που προσδιορίζεται με τον κανόνα του δεξιού χεριού.
Δίνεται από τον τύπο:
q
w=
t
Μονάδα μέτρησης της γωνιακής ταχύτητας είναι το 1 rad/s.

10. Πως βρίσκουμε τη σχέση μεταξύ γωνιακής ταχύτητας και συχνότητας ή περιόδου;
Επειδή σε χρόνο μιας περιόδου t=T η επιβατική ακτίνα διαγράφει τόξο 2π:
q 2p
w= = = 2p f
t T

11. Πως βρίσκουμε τη σχέση μεταξύ γωνιακής και γραμμικής ταχύτητας;

2p R ü
Epeid ή : u =
T ïï
ý Þ u = wR
2p ï
w=
T ïþ

12. Πώς ορίζεται η κεντρομόλος επιτάχυνση;

Στην ομαλή κυκλική κίνηση η τιμή της ταχύτητας είναι σταθερή, όμως η διεύθυνση και η φορά
αλλάζουν συνεχώς. Άρα το διάνυσμα της ταχύτητας αλλάζει με αποτέλεσμα να εμφανίζεται
επιτάχυνση που έχει κατεύθυνση προς το κέντρο της κυκλικής τροχιάς και λέγεται κεντρομόλος
επιτάχυνση ακ. Έχει μονάδα μέτρησης τα m/s2 .
u2
Δίνεται από τον τύπο: aK =
R

13. Ποιους άλλους τύπους της κεντρομόλου επιταχύνσεως έχουμε;

u2 ü aK = w 2 Rü
aK = ï w 2 2
R ï 4p 2
Rý Þ a K = = w 2
R και 2p ý Þ a K = R = 4p 2 f 2 R
R w= ï T 2
u = wR ïþ T þ

6
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ : ΝΟΜΟΙ ΤΩΝ ΑΕΡΙΩΝ

ΘΕΩΡΙΑ

Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο θα μελετηθούν τα αέρια μακροσκοπικά και μικροσκοπικά.

Μακροσκοπικά θα μελετηθούν με τη βοήθεια των νόμων των αερίων και της καταστατικής
εξίσωσης, ενώ μικροσκοπικά θα μελετηθούν με τη βοήθεια της κινητικής θεωρίας.

Μακροσκοπική είναι η περιγραφή που βασίζεται σε μακροσκοπικά μεγέθη τα οποία μπορούν

δηλαδή να μετρηθούν πειραματικά με τη βοήθεια οργάνων. Τέτοια μακροσκοπικά μεγέθη είναι η
πίεση, ο όγκος η θερμοκρασία κ.α.
Μικροσκοπική είναι η περιγραφή που βασίζεται σε μικροσκοπικά μεγέθη όπως η ταχύτητα
μορίων, η κινητική ενέργεια των μορίων κ.λ.π. Τα μικροσκοπικά μεγέθη υπολογίζονται έμμεσα
από τα μακροσκοπικά μεγέθη. Τα μικροσκοπικά μεγέθη είναι αδύνατο να υπολογιστούν άμεσα
λόγω του μεγάλου πλήθους των μορίων.

3.2. Νόμοι αερίων

Η περιγραφή της κατάστασης ενός αερίου γίνεται μέσω των μακροσκοπικών μεγεθών πίεση,
όγκος και θερμοκρασία. Τα μεγέθη αυτά συνδέονται με τους τρείς νόμους των αερίων.
Ένα αέριο το οποίο υπακούει στους νόμους των αερίων σε οποιεσδήποτε συνθήκες και αν
βρίσκεται, είναι ιδανικό αέριο.

Πρέπει να τονιστεί ότι τη θερμοκρασία των αερίων τη μετράμε σε Kelvin και ονομάζεται απόλυτη
θερμοκρασία. Η απόλυτη θερμοκρασία σε Kelvin προκύπτει από τη θερμοκρασία της κλίμακας
Κελσίου, από τον τύπο T = 273 + q .

Α) Νόμος Boyle – Ισόθερμη μεταβολή

Όταν κατά τη μεταβολή της κατάστασης ενός ιδανικού αερίου η θερμοκρασία διατηρείται
σταθερή και μεταβάλλονται η πίεση και ο όγκος, τότε η μεταβολή αυτή ονομάζεται ισόθερμη.

Ο Νόμος του Boyle λέει ότι: «η πίεση ορισμένης μάζας ιδανικού αερίου, υπό σταθερή
θερμοκρασία, είναι αντιστρόφως ανάλογη του όγκου».
PV = σταθερό για T = σταθερό
Στα παρακάτω διαγράμματα παριστάνονται η πίεση του αερίου p συναρτήσει του όγκου του
(p=f(V)), η πίεση του αερίου p συναρτήσει της θερμοκρασίας του (p=f(Τ)) και ο όγκος του αερίου
συναρτήσει της θερμοκρασίας του (V=f(T)).

58
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

Β) Νόμος Charles – Ισόχωρη μεταβολή

Όταν κατά τη μεταβολή της κατάστασης ενός ιδανικού αερίου ο όγκος διατηρείται σταθερός και
μεταβάλλονται η πίεση και η θερμοκρασία, τότε η μεταβολή αυτή ονομάζεται ισόχωρη.

Ο Νόμος του Charles λέει ότι η πίεση ορισμένης μάζας ιδανικού αερίου, υπό σταθερό όγκο, είναι
ανάλογη της απόλυτης θερμοκρασίας του.
p
= σταθερό για V = σταθερό
T

Γ) Νόμος Gay - Lussac – Ισόβαρης μεταβολή

Όταν κατά τη μεταβολή της κατάστασης ενός ιδανικού αερίου η πίεση διατηρείται σταθερή και
μεταβάλλονται ο όγκος και η θερμοκρασία, τότε η μεταβολή αυτή ονομάζεται ισόβαρης.

Ο Νόμος του Gay-Lussac λέει ότι o όγκος ορισμένης μάζας ιδανικού αερίου, υπό σταθερή πίεση,
είναι ανάλογος της απόλυτης θερμοκρασίας.
V
= σταθερό για p = σταθερό
T

59
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ 3ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

1. ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ BOYLE: P ×V = staJ ή P1 ×V1 = P2 ×V2

P P1 P2
2. ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ CHARLES: = staq ή =
T T1 T2

V V1 V2
3. ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ GAY-LUSSAC: = staq ή =
T T1 T2

4. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΣΕ ΚΕΛΒΙΝ: T = q + 273

5. ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΗ ΕΞΙΣΩΣΗ ΑΕΡΙΩΝ

r
P ×V = n × R × T ή P= × R ×T ή P ×V = N × k × T
M

6. ΣΧΕΣΗ ΠΙΕΣΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΤΑΧΥΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΜΟΡΙΩΝ

1 N × m ×u 2 1
P= × = × r ×u 2
3 V 3

7. ΜΕΣΗ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΜΟΡΙΩΝ

1 3
K = × m ×u 2 = × k × T
2 2

8. ΕΝΕΡΓΟΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΟΡΙΩΝ

3× k ×T 3× R ×T
uen = u 2 = =
m Mr

65
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ

V
1. Μια ισοβαρής μεταβολή περιγράφεται από τη σχέση = staq .
T
2. Σε άξονες p-Τ μια ισόθερμη μεταβολή απεικονίζεται με μια ευθεία παράλληλη στον άξονα της
θερμοκρασίας.
3. Μια ισοβαρής μεταβολή σε άξονες V-T απεικονίζεται με μια ευθεία που διέρχεται από την
αρχή των αξόνων.
4. Όταν η πίεση ορισμένης ποσότητας αερίου παραμένει σταθερή, ο όγκος του αερίου είναι
αντιστρόφως ανάλογος προς την απόλυτη θερμοκρασία.
5. Δύο διαφορετική ιδανικά αέρια που βρίσκονται στην ίδια πίεση και στην ίδια θερμοκρασία
έχουν την ίδια πυκνότητα.
6. Για μια ισόθερμη μεταβολή ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου, η γραφική παράσταση της
πυκνότητας σε συνάρτηση με την πίεση του αερίου είναι ευθεία γραμμή που διέρχεται από την
αρχή των αξόνων.
7. Διπλασιάζοντας ταυτόχρονα τον όγκο και την πίεση ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου, η
πυκνότητα του υποδιπλασιάζεται.
8. Διπλασιάζοντας τον όγκο ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου υπό σταθερή θερμοκρασία,
υποδιπλασιάζεται η πυκνότητα του.
9. Διπλασιάζοντας την πίεση ορισμένης ποσότητας αερίου υπό σταθερό όγκο, διπλασιάζεται η
πυκνότητα του.
10. Κατά τη διάρκεια της ισόθερμης μεταβολής ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου, η
πυκνότητα του αερίου δεν μεταβάλλεται.
11. Σε κάθε μεταβολή η πυκνότητα ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου είναι ανάλογη της
πίεσης του αερίου.
12. Η πίεση μιας ποσότητας αερίου σταθερού όγκου αυξάνεται με τη θερμοκρασία,
13. Όταν διπλασιάζουμε τον αριθμό των moles ενός αερίου διατηρώντας σταθερά τον όγκο και τη
θερμοκρασία του, διπλασιάζεται η πίεση του.
14. Η κινητική ενέργεια και το μέτρο της ταχύτητας των μορίων του ιδανικού αερίου δεν
μεταβάλλονται κατά τη σύγκρουση των μορίων με τα τοιχώματα του δοχείου στο οποίο
περιέχονται.
15. Σε μια ποσότητα αέρα τα μόρια του Ο2 και του Ν2 έχουν ίδια μέση κινητική ενέργεια αλλά
διαφορετική ενεργό ταχύτητα.
16. Η μέση κινητική ενέργεια των μορίων εξαρτάται από τη μάζα των μορίων.
17. Η μέση κινητική ενέργεια των μορίων διπλασιάζεται όταν διπλασιάζεται η απόλυτη
θερμοκρασία Τ.
18. Σε ένα μίγμα δύο διαφορετικών ιδανικών αερίων τα μόρια των αερίων έχουν την ίδια ενεργό
ταχύτητα.

70
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ

ΘΕΩΡΙΑ

4.1 - 4.4 Ισορροπία θερμοδυναμικού συστήματος – αντιστρεπτές μεταβολές

Σύστημα είναι ένα τμήμα του φυσικού κόσμου που διαχωρίζεται από τον υπόλοιπο κόσμο με
πραγματικά ή νοητά τοιχώματα.
Θερμοδυναμικό σύστημα είναι αυτό που για την περιγραφή του χρησιμοποιούνται
θερμοδυναμικά μεγέθη (θερμοδυναμικές μεταβλητές), όπως θερμότητα, θερμοκρασία, εσωτερική
ενέργεια και άλλα.
Κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας έχουμε όταν σ’ ένα θερμοδυναμικό σύστημα οι
θερμοδυναμικές μεταβλητές (p,V,T) που το περιγράφουν διατηρούνται σταθερές με τον χρόνο.
Μια ποσότητα αερίου βρίσκεται σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας ή απλά ισορροπίας
όταν η πίεση p, η πυκνότητα ρ και η θερμοκρασία Τ έχουν την ίδια τιμή σε όλη την έκταση του
αερίου.
Αντιστρεπτή ονομάζουμε τη (εξιδανικευμένη) μεταβολή όπου ένα σύστημα μεταβαίνει από μια
αρχική κατάσταση σε μια τελική μέσω διαδοχικών καταστάσεων ισορροπίας.
Όταν μια αντιστρεπτή μεταβολή ενός συστήματος αντιστραφεί, τότε τόσο το σύστημα όσο και το
περιβάλλον επανέρχονται στην αρχική τους κατάσταση.

Για να μπορέσει μια μεταβολή να θεωρηθεί αντιστρεπτή θα πρέπει να:

α) Πραγματοποιείται πάρα πολύ αργά, ώστε κάθε ενδιάμεση κατάσταση να είναι κατάσταση
ισορροπίας και στο διάγραμμα p - V να αντιστοιχεί σ’ ένα σημείο.
β) Μην έχουμε απώλεια ενέργειας υπό μορφή εσωτερικών τριβών, μηχανικών τριβών, μη
ελαστικών φαινομένων, κ.λπ.

Στο διάγραμμα p - V μια αντιστρεπτή μεταβολή παριστάνεται με μια συνεχή γραμμή, η οποία
προκύπτει από τη συνένωση των διαδοχικών θέσεων ισορροπίας, από τις οποίες διέρχεται το
σύστημα.

Στη πραγματικότητα οι μεταβολές είναι μη αντιστρεπτές, δηλαδή το σύστημα δεν διέρχεται από
διαδοχικές καταστάσεις θερμοδυναμικής ισορροπίας και επομένως δεν μπορεί να αντιστραφεί. Σε
διάγραμμα παριστάνεται μόνο η αρχική και η τελική κατάσταση του συστήματος.
86
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

4.5 Έργο παραγόμενο από αέριο κατά τη διάρκεια μεταβολών όγκου

Έργο είναι η μεταφορά ενέργειας από ένα σύστημα προς το περιβάλλον ή το αντίστροφο και για
να έχουμε παραγωγή έργου θα πρέπει να υπάρχει μια δύναμη που μετατοπίζει το σημείο
εφαρμογής της.
Απόδειξη του τύπου του έργου που παράγεται από αέριο
Έστω ένα αέριο σε κύλινδρο που κλείνεται από εφαρμοστό έμβολο.

Δx

Καθώς τα μόρια του αερίου μέσα στον κύλινδρο συγκρούονται με τα τοιχώματα του ασκούν
δυνάμεις σε αυτά. Για μια μικρή μετατόπιση του εμβόλου κατά Δx, το παραγόμενο έργο
είναι:
dWaeriou = Faeriou × dx ü
ï dWaeriou = p × A × dx ü
F ýÞ ý Þ dWaeriou = p × dV Þ
p = Þ F = p × A ï A × dx = dV þ
A þ
dWaeriou = p × (Vteliko - Varciko )

Στην εκτόνωση ενός αερίου, το έργο του είναι θετικό, δηλαδή όταν ΔV > 0.
Στην εκτόνωση μεταφέρεται ενέργεια από το αέριο προς το περιβάλλον και το έργο, για το
περιβάλλον, είναι θετικό ή παραγόμενο.
Στη συμπίεση ενός αερίου, το έργο του είναι αρνητικό, δηλαδή όταν ΔV < 0.
Στη συμπίεση μεταφέρεται ενέργεια από το περιβάλλον προς το αέριο και το έργο, για το
περιβάλλον, είναι αρνητικό ή καταναλισκόμενο.
Κατά το γραφικό προσδιορισμό του έργου ισχύει:
α) Το έργο ισούται με το εμβαδά της γραφικής παράστασης p - V, αρκεί οι άξονες να
βαθμολογούνται με μονάδες του S.I. Σε μια ισοβαρή μεταβολή κατά την οποία η πίεση παραμένει
σταθερή, το έργο ισούται με το εμβαδόν του παραλληλογράμμου που σχηματίζεται.
To πρόσημο του έργου θα είναι θετικό αν το αέριο εκτονώνεται και αρνητικό αν συμπιέζεται. Στο
διάγραμμα της παρακάτω εικόνας το αέριο εκτονώνεται, οπότε: W = + E = pt (Vt - Va )

87
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

P(N/m2)
A B
pα=pτ

E =W

0 Vα Vτ V(m3)
β) Το έργο αερίου σε μια γραμμική αντιστρεπτή μεταβολή υπολογίζεται γραφικά από το εμβαδά
του τραπεζίου που σχηματίζεται, εάν οι άξονες βαθμολογούνται στο S.I. Στο διάγραμμα της
p + pa
εικόνας το αέριο συμπιέζεται οπότε: W = - E = t × (Vt - Va )
2
p(N/m2)
B
pτ

pα A
Ε

0 Vα Vτ V(m3)
)
γ) Το έργο αερίου σε μια τυχαία αντιστρεπτή μεταβολή υπολογίζεται γραφικά από το
περικλειόμενο εμβαδόν, από τη γραμμή που αποδίδει γραφικά τη μεταβολή και τον άξονα του
όγκου.
p(N/m2)

pτ Β

pα Α
Ε

0 Vα Vτ V(m3)
)
Το έργο του αερίου είναι ίσο με μηδέν όταν:
1. Η μεταβολή του όγκου (ΔV) είναι μηδενική. Επομένως μηδενικό έργο έχει η ισόχωρη
μεταβολή.
2. Η πίεση του αερίου είναι μηδενική. Η περίπτωση αυτή αφορά την ελεύθερη εκτόνωση και τη
διάχυση.

88
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ 4ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

1. ΕΡΓΟ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΑΕΡΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΟΓΚΟΥ

DW = P × DV

2. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΙΔΑΝΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ

3
U = × n × R ×T
2

3. ΠΡΩΤΟΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ

Q = DU + W

4. ΕΡΓΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΙΣΟΘΕΡΜΗ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

Vt
W = n × R ×T × n
Va

5. ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΟΦΑ ΤΟ ΑΕΡΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΙΣΟΘΕΡΜΗ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΗ

ΜΕΤΑΒΟΛΗ
Vt
Q = n × R ×T × n
Va

6. ΕΡΓΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΙΣΟΧΩΡΗ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

W =0

7. ΣΧΕΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ

Q = DU

8. ΕΡΓΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΙΣΟΒΑΡΗ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

W = P × (Vt - Va ) ή W = n × R × (Tt - Ta )

9. ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ POISSON ΣΤΗΝ ΑΔΙΑΒΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

P ×V g = staq ή P1 ×V1g = P2 ×V2g

102
 ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΥΣΤΑΖΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ

10. ΕΡΓΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΔΙΑΒΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ

Pt ×Vt - Pa ×Va
W=
1- g

11. ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΑΕΡΙΩΝ ΜΕ ΣΤΑΘΕΡΟ ΟΓΚΟ

QV = n × CV × DT = DU

12. ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΑΕΡΙΟΥ ΜΕ ΣΤΑΘΕΡΗ ΠΙΕΣΗ

QP = n × CP × DT

13. ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ CP KAI CV

CP = CV + R

14. ΤΙΜΗ ΤΗΣ CV

3
CV = × R
2

15. ΤΙΜΗ ΤΗΣ CP

5
CP = × R
2

16. ΤΙΜΗ ΤΟΥ γ

CP 5
g= =
CV 3

17. ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΗΣ

W Qh - Qc Q
e= = = 1- c
Qh Qh Qh

18. ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΜΗΧΑΝΗΣ CARNOT

Tc
eCarnot = 1 -
Th

103